China besmet met
smeergeldvirus
Vrede met Israël leeft niet bij Jordaanse volk
Kolossale illegale
koper-export
Buitenland
Verzorging gehandicapten
in Oost-Europa rampzalig
ZATERDAG 17 JUNI 1995
347
Columbus camoufleert smokkel
MOSKOU HANS HOOGENDIJK
CORRESPONDENT
Er waren eens twee presiden
ten, George Bush van Amerika
en Michail Gorbatsjov van de
Sovjetunie. Die twee konden
het prima met elkaar vinden en
de Russische eerste man bood
zijn Amerikaanse collega een
fantastisch geschenk aan ter ge
legenheid van de 500ste verjaar
dag van de ontdekking van
Amerika door de 'Spanjaard'
Columbus. Omdat de Rus niet
karig wilde zijn, beloofde hij
Madrid hetzelfde cadeau.
De vermaarde Georgische
beeldhouwer Zoerab Tsereteli
kreeg de eervolle opdracht twee
composities te maken met als
bekroning het hoofd van Co
lumbus. En omdat de Russen
bij het maken van beeldhouw
werken ruim denken, werd be
sloten dat alleen het hoofd van
Columbus al de maten van het
beroemde Amerikaanse Vrij
heidsbeeld zou overtreffen.
Maar liefst 126 meter hoog en
500 ton zwaar moest de super-
kop worden.
Om het project te financieren,
werd in maart 1992 in Moskou
de vennootschap 'Columbus' in
het leven geroepen. Maar zoals
wel vaker bij zulke plannen,
ging er iets helemaal mis. De
beeldhouwer leverde zijn werk
keurig op tijd af, maar, zoals hij
tegenover het weekblad Ogon-
jok vertelde, tot nu toe is alleen
het hoofd in de VS aangeko
men. De rest zou zijn opgesla
gen in de Russische havenstad
Sint Petersburg. Zo iets kan ge
beuren. Maar daarna-gebeur
den er mysteriéuze dingen met
Columbus.
In 1993 meldde de vennoot
schap Columbus in ernstige fi
nanciële problemen te zijn ge
raakt. De machtige Moskouse
burgemeester Joeri Loezjkov,
een man wiens naam bij vele
dubieuze zaken valt, kwam in
actie. Hij schreef een brief aan
president Boris Jeltsin, waarin
hij hem vroeg Columbus te vrij
waren van in- en uitvoerrech
ten. Jeltsin leidde de brief door
naar zijn minister-president
Tsjermomyrdin en die gaf zijn
zegen aan het project.
Ogonjok heeft de vrijstellings-
lijst eens nader geanalyseerd en
zag dat er 8.500 ton koper op
stond. Dat was maar liefst tien
procent van de hele Russische
koperexport. Was dat een tik
fout of een ordinaire leugen?
Inmiddels was er ook enige be
weging aan de andere kant van
de Atlantische oceaan: New
York wilde het beeld niet meer
hebben, de kop van Columbus
ligt in Florida en die staat wilde
er ook af. Uiteindelijk werd be
sloten dat de inwoners van de
stad Columbus in Ohio er ge
lukkig mee zouden worden ge
maakt, maar ook daar zagen ze
er vanwege de hoge kosten van
af.
Aan Russische kant zat men in
tussen niet stil. In het najaar
van 1993 diende het Russisch-
Letse bedrijf Varsj een export-
aanvraag in voor het versche
pen van tien wagonladingen
naar de Columbus Discovery
Foundation. De inhoud bestond
volgens de vrachtbrief uit delen
van het standbeeld. De douane
stuitte echter op 1.224 ton puur
koper.
De justitie ontdekte al snel dat
Varsj zo'n 5.000 ton koper had
gekocht van Columbus en dat
Columbus op eigen houtje al
2.000 ton koper belastingvrij
had uitgevoerd. Overigens is dat
koper nooit in de VS aangeko
men, maar werd het, volgens
het blad, in Rotterdam en Ham
burg uitgeladen. In totaal was
15.200 ton hoogwaardig koper
illegaal het land uitgebracht.
Maar desondanks vroeg Loezjk
ov eind 1993 een nieuwe ont
heffing aan en kreeg die nog
ook van Tsjernomyrdin.
Hopeloze strijd van partijtop tegen veelkoppig monster
Shanghai, ooit wereldberoemde ha\
rupt zijn. Onder de twintigdui
zend misdadigers die de recht
bank vorig jaar veroordeelde
voor corrupte praktijken, waren
vierduizend politieagenten en
justitiële ambtenaren. Meer dan
dertig politieagenten kregen de
doodstraf.
Zelfs de hoogste openbare
aanklager, Zhang Siqin, heeft
het probleem erkend. 'Machts
misbruik, het aannemen van
steekpenningen, verduistering
en wetsovertredingen zijn bin
nen de gerechterlijke macht
zeer ernstig te noemen', schreef
hij in het partijorgaan, het
Volksdagblad. Een bijkomende
complicatie is dat in China de
rechterlijke macht niet onaf
hankelijk is en ondergeschikt
aan het regionale partijcomité.
Vaak worden zaken waarbij ho
gere functionarissen zijn be
trokken door bestuurlijk ingrij
pen in de doofpot gestopt.
Geen medicijn
Alle sectoren van de Chinese sa
menleving lijken besmet met
het smeergeldvirus en een me
dicijn is niet voorhanden. De
partijtop heeft opnieuw zijn
toevlucht genomen tot het stel
len van voorbeelden. In de afge
lopen weken zijn in de officiële
pers berichten verschenen van
arrestaties door het hele land
van een aantal hooggeplaatste
verdachten van 'economische
foto afp
misdaden'. In een paar zaken
zijn zware straffen uitgespro
ken. Vier lokale functionarissen
zijn geëxecuteerd omdat zij een
boer hadden gelyncht die her
haaldelijk geldaagd had over
corruptie.
„De politieke leiders proberen
de bevolking ervan te overtui
gen dat het corruptie-probleem
serieus wordt aangepakt, zodat
het geloof in de partij kan wor
den hersteld", verklaart een
westerse diplomaat de inzet van
Jiang Zemin en de zijnen. Vol
gens haar is de afkeer van de
Chinezen voor de Communisti
sche Partij echter minstens zo
dodelijk als de corruptie.
VIDRARE VESELIN TOSHKOV
AP
Onder het communisme zou
den geestelijk gehandicapten
eigenlijk niet moeten bestaan
en daarom werden zij in institu
ten opgesloten en was het on
derwerp verder taboe. Nu zijn
de geestelijk gehandicapten van
Oost-Europa niet langer een
staatsgeheim; maar de jaren
van officieel stilzwijgen hebben
hun sporen nagelaten.
Veel gezinnen schamen zich
voof een gehandicapt gezinslid
of hebben geen idee hoe zij
adequate zorg moeten geven.
Van de diverse Oosteuropese
regeringen, die met economi
sche problemen te kampen
hebben, is niet veel hulp te ver
wachten.
Het resultaat van het commu
nistische beleid ten aanzien van
de geestelijke gezondheidszorg
is desastreus. Overal in Oost-
Europa zitten geestelijk gehan
dicapten opgesloten in vervuil
de instituten, waar zij nauwe
lijks verzorgd worden en alleen
kunnen wachten op de dood.
Het verwaarloosde tehuis in
het dorp Vidrare op zo'n zestig
kilometer van de Bulgaarse
hoofdstad Sofia staat als een
van de betere instellingen in het
land te boek, maar als de
sneeuw smelt loopt het water
door de gaten in het dak.
Per kamer worden wel tien tot
vijftien kinderen van alle leeftij
den opgesloten. Hun kleding en
de vloeren stinken naar urine.
De 120 kinderen in het tehuis
ontbreekt het aan de meeste
noodzakelijke dingen, zegt di
rectrice Nena Krasteva. „Wij
hebben geld nodig voor de re
paratie van het tehuis, geld voor
kleding, voedsel en speelgoed."
In Roemenië en Albanië is de
situatie net zo slecht. Maria
Murzea van de Roemeense ver
eniging voor geestelijk gehandi
capten zegt dat de geesteszieke
kinderen in de regel te eten krij
gen, maar niet onderwezen
worden.
Volgens Andreas Veer, hoofd
van het natio'nale psychiatri
sche en neurologische insitituut
in Hongarije, hebben passende
huisvesting en psychiatrische
ziekenhuizen al jaren prioriteit,
maar is het daarbij gebleven.
Veel geestelijk gehandicapten
in Oost-Europa zijn er net zo
aan toe als in Bulgarije: In dat
land zijn ongeveer 13.000 kin*
deren met een lichte handicap
opgenomen. Daarnaast zitten er
zo'n 5.700 kinderen met een
middelzware tot zware handi
cap in instituten.
Volgens de overheid werd in
1994 zo'n 52 miljoen gulden
uitgegeven aan gehandicapten
en wezen, die in 190 tehuü
verblijven. Maar ondanks
uitgaven zijn de tehuizen e
doodlopende straat voor deg
handicapten, die soms al op
jarige leeftijd worden opgen
men. In veel gevallen treedt
na opname in een tehuis ge
verbetering meer op, zo zegg
deskundigen.
Ljoebomir Timtsjev, voon
ter van de nationale Bulgaai
commissie voor geestelijk i
handicapten, zegt dat voor
oorlog organisaties actief wai
om traditionele vooroordel
en onkunde ten aanzien van;
handicapten tegen te gaan.;
het aan de macht komen van
communisten na 1945 werds
die activiteiten een einde
maakt.
„Het was een schande i
een socialistische maatschap
met een glanzende toekoi
geestelijk gehandicapte mens
kon voortbrengen", alt
Timtsjev. „Onze maatschap
is niet bereid deze catego
mensen te accepteren als s
natuurlijk sociaal en biologi: i
fenomeen."
Het uit die gedachten vot
vloeiende systeem van „ges
ten en geïsoleerde tehuizen s
doemt mensen met matige
ernstige geestelijke achtersi
lingen tot levenslange discrii
natie", zegt Timtsjev.
Ook voor Maria Veleva,
vorig jaar in Vidrare overle
was er geen onderwijs. Op
jarige leeftijd had zij het
chaam van een 8-jarige en
gezicht van een vrouw van
Zij was zwaar gehandicapt,
het tehuis, waar zij twintig
woonde, kon men eigenlijk
leen maar op haar dood wa
ten.
De moeder van Maria, die
kind meteen na de geboorte
stond, stuurde een telegr
waarin zij meedeelde het
druk te hebben om de begr
nis bij te kunnen wonen.
Officieel moet in Bulgarije
riodiek, een rapport over de
hoeften van het te verzot
kind opgemaakt worden, n
dat wordt vaak vergeten. 1
gens deskundigen is het in I
garije moeilijk de zorg te vei
teren. Krasteva zei dat er
hoefte is aan speciaal getrai
artsen en onderwijzers.
Timtsjev zegt dat Bulgi
een op het gezin gerichte z
cultuur, dagopvang en
nieuwe houding ten opzi
van geestelijk gehandica
nodig heeft, iets waar het tc
toe aan heeft ontbroken.
hebben niet alleen geld n<
maar eerder moeten wij oi
de mensen de zorg voor de
demens cultiveren.
Grootste frustratie is het gebrek aan economische vooruitgang
„De geschiedenis leert ons
dat degenen die alleen
maar geld, mooie vrouwen
en macht verafgoden, de
strijd vergeten en hun vast
beradenheid en macht zul
len verliezen". Partijleider
Jiang Zemin houdt in Chi
na de ene scheldkannona-
de tegen corruptie na de
andere. De bestrijding van
dit wijdverbreide kwaad is
door de machthebbers ver
heven tot belangrijkste
voorwaarde voor het voort
bestaan van de Commu
nistische Partij en dus voor
het politieke leven van de
kopstukken.
PEKING YVONNE VAN DER HEUPEN
CORRESPONDENT
De vrees van Jiang, die is aange
wezen als opvolger van de zie
ke, eigenlijke leider Deng Xiao
ping (90), is niet ongegrond. Hij
kent zijn vaderlandse geschie
denis en weet dat corruptie een
belangrijke factor is geweest in
de val van de nationalistische
regering van Tsjiang Kai Tsjek
in 1949 waardoor de commu
nisten de macht konden over
nemen. Van recenter datum
zijn de massale, in bloed ge
smoorde demonstraties in 1989.
Een van de belangrijkste rede
nen voor de protesten was alge
meen heersende onvrede over
corrupte praktijken binnen de
overheid.
De nieuwe anti-corruptie
campagne een bijna jaarlijks
terugkerend ritueel heeft op
nieuw weinig kans van slagen,
want omkoperij is in China
diepgeworteld, veelzijdig en in
gebed in de cultuur. De gemid
delde Chinese burger begint
zich echter in toenemende ma
te te ergeren aan het fenomeen,
dat hem geld uit de portemon
nee klopt.
Zijn leven wordt danig ver
zuurd door de steekpenningen
die nodig zijn om alledaagse
dingen gedaan te krijgen. Of het
nu gaat om de behandeling in
een ziekenhuis, de aanleg van
een telefoon of de afgifte van
een geboortebewijs, de 'dienst
verlener' zal slechts in actie ko
men als er een extraatje onder
de tafel wordt doorgeschoven.
Toch blijkt uit een enquête
dat de meerderheid van de be
volking omkoperij veroordeelt,
maar ten volle bereid is smeer-
Auto's liggen ver buiten het financiële bereik van de meeste Chinezen.
Paarde- en ezelkrachten zijn dus nog steeds zeer gewilde artikelen.
foto reuter
geld te betalen als hun eigen
belangen daarmee gebaat zijn
en dat maakt de bestrijding van
het euvel niet gemakkelijker.
Nieuwe rijken
Tot groeiende ergernis van
Wang, de arbeider die met een
karig loon moet rondkomen,
maken landgenoten die inmid
dels wat beter in de slapppe was
zitten, dagelijks het gezegde
waar dat in China alles te koop
is. Zonen en dochters van de
'nieuwe rijken' belanden op een
universiteit alhoewel ze in de
toelatingsexamens onvoldoen
de punten gescoord hebben.
Vrouwen die tegen de regels
in een tweede kind baren, beta
len een dokter voor een verkla
ring dat ze zwanger zijn geraakt
na een mislukte sterilisatie.
Driekwart van de dure buiten
landse luxe auto's die in Peking
rondrijden, zoals Mercedessen
en BMW's, blijken het land in te
zijn gesmokkeld en te zijn voor
zien van een valse nummer
plaat met bijbehorende 'officië
le' papieren.
De economische hervormin
gen die in de afgelopen zestien
jaar zijn doorgevoerd, hebben
de corruptie die onder het be
wind van Mao Zedong nage
noeg was uitgeroeid, weer volop
aangewakkerd. De tradiüoneel
bijna almachtige partijbazen in
de dorpen en de steden worden
relatief laag betaald. Zij kijken
met scheve ogen naar vrienden
en voormalige klasgenoten die
niet voor de staat werken en rijk
worden. De verleiding om
'macht te ruilen voor geld' blijkt
dan erg groot en dus is het bij
voorbeeld ónmogelijk een res
taurant te openen door voor de
nodige vergunningen en prakti
sche zaken, zoals een aanslui
ting op het elektriciteitsnet,
slechts het officiële tarief neer te
tellen.
Met name op het platteland
misbruiken partijbazen hun po
sitie om de arme boeren uit te
zuigen door allerlei vergezochte
belastingen te heffen onder
meer voor het gebruik van de
linnen zakken waarin het zaai
goed zit en het parkeren van de
fiets door schoolkinderen op
het schoolplein. Met de aanleg
van snelwegen door het hele
land zijn nieuwe praktijken ge
meengoed geworden. Automo
bilisten worden herhaaldelijk op
willekeurige punten gedwongen
te stoppen om tol te betalen.
Soms gaat dat in de vorm van
het moeten laten wassen van de
auto, 'want vuile auto's mogen
niet door ons dorp rijden'.
Partijfunctionarissen zitten
ook in een ideale positie om
zich te verrijken ten koste van
hun werkgever, de overheid. In
de meeste gevallen is de contro
le van de boeken in handen van
dezelfde persoon die de kas be
heert. Verduistering van publie
ke fondsen kan op die manier
heel lang onopgemerkt blijven,
de verkoop van staatseigen
dommen ook. Er is een veel
openlijker verspilling van over
heidsgelden door functionaris
sen waartegen de partijtop on
langs ten strijde is getrokken:
declaraties van 'zakenlunches'
die de Chinese staat jaarlijks
100 miljard yuan kosten, ofte
wel 20 miljard gulden.
Een gigantisch struikelblok bij
het uitroeien van het veelkoppi
ge omkoopmonster is dat poli
tie en justitie door en door cor-
CORRESPONDENT
„De vrede tussen Jordanië en
Israël is een vrede tussen twee
regeringen. Aan ons de taak er
een vrede tussen twee volkeren
van te maken." Met die bood
schap arriveerde Marwan
Muasher (38), Jordanië's eerste
ambassadeur in Israël, onlangs
in Tel Aviv.
„Pas als er vooruitgang wordt
geboekt in het onderhande
lingsproces met de Palestijnen
en de economische voordelen
van het verdrag zichtbaar wor
den, accepteren de gewone Jor-
daniërs de vrede met Jsraël",
voegde hij daar aan toe op een
bijeenkomst met de buiten
landse persvereniging, zijn eer
ste publieke optreden in Israël.
Het is al meer dan een half
jaar geleden dat Israël en Jorda
nië in aanwezigheid van de
Amerikaanse president Bill
Clinton hun vredesverdrag on
dertekenden. Aan de Israëlische
kant heerste grote vreugde en
voldoening. Met uitzondering
van extreem rechts steunden al
le politieke partijen het akkoord
en de verwachtingen waren
hooggespannen.
Te hoog gespannen, meent
ambassadeur Muasher, en hij
spreekt uit ervaring. Sinds de
Vredesconferentie van Madrid
van 1991 is hij opgetreden als
woordvoerder van de Jordaanse
delegatie bij de vredesonder
handelingen met Israël, in Was
hington. Zijn optreden op pers
conferenties kenmerkte zich,
anders dan dat van zijn Pales
tijnse en Israëlische collega's,
door grote duidelijkheid en een
laag propagandagehalte. En als
ambassadeur lijkt hij niet van
plan die lijn te verlaten.
De euforie aan Israëlische
kant over de vrede met Jordanië
had volgens Muasher te maken
met een gevoel van acceptatie
in de regio, veel meer dan na de
vrede met Egypte. „De gemid
delde Israëli had de idee dat het
verdrag alle politieke proble
men oploste", zegt hij.
Er mag dan vrede zijn, de meeste inwoners van Jordanië moeten nog wat wachten om de vruchten daarvan te
plukken. foto reuter
Premier Rabin, minister Christopher en kroonprins Hassan bij een
plechtigheid aan de Israëlisch-Jordaanse grens.
zette gebieden en bij zeer
veel Jordaniërs is dat het geval
wordt hun visumaanvrage
wekenlang opgehouden. En
vaak krijgen ze nul op het re
kest.
De Jordaanse ambassadeur
draait er niet omheen: zijn land
en Israël verschillen nog steeds
diepgaand van mening op een
aantal cruciale punten. Jordanië
verzet zich net als de rest van
de wereld tegen de Israëli
sche aanspraken op Oost-Jeru-
zalem en de aanwezigheid van
Israëlische nederzettingen in de
bezette gebieden.
En dan is er het vluchtelin
genvraagstuk. Geen land her
bergt zoveel Palestijnse vluchte
lingen als Jordanië. Maar over
hun toekomst zal pas worden
beslist als Israël en Palestijnen
onderhandelingen beginnen
over de definitieve status van de
bezette gebieden.
Regionaal gezien wachten de
Jordaniërs op vorderingen in de
onderhandelingen van Israël
met Syrië, Libanon en de PLO.
Muasher ontkent dat zijn land
met Israël een afzonderlijk vre
desverdrag heeft gesloten, zoals
destijds Egypte. „Het huidige
proces is begonnen in Madrid,
met deelname van alle bei
ken Arabische partijen. Da
eerder hebben getekend da
anderen, betekent niet da
niet langer streven naar eej
omvattendevredesregelingj
Een half jaar na de onderj
ning van het vredesverdrag
grootste frustratie, het ge
aan economische vooruitfl
Jordanië wacht nog steed!
een kwijtschelding van
Amerikaanse schulden. 1
zelfs als dat gebeurt, beffl
de staatsschuld nog altijd fl
veel als zijn bruto natie
produkt. En alles waartoe ir
verdrag met Israël is beslj
kost geld.
Van de 200 miljoen kul
meter water die per jaar vd
de Jordaan en de Yarmuk|
Jordanië moet vloeien, hel
de Jordaniërs nog geen dn]
gezien omdat er nog geenj
is voor de bouw van dad
Het is hoog tijd dat de Verj
de Staten en de Europese'
de Jordaanse economie eei
jectie te geven, meent ambl
deur Muasher, zodat bii
landse particuliere inveS
ders het nodige vertrouwen
gen.
De reacties in Jordanië kwali
ficeert hij als 'hooguit lauw'. De
bevolking steunde het verdrag
alleen in de hoop dat het zou
bijdragen aan de oplossing van
politieke problemen in de toe
komst en aan een verhoging
van de levensstandaard. Zolang
dat niet is gerealiseerd en de
harde werkelijkheid laat weinig
ruimte voor optimisme be
staat er in Jordanië breed verzet
tegen een werkelijke normalise
ring van de betrekkingen.
Net als in Egypte zijn het in
Jordanië vooral de intellectue
len en de middenklasse die di
recte contacten met Israëli's
van de hand wijzen. Zo tieeft
onlangs de Jordaanse tandart
senorganisatie besloten haar le
den te adviseren Israëlische toe
risten niet te behandelen. Israë
li's begonnen in de gaten te krij
gen dat ze in Jordanië hun tan
den en kiezen konden laten
trekken vooor een fractie van
het bedrag dat ze daarvoor in
Israël moeten neertellen.
„Als regering kun je mensen
niet dwingen hun betrekkingen
te normaliseren", reageert am
bassadeur Muasher. „Wat dat
Jongeren reageerden opgetogen bij bekendmaking van het vredesver
drag tussen Israël en Jordanië. foto ap
betreft, komen veranderingen
niet van bovenaf, maar alleen
door een wijziging van politieke
omstandigheden.
Het risico van kiespijn weer
houdt de Israëli's er allerminst
van Jordanië te bezoeken. Enke
le tienduizenden zijn de grens
al over geweest en als Jordanië
geen maximum van negenhon
derd per dag zou toelaten, was
hun aantal nog aanzienlijk ho
ger geweest. Een Israëlische
toerist krijgt binnen een week
een visum van de Jordaanse
ambassade, die voorlopig is ge
vestigd in een hotel in Tel Aviv.
Jordaniërs ondervinden bij de
Israëlische ambassade in Am
man aanzienlijk meer proble
men, bevestigt Muasher. Vooral
als ze familie hebben in de be-
