Mooi model
T
Denkwijze
Op een dag komt een man een oude vriend weer ee
gen. De vriend draagt een prachtige bontmantel,
man vraagt 'm: „Hoe kom je aan die jas?" „Zelf ge
ten", antwoordt de vriend trots. „Zelf geschoten"
geert de man verbaasd, „hoe bedoel je zelf gescho
„Nou simpel", antwoordt de vriend. „Ik ga in het
met mijn geweer naar Canada, ik zoek een groot h
ik spring voor dat hol op en neer, roep de hele tijd
boe', en dan komt er op een gegeven moment w<
beer uit. En 'pang', ik heb weer een bontjas." „Dat
ook!", zegt de man enthousiast.
Een maand of wat later komen
beiden elkaar weer tegen. De
ïan zit van boven tot onder on
der het verband. „Wat heb jij ge
daan?", vraagt de vriend ver
baasd. „Nou, precies wat jij zei.
Ik heb een geweer gekocht, ben
naar Canada gegaan en heb daar
een groot hol uitgezocht. Ik ben
voor het hol op en neer gaan
springen en heb steeds 'boe, boe'
geroepen. En wat denk je? Komt
er een trein uit!"
Eén van de voornaamste manie
ren waarop wij gedrag aanleren,
is door wat psychologen ge
woonlijk modeling noemen: het
leren van gedrag doordat ande
ren het ons voor doen. De nadruk
op 'doen' is van groot belang.
Want net als in het voorbeeld
i de man en zijn vriend, is
voorzeggen tegen iemand zeg
gen wat of hoe hij iets moet
doen niet genoeg voor succes.
In de opvoeding van kinderen is
dit bijvoorbeeld een belangrijk
inzicht. Kinderen blijken volwas
senen vrijwel exact na te boot
sen, op een manier die voor die
volwassenen vaak verrassend on
plezierig is.
De meeste ouders willen dat hun
kinderen doen wat zij (de vol
wassenen) zeggen, maar ze willen
vaak niet dat hun kinderen doen
wat zij zelf doen. Een voorbeeld:
Een kind schreeuwt, en een ou
der zegt met luide, overslaande
stem tegen het kind dat het daar
mee moet ophouden. Dan 'mo
delleert', en dus stimuleert, die
ouder precies het gedrag dat hij
of zij zegt weg te willen hebben.
Het gevolg: het kind zal in de
toekomst eerder schreeuwen:
'Schreeuw niet zo!' Dus het ou
derlijke: 'Doe wat ik zeg, maar
doe niet wat ik doe' wordt bij het
kind: 'Ik zeg wat jij zegt en ik doe
dat op de manier waarop jij het
doet'. Dat is geen brutaliteit, het
is de wijze waarop 'modeling'
werkt. Als een ouder inconse
quent is iets anders doet dan
hij of zij zegt dan leert het
kind inconsequent te zijn. Het
zal in de toekomst vaker iets an
ders doen dan het zegt.
Eén van de opvallendste ken
merken van deze tijd is dat
het op deze manier inconse
quent zijn epidemische vormen
aanneemt. We houden onze kin
deren en elkaar steeds vaker
voorbeelden voor van gedrags
om omgangswijzen, waarvan we
tegelijkertijd zeggen niet te wil
len dat ze worden nagevolgd. We
produceren en consumeren op
grote schaal films met subtiel,
maar ook met grof geweld, waar
mee voorbeeldgedrag wordt aan
geboden waarvan we tegelijker
tijd zeggen: „Maar, beste kijker,
dat moet je natuurlijk niet doen!"
We bieden via reclame en uiter-
lijksheidsverkiezingen 'voorbeel
dige' lichaamsvormen aan, maar
zeggen tegen onze tienerdoch
ters: „Probeer nou niet net zo
slank te worden, want anders
blijf je aan het lijnen en maak je
jezelf ziek." We laten Linda tij
dens een reclameblok in onze
huiskamer met zwoele stem zeg
gen dat we haar snel moeten bel
len om nog voor het slapen gaan
aan ons gerief te komen, maar
beweren ook „dat je wel een
smeerlap bent als je op zo'n uit
nodiging ingaat".
Eén van onze grootste vergissin
gen, gevolg van ons gebrekkige
inzicht in de wetmatigheden die
door psychologisch onderzoek
zijn blootgelegd, is de veronder
stelling dat al deze modellen wei
nig of geen invloed hebben op de
psyche van de doorsnee burger:
de meeste mannen bellen Linda
niet, de meeste pubermeisjes
ontwikkelen geen anorexia ner
vosa of bulimie en de meeste
mensen zijn niet bezig elkaar
met wapens om te leggen. Maar
het feit dat we het niet doen,
neemt niet weg dat ons psy
chisch potentieel tot het begaan
van wreedheden, tot vreemd
gaan en tot het ontwikkelen van
gedragsproblemen in de afgelo
pen eeuw sterk is vergroot. Dat is
het gevolg van alle modellen die
op ons af worden gestuurd.
die zich agressief gedraagt
opzichte van een levensgn
duikelpop.
Groep A zag de volwassem
pop schoppen, slaan en tri
ren. Groep B zag de volwaï
exact hetzelfde doen, maa
het einde van de film verst
er een tweede volwassene
beeld die de eerste compli
teerde met zijn agressieve
drag, en hem snoep en dri
aanbood. Groep C zag de
wassene op dezelfde mani
keer gaan als de andere tw
groepen, maar deze keer k
er aan het einde van de fili
volwassene binnen, die de
sieveling de mantel uitvee
hem waarschuwde zich zo
weer te gedragen.
Het enige verschil tussen
groepen was dus de conse
tie van het agressieve gedi
voor groep A gebeurde er
voor groep B werd agressit
loond, en voor groep C be
Na de film werden de kind
één voor één in een kamei
speelgoed gelaten, waar zt
minuut of tien naar hartel
mochten spelen. Er stond
een grote duikelpop. Wat
De kinderen uit groep C (s)
voor agressie) vertoonden
minder spontaan agressie
drag tegenover de pop daij
kinderen uit de groepen A)
Opvallend genoeg was er t)
groep A en B geen verschil
baar is het zo dat straf voi
agressie een groter effect
dan beloning ervan.
Maar belangrijker is de j
de uitkomst. Aan de k
ren uit elke groep werd vel
gens gevraagd om zoveel I
lijk van het agressieve gedj
de volwassene nog eens n
spelen. Elke agressieve ha t
die ze correct imiteerden, sl
afzonderlijk beloond. Wat j.
Deze keer was er geen ver^r'
alle groepen vertoonden 1
de hoge niveau van agress 1C
betekent dat óók de kinde ;j,
groep C het agressieve gec c]
van het model hadden gel
en het in hun psyche had< n,
geslagen, ook al hadden z aj
de speelkamer niet spont. g
toond. Maar een beloning
voldoende om het door h< m
beeld vergrote agressie-po r
tieel in gedrag om te zette ja
We leren dus blijkbaar vai
beelden, zonder dat we h« ,v,
wat we leren altijd meteei 15
aantoonbaar gedrag om z )a
Het wachten is op 'gunstij j.
standigheden om dat pot<
realiteit te laten worden. I jj.
mijns inziens, één van de
langrijkste oorzaken van 1 !0
dat deze eeuw de wreedst m
meest 'gestoorde' ooit is g ,t(
den: er zijn daarin meer n lt
in oorlogen omgekomen g,
alle 490 voorafgaande een
samen. Alle natuurrampei he
ooit hebben plaatsgevond ,r(
hebben bij elkaar minder
offers gemaakt dan de me
zijn wapens in krap hondt 1(i
jaar. In de periode van 1 s BI
ber 1992 tot 1 september
woedden er op de aarde z ,e
tig oorlogen, waarin mens
techniek voor wat wreedh u,
treft hun grenzeloosheid c ,e
gend hebben bewezen. ,n
En dan hebben we het dai
niet over de 'gewone bloei
stigheid' van de man in de
In de jaren waarin de oorl er
Vietnam de levens van zo'
58.000 Amerikaanse solda re
te, werden in de Verenigd Vi
ten zelf bij na driemaal zoi c]
burgers gedood door kogf
burgers. In alle 'oni
den is de beveiligingsind
één van de snelst groeien
drijfstakken, en zijn veili;
en psychische problemen
snelst groeiende problee
gorieën. De moraal, meti
riatie op de beroemde uil
van Filoon van Alexandri
der een mooi model is er
mooie kopie'.
Houston gaat uit z'n dak. Fans houden triomfantelijk de speciale editie van de Houston Chronicle omhoog, nadat de Rockets voor de tweede maal op rij kampioen van de NBA zijn geworden. Two-rrific!' bloklettert de krant.
FOTO EPA PAUL BUCK
Elk voorbeeld laat in onze psy
che lange-termijnsporen na,
als het maar voldoende krachtig
en aantrekkelijk is en als we ons
er maar op een of andere manier
mee kunnen identificeren. De
psycholoog Albert Bandura, die
vorige week aan de Universiteit
van Leiden een eredoctoraat ont
ving, toonde dat in een klassiek
geworden experiment aan. Drie
groepen kinderen kregen een
film te zien van een volwassene
RENE DIEKSTRA
hoogleraar klinische en
gezondheidspsychologie
Texaanse stad vaart wel bij de basketbal-successen van de Rockets
I oen de Houston Rockets vorig jaar
I voor de eerste keer in de geschie-
denis kampioen werden van de
NBA, was dat niet alleen een gedenkwaardig
moment voor de spelers en de clubleiding.
Ergens in een ongetwijfeld riante kantoor
ruimte juichte de plaatselijke VW mee. Ein
delijk had een sportploeg uit de metropool in
Texas een prestatie van formaat neergezet.
De NBA-titel zou de stad vele miljoenen dol
lars gaan opleveren. Nu, na de tweede titel,
zal dat bedrag waarschijnlijk verdubbelen.
Sport betekent namelijk iets in de Verenig
de Staten. Maar noch de footballers van de
Oilers, noch de honkballers van de Astro's,
noch de Rockets waren er tot dat moment
ooit in geslaagd om tot écht grote daden te
komen. Verschillende malen ging het op het
laatste moment mis, hetgeen Houston de bij
naam Choke City (vrij vertaald: faalstad) ople
verde. En zoiets doet het niet lekker als je als
toeristische organisatie mensen probeert te
trekken. Vooral dan voor grote, landelijke
conferenties, want op toeristisch gebied is er
in Houston minder te beleven dan in Stap
horst op zondag.
Het is dan ook niet zo gek dat de Houston
Rockets waanzinnig populair zijn in de vierde
stad van de Verenigde Staten. De afgelopen
week lag er als het ware een rood-gele deken
over de stad. Er was vrijwel geen winkel te
bekennen zonder aanmoedigingsposters op
de ruit. Praktisch elk hotel liet blijken hoe
men erover dacht. Het personeel van vier-
sterrententen stond achter de balie in Roc-
kets-T-shirts in plaats van in de gebruikelijke
kostuums en mantelpakjes.
Zelfs de ambtenaren in het stadhuis staken
hun voorkeur niet onder stoelen of banken.
Aan de ene kant van het gebouw hing een
metershoog spandoek met de veelzeggende
tekst Who needs Magic, when you have a
Dream, doelend op tegenstander Orlando
Magic en Houston-sterspeler Hakeem 'The
Dream' Olajuwon. Aan de andere kant van
het pand bevond zich een even groot doek
met het clublogo en de woorden Rockets Red
Glare, de zeer toepasselijke, maar uiteraard
om andere redenen geschreven zin uit het
Amerikaanse volkslied.
'The Rockets Red Glare' slaat op de rode gloed
van de Rocky Mountains. De fans van de
Houston Rockets gaven er hun eigen inter
pretatie aan tijdens het zingen van de The
Star Spangled Banner. Dat gebeurt vooraf
gaande aan elke sportwedstrijd. Hoezo natio
nalistisch ingesteld? Geen mens blijft zitten,
iedereen wendt het gezicht in de richting van
de vlag, de rechterhand al dan niet met
petgaat naar het hart en men is stil. Tot
het moment waarop de uitvoerende artiest
toekomt aan de slotzinnen over The kancl of
the Free and the Home of the Brave. Dan
barst een orkaan van geluid los.
Het hoort allemaal bij de speciale sfeer die
zo kenmerkend is voor sportwedstrijden in
de Verenigde Staten. Een sfeer die natuurlijk
mede wordt bepaald door het feit dat er vrij
wel nooit fans van de tegenstander aanwezig
zijn. De afstanden zijn simpelweg te groot.
Maar ook als er wel supporters uit het vijan
dige kamp zijn, zoals die paar man uit Flori
da afgelopen zondag in Houston, levert dat
geen problemen op. Het groepje zat in zijn
blauw witte outfit midden tussen de Roc-
kets-fans. Zonder enig risico te lopen.
Dat kan omdat politie en bewaking alles
we teams bij in Orlando, Miami, Charlotte en
Minneapolis, en komend seizoen maken
twee Canadese ploegen (de Toronto Raptors
en de Vancouver Grizzlies) hun opwachting.
Aan verdere buitenlandse expansie wordt
vooralsnog niet gedacht, al wordt de deur
naar Mexico City op een kier gehouden.
De belangstelling vanuit het buitenland is
meegegroeid en groeit nog steeds. Vandaar
dat de media-aangelegenheden tijdens de fi
nale-serie niet meer gedaan konden worden
door de PR-afdeling van de betreffende
thuisclub. De NBA had praktisch het voltalli
ge personeelsbestand van de media-sectie
overgevlogen uit New York. En dat was geen
luxe, want een leger van 1200 verslaggevers,
waarvan 160 uit het buitenland, meldde zich
voor de serie tussen de Houston Rockets en
Orlando Magic.
Hoe fraai sportpaleizen als de Orlando Are
na en The Summit ook zijn, ze zijn niet bere
kend op een dergelijke invasie. Maar de club
van Brian Mclntyre, vice-president voor me
diazaken, kan improviseren als geen ander.
Dat moest ook 'wel, want het draaiboek
moest telkens weer worden bijgesteld. Wer
den twee jaar geleden de beelden van de
NBA Finals nog 'slechts' in 109 landen uitge
zonden, dit jaar waren dat er al 164. Twaalf
televisiestations, waaronder voor ons land
FilmNet en voor het eerst ook de nationale
TV van China, hadden verslaggevers naar de
VS gestuurd.
Katern
Voor de Verenigde Staten zelf had NBC de
uitzendrechten. Het coast to coast brengen
van een topevenement als de NBA Finals
blijkt een enorm karwei. Naast de hal was
een compleet park van mobiele studio's
neergezet. NBC had een kleine honderd
mensen ingezet om alles tot een goed einde
te brengen. Een stuk of tien van hen waren
verslaggever.
Dat was hetzelfde aantal als de plaatselijke
dagbladen, de Houston Chronicle en de Or
lando Sentinel, ieder inzetten. Dat mocht ook
wel, want beide kranten brachten dagelijks
een heel katern over de NBA Finals. Die vijf,
zes pagina's kwamen fluitend vol, want elke
zucht was dezer dagen de moeite waard om
genoteerd te worden.
Dat daarbij de objectiviteit af en toe in het
geding komt, werd op de koop toegenomen.
Niemand stoorde zich eraan dat een krant als
de Chronicle zich keihard achter de Rockets
opstelde. Daags na de derde wedstrijd werd
een feestje georganiseerd voor de pers. De
Chronicle was een van de sponsors en deelde
grif T-shirts uit met op de voorkant de tekst
Believe It! Again! en op de rug het logo van de
krant. Bij de wedstrijd van zondag had elke
toeschouwer een setje door de krant gedruk
te aanmoedigingsposters gekregen. De titel
was koud binnen of er lag een speciale editie
op straat met foto's van de eerste drie duels.
Een oude kampioensfoto en een kop in cho
coladeletters: Two-rifftc.
Clubkleuren
Sport verkoopt goed. En in Houston weten ze
hoe dat moet. De stad noemt zich graag In
ternational City of Champions, met dank aan
Carl Lewis, Evander Holyfield, maar vooral de
Rockets Red Glare. Hoewel, rood? Uitgere
kend tijdens de finale-serie lanceerden de ei
genaren het plan om de clubkleuren en het
logo te gaan veranderen. Blauw, zilver en een
beetje rood zou het moeten worden.
Kijk, daar zit je dan met een kersverse
voorraad T-shirts. Zou hier soms ook een
commercieel brein zijn werk hebben gedaan?
Sport is 'big business' in de Verenigde Staten. Tot zover niets
nieuws. Toch is de impact van een evenement als de finales van
de National Basketball Association (NBA) verbazingwekkend. Het
is een commerciële knaller en een mediacircus van de eerste orde.
Fabrikanten van T-shirts en de makers van televisieprogramma's
beleven hoogtijdagen. En de lokale VW van Hosuton wrijft zich
vergenoegd in de handen. Hoe de Rockets hun stad weer op de
kaart zetten.
nauwlettend in de ga
ten houden. Er mag
bijvoorbeeld volop al
cohol worden gedron
ken in zo'n sportpa
leis, maar er zijn gren
zen. Wie tekenen van
dronkenschap ver
toont, loopt de kans
van de tribune te wor
den gehaald. Dat ge
beurt door bewakers
of door een speciale
brigade die met verre
kijkers de tribunes
aftuurt, en ingrijpt als
het mis gaat. Boven
dien kan zij vragen om
een legitimatiebewijs,
want wie geen 21 is
mag geen bier drin
ken.
Het koppeltje uit
Orlando vormde een
uitzondering op de tri
bunes van The Sum
mit, waar de kleuren Robert Horry van de Rockets toont de felbe-
rood en geel overheer- geerde bokaal en maakt het overwin ningste-
sten. Zeker één op de £en
twee toeschouwers
droeg een speciaal shirt, in de meest gevallen
opgedragen aan het kampioenschap van de
Rockets van de Western Conference. Daags
na de derde wedstrijd tegen Orlando, die
evenals de twee ervoor werd gewonnen, durf
den de eerste fabrikanten het aan om T-
shirts te maken met teksten die slaan op een
nieuw NBA-kampioenschap. Je kunt er maar
beter vroeg bij zijn, want als het eenmaal zo
ver is, zullen de winkels en stalletjes uitpuilen
en kan de oude voorraad de uitverkoop in, zo
weten ze uit ervaring.
Bedriegers
De verkoop van vooral T-shirts is big business
rond zo'n kampioenschap. En waar gemak
kelijk geld te verdienen is, zijn bedriegers niet
ver weg. Begin deze week deed de politie van
Houston een inval bij een fabriekje van ille
gale shirts. Slechts een beperkt aantal bedrij
ven heeft toestemming van de NBA om de lo
go's van de clubs, de NBA, de NBA Finals
1995, enzovoorts te gebruiken. Maar het is
moeilijk om alle nep, waarvan na drie keer
wassen waarschijnlijk niets meer over is, van
de straat te houden. Die vroege vogels deden
goede zaken, want toen het kampioenschap
eenmaal een feit was, werd de stad over
spoeld door handelaren met kersverse shirts.
Er is de NBA veel aan gelegen om de han
del in de zogenoemde merchandise zo zuiver
mogelijk te houden. De afgegeven licenties
leveren de in New
York gehuisveste orga
nisatie immers jaar
lijks miljoenen dollars
op. En dat is nodig om
het steeds maar uitdij
ende apparaat in
stand te houden.
Nu doen Amerika
nen zakelijk niets zon
der zeker te weten dat
het verantwoord is. En
dat geldt ook voor de
NBA, die het laatste
decennium een onge
looflijke groei door
maakte. Had men in
1985 nog voldoende
aan één verdieping
van de Olympic Tower
aan Fifth Avenue in
Néw York, inmiddels
zijn nog zes etages ge
huurd en heeft men
moeten besluiten om
de afdeling Entertain
ment (televisie, foto's,
etcetera) te verhuizen
FOTO."Êm.'iff?HAYNB naar een P™d New
Jersey. Vrijwel gelijktij
dig werden er kantoren geopend in Genève,
Melbourne, Tokyo en Hong Kong.
Als één ding duidelijk is, dan is het dat de
NBA al lang geen zaak meer is van de Vere
nigde Staten alleen. Natuurlijk, het gaat nog
altijd om een nationale titel, maar de win
naar wordt geafficheerd als World Champion.
Niemand heeft daar moeite mee, want de
NBA-kampioen is ongetwijfeld de beste ploeg
ter wereld. In oktober zal dat nog eens blij
ken, wanneer in Londen voor het eerst om de
wereldtitel voor clubteams gespeeld zal wor
den.
David Stern
Dat gebeurt in nauwe samenwerking tussen
de NBA en de FIBA, de wereld-basketbal-
bond. Met de werkelijke organisatie zal de
door Borislav Stankovic aangevoerde federa
tie zich echter nauwelijks bemoeien. Dat is
een zaak van de NBA, onder leiding van Da
vid Stern. De zoon van Israëlische emigran
ten wordt qp handen gedragen. En dat is niet
zo vreemd. Onder zijn bewind als commissio
ner is de NBA uit een diep dal gekropen. Bij
zijn aantreden in 1984 sloot meer dan de
helft van de toen 23 clubs de seizoenboeken
af met rode cijfers. Een paar jaar later werd er
overal winst gemaakt, want zaken doen hoef
je Stern niet te leren.
Het is de laatste tien jaar alleen maar cres
cendo gegaan met de NBA. Er kwamen nieu-
