'Liever dood door
ongeluk met auto
dan weer de cel in'
'Het lekt er nu al,
bij Brent Spar'
Er is markt voor de baby op bestelling
Chirac wil
grandeur
laten herleven
Feiten &Meningen
'Drama' Shell geheel
volgens het boekje
VRIJDAG 16 JUNI 1995
nieuwsanalyse
'Napoleontische De Gaulle-arrogantie', zo
noemde Nieuw-Zeeland het besluit van
Frankrijk om zijn kernproeven in de Stille
Zuidzee te hervatten. De verwijzing naar De
Gaulle kan president Jacques Chirac als een
compliment beschouwen. Amper een
maand na zijn verkiezing doet hij zijn best
om in het voetspoor van zijn illustere voor
ganger en geestelijk leidsman te treden.
Net als De Gaulle in de jaren '60 gaat het
Chirac erom de grandeur van Frankrijk op
het internationale toneel te beklemtonen.
Om die positie waar te maken riep De Gaul
le de force de frappe in het leven, Frankrijks
eigen kernmacht. Chirac gaat nu tegen de
wereldopinie in met zijn voornemen acht
proeven op het atol Mururoa te houden,
ondanks een internationaal moratorium op
atoomtests. ,,En die beslissing is, natuurlijk,
onherroepelijk."
De force de frappe is het paradepaardje
van de Franse soevereiniteit, en het privile
ge van de president. De Gaulle gaf de aan
zet tot het Franse atoomprogramma, nadat
de Amerikaanse president Eisenhower zijn
voorstel om samen het nucleaire leider
schap van de NAVO over te nemen, had
weggehoond. In 1960 bracht Frankrijk zijn
eerste atoombom tot ontploffing in de Alge
rijnse woestijn.
Chiracs socialistische voorganger Mitter
rand hield vast aan de Franse kernmacht,
'een vitaal belang met een eigen afschrik
wekkende deugd', en breidde de vloot kern
onderzeeërs uit. Toch besloot hij in 1992 al
le kernproeven op te schorten, tegen het
advies van zijn militaire adviseurs in. „La
dissuasion, c'est rnoi (de afschrikking, dat
ben ik)", liet hij hun, vrij naar Lodewijk XIV,
Veel landen hebben tot dusver met onbe
grip op Chiracs besluit gereageerd. Op de
vraag waarom Parijs niet samen met Was
hington proeven kon houden, antwoordde
minister De Charrette van buitenlandse za
ken: „Frankrijk is een grote mogendheid.
Het kan zijn veiligheid niet in de handen
van een derde partij leggen, hoe machtig en
vriendschappelijk die ook is."
Ook op andere fronten is Chirac in de
eerste weken van zijn presidentschap druk
in de weer geweest om Frankrijks stempel
op het wereldgebeuren te zetten. Zo gaf de
president de aanzet tot de vorming van de
snelle-interventiemacht die de blauwhel
men in Bosnië moet beschermen. Chirac
toont begrip voor de Britse terughoudend
heid jegens een supranationaal Europa: De
Gaulle had destijds immers dezelfde bezwa-
Afgelopen week gaf Chirac tijdens een di
ner in het Elysée zijn EU-collega's de wind
van voren: van Griekenlands pleidooi voor
de Serviërs wilde hij niets höfën, en Neder
land moest de drugssmokkel maar eens
aanpakken. Met deze harde houding zette
hij de toon voor zijn eerste buitenlandse
rondreis, naar Washington en de G7-top in
Halifax.
Waarnemers zien in de assertiviteit van
het staatshoofd de terugkeer van de groot
ste gaullistische gebaren. „De boodschap
aan de wereld en aan de Franse natie is de
zelfde: bevestiging van wilskracht, gezag, en
het vermogen om besluiten te nemen die,
natuurlijk, onherroepelijk zijn", aldus com
mentator Philippe Alexandre. „Zo wil hij de
Amerikaanse president Clinton alvast laten
weten dat hij zijn macht volledig zal uitoe
fenen."
Het moment lijkt gunstig om de gaullisti
sche koers te doen herleven, als men de
buitenlands-politieke dogma's van De
Gaulle naar de letter neemt. Het pleidooi
dat legénéral destijds hield voor 'een Euro
pa der naties, van de Atlantische Oceaan tot
de Oeral' lijkt na de val van het communis
me te zijn uitgekomen. Aan de door De
Gaulle vermaledijde 'angelsaksische over
heersing' komt een einde nu de Verenigde
Staten hun handen van Europa aftrekken.
Ook binnen de NAVO, waarmee De Gaul
le in 1965 de militaire samenwerking op
zegde, is nu meer ruimte voor de stem van
Frankrijk. Het bondgenootschap zoekt nog
steeds een nieuwe taak, nu de Sovjet-erfvij
and is weggevallen. „Ik denk dal de Atlanti
sche alliantie geen leider heeft", zei Chirac
dinsdag in zijn eerste officiële TV-rede.
Daarmee zinspeelde hij erop dat de Eu
ropese lidstaten hun veiligheid in eigen ei
gen hand moeten nemen.
De wereld is echter veranderd sinds De
Gaulle. De generaal kon zich zijn eigenzin
nige koers veroorloven, omdat hij zich door
de Amerikaanse atoomparaplu beschermd
wist tegen een aanval van het Warschau
Pact. En de voortdurende deling van Euro
pa bood, ondanks de felle retorische uitval
len van de generaal, een garantie tegen de
hereniging van Duitsland. Het is nog maar
de vraag of Chirac met zijn neo-gaullisti-
sche koers erin slaagt de toon te zetten bin
nen een Europa, waarin het herenigde
Duitsland een steeds grotere rol speelt.
DEN HAAG DIEPERIK KRAMERS
Kenyacinse gevangenissen 'huizen des doods
Uit het totaal gedesintegreerde Rwanda komen voortdurend verhalen over onmenselijke toestan
den in gevangenissen. Kenya daarentegen heet voor Afrikaanse begrippen redelijk welvarend te
zijn. Des te schokkender zijn daarom de gegevens die nu naar buiten zijn gekomen over de condi
tie van Kenyaanse gevangenen.
Ze staan dag in dag uit bloot
aan ziekten, rottend voedsel,
martelingen, gebrek aan bedde-
goed en medische zorg. Iedere --
dag laten gemiddeld vijf gevan
genen hierdoor het leven. „Tot
celstraf veroordeeld worden,
staat in Kenya gelijk aan de
doodstraf krijgen", oordeelt een
gevangene.
Een van de meest beruchte ge
vangenissen ligt middenin het
industriegebied van de hoofd
stad Nairobi. Aan weerszijden
van de ingang lange, hoge mu
ren. Bovenop is wat prikkel
draad gespannen. Aan weinig is
te zien dat het hier gaat om een
huiveringwekkend detentiecen
trum. Wat er zich achter de mu
ren afspeelt, komt alleen naar
buiten via Kenyanen die hun
straf hebben uitgezeten en heb
ben overleefd en hun ervarin
gen met anderen willen delen.
gebrek
Zoals Kamau, die maar twee
maanden in Nairobi vastzat,
maar toor z'n leven getekend is.
Tegen het dagblad The Nation
verklaarde hij: „Er is gebrek aan
alles. Water, toiletten, voedsel,
beddegoed. Ik heb in die twee
maanden geen deken gezien,
moest me met m'n handen en
armen warmhouden. Er zijn
ook nauwelijks bedden, de
meesten slapen op de betonnen
vloer. Zelfs het vinden van een
plaatsje om te slapen, is al een
nachtmerrie. Alle cellen zitten
propvol. Nieuwkomers worden
gedwongen in WC's min of
meer staande te slapen. Ik heb
dat een week moeten doen".
Slechts de allersterksten overle
ven de beproevingen. Kamau:
„Ik kan nauwelijks geloven dat
ik nog leef. Slechts weinigen sla
gen erin ongeschonden naar
huis te gaan. Sommige van mijn
maten stierven, anderen liepen
zware littekens van martelingen
op. Als ik de keuze had, zou ik
liever door een auto overreden
worden dan opnieuw de gevan
genis ingaan".
tien in cel
Kenya heeft over het hele land
verspreid 78 gevangenissen en
huizen van bewaring met een
capaciteit voor 15.000 gedeti
neerden. Op dit moment zitten
er ruim 50.000. Dat houdt in dat
in een cel van 3x5 meter 10 of
meer gevangenen worden ge
propt.
Vanwege gebrek aan water en
sanitaire voorzieningen zijn de
gevangenissen bovendien ver
geven van de luizen, vlooien,
muizen en ratten. In de gevan
genis in het industriegebied
(met 4.000 gedetineerden, maar
geschikt voor slechts 1.700)
moeten ruim duizend mensen
het met drie WC's doen en als
er al water is, werken maar tien
kranen in het hele complex.
Meestal echter worden gevan
genen gedwongen water te ko
pen van de bewakers. Wie de 75
cent per emmer niet op kan
brengen, wast zich gewoon
nooit. Een emmer is veelal ook
de enige sanitaire voorziening.
Ontbreekt die emmer, dan doet
de vloer van de cel dienst als
WC.
Niet verwonderlijk dus dat bij
grote regelmaat epidemieën
uitbreken. Vorige maand over
leden tientallen inwoners van
Kamiti, een andere beruchte ge
vangenis aan de rand van Nai
robi, aan cholera. Andere centra
zijn recentelijk getroffen door
dysenterie, tyfus, gele koorts,
hersenvliesontsteking, TBC en
schurft. Ook AIDS slaat wild om
zich heen. Gèvangenen worden
op grote schaal onderling
sexueel misbruikt en wegwerp-
injectienaalden worden keer op
keer hergebruikt.
'ethiek'
Zieke gedetineerden worden
niet gescheiden van de gezon
den, waardoor de epidemieën
zich ook razendsnel kunnen
ontwikkelen. Aan medische
zorg wordt pas gedacht als ie
mand heel erg ziek is en het bij
na te laat is. „In onze gevange
nissen viert een mysterieuze
ethiek hoogtij, die bewaarders
ervan weerhoudt de levens van
gevangenen op tijd te redden.
Ze wachten blijkbaar liever tot
het bijna te laat is", zegt een Ke
nyaanse arts.
Voor velen komt iedere medi
sche hulp dan ook te laat. In het
huis van bewaring in Nairobi's
industriegebied vallen ieder jaar
ruim 200 doden. Het landelijk
gemiddelde ligt op vijf dode ge
vangenen per dag. Naast ziek
ten een gevolg van ongelukken
en martelingen.
Vorige week nog ontstond grote
consternatie toen Kenyaanse
kranten meldden dat in een
week tijd 17 gevangenen uit het
industriegebied aan dysenterie
waren bezweken, terwijl ze met
handboeien aan elkaar of hun
bedden zaten geketend in een
ziekenhuis in de stad. Sommige
overlevenden zouden drie da
gen aan een dode vastgezeten
hebben, aldus het relaas van de
gevangenen.
De reacties van de betrokken
autoriteiten op dit soort schok
kende verhalen zijn schrijnend.
De problemen worden op
schromelijke wijze gebagatelli
seerd en zullen voorlopig dus
wel niet worden aangepakt. Ge
volg van de totale instorting van
de sociale waarden in onze
maatschappij, menen Kenyaan
se deskundigen.
Professor Katama Mkangi: „De
gevangeniscultuur wordt zuiver
gezien als een strafmaatregel,
niet bedoeld om iemand te re
habiliteren. Wij genieten ervan
als mensen lijden. Gevangenen
worden daarom extra gestraft,
niet hervormd. Vanwege die
beestachtige behandeling eindi
gen de meeste gevangenen in
Kenya als harde kriminelen".
NAIROBI FRANS VAN DEN HOUDT
CORRESPONDENT
In de hal van het internationale
hoofdkantoor van Greenpeace in
Amsterdam hangt een affiche: 'Een
beter milieu begint bij jezelf en
eindigt bij Shell'. Het is razend
druk bij de milieu-organisatie sinds
de boycot van Shell-produkten
werd afgeroepen. Er wordt koorts
achtig vergaderd, telefoons ratelen
onafgebroken en de fax draait op
volle toeren. „Ach jee, nu blijkt er
ook nog een bruinvis bij Noordwijk
te zijn aangespoeld. Moet ik eigen
lijk ook nog naar toe", verzucht een
medewerkster.
„Eigenlijk hadden we de hoop al
bijna opgegeven", zegt woordvoer
ster Fransée Verdeuzeldonk. „Maar
langzaam aan is toch doorgedrup
peld dat de argumenten van Shell
om het afgedankte olieplatform
Brent Spar in zee te dumpen, gam
mel zijn. Ik denk dat onze bezet
tingsacties van dat platform heel
aansprekend zijn geweest. En niet
te vergeten de manier waarop Shell
en de Schotse politie daarop heb
ben gereageerd".
Greenpeace liet al een maand gele
den 35.000 Save our Seas-kaarten
drukken. Pas de laatste dagen slaat
die actie echt aan en stromen de
kaarten bij duizenden tegelijk bin
nen. En er zijn de publieksvragen:
wat is er precies zo giftig? Waarom
maken jullie je zo druk over dat
ene platform? Waarom hebben jul
lie dit niet eerder kunnen tegen
houden?
De actie van Greenpeace is niet he
lemaal van kritiek ontbloot. Want,
waarom wordt pas sinds een paar
maanden aandacht gevraagd voor
het in de oceaan dumpen van het
Shell-platform. De afgelopen jaren
waren er toch talloze studies ver
richt en was het onderwerp van ge
sprek op diverse conferenties.
Campagnemedewerker Barbara
van der Hoek: „We proberen overal
een vinger achter te krijgen, maar
dat lukt niet altijd. We hebben
nooit inzage gehad in die vergun
ningaanvraag. Pas eind vorig jaar
kregen we via Lloyds List lucht van
de Shell-plannen. We hebben toi
onmiddellijk een rapport laten n
ken. Toen dat in april verscheen,
was het voor ons te laat nog be-,
zwaar aan te tekenen"
Haar collega Just van den Broek, t
„De vlam sloeg in de pan t
Duitse ministers zeiden niet mei i
bij Shell te zullen tanken. Dat g
een kick na zo'n moeizame start i
van de actie". Zelf was hij in mei
een van de actievoerders op de
Brent Spar. „In Schotland is iede i
een die je spreekt pro-Greenpea i
en tegen het in zee dumpen. Ik
werd met een kraan van het plat i
form gehaald. Zelfs de kraandrijt t
zat met zijn duim voor o
hoog".
Van den Broek bestrijdt de lezin
van Shell dat het wel meevalt mi
de verontreiniging in en rondon
het overslagplatform. „Het lekt c
nu al. We hebben geprobeerd n<
beneden af te dalen. Na tien trau
pen houd je het niet i
stank. Volgens Shell mag je die
diepte alleen maar met maskers
zuurstofflessen betreden vanwef
de giftige gassen".
Over de uitspraken van presiden i
directeur Slechte van Shell-Nedi
land dat hij onder druk van de p
blieke opinie bereid is nat
dere oplossing te zoeken,
het initiatief daartoe van de Brit
overheid als vergunningverlener
moet komen, zegt Van den Broe i
„Vreemd dat Shell het nu laat af
hangen van Engeland. Het dum
pen wordt toch verricht door Sh
zelf'.
De tekst van de uitspraken
Slechte is daarom zo snel mogel
vertaald en toegespeeld aan Gri
peace Engeland. Het opvoeren
de druk op Britse politici kan no
wel een tandjé hoger. En dat gel
ook voor Nederland. Van den
Broek: „Als Shell niet overstag g;
hebben we ook voor volgende
week nog acties in petto".
AMSTERDAM THEA VAN BEEK
Het afzinken van het booreiland
Brent Spar is een klassieke mis
kleun van Shell. Precies waar de
leerboeken voor PR-adviseurs voor
waarschuwen. Het zoveelste geval
van gelijk hebben maar het niet
krijgen. De rationele argumenten,
hoe juist ook, leggen het af tegen de
emoties van consumenten en zelfs
politici.
Dat zegt dr. R. Riezebos van de fa
culteit bedrijfskunde van de Eras
mus Universiteit in Rotterdam. Hij
onderzoekt al geruime tijd soortge
lijke, recente marketingdrama's
rond Omo Power, Olvarit en Brinta
in de hoop dat bedrijven er wat van
kunnen leren.
Shell zelf wijst een vergelijking met
het gedeukte imago van waspoe-
ders en papjes af. „Het afzinken
van de Brent Spar is een welover
wogen stap waarbij het milieu
voorop staat", zegt woordvoerder
M. Broekers van Shell Nederland.
Talloze rapporten en voorstudies,
onder meer van de universiteit van
Birmingham, onderbouwen Shells
goede wil.
De milieuschade bij het slopen van
de Brent Spar op het land is even
groot, zó niet groter. Het financiële
voordeel van circa 79 miljoen gul
den bij afzünking speelt geen rol, zo
benadrukt Broekers.
Toch zit er volgens Riezebos een
rode draad in alle conflicten tussen
multinationals en de publieke opi
nie. Riezebos: „De top is vol onbe
grip over hoe de wereld om hen
heen reageert. Unilever heeft met
Omo Power ook lang volgehouden
dat er niks mis was met het pro-
dukt. En dat was tot op zekere
hoogte ook waar. Maar daar gaat
het niet om. Wat telt is het beeld
dat de media geven en wat de con
sumenten daarvan vinden. Multi
nationals zijn daarbij altijd in het
nadeel omdat er commerciële be
langen meespelen. Dat maakt ze
verdacht. Het publiek gelooft e
der een club als Greenpeace or
deze geen commerciële belang! i
heeft."
Voor Shell een extra bittere pil
dat het commerciële belang bij i
zinking van de Brent Spar niets
voorstelt, vergeleken met verlie
die dreigen door de boycot at
pomp en langdurige schade a
het imago.
Riezebos schetst aan de hand v
Amerikaanse studies naar grote
marketingmissers de psycholog
sche processen aan de top v
multinationals. „De leiders zijn
sterk gefocust op positieve beril
ten. Dat is belangrijk om jezelf
te maken en om aan de aandee
houders te kunnen vertellen. Vi
nature sluiten managers zich af
voor wat er allemaal mis kan g
Als er iets negatiefs opkomt, v(
de fase van downplayed. Hetv
gebagatelliseerd. Pas daarna kie
men eieren voor zijn geld. Zo'n
proces hakt er enorm op ii
Meestal hebben de mense
top last van posttraumatische
stress. Ze liggen er vaak nachtei
lang wakker van."
Maar in het geval van Shell hee i
afdeling 'public affairs' in Rotte
dam en in Groot-Brittannië n
intern gewaarschuwd voor de e
tionele'reacties. Broekers: „Net
hadden dit nooit verwacht. Bet I
gezegd: wij hadden nooit verwt i
dat Greenpeace met halve waai i
den en onverantwoorde acties:
komen. Dit keer gaan ze wel he I
erg ver. Daarmee hebben zij on i
normale betrekkingen met het]
bliek geblokkeerd. Ik vind ooki
media te weinig feiten hebben]
bracht. Fleel af en toe gaan ze k
tisch in op Greenpeace, m
allemaal too little en too late.
ROTTERDAM BEREND SCHILDER
Wie er zestigduizend gulden voor over heeft, kan
licentiehouder worden van Ronald Ericson. De
ze Amerikaanse biochemicus heeft het patent op
een door hem ontwikkelde methode voor de
scheiding van zaadcellen, waardoor voor de be
vruchting het geslacht van de baby 'gestuurd'
kan worden, zoals in het deze week geopende
Gender Behandelcentrum in Utrecht.
De Amerikaan heeft inmiddels veertig van der
gelijke Gender Behandelcentra in de Verenigde
Staten een licentie verstrekt. Daarnaast bestaan
er nog eens zo'n twaalf klinieken in het buiten
land. Het aantal behandelde klanten in al deze
klinieken komt uit op gemiddeld twee per dag
per centrum. In het Londense centrum bestaat
een wachtlijst van meer dan vijf maanden, reden
waarom een 'dependance' is geopend in Bir
mingham.
De belangen van de patenthouder Ronald
Ericson zijn onder gebracht in de Gametric Li
mited, die in Alzada in de Amerikaanse staat
Montana is gevestigd. Ericson zelf reist over de
hele wereld om zijn methode te propageren en
zijn zakelijke belangen te behartigen. Flet Ne
derlandse centrum aan de Amsterdamsestraat
weg in Utrecht, waarvoor ook nog enkele tonnen
geïvesteerd moest worden, heeft inmiddels grote
belangstelling ondervonden na de eerste publi-
katie over de vestiging.
Het is begonnen door de in Londen gevestigde
Nederlandse zakenman Bert van Deelen. Van
Deelea van huis uit electronicus, heeft het be
lang van het Nederlandse centrum onderge
bracht in een stichting, waarvan hij samen met
zijn Haarlemse compagnon Havinga het bestuur
vormt. Van Deelen ziet duidelijk een markt in
deze hoek van medisch handelen.
Per behandeling, zaadscheiding en inseminatie,
moet de klant 1.990 gulden betalen. Een consult
alleen voor informatie over de behandeling kost
48,50. Wie een tweede keer geïnsemineerd moet
worden, omdat de eerste keer geen bevruchting
tot gevolg had, betaalt 1.200 gulden.
Twee keer insemineren is het gemiddelde, blijkt
uit de eerste statistieken van de buitenlandse
centra. Volgens de aan het centrum verbonden
Leeuwardense arts Roos is ook bij natuurlijke
bevruchting een tweede poging normaal.
Hij verwacht van kunstmatige inseminatie meer
succes, omdat de zaadcellen 'beter geplaatst' in
de baarmoeder terechtkomen. In de folder van
het Londense centrum wordt overigens geschre
ven dat voor de gemiddelde vrouw drie pogin
gen nodig zijn. Diezelfde folder haalt aan, dat de
succeskans voor een zoontje op bestelling ligt
tussen de 75 en 80 procent en voor meisjes op
ongeveer 70 procent.
De regionale centra zijn geheel zelfstandig, maar
aan de licentie is wel een aantal strikte voor
waarden verbonden. Een daarvan is dat er geen
zaadscheiding zal plaats vinden voor het eerste
kind. Bij het tweede kind kan alleen geopteerd
worden voor een jongetje, als er al een meisje is
en als de eerste een zoontje is, kan alleen geop
teerd worden voor een zoontje. Nadrukkelijk
wordt aangegeven, dat in geval van 'mislukking'
er geen abortus gepleegd mag worden.
In het Londense centrum wordt bovendien als
voorwaarde gesteld dat de behandeling alleen
mogelijk is bij getrouwde stellen, een voorwaar
de die in ons land niet gesteld wordt. Bovendien
moet gewerkt worden met gekwalificeerd perso
neel en volgens de bestaande wetgeving. Bert
van Deelen denkt dat in de beginperiode een
jaaromzet van een zeven tot acht ton gehaald zal
worden: „Dat is dan een mager resultaat."
UTRECHT GPD
