Zonnekokers bieden duurzame energie
Wetenschap Techniek
Filosofie van de techniek is broodnodig
DONDERDAG 15 JUN11995
STOELINCA *023-150265
Kooktoestellen voor ontwikkelingslanden goedkoop en veilig
abnoud cornelissen
Het is al meer dan twintig jaar geleden dat Rob Seljee
voor zijn kinderen een paraboolspiegel bouwde om zon
licht te bundelen. Toen was het alleen om aan te tonen
zonlicht direct in hitte is om te zetten. Nu moeten de
zonnespiegels bijdragen tot goedkope en veilige kooktoe
stellen voor ontwikkelingslanden.
spiegel. Bij veel andere model
len werd de kookpot vanaf een
afstand aangestraald. Een ander
voordeel boven andere kokers is
dat de spiegel slechts eens in
het kwartier hoeft te worden
bijgesteld."
Het model met zijn zilver papie
ren spiegel dat Seljee indertijd
maakte zou nooit goed kunnen
werken. Voor een duurzaam
goed werkend kooktoestel is
een degelijke spiegel onont
beerlijk. „Er is veel geëxperi
menteerd met de reflectiespie-
gels. Alle goedkope oplossingen
faalden echter. Zilverpapier
kreukelde te veel. Andere mate
rialen gingen roesten."
Betaalbaar
Koken op zonnenergie is niet
nieuw. Al geruime tijd bestaan
er systemen waarbij door een
jaraboolspiegel gebundeld zon-
icht een kookpot aanstraalt en
verhit. De meeste systemen vol
deden echter matig. Enkele ja
ren geleden ontwikkelde de
Duitse geleerde Seifert een ge
makkelijk te construeren model
dat wèl voldeed. De aan de ont
wikkelingsorganisatie EG Solar
in Duitsland verbonden Seifert
stelde zijn gepatenteerde ont
werp gratis ter beschikking. Het
ontwerp van de Duitse inge
nieur is nu de basis voor verde
re verbeteringen in Nederland.
Rob Seljee zet zich met de
Werkgroep Ontwikkelingstech
nieken (WOT) van de Techni
sche Universiteit Twente in om
derde wereldlanden te helpen
aan goedkope duurzame zon-
lekokers.
ieljee: „De voordelen van deze
ronnekoker is dat door een klei-
rer brandpuntsafstand de kans
>p ongelukken zoals verbran-
ling en verblinding veel minder
geworden. Ook hangt bij dit
nodel de koker in de parabool-
De nieuwste kookpot, SK-14 ge
heten, heeft een vermogen van
ongeveer 600 watt. Het duurt
een half uur om drie liter water
van tien graden aan de kook te
brengen. Na iets meer dan twee
uur onafgebroken aanstralen
kan een temperatuur bereikt
worden van 198 graden, heet
genoeg om te braden of te bak
ken. De koker is verder zeer be
taalbaar. Een compleet model
kost ongeveer vierhonderdvijftig
Rob Seljee met oude en nieuwe, veel spiegelender, zonnecollectorpane
len. foto gpd
gulden. Omdat het ontwerp
heel eenvoudig is, kan echter
volstaan worden met de aan
schaf van de paraboolspiegel
voor zo'n vijfenzeventig gulden,
die in lokale werkplaatsen van
een onderstel kan worden voor
zien. Volgens de ontwikkelaars
van de SK-14 gaat de koker ze
ker vijftien jaar mee.
Inmiddels is het ontwerp al gra
tis in zo'n vijftig ontwikkelings
landen als voorbeeld ter be
schikking gesteld. Volgens Selj
ee zijn er inmiddels ruim 2000
kokers in landen als Ecuador,
Colombia, Peru, Bolivia, Nepal
en India in gebruik. De Neder
landse deskundige meent dat
het op grote schaal gebruiken
van de zonnekoker een belang
rijke bijdrage kan leveren aan
het milieu en de economie.
„Wereldwijd koken ongeveer
twee miljard mensen op hout.
In bosrijke gebieden levert dat
niet zo'n enorm probleem op.
Hoewel je moet bedenken dat
door al die kookvuurtjes zes
miljoen ton koolmonoxide per
dag de lucht in gaat. En in veel
ontwikkelingslanden is de be
hoefte aan hout zo groot dat er
een complete kaalslag plaats
heeft Dat heeft weer erosie tot
gevolg. De mensen moeten
dagtochten maken om aan vol
doende hout te komen. Daarbij
maken handelaren misbruik
van de situatie door hoge prij
zen voor stookhout te vragen.
Alternatieve brandstoffen zijn
helemaal onbetaalbaar. In Peru
bijvoorbeeld kost een liter ker
osine zes gulden per liter. In
Uganda betaal je zestig gulden
voor vijftien liter gas. De zonne
koker is dus een uitkomst."
Gevaar bij
elastiek-
springen
De krachten die bij een elas-
tieksprong (het zogeheten
'bungee-jumping') inwerken
op het menselijk lichaam
kunnen schade veroorzaken.
In het Nederlands Tijdschrift
voor Geneeskunde wijzen on
derzoekers van het Nationaal
Lucht- en Ruimtevaartge
neeskundig Centrum in Soes-
terberg erop dat er bij de elas
tische afremfase tijdens de
sprong versnellingen naar de
voeten kunnen optreden die
maximaal tienmaal de zwaar
tekracht kunnen bedragen.
Dergelijke versnellingen heb
ben een toenemende vloei
stofverplaatsing naar het
hoofd tot gevolg. Volgens de
onderzoekers is uit de lucht-
vaartgeneeskunde bekend dat
een versnelling van drie maal
de zwaartekracht al tot bloe
dingen in het oog kunnen lei
den. Bovendien valt volgens
hen te verwachten dat bij
bungee jumping ook hartrit
mestoornissen en effecten op
de bloedcirculatie in de herse
nen en de longen kunnen ont
staan.
De onderzoekers pleiten er
voor om tijdens het springen
de versnellingen per elektro
cardiogram (ECG) te registre
ren. Het Centrum heeft daar
voor de benodigde appara
tuur. Volgens de Afdeling On
derzoek en Ontwikkeling
heeft nog niemand om een
dergelijk onderzoek gevraagd.
IICOH
let botert niet tussen filosofen
n techniek. Wijsgeren die zich
litspreken over technologie in
Ie breedste zin van het woord
ijn dun gezaaid. Filosofen met
■en positieve visie op techniek
ijn op de vingers van een hand
tellen. Dat is raar, vindt de fi-
Dsoof Jacob Gruppelaar uit
,peldoorn. In alle facetten van
et leven speelt de techniek een
elangrijke rol. Maar als filoso-
n al over techniek spreken,
ebben ze het slechts over as-
ecten daarvan. Daarmee doen
ie meer kwaad dan goed.
!ilosofen staan zelden stil bij de
ïvloed die de ontwikkeling van
e techniek heeft op de maat-
chappij. Ze denken eerder in
irmen van politiek, economie,
ïacht, ideologie en ethiek. In
e filosofie is een sterke anti-
ichnische onderstroom te be-
peuren. In die valkuil wilde Ja-
ob Gruppelaar niet trappen,
lij wilde dat verschijnsel juist
estuderen in een promotie-on-
erzoek.
iruppelaar: „Filosofen zijn niet
staat de intimiteit tussen
ïens en techniek te verwoor
den. In de visie van die filosofen
heeft techniek de mens het na
zien gegeven. Dat is volgens mij
de oorzaak van veel pessimis
me. De techniek krijgt de schuld
van de teloorgang van mooie
idealen van zelfbepaling en der
gelijke."
Zo beschouwd heeft de mens
met techniek iets in huis ge
haald, dat hij absoluut niet
meer in de hand heeft. Een
soort Frankenstein: een eigen
uitvinding die niet meer stuur
baar is en niet de doelen volgt
die ons voor ogen stonden.
Technieklilosofen behoren erop
te wijzen dat er momenten zijn,
waarop de mens inderdaad
wordt beheerst door de tech
niek zonder dat hij kan bijstu
ren. Daar hoefje niet per defini
tie tegen te zijn, meent Gruppe
laar. „De macht van de techniek
neemt onmiskenbaar toe. Daar
door komen allerlei fenomenen
van onze eigen onmacht naar
voren. Die confrontatie met
techniek dwingt vooral in medi
sche situaties tot nadenken over
het menselijk bestaan."
De discussie over techniek heeft
de afgelopen twintig jaar een
flinke knauw gekregen van de
atoomenergie, zo meent Grup
pelaar. „We hebben decennia
lang alleen maar over die ene
techniek gepraat en dan ook
nog negatief. Dat heeft erg veel
kwaad gedaan aan het denken
over techniek."
„Als je het maar voortdurend
over één techniek blijft hebben
en weigert te praten over ande
re processen, dan zet je de we
reld op zijn kop. Automatisering
bijvoorbeeld, is maar één aspect
van techniek. Je laat dan nog
niets zien van automatisering in
de maatschappij. Dan krijg je
het misverstand dat de techni
sche ontwikkeling toegaat op
een definitieve eindtoestand. Zo
van 'als we zijn uitgeautomati-
seerd' kunnen we achterover
leunen. Nu blijkt het tegen
deel."
Het wordt nog ingewikkelder,
als we in ogenschouw nemen
wat mensen onder techniek
verstaan. Velen beseffen nau
welijks dat bij het instandhou
den van ons transportstelsel en
van onze dienstverlening een
grote technologische inspan
ning nodig is. De naam dienst
verlening doet misschien niet
aan techniek denken, maar het
Jacob Gruppelaar: Filosofen zijn niet
zou een vergissing zijn te den
ken dat het niets met techniek
te maken heeft."
De techniek zelf maakt het er al
evenmin gemakkelijk op. Door
de functie van veel apparaten is
de techniek erachter steeds
meer onzichtbaar gemaakt.
Mensen hoeven niet te weten
hoe een apparaat in elkaar zit,
maar ze moeten slechts weten
hoe het te bedienen. Waar je
in staat de intimiteit tussen mens en techniek te verwoorden, foto gpd
dat apparaat tegenkomt, vraagt
het niet om discussie. Je moet
er alleen mee vertrouwd raken.
„Het gaat niet om de vraag of je
optimistisch of pessimistisch
bent over technologische ont
wikkeling. Dat laatste is weinig
zinvol, het eerste overdreven. Je
kunt beter realistisch zijn, be
scheiden. Dan kun je tot het be
sef komen, dat ook technologi
sche vernieuwing een vermin
derde meeropbrengst heeft.
Computers worden steeds com
plexer en breder inzetbaar,
maar velen gebruiken ze slechts
als tekstverwerker. Misschien
komen we zover, dat die men
sen teruggaan naar pen en pa
pier."
Her proefschrift van Gruppelaar is ver
schenen in handelseditie bij Uitgeverij
Boom onder de titel 'Een wereld van ei
gen makelij'. Prijs f 38,50.
1
H
K
A
O
T
E
U
R
2
P
A
D
N
T
V
E
R
3
M
A
ij
N
T
J
E
R
4
P
O
E
R
B
I
U
E
5
R
S
C
E
H
I
P
N
6
D
M
R
O
A
O
A
G
7
B
A
R
L
L
N
O
N
8
P
E
I
E
A
N
M
O
9
D
E
S
S
L
C
O
P
10
K
R
H
O
U
E
S
T
11
K
T
L
I
A
A
N
R
12
S
G
T
R
N
A
I
F
13
M
A
E
R
I
T
N
E
14
W
V
O
E
I
L
G
E
OPGAVE
OPLOSSING
CITAAT
Streep op elke regel de letters
weg. die samen het woord vor
men dat overeenkomt met de
omschrijving. De resterende let
ters vormen van boven naar be
neden en van links naar rechts
een citaat.
Horizontaal:
1. mannelijk dier; 2. roofdier; 3.
bisschoppelijk hoofddeksel; 4.
huidopening; 5. vaartuig; 6. saai;
7- feestartikel; 8. muziekinstru
ment; 9. armoedige steeg; 10.
drinkbeker; 11. gereed; 12. boe-
fe; 13. zeewezen; 14. sluier.
KRUISWOORDRAADSEL
bezinksel
aga-a-eis
--krant--
bij-ala-ik
e-omdat-o
nipa-park
d-adres-e
eb-aar-ut
- -inkijk--
oud-e-ode
traploper
TOMPOES
Heer Bommel en de Hachelbouten
„Zo ziet u", sprak Hobbel Hachel-
bout, „door het werpen van zout is
de ruzie bezworen."
„Niet waar!" zei heer Bommel zuur.
„Ik heb die lomperik geld gegeven,
omdat hij zout in zijn oog gekregen
had. Dat zout was juist de oorzaak
van de ellende, als u begrijpt wat ik
bedoel."
„We weten het niet zeker", hernam
de ander; „het duiden van voorte
kens is een moeilijk iets..." Hij zweeg
en keek bedremmeld naar de messen
en vorken die de waard nu op de ta
fel wierp. „Ik wil liever een lepel heb-
u- 1
De herbergier gromde een verwen
sing en stampte heen. „Ziet u?" her
nam Hobbel, „de tekens blijven
slecht. Het geven van puntige voor
werpen leidt tot vijandschap."
„Waarom hebt u mij dan niet ge
waarschuwd?" vroeg heer Ollie met
piepende stem. „Nu zit ik met een
mes en een vork. Ik wil ook liever een
lepel hebben." De ander haalde de
schouders op. „U moet berusten",
vermaande hij. „Alles wijst er op, dat
u in een handgemeen met onze gast
heer zal geraken!"
„Is dat d-dan niet af te wenden?" sta-
schichtige blik naar de waard, die
nurks met een lepel naderde en het
koude zweet brak hem uit.
„Hm", zei de heer Hachelbout pein
zend, „als afweermiddel kan men de
gever van het puntige voorwerp er
ongemerkt een prikje mee geven. Het
is te proberen, maar ik heb weinig
hoop. U kunt u beter voorbereiden
op een diepgaand meningsverschil."
Dit was nu juist, wat heer Ollie in ie
der geval wilde voorkomen en daar
om volgde hij haastig de raad van
zijn metgezel op. Helaas, in zijn ze
nuwen vergat hij om het ongemerkt
w
R
Weersvooruitzicht
VRIJDAG 16 JUNI
HET
DOOR HANS VAN ES
Komend weekeinde zien we een
terugkeer van de normale atmos
ferische dienstregeling boven
West-Europa. Op de weerkaarten
verschijnt het vertrouwde beeld
vSn een westcirculatie, die zich
geleidelijk ook over het continent
gaat voortplanten. Daarmee komt
een einde aan de geblokkeerde
patronen, die gebruikelijk zijn in
het voorjaar en de vroege zomer.
De weerkaarten van de afgelopen
weken lieten vaak een standvas
tig hogedrukgebied zien boven
Oost-Europa, dat direct verant
woordelijk was voor de ongewoon
lang aanhoudende warmte boven
Rusland. Het westen en midden
van Europa werden daarentegen
regelmatig geplaagd door traag
bewegende lagedrukgebieden,
wat in een strook van Duitsland
naar Noorwegen tot flinke neer
slagsommen leidde. De warmte
in het oosten werd gecompen
seerd door veelal koel weer langs de westrand van het Europese conti
nent. Dat hebben wij hier aan den lijve ondervonden; na de zomerse
eerste week van mei bleef de temperatuur vaak onder normaal.
Een periode met een geblokkeerde westcirculatie kan in deze tijd van
het jaar voor ons ook wel gunstig uitpakken. In recente jaren zijn we
hier regelmatig verwend met schitterend warm en zonnig voorzomer
weer, waarbij de hogedrukgebieden in een betere positie lagen, na
melijk boven West- of Noord-Europa.
Er komt nu meer beweging in de weersystemen, dankzij de oplevende
westelijke straalstroom boven de Atlantische Oceaan. De laatste van
een serie trage depressiekernen, die geruime tijd ten noorden van de
Wadden hebben rondgezwalkt en ons het sombere en koude weer
hebben geleverd - woensdagmiddag slechts 12 graden - verdwijnt ge
leidelijk van het toneel. Morgen klaart het wat op, al is de lucht nog
onstabiel genoeg om een bui te produceren. Zaterdag belooft één van
de betere dagen van deze week te worden. De wind zoekt de warmere
zuidwesthoek op en bij zonnige perioden zijn maxima van 17 tot 20
graden mogelijk. Zondag is het tijdelijk bewolkt en regenachtig, als
het front van een IJslanddepressie passeert. De eerste helft van de
week blijft de wind west of zuidwest bij gematigde temperatuur: 16
tot 20 graden. Het is wel vrij wisselvallig met soms wat regen of een
bui, maar voor de zon is ook wat ruimte gereserveerd.
Neerslagkans
E U
KNMI
Weersvooruitzicht
Geldig tot en met
vrijdag.
Noorwegen:
In het noorden wat zon en
op de meeste plaatsen
droog. In het zuiden, en
later ook in het midden,
tamelijk bewolkt en van
tijd tot tijd regen Middag-
temperatuur uiteenlopend
van 13 graden aan de
noordwestkust, tot plaat
selijk 20 graden langs de
Zweedse grens.
Zweden:
Tamelijk bewolkt en van
tijd tot tijd buiige regen en
een kleine kans op on
weer. In het zuiden ook af
en toe zon en droger. Mid-
dagtemperatuur vandaag
meest tussen 15 en 20
graden; daarna iets lager.
Denemarken;
Bewolkt en van tijd tot tijd
regen. Middagtempera-
tuur ongeveer 15 graden
Engeland, Schotland, Wales en Ierland:
In Engeland veel bewolking en kans op
regen; elders nu en dan zon en vrijwel
overal droog. Middagtemperatuur uit
eenlopend van 14 graden in het noorden
van Schotland en het noorden van Ier
land tot 19 graden verder zuidwaarts.
België en Luxemburg:
Veel bewolking en van tijd tot tijd regen
of enkele buien. Middagtemperatuur on
geveer 16 graden.
Noord- en Midden-Frankrijk:
Af en toe zon, maar in het noorden en
oosten nog vrij lang zwaar bewolkt en
kans op regen. Middagtemperatuur van
15 graden in het uiterste noorden tot 20
graden of iets hoger verder zuidwaarts.
Portugal:
Flinke perioden met zon en droog. Maxi
ma langs de kust uiteenlopend van 20
graden aan de Costa Verde tot 25 aan de
Algarve; in het binnenland maxima
plaatselijk rond 28.
Madeira:
Vooral morgen veel bewolking en moge
lijk wat regen. Middagtemperatuur on
geveer 22 graden.
Spanje:
Flinke zonnige perioden, soms hier en
daar ook wolkenvelden. In het noordoos
ten kleine kans op een bui, misschien
met onweer. In het binnenland maxima
rond 30 graden; langs de Golf van Bis
kaje rond 20 en aan de costa's in het
oosten en zuiden tussen 24 en 29 gra-
Canarische Eilanden:
Flinke zonnige perioden, morgen van
het westen uit misschien wat meer be
wolking. Droog. Middagtemperatuur on
geveer 25 graden
Marokko:
Westkust: flinke perioden met zon, soms
ook wat wolken. Droog Middagtempera
tuur vlak aan zee rond 24 graden.
Tunesië:
Veel zon, maar vooral in het noorden
soms ook wolkenvelden. Droog. Middag
temperatuur vlak aan zee rond 28 gra-
Zuid-Frankrijk:
Perioden met zon, soms ook wolkenvel
den. Op de meeste plaatsen droog. Mid
dagtemperatuur van 20 graden plaatse
lijk langs de westkust tot rond 25 in de
Provence en aan de Middellandse Zee.
Mallorca en Ibiza:
Flinke perioden met zon en een kleine
kans op een regen- of onweersbui. Mid
dagtemperatuur ongeveer 27 graden.
Italië:
Flink wat zon, maar in het noorden ook
kans op enkele regen- of onweersbuien-
Middagtemperatuur op de meeste
plaatsen van 25 tot 29 graden, in het
noordwesten plaatselijk iets lager.
Corsica en Sardinië:
Flinke perioden met zon en waarschijn
lijk droog. Middagtemperatuur van 25
graden op Corsica tot 28 op Sardinië.
Malta:
Veel zon en droog. Middagtemperatuur
rond 29 graden
Griekenland en Kreta:
Veel zon, maar in het noordoosten van
Griekenland in de middag en avond ook
kans op een stevige regen- of onweers
bui. Middagtemperatuur meest tussen
25 en 30 graden, op het Griekse vaste
land lokaal zelfs wat hoger.
Turkije en Cyprus:
Vrij zonnig, in het noordwesten van Tur
kse ook kans op een stevige regen- of
onweersbui.. Middagtemperatuur meest
tussen 28 en 32 graden.
Ouitsland:
Half tot zwaar bewolkt en van tijd tot tijd
regen, in het zuiden en oosten mogelijk
met onweer Middagtemperatuur tijdens
regen rond 15 graden; elders oplopend
tot plaatselijk 19.
Zwitserland:
Geleidelijk meeröpJsfaringen, vooral a
de zuidkant van het Alpenmassief. Vrij
wel overal droog. Middagtemperatuur
uiteenlopend van 17 graden in het noor
den tot plaatselijk 21 in het zuiden.
Oostenrijk:
Tamelijk bewolkt en van tijd tot tijd bui
en, soms ook met onweer. Middagtem
peratuur tussen 18 en 22 graden.
Polen:
Half tot zwaar bewolkt en nu en dan bui
en. mogelijk met onweer. Middagtempe
ratuur uiteenlopend van 18 graden in
het noordwesten tot plaatselijk 25 in het
uiterste oosten.
Tsjechië en Slowakije:
Wisselend bewolkt en vooral morgen
kans op enkele buien, ook met onweer
Middagtemperatuur van ongeveer 16
graden in Tsjechië tot omstreeks 23 in
Slowakije.
Hongarije:
Perioden met zon en vooral morgen kans
op enkele lokale regen- of onweersbui
en Middagtemperatuur circa 25 gra-
VRIJDAG 16 JUNI 1995
Zon- en maanstanden
Zon op 05 19 Zon onder 22.00
Maan op 00.00 Maan onder09.32
Waterstand
IJmuiden Katwijk
Hoog 06.29* 19.06 06.02 18.39
Laag 02.16* 16.39 01.57 16.20
Weerrapporten 15 juni 08 u
Eelde
Eindhoven
Den Helder
Rotterdam
Maastricht
Aberdeen
Barcelona
Boedapest
Bordeaux
Dublin
Frankfurt
Genève
Helsinki
Innsbruck halfbew.
Istanbul onweer
Klagenfurt regen
Kopenhagen halfbew.
Las Palmas half bew.
Luxemburg
halfbew. no 4
halfbew w7
zwaar bew. zzw2
onbew. w.s. 0
bew.
Rome licht bew
Split onbew.
Stockholm regen
Warschau onöew
Wenen regen
Zurich onbew
Bangkok half bew
Buenos Aires halfbew
Johannesburg onbew
Los Angeles halfbew.
New Orleans onbew
New York licht bew
Tel Aviv onbew.
Tokyo
half be
13 10 2.0
14 10 1.0.
13 10 3.0
12 9 14.0
15 10 03
12 10 5.0
13 10 1.0
13 10 9.0
14 10 2.6
15 9 0.2
15 8 0.1
33 23 00
20 17 0.0
19 11 0.1
23 14 0.0
34 21 0.0
19 7 0.1
17 11 0.2
18 0.0
24 17 0.0
14 8 6.0
31 20 0.0
19 11 4.0
14 11 0.)
25 19 00
22 15 0.0
24 9 0.0
17 9 0.1
15 7 0.1
14 0.0
33 17 0.0
26 17 0.0
30 18 0.0
30 18 0.3
12 9 2.0
19 11 5.0
23 15 0.0
27 14 0.0
24 13 3.0
10 -2 0.0
20 5 0 0
21 14 0.0
29 18 0.0
23 17 0.0
35 20 00
20 18 17.Q
