153
Oliver Sacks: Diepzeeduiker in menselijke geest
iSfifj
33
Wetenschap Techniek
'Weerwolf-gen' ontdekt
bij behaarde Mexicanen
Raadsel van blindheid bij
kangoeroes lijkt opgelost
DONDERDAG 8 JUN11995
De Amerikaanse wetenschapper prof. dr.
Oliver Sacks probeert zover mogelijk mee
te gaan in het gedrag en de belevingswe
reld van 'zijn' patiënten. Of ze nu het
dwangsyndroom van Gilles de laTourette
hebben, kleurenblind of autistisch zijn,
het maakt hem niet uit. Noem het kinder
lijke maar razende nieuwsgierigheid, in
gegeven door grote fascinatie voor 'het
meest complexe, meest fantastische or
gaan': de hersenen.
PATRICIA VAN DER ZALM
De ramen van de hotelkamer gaan dicht, binnen
zet de neuroloog prof. dr. Oliver Sacks de zoe
mende airconditioning aan. Beter voor de con
centratie. „Ik haat geluid, ook geroezemoes van
stemmen. Op zulke momenten verlang ik wel
eens naar de stilte van de gebarentaal."
Zijn nieuwste boek Ten antropoloog op Mars' is
de aanleiding voor het gesprek. In zeven para
doxale verhalen schetst de van oorsprong Britse
Oliver Sacks (61) een beeld van even zovele neu
rologische patiënten, 'reizigers naar onvoorstel
bare gebieden, reizigers aan de'gfens van de erva
ringswereld'. Sacks, hoogleraar neurologie aan
het Albert Einstein College of Medicine in New
York, reist gedeeltelijk mee. Witte jas uit, de echte
wereld in, thuis bij de patiënten, op hun werk, in
hun dagelijks leven. Intrigerende beschrijvingen,
rondleidingen in een moeilijk voorstelbare, bijna
science fiction-achtige wereld.
Onder hen is de autistische Stephen Wiltshire,
een idiot savant'die al op jonge leeftijd over een
fenomenaal volwassen tekentalent blijkt te be
schikken. Vooral gebouwen fascineren deze
'wonderjongen'; geen detail ontgaat hem, hij te
kent als een razende, volkomen geconcentreerd.
Maar in sociaal opzicht blijft hij steken in kinder
lijk, naïef gedrag, niet in staat tot 'echt' gevoels-
contact.
Onder de hoofdpersonen in zijn laatste boek be
vindt zich ook de chirurg Carl Bennett die lijdt
aèn het syndroom van Gilles de la Tourette, de
'ontremmingsziekte' die wordt gekenmerkt door
hevige tics, dwanghandelingen, uitroepen en an
der oncontroleerbaar gedrag. Opmerkelijk is dat
Bennett deze verschijnselen niet vertoont als hij
aan het werk is. Dan is hij de kundige chirurg,
urenlang in opperste concentratie, vlot, trefzeker,
ritmisch, zonder een vleugje Tourette. Alsof er in
de hersenen één circuit wordt uitgeschakeld en
een ander ingeschakeld.
Maar Sacks hield zijn hart vast toen hij was uitge
nodigd een operatie van Bennett bij te wonen.
„Het was verrassend", schrijft hij, ,,te zien hoe
Bennett zich voor de operatie gereedmaakte. 'Bij
de voorbereiding moet u in de buurt zijn', had
zijn jonge assistent gezegd. 'Het is een hele bele
venis'. Dat was het inderdaad, want wat ik in de
polikliniek had meegemaakt was hier in het
groot: constante pik- en grijpbewegingen met zijn
handen, die bijna, maar nooit helemaal, zijn niet-
gewassen, niet-steriele schouder, zijn assistent en
de spiegel raakten; plotselinge stootbewegingen,
terwijl hij met zijn voeten zijn collega's aantikte,
en een spervuur van kreten - 'Oetehoeoe! Oete-
hoeoe!' - die deden denken aan een grote uil."
Hoe Sacks erin slaagt normaal te blijven, afstand
te houden, ondanks zijn voortdurende intensieve
contacten met mensen met nogal extreem ge
drag, is de vraag. Met glimmende kraalogen: „Bèn
Ik normaal? Hmmm, ik weet het niet. (Hij maakt
snelle, heftige grijpbewegingen) Er is iets met
Tourette dat aanstekelijk is. Het druist absoluut in
tegen al het zogenaamd sociaal-geaccepteerd ge
drag, het knalt door alles heen, trekt zich nergens
iets van aan en je krijgt de neiging het te imiteren.
Ik probeer zover mogelijk mee te gaan in het ge
drag, de belevingswereld van dit soort mensen."
„Ik zou ook graag willen weten hoe het is om van
Professor Oliver Sacks: „Voor mij is een kleurenblin
de of een autist vooral iemand die een andere le
vensvorm creëert, een rijkdom die voor 'normalen'
onvoorstelbaar is." fot.o»gpd
de ene op de andere dag absoluut kleurenblind te
zijn. Een collega is erin geslaagd om twee gebied
jes in de hersenen technisch tijdelijk uit te scha
kelen waardoor hij alleen nog zwart-wit zag. Ik
zou daar zelf ook graag mee experimenteren, al
leen om te weten hoe het is."
Sacks voelt zich, terugkomend op de vraag, als
een duiker, een diepzeeduiker: goed geoutilleerd
de diepte in, wetend dat hij anders dan de patiën
ten straks ook weer aan de oppervlakte komt. „Ik
ben niet overgevoelig voor te veel emotionele be
trokkenheid. Maar het gevaar bestaat dat je blijft
steken in iemands wereld. Twintig jaar geleden
heb ik dat meegemaakt met psychotische kinde
ren in een Amerikaanse kliniek die door de staf
waren misbruikt. Ik werd overspoeld door trau
matische gevoelens uit mijn eigen jeugd. Mijn
broertje en ik zijn vier jaar noodgedwongen van
onze ouders gescheiden geweest toen we in 1939
in Engeland moesten evacueren vanwege de
Duitsers. Ik was zes en moest naar een internaat
op het platteland. Overgeleverd, zonder de be
scherming van je ouders, vreselijk. In dat opzicht
voel ik me verwant aan de 'geheugenkunstenaar'
Franco Magnani in mijn boek: ook hij werd ge
dwongen tot vertrek uit zijn geliefde geboorte
dorp in Italië. Voor hem was het het einde van
zijn jeugd en hij viel ten prooi aan een oncontro
leerbare, levenslange nostalgie. Voor mij stokte
mijn jeugd destijds niet. Ik ben nog steeds een
kind."
Ziekte, hoe technisch aangetoond ook, is en blijft
voor Sacks één kant van de medaille. „Voor mij is
een kleurenblinde of een autist vooral iemand die
een totaal andere levensvorm creëert, een rijk
dom die voor 'normalen' onvoorstelbaar is. Niet
beter of slechter, alleen totaal anders. Eilandjes
van begaafdheid, die dwars door de gekte of de
verwoesting heen stralen. De kleurenblind gewor
den schilder in mijn boek ziet geen enkele kleur
meer maar ontwikkelt een fabelachtig gevoel voor
vorm en perspectief. Op zeker moment wil hij
niet anders meer: kleuren hebben voor hem hun
vroegere associaties en hun betekenis volledig
verloren. Maar de wetenschappers, de 'norma
len', hameren altijd op dat verdomde defect dat
per definitie zielig of minderwaardig zou zijn."
'Een antropoloog op Mars' met als ondertitel
'Zeven paradoxale verhalen' is verschenen bij
Meulenhoff, Amsterdam. (352 pagina's, prijs 45
gulden).
P
U
z
z
E
L
1
S
A
T
A
L
A
R
S
2
J
C
E
L
0
H
W
N
3
B
A
O
R
D
T
E
M
4
S
P
B
A
I
A
K
T
5
T
R
E
A
A
R
I
M
6
K
S
R
Z
U
I
A
K
7
L
P
S
0
U
I
0
L
8
B
U
K
u
R
E
T
R
9
I
K
O
N
E
J
S
T
10
M
E
A
G
M
I
0
E
11
K
N
A
D
R
N
0
S
12
D
W
I
A
E
A
s
T
13
H
P
O
E
0
R
L
T
14
T
P
A
B
E
A
K
N
OPGAVE
CITAAT
Streep op elke regel de letters weg, die
samen het woord vormen dat overeen
komt met de omschrijving. De reste
rende letters vormen van boven naar
beneden en van links naar rechts een
citaat.
Horizontaal:
1. oogziekte; 2. grappenmaker; 3.
grondvlak; 4. deel v.e. fietswiel; 5.
venster; 6. vaas; 7. Europeaan; 8. om
geving; 9. kalm; 10. toverkunst; 11.
rijtuig; 12. gek; 13. doorgang; 14. ge
notmiddel.
OPLOSSING
KRUISWOORDRAADSEL
-spelonk-
k-o-u-a-v
om-pit-er
o-liter-e
idoenk
-relatie
manmes
u-sluis-t
im-lik-de
s-u-e-k-m
-sterkte-
HEINZ
TOMPOES
Heer Bommel en de Hachelbouten
De Oude Schicht bewoog zich hob
belend over het landschap, zodat
heer Ollie's vertrouwen na enige tijd
danig geschokt was.
,,Z-zouden we wel goed gaan?" vroeg
hij onzeker.
„Zeker en gewis", sprak zijh metge
zel. „De wind blaast in uw huifje; het
kan niet missen."
„O", hernam heer Bommel, „maar
het wordt hier steeds kaler en akeli
ger. We zitten in de bergen, bedoel
ik. Straks rijd ik tegen een steen - en
als mijn banden klappen is het te
laat."
„Het is allemaal beslist", zei Hobbel.
„We moeten berusten, wat er ook ge
beurt."
„Ja, ja", vervolgde heer Ollie met ge
knepen stem. „M-maar d-daarvoor
ons houdt de wereld op. D-daar is
een afgrond, als u begrijpt wat ik be
doel."
De heer Hachelbout ging wat rechter
zitten en sloeg een blik op het uit
zicht.
„U hebt gelijk", gaf hij toe. „Het is
een afgrond. Maar waarom gaat u
langzamer rijden?"
„Omdat we daar naar beneden gaan
vallen!" piepte de heer Bommel. „De
wind drijft ons verkeerd, ik weet het
zeker."
Daar wilde de ander echter niets van
horen. Hij begon een rustig vertoog,,
over de wegen van het noodlot en hij
stelde vast, dat zijn begeleider nog
heel wat zou moeten leren voordat
hij wijsheid bezat.
„Het pad van degene die een klaver
vier, groeiend door een hoefijzer,
zoekt gaat niet over rozen", zo sprak
hij. „Maar wat doet u? Waarom remt
u zo ineens?"
Heer Ollie antwoordde niet. Hij had
de Oude Schicht vlak bij de rand van
de kloof tot stilstand gebracht en nu
leunde hij uitgeput achterover.
H
W
R
Weersvooruitzict
VRIJDAG 9 JUI
Neerslagkans
DOOR HANS VAN ES
De stromende regen van gister
morgen vormde het eerste wa
penfeit van een actief lagedruk
gebied, dat van Schotland naar
de Noordzee kwam afzakken. Het
neerslaggebied hing samen met
het binnendringen van koude,
onstabiele lucht, afkomstig uit
de zeegebieden tussen IJsland
en Noorwegen.
Op veel plaatsen werden respec
tabele neerslagsommen gemeld.
De meeste regen daalde neer bo
ven de noordelijke provincies:
vijftien a zestien mm. In onze ei
gen regio meldde Haarlem der
tien mm; Santpoort en Valken
burg noteerden resp. tien en
achttien mm.
In de middag scheurde het wol
kendek open, begeleid door een
krachtige, vlagerige noordwes
tenwind. Het kwik bleef bij circa
14 graden steken. Spoedig werd
zichtbaar, dat we te maken had
den met hoogreikende koude lucht. Er werden stapelwolken gevoi
die in de afgelopen nacht al weer buien loslieten.
De depressie, die de inzinking teweeg bracht, voelt zich prima thu
boven de Noordzee. Veel beweging zit er niet in het systeem; de ki
mende drie etmalen blijft het een beetje rondtollen ten noorden v
de Waddeneilanden.
Het frontale neerslaggebied heeft ons land wel verlaten, maar de<
raalsgewijze luchtstromingen rond de depresssie zorgen er voor d;
regenzone via een omweg terugkomt. In verband daarmee is het g
mogelijk, dat het weertype met losse buien en opklaringen vanmk
of vanavond weer wordt vervangen door een grijze wolkenmassa,
waaruit aaneengesloten, buiige neerslag valt. Daarbij blijft er aan
kust bovendien een kille westenwind doorstaan tot kracht zes a ze
Beaufort.
Ook morgen blijft de middagtemperatuur beneden alle peil; slechl
14 graden. Veel ruimte voor zon is er niet en een bui is nooit ver w
Tijdens het weekeinde wordt de depressie langzaam wat minder e
giek. Dat is het eerst te merken aan de afnemende wind. Vooral za
dag is het nog buiig; op zondag worden de opklaringen breder en
buien wat zeldzamer.
Zoals het nu lijkt, is er begin volgende week uitzicht op verbeterinj
dankzij toenemende hogedrukinvloed. Het kwik loopt dan op naar
normale waarde van 19 a 20 graden.
■a
KNMI
Weersvooruitzicht
Geldig tot en met
vrijdag.
Noorwegen:
Tamelijk bewolkt en vooral
in het zuiden een grote
kans op regen. In het mid
den en noorden ook nu en
dan opklaringen. Middag-
temperatuur meest tussen
13 en 19 graden.
Bewolkt en van tijd tot tijd
regen. In het midden ook
nu en dan opklaringen. In
het noorden en midden
maximumtemperatuur
omstreeks 20 graden; van
daag in het zuiden bedui
dend lager.
Denemarken:
Onstuimig en bewolkt
weer met van tijd tot tijd
regen, mogelijk ook on
weer. Middagtemperatuur
ongeveer 14 graden.
Engeland, Schotland,
Wales en Ierland:
Perioden met zon maar langs de Noord
zeekusten meer bewolking en enkele
buien. Morgen, later op de dag, van het
westen uit meer bewolking. Middagtem-
peratuu r uiteenlopend van 11 graden
op de Hebriden tot plaatselijk 18 in het
zuiden van Engeland.
België en Luxemburg:
Half tot zwaar bewolkt en buien, moge
lijk met onweer en hagel. Koel met mid
dagtemperatuur van ongeveer 14 gra-
Noord- en Midden-Frankrijk:
Wisselend bewolkt en van tijd tot tijd
enkele buien. Nu en dan ook zon, vooral
in het westen. Middagtemperatuur van
13 graden aan de Kanaal-kust tot 19
graden in de omgeving van Dijon
Portugal:
Perioden met zon, maar ook enkele ver
spreide regen- of onweersbuien. Maxi
mumtemperatuur op de meeste plaat
sen rond 25 graden.
Madeira:
Zon afgewisseld met wolkenvelden en
waarschijnlijk droog. Middagtempera
tuur rond 23 graden.
Spanje:
Perioden met zon, maar ook enkele ver
spreide regen- of onweersbuien. Mid
dagtemperatuur tussen 24 en 29 gra
den, langs de Golf van Biskaje maxima
rond 20 graden.
Canarische Eilanden:
Droog en flink wat zon. Middagtempera
tuur tussen 22 en 27 graden.
Marokko:
Westkust: Veel zon, maar vooral in het
noorden ook stapelwolken en eerst nog
kans op een regen- of onweersbui. Mid
dagtemperatuur tussen 22 en 27 gra-
Tunesië:
Perioden met zon, maar ook nu en dan
wolkenvelden en kans op een regen- of
onweersbui. Middagtempertauur aan de
kust circa 30 graden,, landinwaarts
maxima tot 40 graden.
Zuid-Frankrijk:
Wolkenvelden en plaatselijk regen, voor
al langs de Middellandse Zee-kust ook
zonnige perioden. Middagtemperatuur
tussen 22 en 26 graden, langs de Atlan
tische kust enkele graden lager.
Mallorca en Ibiza:
Flinke zonnige perioden, maar vooral
morgen ook een kleine kans op een re
gen- of onweersbui. Middagtemperatuur
ongeveer 27 graden.
Italië:
Zonnige perioden, maar vandaag voor
namelijk in het noorden en morgen ook
elders, kans op een regen- of onweers
bui. Maximumtemperatuur tussen 25
en 30 graden.
Corsica en Sardinië:
Zonnige perioden, maar ook kans op een
regen- of onweersbui. Middagtempera-
tuu r ongeveer 27 graden.
Malta:
Perioden met zon, maar vooral morgen
ook enkele wolkenvelden en kans op een
regen- of onweersbui. Middagtempera
tuur circa 30 graden.
Griekenland en Kreta:
Zonnig, maar vandaag voornamelijk in
het noorden ook enkele wolkenvelden en
kans op een lokale regen- of onweers
bui. Temperatuur in de middag tussen
25 en 30 graden.
Turkije en Cyprus:
Veel zon, maar in het Turkse binnenland
en vandaag ook langs de westkust enke
le wolkenvelden en kans op een lokale
regen- of onweersbui. Middagtempera
tuur tussen 27 en 33 graden.
Duitsland:
Half tot zwaar bewolkt en van tijd tot tijd
regen. Vooral in het noorden mogelijk
hagel en onweer en vandaag veel wind.
Middagtemperatuur van 14 grade
het noordwesten tot 18 in het oostei
Zwitserland:
Veranderlijk bewolkt en nu en dar u
gen. Middagtemperatuur ongeveei
graden, in het zuiden enkele grader
ger.
Oostenrijk:
Vooral vandaag nu en dan zon, ve i
wolkenvelden en af en toe regen, rr p
lijk ook onweer. Middagtempera j
rond 23 graden, morgen iets lager.
Tsjechië en Slowakije:
Wisselvallig weer met van tijd tot tijd
kele buien. In Slowakije mee
ook kans op enkele regen- of onwe ji
buien. Middagtemperatuur ongev: s
26 graden, in Tsjechie dalend naart
19 graden.
VRIJDAG 9 JUNI 1995
Zon- en maanstanden
Zon op 05.21 Zon onder 21
Maan op 17.18 Maan onder
Waterstand
IJmuiden Katwijk
Hoog 00.38 13.08 00.11
Laag 08.24 21.14 08.05 20
Weerrapporten 07 juni 20 uur:
Amsterdam halfbew.
De Bilt zwaar bew.
Deelen licht bew
Eelde regenbui
Eindhoven half bew.
Den Helder halfbew
Rotterdam half bew.
ssingen halfbew.
Athene licht bew.
Barcelona onbew.
Berlijn zwaar bew.
Boedapest licht bew.
Bordeaux onbew.
Brussel half bew.
halfbew. ver. 2 17 8
Genève
Helsinki
Innsbruck
Istanbul onbew.
Klagenfurt onbew.
Kopenhagen regen
Las Palmas zwaar be
Lissabon halfbew. nnw5 29 19 j
Locamo licht bew nw 1
Londen halfbew nno3
Luxemburg
Madrid
Split
Stockholm
Warschau
Wenen
Bangkok
Buenos Aire
Casablanca half bew.
Johannesburg onbew.
Los Angeles licht bew
New Orleans half bew.
New York half bew.
TelAviv onbew.
half be
halfbew
licht bew.
hall bew
half bew.
licht bew.
halfbew.
licht bew.
half bew.
half bew.
half bew
licht bew.
17 11 I
20 14
19 12
23 11
26 14
22 11
25 14
20 12
20 8
36 27
20 13
26 17 t
Tokyo
Toronto
licht bew. zzo 6
halfbew no 2
Wetenschappers in de VS zijn een
gen op het spoor dat alleen voor
komt bij een Mexicaanse familie en
vooral mannelijke leden daarvan
opscheept met buitensporige haar
groei over het hele lichaam, inclu
sief het gezicht. Voor de geplaagde
mannen stond vroeg of laat slechts
een mogelijkheid open: zich als
'weerwolf aan een circus verhuren.
Het gen komt voorzover bekend
niet voor buiten deze ene, op het
platteland wonende familie. Man
nelijke familieleden die met het
gen zijn behept krijgen 2.5 centi-
mer lange haren over het hele li
chaam en het gezicht, tot aan de
oogleden toe. „Alleen de lippen
blijven onbedekt", zei Pragna Pa
tel, genetisch deskundige aan de
Baylor universiteit in Houston en
een van de drie wetenschappers
die in het juni-nummer van Nature
Genetics verslag doen van hun on
derzoek. De drie zeggen het afwij
kende gen dat de haargroei veroor
zaakt bij benadering te hebben ge-
lokaliseerd. Uniek is dat de buiten
sporige haargroei niet gepaard gaat
met andere genetische afwijkingen
zoals achterlijkheid of misvorming.
Maar ook dergelijke gevallen ko
men slechts sporadisch voor; sinds
de Middeleeuwen zijn er welgeteld
50 gevallen van opgetekend.
Dr. Jose Cantu van het Mexicaanse
Instituut voor Sociale Zekerheid in
Guadalajara, die ook aan het on
derzoek heeft meegewerkt, zei dat
de mensen die door het gen zijn
'getekend' geen normaal leven
kunnen leiden. Zij wekken bij hun
medemensen vrees of spot op en
worden overal waar zij komen aan
gegaapt. Vrouwelijke dragers van
het gen krijgen ook last van onge
wenste haargroei, maar bij hen zijn
lichaam en gelaat niet bedekt met
een dichte vacht, maar met plukjes
haar.
De onderzoekers opperen in hun
artikel de mogelijkheid dat het gen
dateert uit een periode in de men
selijke evolutie waarin mensen nog
geheel behaard waren. Najaren-
lang te hebben 'geslapen' zou het
via een of andere genetische afwij
king in de Mexicaanse familie kun
nen zijn gereactiveerd. Voor zo'n
theorie pleit dat de vachtharen niet
langer worden dan 2,5 centimeter,
een gebruikelijke lengte bij zoog
dieren. Als zij erin slagen het gen te
identificeren hopen de onderzoe
kers meer te.kunnen ontdekken
over de manier waarop haar groeit
en uitvalt.
Wetenschappers hebben een virus geïsoleerd dat de veroorzaker zou zijn van de blindheid die
tienduizenden kangoeroes heeft getroffen. Blinde kangoeroes werden een jaar geleden voor het
eerst in het binnenland van Australië gesignaleerd. Het was tot nu toe een raadsel waardoor ze
hun gezichtsvermogen waren kwijtgeraakt. Het betreffende virus, het Örbivirus, wordt waar
schijnlijk verspreid door vliegende insekten, meldde Carl Gibson van het Victorian Instituut
voor Dierwetenschappen. Het dringt de hersenen binnen, waar het de gezichtszenuw
voorgoed vernietigt. Een geneeswijze voor de kwaal is niet bekend.
Het virus is op zich niet dodelijk, maar blinde kangoeroes komen vaak om van de
honger of dorst of worden gedood door honden, aan wie ze door hun blind
heid niet kunnen ontsnappen. Ook huppen ze voortdurend tegen bomen
en hekken aan, waarbij ze vaak ledematen breken, of ze vallen in rivieren,
waar ze rondjes zwemmen tot ze uileindelijk verdrinken.
Wetenschappers zijn maanden op zoek geweest naar de veroorzaker
van de blindheid. Gedacht werd aan een bacteriologische infectie
en ook werd een verband gelegd met de droogte, waarmee een
groot deel van het oosten van Australië al meer dan vier jaar te
kampen heeft. De afgelopen drie weken werd het virus echter in
verschillende laboratoria gevonden in het vlees van blinde kan
goeroes.
Het is volgens Gibson waarschijnlijk wel mogelijk een vaccin te
gen de ziekte te ontwikkelen, maar het zal nooit lukken de mil
joenen kangoeroes die in Australië rondzwerven
in te enten. Er wordt daarom geprobeerd uit te
zoeken welke insekten drager van het virus zijn
en hoe die bestreden kunnen worden. Nu op het
zuidelijk halfrond de winter op komst is en het
aantal insekten afneemt worden ook veel minder
kangoeroes door de ziekte getroffen. „Maar we
weten nog niet of het virus opnieuw zal toeslaan
als het weer zomer wordt", zegt Gibson. Mensen
kunnen de ziekte volgens hem niet krijgen, ook
niet door kangoeroevlees te eten.
