'Tragedie voor Serviërs
net zo groot als voor ons'
Militaire dmk op Bosnische Serviërs wordt groter
Feiten &Meningen
Den Haag is niet
meer vormgever
van samenleving
Overheid moet afval
in havens voor haar
rekening nemen
ZATERDAG 3 JUN11995
152
NIEUWSANALYSE
Fr zijn de afgelopen jaren al heel wat oplossingen aangedra
gen om de kloof tussen burger en politiek te dichten. Het
antwoord op de vraag hoe je mensen dichter bij de besluit
vorming in Den Haag kon brengen, werd veelal gezocht in
grotere openheid en een duidelijker beeld van de verant
woordelijkheden van de politieke spelers.
De politiek moest weer spannend worden; het dualisme
terug in de Tweede Kamer en Den Haag Vandaag een span
nende western. Den Haag moest de besluiten nemen en
niet in de weg worden gelopen door het 'hinderlijke' maat
schappelijke middenveld van allerlei belangengroepen. Het
primaat moest weer terug in de politiek.
Dat is een illusie, constateert de Wiardi Beekman Stich
ting, het wetenschappelijke bureau van de PvdA, in een de
ze week uitgegeven boekwerkje. Kabinet en parlement for
muleren het algemeen belang niet in hun eentje. Den Haag
is allang niet meer de exclusieve vormgever van onze maat
schappij.
De schrijvers van het pamflet 'De verplaatsing van de po
litiek' zeggen wat iedereen op het Binnenhof weet, maar zei
den hardop uitspreekt: de politieke macht ligt niet meer al
leen in Den Haag.
Dat de politieke macht is versplinterd, is dagelijks te con
stateren. Wie zorgt ervoor dat de werkgelegenheid in Neder
land toeneemt? Niet de Nederlandse regering. Die kan sti
muieren, douceurtjes geven en op beperkte schaal 'kunstba-
nen' scheppen. Minister Melkert (sociale zaken) zei het deze
week nog maar eens tijdens het voorjaarsoverleg tussen ka
binet, werkgevers en werknemers. Ondanks het hoofddoel
'werk, werk, werk', 'worden banen niet op het ministerie ge
maakt'.
Hoe zijn in Nederland het euthanasiebeleid en het
doogbeleid van softdrugs tot stand gekomen? Door rechter
lijke uitspraken en de dagelijkse justitiële praktijk. Waarom
is het voor het parlement straks slikken of stikken, wat de
Betuwelijn en de vijfde baan op Schiphol betreft? Die grote
investeringsplannen zijn al van alle kanten dichtgetimmerd
voor ze in het parlement terechtkomen.
De politieke besluitvorming is deels verplaatst naar socia
le partners, bedrijven, banken, ziekenhuizen, provincies,
rechters, machtige bestuursdiensten, researchafdelingen,
ambtenaren, pressiegroepen, internationale organisaties en
de Europese Unie.
De oorzaken zijn duidelijk. We leven in een open econo
mie, ontwikkelingen in andere landen zijn van invloed op
onze export, wisselkoers en werkgelegenheid. We zijn on
derdeel van de Europese Unie en hebben bepaalde be
voegdheden overgedragen aan Brussel. We leven in een in
ternationale gemeenschap, waarin spanningen aan de orde
van de dag zijn. Technologische en culturele ontwikkelingen
gaan zo snel dat het wetgevingsproces ze niet kan bijhou
den. Rechters vullen dat vacuüm op.
Van groot belang is ook de complexiteit van onderwerpen
waarover politici een oordeel moeten hebben. Sommige
dingen zijn eenvoudig te groot voor de politiek, zei een ano
nieme ambtenaar onlangs in Elsevier. „De grote bulk wist er
geen barst van. Bij gebrek aan inzicht was men niet in staat
te debatteren", oordeelde het oud-Tweede-Kamerlid Walter
Paulis (CDA) over de privatisering van het pensioenfonds
ABP, een miljardenoperatie.
Tot slot is de overheid geen almachtige regent, regels
moeten worden gelegitimeerd door burgers. De mondige
burger maakt gebruik van mogelijkheden om het besluitvor
mingsproces te traineren, verstoren of beïnvloeden via orga
nisaties die invloed kunnen uitoefenen.
De cruciale vraag is of Den Haag wat met deze eigenlijk
wel bekende wetenschap doet. Aangezien het politieke
primaat niet meer in Den Haag terugkeert, pleiten de schrij-
yers van de Wiardi Beekman Stichting voor een verschui
ving van de democratische controle.
En in de Tweede Kamer moet meer worden gehamerd op
normen en ideologie en minder op het haalbare en mogelij
ke, zeggen de schrijvers. Maar in het 'Torentjesoverleg'
wordt het haalbare juist weer regelmatig door de coalitie
partners vastgelegd, waarna de fracties vastzitten aan het
compromis en zich niet kunnen profileren. Met de kloof
gaat het de verkeerde kant op.
DEN HAAG ANS BOUWMANS
Greenpeace: Noordzee-conferentie mislukt
De Noordzee-conferentie,
die volgende week in het
Deense Esbjerg wordt ge
houden, is gedoemd te mis
lukken. De ministers van de
landen rond de zee zullen
ongetwijfeld weer vele
mooie plannen maken,
maar er zal geen afspraak op
papier komen. Dat is de
overtuiging van Greenpeace
Nederland.
„Nederland laat op die con
ferenties altijd zijn mooie
gezicht zien. Pronkt maar
met die mooie Rotterdamse
haven, met z'n green awards
voor schone tankers. Maar
als je ziet wat in die haven is
geregeld voor de inzameling
van afval van schepen, dan
is dat een aanfluiting", zegt
Barbera van der Hoek, cam
pagnemedewerker van
Greenpeace.
Het probleem is dat de inza
meling in particuliere han
den is, vindt Van der Hoek.
„Een bedrijf wil winst ma
ken. Als je zo'n bedrijf in
staat stelt om op hetzelfde
terrein olie-afval èn chemi
caliën in te zamelen, dan
waagje om moeilijkheden.
Olie-afval is geld waard,
want dat kun je nog opmen
gen en verkopen, Maar we
hebben in het verleden ge
noeg voorbeelden gezien
van partijen olie die met.
chemisch afval werden ver
mengd en afgezet als
scheepsbrandstof. Met afval
is zoveel geld te verdienen...
Dat kan de overheid niet
aan de markt overlaten."
Greenpeace vindt dat de
ontvangstinstallaties, zoals
Tankcleaning Rotterdam en
Booy Clean, in handen moe
ten komen van de overheid.
„Maar dat kost geld en dat
schaadt onze concurrentie
positie", zegt Van der Hoek.
Toch kost ook de huidige si
tuatie de markt doet het
werk en de overheid contro
leert ook veel geld, bena
drukt zij. „Bovendien, de
milieudienst Rijnmond zit
die haven-ontvangstinstalla
ties wel dicht op de huid,
maar zodra ze zich om
draait, gebeuren er weer al
lerlei dingen die niet kun
nen. Er verdwijnt nog steeds
heel veel afval."
Een doorn in het oog van
Greenpeace is ook dat nog
steeds veel Nederlands afval
naar België en Frankrijk
wordt geëxporteerd. Daar
wordt het verbrand in ce
mentovens. „De enige ce
mentfabriek in Nederland
krijgt geen toestemming om
dit afval als secundaire
brandstof te gebruiken.
Waarom zou je dan wel toe
staan dat dit in België en
Frankrijk gebeurt? Boven
dien komt het tijdens de ex
port in handen van duistere
afvalmakelaars. Wat er on
derweg allemaal nog ge
beurt met dat afval, weet
niemand."
Greenpeace vindt het tijd
dat de overheid ervoor zorgt
dat al het scheepsafval
wordt afgeleverd en netjes
wordt verwerkt. Volgens
haar zou op de Noordzee-
conferentie daarmee een
begin kunnen worden ge
maakt. „Er is nergens een
stappenplan, waarin staat
boe we de schadelijke emis
sies gaan terugbrengen. Doe
iets, zet eens een stapje in
de goede richting. Maar dat
zal politiek wel weer te deli
caat zijn."
ROTTERDAM BART VERKADE
Bart Schoneveld uit Rijnsburg zat vorig jaar al vast in Bosnië
„De foto van de vastgeketende VN-soldaat roept hier veel emoties op. Maar dat beeld zegt weinig over wat die man op dit
moment doormaakt. Natuurlijk zit hij vast, maar daarin Bosnië zit je sowieso in een vreemde situatie. Ais je eraan bent ge
wend, aan die spanning die een deel van jezelf wordt, dan zijn die handboeien gewoon een extra handicap bovenop al die
andere die je al hebt. Toen ons konvooi vorig jaar november werd vastgehouden, heb ik me vooral zorgen gemaakt over
hoe ze thuis zouden reageren. Van een van de Nederlanders zag je op TV ook het naamplaatje. Dat hadden ze niet moeten
doen. Je brengt daarmee een gezin, een familie en zelfs een heel dorp in de problemen."
De 21-jarige Bart Schoneveld uit
Rijnsburg zat vorig jaar als ser
geant geneeskundige dienst,
kortweg 'hospik', in het VN-
konvooi dat geruime tijd werd
vastgehouden bij een school in
het Bosnische Papraca. Een
maal terug in Nederland con
stateerde hij dat de pers er niet
in slaagt een reëel beeld te
schetsen van de situatie in Bos
nië.
„Vanuit het veilige Nederland
wordt een beeld gecreëerd van
honger, ellende, angst, schiet
partijen en bominslagen. Alles
wordt op één hoop gegooid en
negatief ingekleurd. Maar dat is
volstrekt niet het beeld zoals je
het daar beleeft. Het lijkt eng en
bedreigend en dat is het ook, in
zekere zin, maar de Serviërs
blijken gewone mensen te zijn.
Het is voor die mensen net zo'n
grote tragedie als voor jezelf."
Zorgvuldig zijn woorden zoe
kend, vertelt Bart over de situa
tie eind november vorig jaar.
„Toen eenmaal duidelijk was
dat onze gijzeling dagen ging
duren, hebben de Serviërs en
wij geprobeerd er het beste van
te maken. De plaatselijke leiders
zeiden: 'Sorry, maar we moeten
dit doen van het hoofdkwartier
in Pale'. Al vrij snel liepen we
samen wacht, deden kaartspel
letjes en dronken en praatten
samen. Het was heel open, van
hun uit was er absoluut geen
dreiging. Dat is ook wat we heb
ben doorgegeven aan onze
mensen in Lukavac, in de hoop
dat het thuisfront zich niet te
veel zorgen zou maken."
Bart is blij met die ervaring in
Papraca: „Je leert de standpun
ten van de Serviërs beter begrij
pen. Als je broer of je oom is
vermoord door de tegenpartij,
die bovendien je land wil afpak
ken en dat is wat de Serviërs
te horen krijgen via hun pers,
hun voorlichting dan wil je
wel vechten. De Serviërs wordt
verteld dat ze pas kunnen stop
pen met vechten als alle mos
lims zijn gedood. Want als zij de
moslims niet verslaan, zullen de
moslims hen allemaal over de
kling jagen. Volgens de Serviërs
is het de schuld van de VN dat
de oorlog voortduurt. Zij zeg
gen: 'Wij hebben als sterksten
het recht om te overwinnen'. Zij
vinden dat de VN aan de zijde
van de moslims staan."
Voor Bart was een latere erva
ring met Serviërs veel meer be
dreigend. Bij een van de vele
controlepunten werd 'zijn' am
bulance in beslag genomen.
Eén van die vele pesterijen, af
komstig van het Bosnisch-Servi-
sche hoofdkwartier in Pale. „De
Serviërs waren ontzettend ner
veus, hun leider liep voortdu
rend met zijn vinger aan de
trekker. Op dat moment besluit
je: laten we maar meewerken,
dan gebeurt er niets. We moes
ten mee naar het hoofdkwartier.
Daar werd de wagen klemgezet,
zodat we niet meer weg kon
den. Veertien, vijftien man be
waking erbij. We kregen tien
minuten de tijd om onze spul
len uit de auto te halen. Ze joe
gen ons gigantisch op. Achteraf
vond ik het grappig om te ont
dekken dat ik zo rustig bleef.
Maar toen we eenmaal weer
veilig waren, kreeg ik een enor
me terugslag. Ik was ontzettend
agressief. Op dit soort dingen
kunnen ze je niet voorberei
den."
Als je naar Bosnië afreist, ben je
niks gewend, vertelt Bart. De as
pirant-blauwhelmen waren in
Nederland voorbereid met vi
deo's uit het oorlogsgebied, met
extra schietlessen en twee 'be-
schietingservaringén'. De echte
opvang echter kwam van de
collega's in Lukavac. Zij vertel
den de nieuwkomers hoe de
dingen waren geregeld, waar de
gevaarlijke punten zaten en wat
dat gevaar precies inhield.
„In het begin is het spannend
en avontuurlijk. Maar na een
paar weken merkje de stress,
merkje dat je op scherp staat.
Dat is ook het moment dat
mensen problemen krijgen, te
rug naar huis willen. Het is dan
een kwestie van proberen elkaar
op te vangen en er voor elkaar
te zijn. Op die manier sleep je
elkaar er doorheen. Je zoekt je
een weg: je accepteert die span
ning, maar zet die als het ware
opzij. Op een gegeven moment
heb je niet eens meer door dat
het er zit."
Dat merkte Bart toen hij na drie
maanden voor het eerst terug
keerde naar Nederland. „Wij
zijn daar continu bezig geweest
om er in een gestresste situatie
zoveel mogelijk van te maken.
In Nederland hoeft dat niet,
dacht ik. Dingen als veiligheid,
eten en drinken zijn hier ge
woon. En dan kom je mensen
tegen die zich ergeren aan din
gen waar je je absoluut niet
druk om hoeft te maken.
Ze maken zich bijvoorbeeld
boos, omdat ze tien minuten
moeten wachten op de bus. De
zon schijnt, er wordt niet op ze
geschoten, ze hebben te eten in
Bart Schoneveld: „De Serviërs blijken gewone mensen te zijn".
een veilig huis, waar maken ze
zich druk om? Daar liep ik gi
gantisch tegenop. Dan werd ik
boos, heel erg boos. De mensen
om mij heen sloegen steil ach
terover van zoveel agressie.
Eenmaal terug in Bosnië con
stateerde hij dat zijn maten met
foto gpd joop boek
dezelfde problemen kampten.
„Het contact met thuis is op
sommige punten gewoon weg,
omdat je op een ander niveau,
op een overlevingsniveau, zj
bent in Bosnië bezig met: w
kan ik er aan doen om veilig
zijn, hoe leer ik omgaan me)
die mensen die ik continu o|
me heen heb, hoe leer ik on]
gaan met iemand die door h
lint gaat? Want iederéén gaaj
een keer door het lint.
En je moet daar wel mee kuj
nen omgaan, anders ga je ei
aan onderdoor. Maar het gaj
fout als je dat soort dingen o
thuis gaat gebruiken. Daar zi
ze die agressie, die grote bel
van je niet gewend. Als je ag
sie of je boosheid een keer n
buiten komt - en het móet e
een keer uit - voelen de mer
zich aangevallen. Ze schrikk
van je, ontwijken je." I
Bart zegt zich te kunnen voel
stellen dat er blauwhelmen 2
die trauma's oplopen. „In B(
nië loop je nooit in de berm,
maar blijf je op de weg. Een-I
maal thuis loop je continu t?
kijken waar je je voeten kunl
neerzetten. Dat doe je, niet t»
wust, dat is ingesleten. Rekel
'maar dat je, als je een keer el
granaat vlakbij hebt zien in-!
slaan, nog heel lang opschril
van indringende geluiden." j
Voor de hospik en zijn matei
zitten de twee terugkomdag^
bij Defensie er inmiddels opr
Hen is verteld wat voor react
ze kunnen krijgen. In dat get
kunnen ze altijd bij Defensie
recht. „Ik dénk dat dat een gl
de houding is. Hulp kun je nf
opdringen. Je moet er vóör kj
zen. Ik had er van te voren r<
ning mee gehouden dat ik in
een stress-situatie zou komë
en dat de stress en de ervarit:
gen zich zouden gaan opho^
Toen ik terugkeerde, heb ik t,
voor gekozen om ermee aan,(
slag te gaan. Dat heeft ook dj,
gen van vóór die tijd naar bq,
gehaald. Wat dat betreft is hl
een verrijking geweest." \-
De voeling met het leven in
derland komt langzaam ma<
zeker weer terug, constateer
hij, al zijn er nog steeds ding£
waar hij tegenop loopt. „Ik vj
de eerst gaan reizen. Dat lijk
me nog steeds prettig om te j
doen, maar ik heb ondertusj
wel geleerd dat ik de oplossif
niet in het reizen moet zoekt
maar in mijzelf. Ik moet de
stand opmaken: wat ben ik r j
Bosnië?"
RUNSBURG ARIE BERGWERFF
„Wij roepen u op meer diplo
maten en minder soldaten te
sturen. Het is mogelijk dat hoe
meer soldaten u stuurt, des te
meer geweld u zult krijgen",
waarschuwde de Bosnisch Ser
vische leider Radovan Karadzic
maandag in een brief aan VN-
secretaris-generaal Boutros
Ghali. Toch gaat de opbouw
van troepen rond Bosnië onver
stoorbaar door.
Groot-Brittannië stuurt duizen
den militairen, Frankrijk laat
het vliegdekschip Foch opsto-
men, Duitsland is bereid twee
duizend man bij te dragen als
de NAVO overgaat tot de evacu
atie van de VN-vredesmacht in
Bosnië en de Verenigde Staten
hebben versterkingen toege
zegd als de NAVO op verzoek
van de Verenigde Naties bij
springt bij eventuele terugtrek
king of hergroepering van de
blauwhelmen. Ook Nederland is
bereid extra troepen of mate
rieel in te zetten in het voorma
lige Joegoslavië.
De initiatieven komen vooral
van westerse landen die zich in
meer of mindere mate ergeren
aan de onmacht van de VN. Ge
zien de gijzeling van meer dan
370 VN-waarnemers én blauw
helmen lijkt het deze landen be
ter zelf de touwtjes in handen te
nemen en niet de trage VN-be-
sluitvorming af te wachten.
Zo komen vandaag de ministers
van defensie van de troepenle
verende landen van de NAVO
en de Europese Unie, plus de
Verenigde Staten, Italië en
Duitsland opvallende afwezi-
Gegijzelde VN-militairen uit Spanje, Brazilië en Nederland (links) wach
ten in het Bosnisch-Servische hoofdkwartier in Pale op het vervolg van
de ontwikkelingen in het Bosnië-conflict. foto reuter
ge is Rusland in Parijs bij el- I macht in Bosnië te bespreken,
kaar om de opbouw van een De manschappen die Londen
sterkere internationale troepen- inmiddels naar de Balkan heeft
gedirigeerd zijn zwaarbewapen
de troepen, met veel zwaarder
geschut dan waar de blauwhel
men nu over beschikken. Ook
stuurde Londen snel wendbare
helikopters die uitstekend rug
dekking kunnen geven aan
troepen op de grond.
De inzet van de extra troepen
past in twee scenario's: ze hel
pen op korte termijn mee aan
de bevrijding van de gegijzelde
VN'ers en springen op langere
termijn bij in noodsituaties of
ze gaan een rol spelen bij een
gehele of gedeeltelijke terug
trekking van de VN-eenheden.
Waar al die troepen uiteindelijk
naar toe werken en onder wiens
commando zij vallen, is nog on
duidelijk. Die onzekerheid heeft
er ongetwijfeld toe bijgedragen
dat de Bosnische Serviërs
woensdag aankondigden met
de VN te willen onderhandelen
over de vrijlating van de gegij
zelde VN'ers op voorwaarde dat
de NAVO afziet van verdere
bombardementen. De Britse
premier John Major kondigde in
het parlement gelijk aan 'niet te
buigen voor zulke chantage'.
Onder voorbehoud wat het
overleg in Parijs oplevert, lijken
de westerse landen de volgende
opzet te volgen. De Internatio
nale Contactgroep in Bosnië en
de NAVO besloten deze week in
Den Haag en Noordwijk een
snelle interventiemacht te vor
men, die de VN kan bijstaan bij
het versterken, hergroeperen of
evacueren van de troepen in
Bosnië.
VN-voorman Boutros Ghali leek
in te stemmen met het voorstel
door zijn opmerking woensdag
avond dat de Veiligheidsraad
een multinationale troepen
macht buiten de VN om moet
vormen als zij geweld wil ge
bruiken in Bosnië.
Een dergelijke strijdmacht is al
eerder geformeerd in de Golf
oorlog en in Haïti, onder leiding
van de Verenigde Staten, om in
een gestroomlijnde operatie on
der een eenhoofdig commando
met militair geweld snel een be
paald doel te bereiken. (Het ver
drijven van de Iraakse troepen
uit Koeweit of het afzetten van
de militaire regering van Haïti.)
De VN namen het vervolgens
over om de inmiddels gestichte
vrede te handhaven.
Van vrede is in Bosnië nauwe
lijks sprake. De door de VN in
gestelde 'veilige gebieden', waai
de bevolking de bescherming
van de volkerenorganisatie ge
niet, zijn dermate onveilig dat
er serieus over wordt gepraat de
blauwhelmen daar maar terug
te trekken. Bovendien beschou
wen de Bosnische Serviërs de
VN in toenemende mate als een
van de strijdende partijen. Zo
zien zij er geen been in tot over
gave gedwongen Franse militai
ren (die omdat zij voor de VN
werken per definitie neutraal
zijn) krijgsgevangen te maken.
De gijzeling van de VN-militai-
ren overtuigde als eerste Frank
rijk en Groot-Brittannië ervan -
dat direct iets moest gebeuren,
desnoods buiten de VN om. De
eerste eenheden zijn inmiddels
op weg of in Bosnië aangeko
men, uitgerust met duidelijkc
zwaardere wapens dan voor
heen.
Het lijkt niet waarschijnlijk dc
zij op korte termijn zullen w(
den ingezet om gijzelaars te
vrijden. „Die vraag is nog op
en daar zijn op dit moment i
geen praktische antwoorden
op", verklaarde de Franse mi
nister van buitenlandse zake
Hervé de Charette woensdag
het parlement.
De verwachting is dat de aan
voer van troepen en materiel
de komende weken gestaag
doorgaat, ondanks de onduii
lijkheid of de VN het bevel o\
deze nieuwe eenheden krijge
Het orgaan dat daarover uit
sluitsel moet geven, de VN-V
ligheidsraad, komt pas medi(
juni bijeen om de status van
ze manschappen te bepalen,
raad heeft in dat verband de
keuze tussen het fiatteren vai
een uitgebreidere VN-macht
een multinationale strijdmac
die niet onder commando va Mi
de VN staat, maar wel de zeg
van de volkerenorganisatie
heeft.
Wellicht dat tegen die tijd de
Bosnische Serviërs onder dru
van deze groeiende militaire
macht door de knieën gaan e
de gegijzelde VN'ers vrij later
Blijft dat uit, dan lijkt hard oprc
treden tegen de 'regering' ini
le onafwendbaar.
DEN HAAG WIM COENRAADTS L
EN JACO VAN LAMBALGEN
