'Veel artsen doen maar wat'
Binnenland
VRIJDAG 26 MEI 1995
Ivan Woljfers, de reizende medicijnman gedreven door betrokkenheid
„Wat ik na al die jaren van reizen en
trekken heb geleerd?" Hij wipt op
zijn stoel, denkt even na en rijgt dan
langzaam het ene woord aan het an
dere. „Datje moet blijven knokken.
Clichés moet blijven doorprikken.
Laat ik het zo zeggen: ik vind dat je
mensen niet moet belazeren. Ieder
een heeft recht op goede informatie,
de hoeksteen van een juiste beslis
sing." Ivan Wolffers, 47 jaar. Arts,
ontwikkelingswerker, romancier, au
teur van wetenschappelijke boeken,
wereldreiziger. En echtgenoot van
schrijfster Marion Bloem, ook voort
durend onderweg. Wat drijft hem?
Lachend:Als ik alleen zou zeggen
'betrokkenheid', dan poets ik het
antwoord te mooi op. Voorlichting
geven, workshops verzorgen in verre
streken is ook mijn werk. Wel werk
dat ik erg graag dpe. Het heeft zin."
DEN HAAG JOS BOUTEN
Geniet intens in zijn rustieke tuin 'ergens
in Utrecht', met zijn gedachten al bij de
volgende reis. Deze maand opnieuw naar
Indonesië, in juni naar Tanzania, in juli
naar Bangladesh, in augustus naar Oegan
da, in september naar Thailand, Indonesië
en Cambodja, in... Houd het nooit op? Ver
baasd: „Moet dat dan? Wat ik daar kan
doen fascineert me nog steeds."
Wat Ivan uiteindelijk geworden is, heeft hij
als jongen van tien bij moeder thuis in
Amersfoort nooit gedroomd. Belangrijk
werk doen, ja dat wilde hij altijd al.
Maar, samen met anderen, prostituées in
Soerabaja zo ver krijgen dat zij hun klanten
tot het gebruik van condooms brengen?
Topjongens van de medische faculteiten in
Vietnam leren uitvinden wat er werkelijk
schort aan de gezondheidszorg in hun
land? In een Thais bordeel tot de ontdek
king komen dat het hele 'personeel', kinde
ren van twaalf tot en met zeventien, be
smet is met AIDS? Nee, dat was niet ge
pland.
Net als zoveel andere jongeren in de jaren
zestig en zeventig dreef Ivan mee op de
golven van de rebellie. Tegen verstard ge
zag, voor participatie van 'laag' in 'hoog';
tegen de arrogantie van de gevestigde bur
gerij, voor democratisering van het onder
wijs; tegen privileges voor weinigen en
voor kansen aan iedereen. Misschien is dit
wel de meest treffende definitie van Ivan
Wolffers: een man met een gloeiende hekel
aan wollig taalgebruik, dure woorden en
vaktermen waarmee het domein van de
kennis wordt dichtgemetseld voor leken.
Mensentaal
Zijn ergernis over de misstanden rond het
medicijngebruik dreef hem ertoe in gewo
ne mensentaal artikelen te schrijven over
geneesmiddelen. Die serie maakte van
Wolffers, tot dan toe een onbekende huis
arts in Utrecht, in één klap een bekende
Nederlander. Wat hij deed was nog nooit
vertoond. Iets moeilijks uitleggen in bevat
telijke termen. En dan nog wel zaken die
waren voorbehouden aan de Witte Jassen,
de souvereine heersers van een ontoegan
kelijke wereld. Hoe durfde die Ivan
Wolffers! Lastpak, bemoeial, ondermijner
van het medische corps. Zo stond hij vijf
entwintigjaar geleden te boek. Wat moest
de gesettelde kliek aan met zo'n onruststo
ker die de wereld op z'n kop zette?
Hij springt weer op het puntje van z'n
stoel. „Het was echt treurig in die tijd. Er
bestond nauwelijks relevante voorlichting
over geneesmiddelen. Veel artsen deden
maar wat. Nu nóg, moet ik zeggen, is de
medicijnenleer een ondergeschoven kindje
bij de artsenopleiding. De eerste de beste
artsenbezoeker weet tien keer zoveel over
geneesmiddelen als een doorsnee dokter."
Gedreven door de overtuiging dat die
schrikbarende kennisachterstand niet
mocht blijven voortbestaan, schreef Ivan in
de jaren zeventig zijn eerste versie van
'Medicijnen', een naslagwerk dat om de
twee jaar door hem wordt bijgewerkt en in
middels is uitgegroeid tot een dikke pil.
Aanvankelijk was het de bedoeling dat
daarin ook het hele verhaal over Prozac,
hèt anti-depressiemiddel van deze tijd, te
recht zou komen. Maar dat is niet gebeurd.
Wolffers: „Ik stuitte op zoveel interessant
materiaal dat ik op het idee kwam er maar
een apart boekje over te maken."
Typisch
Vorige week is het onder de titel "Verlos
sing op recept' op de markt gebracht door
de Amsterdamse uitgeverij Contact. Weer
een typisch schriftuur van Wolffers, de luis
in de pels van alle goeroes die de goege
meente trachten wijs te maken dat zij de
verlossing van alle kwalen in huis hebben.
Is Prozac dan volksbedrog? Nee, dat niet,
zegt Wolffers. Het is heus wel werkzaam,
hoewel het niet veel beter is dan andere
antidepressiva. „Geen misverstand: het
gaat mij er niet om of het middel goed,
fout, lelijk, slecht of wat dan'ook is. Ik ben
geen moralist. Mensen moeten zelf maar
uitmaken wat ze slikken. Nee, ik ben alleen
verbaasd, zeg maar verbijsterd. Over het
gemak, waarmee Prozac in minder dan
geen tijd het charisma van wondermedi-
cijn heeft gekregen. Bespottelijk gewoon!"
Ivan Wolffers wil vooral 'nuttig' zijn.
Hoezo bespottelijk? Heeft Peter Kramer, de
beroemde Amerikaanse psychiater, soms
geen juichend boek geschreven over Pro
zac? Wolffers reageert op die naam als op
een adderbeet. „Ha, Kramer! Hij zal best
een goed psychiater zijn, maar als weten
schapper is-ie niks. De pretenties van die
man zijn werkelijk vreselijk. In plaats dat
hij onweerlegbare bewijzen aanvoert,
draait hij heel handig een wervend verhaal
in elkaar en dat is het dan. Ik sta niet al
leen, hoor. Ook in eigen land is hij vernieti
gend neergezet. Onder meer door de chi
rurg Sherwin Nuland, die ziph ook zo heeft
gestoord aan het ontbreken van elke we
tenschappelijke bewijsvoering.
Wolffers moet voorlopig tegen de sterke
stroom in roeien. Het publiek hangt nu
nog aan de lippen van halleluja-roepers als
Jim Goodwin, psycholoog in het lieflijke
Amerikaanse stadje Wenatchee. Hoewel hij
geen studie heeft gemaakt van medicijnen,
schreeuwt Jim zijn geloof in Prozac van de
daken: 'It's good for you!'. Zelfs voor Viet-
namveteranen, ook voor doorgewinterde
therapeuten hele harde noten. Door het
nieuwe medicijn veranderen ze volgens
Goodwin van radeloze stumpers in redelijk
gelukkige, goed functionerende burgers.
Onder de indruk van de 'wonderbare effec
ten' heeft de psycholoog alle reserve over
boord gegooid: „Van mij zou Prozac rustig
aan het drinkwater van mijn stad mogen
worden toegevoegd."
Kritiekloos
Precies die heiligverklaring verontrust
Wolffers. „Ik moet er niet aan denken dat
in de toekomst alle geneesmiddelen zo kri
tiekloos worden bewierookt. Dat net als in
Amerika paginagrote advertenties ons ver
blijden met een nieuw middel tegen
hoofdpijn, waaraan het advies wordt toe
gevoegd: 'Zorg dat uw huisarts het snel
voorschrijft'. Op die manier wordt op pa
tiënten en dokters een onoirbare druk uit
geoefend. Nee, zo gaat het niet goed. Wat
wij beslist in ere moeten houden is de
strenge beoordeling van elk nieuw medi
cijn, zoals we dat in dit land sinds jaar en
dag kennen, gekoppeld aan bindende
voorwaarden. Die garandeert ook op de
lange termijn een heilzame uitwerking van
pillen en drankjes."
Gelet op de 'hype' rond Prozac, in zijn
ogen het eerste media-medicijn ('anders
zou het in korte tijd nooit zo'n succes heb
ben gehad'), vreest Wolffers dat de hulp
verleners met name de herinneringen aan
blunders met een ander 'wondermiddel'
naar de achtergrond zullen drukken. „Weet
je nog dat we in de jaren zeventig ook zo
gejubeld hebben over Valium? Dat hebben
de doktoren toen oök voor alles en nog wat
voorgeschreven. Als we daarop terugkijken
moet het schaamrood ons naar de kaken
vliegen. Kijk eens naar Engeland: twintig
duizend klachten van Valiumgebruikers
hebben daar al de rechter bereikt.
Ook hier is dat middel op grote schaal on
verantwoord gebruikt, ofschooner toch
hele gemene kanten aan zitten. Veel men
sen weten dat niet zo, maar een autobe
stuurder die Valium combineert met twee
borrels laveert als een dronken lor over de
weg. Wie gaat slapen met twee Valiumta-
bletten in plaats van één is de andere dag
van voor tot achter zo duf als een konijn.
Menig oudere, verslingerd aan Valium,
heeft z'n heup gebroken omdat hij ge
desoriënteerd was geraakt. En wat is er te
recht gekomen van al die mensen, wier
persoonlijkheid door Valiumgebruik is ver
anderd? Nu wil ik niet beweren dat iets
dergelijks ook zal gebeuren met Prozac,
maar het kan wel. Daarom is het zo be
langrijk dat we ons rustig de tijd gunnen
met dit middel. Dat we het eerst grondig
uittesten,"
Massa
Wolffers zucht diep. Hij weet ook wel dat
middelen als Prozac via de binnenbocht ^1
lang en breed de massa hebben bereikt
voordat ze zijn aangeland bij de Hoofdin
spectie voor de Geneesmiddelen. Wat
moet je ertegen doen? Bijvoorbeeld tegen
een columniste als Emma Brunt, die zich
tot Prozac-koningin heeft gekroond? In een
van haar belijdenissen haalt ze fel uit naar
mensen die 'eeuwig zeuren' over de bij
werkingen van antidepressiva: 'Als je over
boord valt en dreigt te verdrinken en ie
mand gooit je een reddingsboei toe, ge
maakt van een rol prikkeldraad, dan begin
je niet te emmeren over de scherpe punten
en dat beetje bloed neen, je grijpt die
boei'.
Ivan heeft best begrip voor Brunt. Hij heeft
er ook niets tegen dat een psychiater haar
Prozac voorschrijft als breker van een klini
sche depressie. „Maar dat is heel iets an
ders dan het volgooien van patiënten die
met een beetje meer begrip en aandacht
van de arts ook geholpen zouden zijn. Pro
zac voor treurenden, Prozac voor patiënten
met gebrek aan zelfvertrouwen, Prozac
voor mensen 'die even niet goed in hun vel
zitten', Prozac als oppeppertje, Prozac als
panacee, Prozac voor het zieke huisdier.
Nee, daar moeten we vanaf."
Diekstra
Psycholoog René Diekstra heeft in deze
krant ooit een column gewijd aan het po
pulaire medicijn en merkte daarin op dat
het succes van Prozac wel eens een gevolg
zou kunnen zijn van de culturele situatie
waarin Amerika en ook in toenemende
mate Nederland verkeert. 'Een cultuur met
een gebrek aan richting of doel', aldus
Diekstra, 'met een voorkeur voor stimula
tie boven contemplatie, voor activiteit bo
ven passiviteit, en vol afkeer van verlegen
heid en afhankelijkheid'. Volgens Diekstra
zou het daarom wel eens kunnen zijn dat
in een verdere toekomst mensen bij het
woord Prozac zullen reageren met: Pro
zac? Was dat niet de Pil voor Revalidatie
van Onderdanige en Zeer Afhankelijke
Chicks?'
Hosanna voor de ontremmende werking
van Prozac. Wolffers denkt dat niet zo bar
veel gebruikers zich als een boeienkoning
van hun kluisters zullen verlossen. „Mis
schien dat drie tot tien procent van de slik
kers een gedragsverandering zal vertonen,
van oversekst tot agressief, maar de mees
ten houden zich wel in de hand. Niettemin
heeft Prozac, zeker in Amerika, de faam ge
kregen van 'social drug'. Zo van: het maakt
je wat losser, vrijmoediger, zelfverzekerder,
helpt je grotere sprongen te maken in je
carrière. Dét heeft het middel zo onweer
staanbaar gemaakt. Helaas, moeten we
misschien straks met bitterheid vaststel
len."
Zijn fascinatie met Prozac en de bijzondere
demonstratie daarvan in de vorm van een
boek, is kenmerkend vooj- Ivan Wolffers.
„Ik ben een gulzig levend man, misschien
stop ik wel drie levens in één." Waarschijn
lijk zijn het er meer. Dat blijkt uit de impo
nerende reeks activiteiten uit zijn levens
loop. Allerlei overheden, landelijk en inter
nationaal, en instituten, van Novib tot Tro
peninstituut, hebben hem over de wereld
gestuurd om op allerlei plekken mensen
los te trekken uit vastgelopen situaties. On
telbare lezingen, voorlichtingscampagnes,
workshops, trainingen en wat al niet meer
hebben het bestaan van Wolffers tot de
rand gevuld.
Nutteloos
Nooit een moment van wanhoop gekend?
Glimlachend: „Wanhoop is zo'n nutteloos
gevoel. Ik kan me wel aansluiten bij Cha
teaubriand, die van zichzelf heeft gezegd:
'Ik ben optimistisch van hart maar pessi
mistisch van geest'. Dat vertaal ik zo: je
moet blijven doorgaan in de hoop dat er
ooit iets zal veranderen en tegelijkertijd
weten dat een ongelukkig voorval zomaar
een eind kan maken aan je bestaan of aan
een gunstig ogende ontwikkeling. Nee,
mijn motivaties zijn niet veranderd. Mijn
inzichten ook niet. Ik ben nóg steeds van
mening, dat je met het overplanten van
systemen niets bereikt. Je moet mensen
overtuigen. Zodat ze van harte de aange
dragen vernieuwingen in aangepaste vorm
doorvoeren, ledereen weet wel dat veel ro
ken verkeerd is en bij vrijen het gebruik
van een condoom is aan te raden, maar
met alleen vertellen 'hoe het moet' ben je
er niet. Het gaat erom mensen er zelf toe te
brengen."
Elke reis is voor hem zoiets als duiken in
een vat vol ervaringen en emoties. Daarom
schrijft hij ook zoveel, wetenschappelijke
boeken en romans (voor jongeren en vol
wassenen) en artikelen. Ivan Wolffers, een
man in vele gedaanten. Wat zou hij het
liefst willen zijn: arts, ontwikkelinkswerker,
reiziger? Peinzend: „Het liefst schrijver.
Kort nadat ik een dokterspraktijk was be
gonnen, wilde ik dat al. Daarmee is het rei
zen ook begonnen. Toen ik over mijn eer
ste tocht had geschreven, werd ik bena
derd door deze en gene die mij vroegen of
ik niet voor een nader onderzoek naar dit
of dat oord wilde gaan. Dan gaat het hard,
je rolt van reis naar reis en van studie tot
studie. Zo ben ik gepromoveerd in het vak
medische antropologie. En voor je hel weet
ben je bezig met duizend-en-een dingen."
Maar de literatuur bleef trekken. In 1980
verscheen zijn eerste roman, 'De laatste
handelsreiziger', waarin Ivan afrekende
met zijn Amersfoortse jaren. Daarop zijn
nog zeven titels gevolgd waarvan vooral
'Liefste, mijn liefste' goed is aangeslagen,
de vierde druk is al in de maak. Hebben we
daarmee alles gehad, Ivan? „Nou, eh...als ik
nog een leven krijg, dan kies ik voor foto
graaf. Dat lijkt me écht het einde."
