Onder etenstijd: 'kotsen'. Toch niet in mijn huiskamer?
Politieke loodgieter
haat bloempotfunctie
België vreest dat het morgen weer een 'zwarte zondag' wordt
Buitenland
ZATERDAG 20 MEI 1995
Belgische socialistenleider Louis Tobback gaat morgen strijdbaar ter stembus
Op het predikaat 'socia
list' is hij trots, en wie
hem 'ouderwets' wil noe
men, gaat z'n gang maar.
Louis Tobback, de voor
zitter van de Vlaamse So
cialistische Partij, heeft
wel wat anders aan zijn
hoofd. Achtervolgd door
het Agusta-smeergeld-
schandaal dingt zijn SP
morgen naar de gunst
van de Belgische kiezer.
Inzet van de campagne is
de voortzetting van de
rooms-rode coalitie, want
voor paarse modernismes
voelt Tobback niets: „Je
begint paars en je eindigt
bont en blauw. Dat lesje
heeft de PvdA bij de Sta
tenverkiezingen toch wel
geleerd?" Een interview
over links en rechts,
smeergeld en klasse justi
tie, Karl Marx en Frits
Bolkestein.
LEUVEN ALY KNOL EN PETER DE VRIES
CORRESPONDENTEN
Hij leeft 'van dag naar dag'
sinds de Agusta-affaire drie
maanden geleden losbarstte.
Het oorspronkelijke idee van
partijvoorzitter Tobback was de
kiezer voor te houden wat de
rooms-rode regering-Dehaene,
ondanks alle scepsis en tegen
stand, voor elkaar kreeg. Die
strategie viel in één klap aan
diggelen met de bekentenis van
de SP-penningmeester dat hij
in 1988 circa 50 miljoen frank
(2,7 miljoen gulden) aanpakte
van de Italiaanse helikopter
bouwer Agusta.
Sindsdien luidt de vraag hoe
gehavend de SP uit de verkie
zingen tevoorschijn komt en of
rooms-rood in België zijn
meerderheid behoudt. De op
positionele Vlaamse Liberalen
en Democraten (VLD) probeert
met een keiharde campagne de
veertig procent twijfelende kie
zers te winnen. Maar extreem
rechtse partijen als het Vlaams
Blok en het Front National lij
ken het meest te profiteren van
de schandaalsfeer.
In zijn werkkamer in het antie
ke stadhuis van Leuven toont
de burgemeester/partijvoorzit
ter begrip: ,,lk moet u dus
waarschuwen hè: wat in België
gebeurt, gebeurt in Nederland
altijd met vijf jaar vertraging. Ik
weet niet of dat hoopgevend
voor u is?" Hij lacht er spottend
bij, zoals hij bij elk antwoord
zal doen. Want polemiseren zit
Louis Tobback in het bloed.
- U bedoelt: zo'n corruptie-af
faire als Agusta komt in Neder
land ook nog wel?
„Neenee, dat hebben jullie
twintig jaar geleden al gehad
met de RSV-enquête. Ik laat me
niet zeggen dat dit eigen is aan
de Belgen, want dan ben ik ver
plicht te zeggen waar we in de
leer zijn gegaan. Het gaat mij
meer om de politieke ver
schijnselen. Toen iedereen
dacht dat wij als enigen met
het Vlaams Blok zaten opge
scheept, kregen jullie Janmaat.
Als die niet veel onnozeler was,
zou hij gevaarlijker zijn. Maar
gelukkig is Janmaat een
dwaas."
„Bij de opmars van extreem
rechts speelt overigens mee dat
Nederland geen opkomstplicht
kent. Er zijn er dan ook die dat
hier willen afschaffen. Ik ben
daar tegen: het is de thermo
meter breken opdat u de koorts
niet meer zou zien. En later
gaat u toch aan de ziekte te
gronde. Maar we zullen wel
zien hoe die hele dwaze Agus-
ta-geschiedenis door de verkie
zingsuitslag heen gaat spelen
en het Blok in de kaart speelt.
Ik ben daar beducht voor, na
tuurlijk."
Een dwaze geschiedenis...;
Tobback blijft licht-ironisch.
Maar ondertussen vreet het
schandaal aan dc SP.
- Hóe kan een socialist na Agus
ta de kiezer nog recht in de ogen
kijken met pleidooien voor 'eer
lijk delen'?
„Omdat ik me troost, zelfs wij
smaak, dat een groot deel van
de kiezers gelooft dat ik me niet
heb verrijkt. Ik heb één keer
van een aanbod van Agusta ge
hoord, dat was in 1989 op een
moment dat die helikopteror
der al achter de rug was en er
dus van corruptie geen sprake
meer kon zijn."
„Daarnaast hebben de mensen
echt wel genoeg gezond ver
stand om te begrijpen dat de
volgende regering niet zal uit
maken wie hier onschuldig of
schuldig is. Is het dan een op
lossing om voor het Vlaams
Blok te gaan stemmen? Nee,
want hoe de nieuwe regering
zal omspringen met pensioe
nen, tewerkstelling en de socia
le zekerheid, heeft niets van
doen met Agusta."
„En ten derde merk ik dat er
binnen de partij een ongekend
enthousiasme leeft om de ran
gen te sluiten. De partij voelt
zich bedreigd, gepakt, en ten
dele niet ten onrechte".
- U bedoelt met 'gepakt' dat elke
stap van Justitie uitlekt, gehei
me dossiers op straat liggen en
corruptie-affaires bij andere po
litieke partijen ongemoeid wor
den gelaten?
„Ik zeg dat Justitie die Agusta-
zaak tot de bodem moet uit
zoeken. Als onze penningmees
ter geld van Agusta aanpakte,
moet het gerecht daar Waar
heid in brengen. Ik heb geen
enkele kritiek dat Justifie haar
werk doet. Maar de wijze waar
óp is natuurlijk ongehoord. Het
onderzoeksgeheim, een waar
borg van een rechtsstaat, wordt
over heel de lijn geschonden."
„Toen ik vorige week zelf werd
verhoord en om kwart over vijf
naar buiten kwam, had mijn
perschef net een telefoontje
van een journalist gehad die
hem vertelde wat er in het
Luikse Justitiepaleis over mijn
verhoor werd gezegd. Dat kan
niet hè? Wat is dit voor bana
nenrepubliek? Is dit een be
schaafde staat? Nee toch! Als
het in heel die Agusta-affaire
ooit tot een proces komt als
het zover komt zal dat eindi
gen in Straatsburg (bij het Hof
van de Mensenrechten, red.)".
- Hoe kan het dat verdachten
drie maanden in voorarrest zit
ten zonder dat er een beschuldi-
Zoals over alles heeft Louis Tobback ook
begint paars, je eindigt bont en blauw".
ging wordt geformuleerd?
„Daar verbaast u zich over? Ik
verbaas me wel over meer. Bij
voorbeeld over het uitblijven
van protesten van clubs als de
Liga voor de Mensenrechten.
Als dit een in België verblijven
de eskimo was aangedaan,
er al lang betoogd".
- De complottheorie wil dat
SP zo hard wordt aangepakt
omdat Louis Tobback als minis
ter van binnenlandse zaken
permanent overhoop lag met
Justitie.
„Ik heb van het begin af aan
gezegd dat ik niet in complot
ten geloof. Als ik moet aanne
men dat Justitie als een anti-so
cialistische kliek heult met on
ze politieke tegenstanders, dan
betekent dat dat dit land geen
rechtsstaat meer is. Dan moet
ik niet meedoen aan de verkie
zingen, maar in het gewapend
verzet gaan. Dat doe ik dus niet
hè, ik houd geen toespraken
over klassejustitie. Maar ik krijg
het aan de partijgenoten niet
meer uitgelegd, zeg ik u. Die
vinden mij een heel naïeve jon-
- Laten we het over de verkie-
S zingen hebben. U wilt verder re
ft geren met de christen-democra-
I ten en polariseert ouderwets
A hard tegen de liberalen van Guy
Verhofstadt.
„Bikkelhard? Ik ben het ge
woon met Verhofstadt oneens,
terwijl premier Dehaene zegt
dat hij van de liberalen 'kótst'.
Op TV, onder etenstijd: 'kot
sen'. Je doet zoiets niet, toch
niet in mijn huiskamer? Terwijl
ik, zeer rustig, zeg: Verhofstadt
staat voor een andere samenle
ving. Hij is rechts, ik ben links."
- Frits Bolkestein vindt dat u
ouderwets bent en het moderne
socialisme van Wim Kok eens
moet bekijken.
„Als Bolkestein brevetten van
moderne en ouderwetse socia
listen uit gaat delen, is dat zo
iets als je gezondheid aan de
dierenarts toevertouwen. Bol
kestein weet alles van conser
vatieven, alles van neo-libera-
len en alles van reactionairen.
Wat weet hij van socialisten?"
nog wel een socialist?
„Ik heb gezegd: je begint paars
en je eindigt bont en blauw.
Dat lesje heeft de PvdA toch bij
- Geen paarse coalitie in België?
„Ik maak Verhofstadt het com
pliment dat hij meent wat hij
zegt. Alleen hij is radicaal in de
rechtse zin van het woord. Ik
meen ook wat ik zeg, maar ik
ben genuanceerder. Als socia
list vind ik rechts dus rechts.
Als ik hoor dat de Dow Jones
daalt omdat de werkgelégen-
heid toeneemt en de beleggers
vrezen dat de arbeiders geld
gaan uitgeven en er zo inflatie
komt, is het dan gek dat ie
mand op het idee komt dat er
zoiets als klassenstrijd bestaat?
Een modern socialist kan zo'n
analyse niet maken, maar Karl
Marx had het daar al over."
„Ik ben liever oudbakken dan
dat ik naar die liberale onzin
van Bolkestein en Verhofstadt
luister over een compromis
tussen Amerika en Europa, 'een
mid-atlantisch samenlevings
model'. LJat is midden op de
oceaan! Daar ligt alleen Sint
'Helena, een lege kale rots waar
je arsenicum in je eten krijgt.
Het is gewóón rechts wat ze
prediken. Trouwens, fysiek lijkt
Bolkestein al op Newt Gingrich;
hij heeft er wel wat van, vindt u
niet?"
- Dat de christen-democraten
van Jean-Luc Dehaene 'kotsen'
van de liberalen van Verhof
stadt plaatst u wel in een gerief
lijke positie: regeringsdeelname
verzekerd als CVP en SP de
meerderheid halen.
„Ik heb mijn bewondering voor
Jean-Luc nooit onder stoelen of
banken gestoken. Maar hij
heeft één grote handicap: hij is
christen-democraat, en dat
maakt hem onberekenbaar. De
ontrouw zit bij de CVP inge
bakken, want de rechtervleugel
geilt naar de liberalen. Dus
moet de verkiezingsuitslag het
onmogelijk voor ze maken om
dubbel spel te spelen. Ik ben
kandidaat voor de macht, maar
ik ga daar geen prijs voor beta
len. Willen ze me niet, dan ga ik
wel in de oppositie zitten."
Dehaene is klaar voor het volgende karwei
10*4125^— I
Zijn omvang is zo langzamer
hand zijn visitekaartje gewor
den. Omdat hij een vrijwel on
aangevochten positie bekleedt,
kan hij het zich permitteren om
slechts met zijn weldoorvoede
achterhoofd op verkiezingsaffi
ches te prijken. En hij kan la
chen om de grappen over de
treffende gelijkenis nadat hij
onlangs een zeeleeuw had ge
zoend. De Belgische eerste mi
nister, Jean-Luc Dehaene, zit er
niet mee.
De leider van de Vlaamse
christendemocratische CVP
buit zijn 'premier-bonus' volle-
uit. Zozeer zelfs dat het al
een poosje heet dat hij, net als
ooit Lubbers, 'aan het volgende
karwei' wil beginnen. De bood
schap: 'De tocht is moeilijk, de
Zelfverzekerd raast hij 's
avonds van feestzaal naar sport
hal, deelt op de motorkap van
zijn auto handtekeningen uit en
drijft de spot met zijn tegenstre-
ren'. vers van de Socialistische Partij
yves herman (SP) en de Vlaamse Liberalen en
Democraten (VLD), die elkaar
'als kibbelende kippen' bestrij
den. Alleen een haan, een
Dehaene, kan nog orde schep
pen, is zijn devies.
Als hij het sport- en ontspan
ningscentrum in de vlek Wink-
sele bij Leuven betreedt, is niet
meteen duidelijk wat het ge
heim is van deze 'politieke
loodgieter', deze bulldozer in de
Belgische politiek. Het uitbol
lende lijf op merkwaardig be
hendige benen, loopt hij on
handig grijnzend tussen de ta
feltjes door, waar de CVP-aan-
hang zijn komst al ruim een uur
lang met dixieland-muziek ach
ter glazen bier heeft zitten ver
beiden.
Het is een traditioneel en ook
niet meer zo jong publiek, dat
even moet nadenken bij de ko
misch bedoelde sweatshirts van
Dehaene's team, met daarop in
grote letters XXJL. Het is de zo
veelste toespeling op de 'extra,
extra large' maat van Jean-Luc.
Dehaene spaart deze avond
de door de Agusta-affaire ge
teisterde SP, met wie hij drieën
eenhalf jaar heeft geregeerd in
Brussel. „Het is een verkeerde
tendens als men iedereen i
gaat bestempelen als zakken
vullers en profiteurs", aldus
Dehaene. „Als er in de voetbal
wereld eens een schandaal is,
neem Bernard Tapie, dan zegt
men toch ook niet dat alle voet
balvoorzitters rotzakken zijn?"
Er wordt natuurlijk geapplau
disseerd, maar de vonk wil niet
helemaal overspringen. Dehae
ne is eigenlijk ook helemaal
geen toegankelijk spreker, al
doet hij het allemaal zonder pa
pier. Hij doorspekl zijn toe
spraak voortdurend met woor
den en zinnen van volstrekt ei
gen vinding. De CVP mag er
dan redelijk goed voorstaan in
de peilingen, „deze evidentie
moet nog in stemmen waarge
maakt worden, want wij kun
nen maar iets doen in de mate
dat mijn partij sterk staat", zegt
hij.
Als hij het over de Belgische
AOW heeft, die volgens de
yiaamse liberalen niet meer te
betalen is, roept hij dat dit stel
sel „het meest performante van
gans West-Europa is; dat willen
Wij expleciteren". Heimelijk zit
iedereen te hopen dat hij nog
Uitslag kamerverkiezingen 1991
Ecolo Volksunie Overig CVP
Franstalige 5,9% 4,8% VI. Chr. D(
Groenen 5,1% 16,8%
Agalev J
VL Groenen 1 £™ns'
»Tin
7,2 miljoen stemplichtigen
In totaal zijn er zondag 493
eens zal roepen dat hij 'kotst'
van de 'paniekverhalen', die de
liberalen hebben rondgestrooid,
maar hij houdt het in Winksele
bescheidener: „Dit gaat werke
lijk alle spuigaten te buiten".
Maar wat men ook van de pu
blieke optredens van de pre
mier mag denken, iedereen
voelt dat Dehaene in de drieën-
eenhalfjaar van zijn (eerste) ka
binet met de socialisten een
reeks grote problemen van tafel
heeft weten te krijgen, die velen
onoplosbaar toeschenen. De
Belgische staatsschuld is ver
minderd, zij het nog lang niet
genoeg, en de scheuring van het
land is voorlopig voorkomen
door een ingewikkeld federaal
stelsel in te voeren.
De kracht van Dehaene
schuilt dan ook niet in het 'spe
len op het publiek', maar in zijn
onvermoeibare werk achter de
schermen om de onmogelijkste
compromissen tot stand te
brengen. Dehaene is een dos
siervreter en vergadertijger, die
het eigenlijk verfoeit om als eta
lagepop iets te moeten aanprij
zen. Hij moet niets moet heb
ben van wat hij de 'bloempot
functie' van de politicus noemt.
In Winksele laat hij het zich
desondanks minzaam, zij het
ietwat schutterig, welgevallen.
Dan heft hij als een bokser de
handen even boven het hoofd,
zwaait onwennig met een bos
bloemen die hij vervolgens stie
kem op het podium achterlaat,
en is verdwenen, richting vol
gendedorpshuis.
BRUSSEL-CHARLEROI PETER DE VRIES
CORRESPONDENT
Eindeloos loopt de steenweg op Chaïleroi
door Le Pays Noir, het Zwarte Land van ge
sloten mijnen, hopen steenkool en oude ar
beiderswoningen dat in de voorjaarszon
eerder pittoresk dan troosteloos lijkt.
De verkiezingsaffiches spreken duidelijke
taal: dit is het onbetwiste territorium van de
Parti Socialiste. Maar die schijn bedreigt.
Want België wacht morgen een nieuwe
'zwarte zondag'. Naast het Vlaams Blok in
het Nederlandstalig landsgedeelte kan nu
ook het Front National op fikse winst reke
nen in Brussel en Waalse steden als Charle-
„Ze zitten onder ons. U zit ermee in het
zelfde café", schreeuwt voorzitter Philippe
Busquin van de Parti Socialiste zijn kamera
den op verkiezingsavonden toe. De opmars
van extreem-rechts heeft de PS, politiek
hoofdrolspeler in Wallonië met zo'n 35 pro
cent van de stemmen, overvallen. Maar
vooral is de partij gekwetst, want ze ging er
altijd prat op dat onder haar regime de
en voor het zwarte vi-
Het Front National (FN) kwam in Wallo
nië zelden boven de onbeduidende score
van 31.000 stemmen. Geen schim van het
Vlaams Blok, dat kan rekenen op ruim tien
procent van de Vlaamse stemmen en in
Antwerpen de grootste partij is. De door
braak van het FN bij Europese en lokale
verkiezingen in 1994 kwam,dan ook als een
donderslag bij heldere hemel. Volgens de
peilingen is het FN inmiddels goed voor ze
ker zeven procent van de Waalse stemmen;
het Blok kan zijn aanhang wellicht vergro
ten tot 12 a 15 procent.
Dat verschil is makkelijk te verklaren:
waar het Front National nog een bijeen
geraapt zooitje is, draait het Blok inmiddels
als een goed geoliede machinerie. Onder de
jonge, gladde topman Flip Dewinter wor
den moderne communicatie-technieken
gebruikt om in te spelen op vreemdelingen
haat, Vlaams-nationalistische en anti-Belgi
sche sentimenten en algemene politieke
onvrede.
Het politiek klimaat zit Dewinter ook dit
keer mee. De corruptieschandalen waarin
de andere partijen zijn verwikkeld, worden
aangeklaagd als 'het Belgische profitariaat,
de ontsporing van de politieke zeden en de
verwaarlozing van essentiële Vlaamse be
langen'.
Dewinter krijgt daarbij onbedoeld steun
van de liberale oppositie. Die voert een kei
harde verkiezingscampagne, waarbij de zit
tende rooms-rode regering wordt geaffi
cheerd als een boevenbende die tasjesdie
ven laat lopen, de pensioenkassen plundert
en het volk monddood maakt. De campag
ne levert volgens de peilingen echter niet de
liberalen, maar juist het Blok stemmen
winst op.
Hun extreem-rechtse kameraden aan ge
ne zijde van de taalgrens keurde het Blok
tot voor kort geen blik waardig. Dewinter en
de zijnen vinden het maar niks dat het
Front National toestaat dat neo-fascisten
openlijk een rol spelen. Bovendien is het FN
pró-Belgisch, terwijl de leus 'Eigen volk
eerst' van het Vlaams Blok juist de belofte
van seperatisme inhoudt. Dat meningsver
schil is niet zonder betekenis: voor de gelo
vige Blok-stemmer is een Franstalige Belg
net zo goed een vreemdeling als een Neder
landstalige Marokkaan.
Maar vooral in het tweetalige Brussel is in
het extreem-rechtse milieu beweging waar
te nemen. Het Vlaams Blok voerde vorig
jaar voor het eerst ook in het Frans cam
pagne. En het FN probeert zijn imago op te
vijzelen met de verwijdering van partijleden
die de Hitlergroet brengen of tegen joodse
grafzerken pissen.
In Wallonië léék de almacht-van de Parti
Socialiste de voedingsbodem voor een
rechts-nationalistische stroming onvrucht
baar te hebben gemaakt, zegt socioloog
Jaak Billiet. De PS gaf niet alleen een stem
aan de ontevredenheid van arbeiders en
werklozen, ze bood ook onderdak aan de
Walen die weinig moesten hebben van
Brusselse bedilzucht. Voor rechts Waals na
tionalisme was zo geen plaats. Maar ook die
illusie ligt inmiddels aan duigen, meent Bil
liet. Het FN heeft wel degelijk wortel ge
schoten.
In de verpauperde delen van Wallonië
'waart de sociale dood rond', zegt een me
dewerker van de sociale dienst van Charle
roi. Hij schildert het beeld van het aan lager
wal geraakte industriecentrum: „ln de stad
zit ruim 35 procent zonder werk. Meer dan
de helft van de huizen dateert van voor of
vlak na de Eerste Wereldoorlog. Nu de zon
schijnt, ziet het er hier aardig uit. Maar de
problemen stapelen zich op".
Onder de Walen, concludeert Billiet uit
opinie-onderzoek, sluimert het gevoel van
machteloosheid, zinloosheid en isolement
veel sterker dan onder de andere Belgen. En
die onvrede wordt volop op de migranten
geprojecteerd: „Er is iets minder racisme in
de strikte en openlijke betekenis van het
woord. In de mijnen werkten altijd veel Ita
lianen, en daar is men aan gewend. Maar
dat onbestemde gevoel van bedreiging door
vreemdelingen bestaat zeker", meent Bil
liet.
Een harde, actieve kem heeft het Front
National in Charleroi nog altijd niet, on
danks de 13 procent die het bij de laatste
gemeenteraadsverkiezingen haalde. Het
kantoortje zit dicht. In heel Wallonië treft
men vrijwel nergens reclame voor het FN.
En in de cafés wil niemand er over praten:
„Dat is hier PS hè", zegt de barman van een
taveerne in het centrum. En in een bar ver
derop wordt laconiek gedaan. „Ziet u affi
ches van die zwarten? Nee toch?"
Ongrijpbaar en onzichtbaar is het Front
een spookverschijning geworden. Nauwe
lijks te bestrijden, viel PS-voorzitter Bus
quin bij de vorige verkiezingen al op:
„Zaterdag plakken ze onze affiches, zondag
stemmen ze Front National".
