Randgroepen CDA roeren zich
'U weet hoe het is afgelopen met het Romeinse Rijk'
Feiten &Meningen
'Goed onderzoek
wilsonbekwamen
ka'n soms bittere
noodzaak zijn'
ZATERDAG 20 MEI 1995
NIEUWSANALYSE
„Een experimenteel hersenonderzoek waar
bij een demente bejaarde in een scanappa
raat ligt dat de vorm heeft van een buis, kan
voBr de patiënt belastend zijn. Het brengt
zijn gezondheid niet in gevaar, maar de de
mente bejaarde kan zich in die koker wel
vreselijk angstig voelen. Dan moet de arts
afwegen of het onderzoek geestelijk niet te
belastend is", zegt medisch ethicus dr.
R. Berghmans van het Instituut voor Ge-
zondheidsethiek.
Hij reageert op het eergisteren versche
nen rapport van de commissie-Meijers
waarin staat dat medisch-wetenschappelijk
onderzoek met wilsonbekwamen ethisch
toelaatbaar is. Wilsonbekwamen kunnen
dementen, geestelijk gehandicapten of ba
by's zijn. De vertegenwoordiger van de
wilsonbekwame, ouder of voogd, moet vol
gens de commissie-Meijers wél toestem
ming geven voor het onderzoek. En als de
proefpersoon zelf tegenstribbelt, gaat het
experiment ook niet door.
Volgens de commissie is dergelijk weten
schappelijk onderzoek strikt noodzakelijk,
omdat voor een grote groep van deze pa
tiënten nog geen goede medische behande
ling beschikbaar is. Bij maar liefst zes van
de tien verstandelijk gehandicapten is de
oorzaak van hun afwijking niet bekend. Zo
lang artsen geen diagnose kunnen stellen,
kunnen ze de patiënt ook niet gericht hel
pen, meent de commissie.
In Nederland wordt al wel wetenschapper
lijk onderzoek gedaan met wilsonbekwa
men. Het rapport van de commissie-Meij-
ers benadrukt opnieuw onder welke voor
waarden dat mag gebeuren. Voordat artsen
aan de slag gaan, moet de medisch-ethi-
sche commissie van het ziekenhuis het on
derzoeksvoorstel goedkeuren. De commis
sie schat bijvoorbeeld hoe groot de kans is
dat het experiment bruikbare resultaten op
levert.
Dr. 1. Glaudemans-van Gelderen, lid van
de commissie-Meijers, is één van de weini
ge Nederlandse artsen die de oorzaken van
verstandelijke handicaps onderzoeken. Ook
zij èxperimenteert niet zomaar. „Laatst
vroeg de broer van een autistische jongen
in onze instelling of ik wilde bekijken of au
tisme erfelijk is. De kans op succes bij zo'n
onderzoek is zeer klein. Bovendien: die au
tistische jongeman kan zeer slecht tegen
veranderingen en hij wordt gek als hij in
zo'n koker (scanapparaat) ligt. Nou, clan
doe ik het gewoon niet."
Ze vindt wel dat er in Nederland veel te
vveinig wetenschappelijk onderzoek wordt
gedaan naar de oorzaak van verstandelijke
handicaps. In de Scandinavische landen, de
Verenigde Staten én Japan zijn ze op dit ge
bied veel verder. „In ons land zijn zwakzin
nigen heel lang op een pedagogische ma
nier behandeld. Lief en aardig voor ze .zijn,
dat was het belangrijkste. Maar een arts kan
pas goed werk doen als hij weet wat de pa
tiënt mankeert."
Zo zijn er in instellingen wel eens missers
gemaakt omdat artsen niet wisten wat er
met een patiënt aan de hand was. Glaude-
mans: „Wij hebben een verstandelijk ge
handicapte zeven jaar lang leren lopen. Hij
zakte voortdurend door z'n benen, maar wij
dachten gewoon dat hij niet wilde lopen.
Later bleek uit medisch onderzoek dat hij
een aandoening had in de hersenen waar
door hij niet kón lopen. Dat is dan wel han
dig om te weten."
In dit geval heeft de 'proefpersoon' zelf
baat gehad bij het medische experiment.
Een Alzheimerpatiënt, die aan een ernstige
vorm van dementie lijdt, is vaak pas ge
schikt voor wetenschappelijk onderzoek als
hij zelf al wilsonbekwaam is en er niet meer
van kan profiteren. Uit een medisch experi
ment met Alzheimerpatiënten die in de be
ginfase van hun ziekte verkeerden, bleek
achteraf dat een deel van de proefpersonen
niet aan Alzheimer leed, maar gewoon ver
geetachtig was. „Dan is het onmogelijk om
voor deze groep mensen een goed medicijn
te ontwikkelenaldus medisch ethicus dr.
Berghmans. Hij vindt wetenschappelijk on
derzoek met Alzheimerpatiënten noodzake
lijk omdat er voor deze groeiende groep nog
steeds geen bruikbare behandeling beschik
baar is.
De Tweede Kamer ging vorig jaar niet ak
koord met het wetsvoorstel Medische Expe
rimenten omdat wilsonbekwamen vaak zelf
niet kunnen profiteren van zo'n onderzoek.
Dat hoeft ook niet, concludeert de commis
sie-Meijers. Ook wilsonbekwamen kunnen,
net als andere mensen, een zekere 'solidari
teit' hebben met dé gezondheidsproblemen
van lotgenoten.
„Het zou doodzonde zijn als we met onze
onderzoeken moeten stoppen", vindt Glau-
demans. „We hebben sterke vermoedens
dat sommige gedragsstoornissen weieens
een biologische oorzaak zouden kunnen
hebben. Dat willen we onderzoeken. Het is
immers een groot verschil of je iemand bij
voorbeeld kunt behandelen met anti-epi-
lepsie medicijnen of dat hij in een dwang
buis voortdurend kalmerende middelen
moet slikken."
DEN HAAG. CARINE NEEFJES
'Als het slecht gaat, laait de bloedgroepenstrijd in de partij weer op
„Wij zijn niet over de bloedgroepen in het CDA begonnen, maar partijvoorzitter Helgers", sneert L. de Snaijer van de Beerninkstichting. „Hij wil meer
katholieken in de fractie, ten koste van de hervormde kamerleden. Waar zijn we dan mee bezig? Dat kunnen wij niet over onze kant laten gaan. We
willen geen herrie schoppen, maar een signaal afgeven. Anders zullen we actie ondernemen."
H. Helgers mag dan inmiddels
het praten over katholieken en
protestanten als een 'non-dis
cussie' hebben afgedaan, zijn
aanvankelijke pleidooi voor ver
nieuwing, verjonging en meer
katholieken in de Tweede-Ka
merfractie heeft wel discussie
bij de achterban losgemaakt.
E. Bilder, voorzitter van de Be
weging Christelijke Koers
(orthodoxen in het CDA): ,,Ik
hou niet van dat gepraat over
bloedgroepen, maar als we het
er dan toch over hebben: Na
tuurlijk zijn de gereformeerden
getalsmatig duidelijk overbe-
deeld in de partij. Dat vergeet
Helgers
Alle pogingen van de partijtop
ten spijt om de geest van de
drie kerkelijke bloedgroepen in
het CDA (katholiek, gerefor
meerd en hervormd) weer terug
in de fles te krijgen, lijkt de
aloude tegenstelling bij een deel
van de leden wel degelijk te le
ven. Niemand heeft er zin in en
iedereen is zich bewust van de
risico's van een opleving van
deze discussie, maar het bloed
kruipt letterlijk waar het niet
gaan kan.
MOED
Achter de facade van rust en ra
tionaliteit in de eens zo geoliede
partij gaan heel wat emoties en
sentimenten schuil. Die komen
boven, nu het electoraal en in
houdelijk niet al te best gaat. De
conservatief-katholieke baron
Van Boetzelaer is begin dit jaar
vanwege onvrede met de koers
uit de partij getreden en de Ka
tholieke Politieke Partij begon
nen. De katholieke Brabander
J. Houben,ex-fractievoorzitter
in Provinciale Staten, zei vorige
maand zonder blikken of blo
zen: „Heerma schrikt menig
Brabander af'. En: „Wij missen
een voor zuiderlingen aanspre
kend figuur".
Daarna deed het Limburgse ka
merlid Van der Linden van zich
spreken. Vorige week dreigde
hij in een interview in deze
krant een afsplitsing van zijn
partij niet uit te sluiten als de
zuidelijke regionale afdelingen
niet meer te vertellen krijgen en
er geen conservatievere koers
wordt gevaren. „Er heeft in het
CDA een fors vervreemdings
proces plaatsgevonden, vooral
door de Haagse cultuur."
De fractie kreeg deze week een
boze brief van de H.K.J. Beer
ninkstichting, een hervormde
club die het 'christelijk-histori-
sche gedachtengoed' binnen
het CDA 'levend wil houden'.
De honderd partijleden, meren
deel oud-CHU'ers, zijn ge
schrokken van de uitlatingen
van de CDA-voorzitter. Die be
pleitte het overigens al bestaan
de beleid dat kamerleden die
meer dan twaalf jaar in de
Tweede Kamer zitten, naar iets
anders moeten uitkijken. Hun
plaatsen zouden moeten wor
den ingenomen door vrouwen,
jongeren en katholieken.
Stichtingsvoorzitter De Snaijer:
„Dat betekent dus dat Helgers,
die pas dertien weken in dienst
is, gewoon de laatste vijf her
vormde kamerleden Deetman,
Mateman, Boers-Wijnberg,
Soutendijk en Smits weg wil
hebben. Die zitten èr namelijk
straks allemaal langer dan
Staatssecretaris Van der Linden luistert naar de Kamer.
twaalf jaar. En daarvoor in de
plaats komen dan katholieken.
Dat kan toch niet! Het CDA is
toch uit drie partijen ontstaan?"
De brief wordt ondersteund
door het Hervormd Beraad, een
vereniging binnen het CDA van
driehonderd oud-CHU'ers. „Ik
heb het gevoel dat we weer drie
partijen zijn, net als vijftien jaar
geleden tijdens de fusie. Terug
naar af dus. Heel jammer", al
dus voorzitter Koetsier. Hij wil
dat Helgers nu eens publiekelijk
vertelt wat hij precies heeft be
doeld met zijn uitspraken. „Het
FOTO ARCHIEF
gebeurt allemaal in de achteraf-
kamertjes. Hij moet de moed
hebben de leden te vertellen
hoè het zit, anders kan hij beter
naar een andere baan omzien."
Zo hard is de Beweging Christe
lijke Koers niet. Deze lobby
groep ijvert al jaren voor een
meer orthodox-christelijke
koers van het CDA. In de vorige
CDA-fractie was de oud-CHU'er
Van Leijenhorst hun kandidaat.
De eis van meer hervormden
kan op hun warme sympathie
rekenen. Hen is echter het hoge
aantal gereformeerden een
doorn in het oog. In de huidige
kamerfractie zitten er maar
liefst negen, tegen negentien
katholieken en vijf hervormden.
Voorzitter Bilder: „Helgers wil
zo graag luisteren naar zijn ach
terban, maar hij doet dat nogal
selectief."
Op het Binnenhof wordt het ru
moer uit het land genegeerd.
„Voor ons is de affaire afge
rond", is de enige reactie van
Heerma's woordvoerder. De
hervormde kamerleden willen
niets met de acties te maken
hebben. „Dat lijkt me niets voor
het Hervormd Beraad", zegt
Smits, die wel eens een verhaal
houdt voor deze club.
Het mogen dan voornamelijk
rechtse randgroepen in het CDA
zijn die zich roeren, wat zij te
weeg brengen wordt exact om
schreven in de brief van de
Beerninkstichting aan de partij.
„De beeldvorming van het CDA
wordt steeds meer een chaoti-
sche. De indruk bestaat dat lei
ding ontbreekt en dat iedereen
(inclusief de voorzitter) maar
wat doet. Het optreden van de
heer Helgers zouden wij als
symptomatisch willen bestem
pelen. Het is in elk geval geen
incident. De vervreemding van
de achterban gaat nog veel ver
der dan wij dachten."
DEN HAAG WILFRED SCHOLTEN
Zuideuropese landen maken zich zorgen om dreiging van moslimfundamentalisme
Hij wil geen onheilsprofeet zijn.
Maar de dreiging van het mos
limfundamentalisme in Noord-
Afrika is al veel te lang door Eu
ropa genegeerd. En dus zegt
António Maria Pereira met ge
past gevoel voor dramatiek: „U
weet hoe het is afgelopen met
het Romeinse Rijk. Daar zijn de
barbaren binnengevallen. Dat
staat ons nü nog niet te gebeu
ren, maar over tien of twintig
jaar is dat een serieuze bedrei
ging".
De in de buitenlandse politiek
gelouterde Portugees is niet de
enige die zo'n nachtmerrie
vreest. Aan de zuidflank van de
Europese Unie en de NAVO
groeit bezorgdheid over de
rommelende situatie rond de
Middellandse Zee.
'Paniekzaaierij' gromden diplo
maten op het NAVO-hoofd-
kwartier begin dit jaar nog toen
•secretarisgeneraal Willy Claes
het moslimfundamentalisme
had uitgeroepen tot 'de grootste
uitdaging sinds het einde van
de Koude Oorlog'.
Maar Claes' alarmkreet heeft in
middels weerklank gevonden.
De NAVO is een officiële 'dia
loog' begonnen met de
Maghreb-landen. De regerings
leiders van de Europese Unie
beslissen volgende maand op
hun top in Cannes over een
even omvangrijk als omstreden
pakket financiële hulp aan
Marokko, Tunesië, Egypte en Is
raël. Zo moet de armoede als
voedingsbodem voor het funda
mentalisme worden weggeno
men.
Op militair terrein werd juist
deze week in Lissabon bekend
gemaakt dat de marines van
Portugal, Spanje, Frankrijk en
Italië hun krachten bundelen,
terwijl ook de landmachten van
de 'zuidelijken' nauwer gaan sa
menwerken. „Als voorbereiding
op wat nu nog een wellicht vage
dreiging is, maar binnen afzien
bare termijn ernstige vormen
kan aannemen: de instabiliteit
in Noord-Afrika", zegt Pereira.
Als voorzitter van de buiten
land-commissie van het Por
tugese parlement en lid van de
regerende PSD van premier Ca-
vaco Silva is hij een van dè
gangmakers achter die.'zuidelij-
ke solidariteit'. Zijn bezorgdheid
is groot. Want onder Duitse in
vloed heeft Brussel 'lang de nei
ging gehad oostwaarts te kijken'
en zich blind te staren op de
voormalige communistische
landen.
In Zuid-Europa leven echter an
dere besognes, zegt Pereira, na
melijk 'dat er mensen in Afrika
doodgaan van de honger en dat
er in de Maghreb iets broeit'.
Hij waarschuwt dat de bevol-
Armoede in de Arabische wereld: een buitenwijk in Cairo, het kanaal wordt als riool gebruikt.
kingsexplosie in de Arabische
wereld samen met de barre ar
moede en de corruptie een ex
plosief mengsel vormen: „Die
mensen zien onze westerse rijk
dom op de TV, terwijl hun fun
damentele levensbehoeften
worden ontzegd. Wij vrezen een
stroom van miljoenen immi
granten, die naar het Eldorado-
Europa willen komen".
Nu al kampen vooral Frankrijk
en Spanje met grote kolonies
Arabische immigranten. Veilig
heidsdiensten vrezen dat fun
damentalistische stromingen,
waaronder mogelijk ook ge
welddadige groepen, onder de
immigranten hun recruten zul
len ronselen.
Pereira gelooft heilig in de do
minotheorie die ook in Amerika
vaak is te horen over de ontwik
kelingen in de Arabische we
reld. Die theorie wil dat als het
militaire regime in Algerije de
burgeroorlog met de moslim
opstandelingen verliest, het
door Iran gefinancierde funda
mentalisme zich als een olievlek
zal verspreiden over de buur
landen. Zelfs de relatief stabiele
men.
Ook onderzoekster Fernanda
Faria noemt de immigratiegol
ven en een mogelijk domino-ef
fect zorgwekkend. „Het grootste
gevaar is dat de rotzooi in Alge
rije overslaat naar andere lan
den. Dat leidt tot instabiliteit.
Voor het overige is het grappig
dat zij ons als de grote bedrei
ging zién, al trekken ze daar mi
litair geen conclusies uit. De le
gers van landen als Algerije,
Marokko en Tunesië zijn voor
het Westen geen partij", zegt de
wetenschapster van het presti
gieuze Instituto de estudos estra-
tégicos e internationals, het Por
tugese Clingendael. De legers
van de Noordafrikaanse staten
zijn weliswaar stevig bewapend,
maar hun slagkracht laat te
wensen over.
De Maghreb-landen hebben
onderling ook te veel niet veref
fende rekeningen uitstaan om
hun krachten tegen het Westen
te bundelen. „Militair gespro
ken vormen alleen de lange-af-
standsraketten en het Algerijnse
nucleaire programma een be
dreiging", meent Faria.
Een deze week in Lissabon
goedgekeurde geheime studie
van de Westeuropese Unie is
evenmin erg alarmerend over
de militaire situatie rond de
Middellandse Zee. Wel wordt in
de studie gewaarschuwd dat ge
welddadige regimes (zoals Li
bië) of terroristische bewegin
gen het broze evenwicht in de
regio gemakkelijk kunnen ver
storen.
De mogelijkheden voor het
Westen om de ontwikkelingen
in de Maghreb-landen te beïn
vloeden, zijn overigens gering,
schrijft de Spaanse parlementa
riër Moya in een speciaal rap
port voor de NAVO. Het aan de
macht laten komen van funda
mentalistische regimes in de
hoop dat die snel aan hun eigen
falen ten onder gaan, is volgens
de Spanjaard een wel heel on
aantrekkelijke optie.
Oogluikende steun aan de kei
hard optredende veiligheids
troepen van Algerije en Egypte
is echter ook niet zonder risi
co's. In Algerije zijn al meer dan
tienduizend doden gevallen bij
de nu vier jaar durende oorlog
tussen het leger en de gewapen
de tak van het islamitische
heilsfront. Frankrijk en Amerika
wisselden hun stilzwijgende
steun aan het leger af met op
roepen tot verzoening. Het on
samenhangende en ongecoör
dineerde westerse optreden
heeft de situatie echter geen
,Voor Algerije hebben we nog
steeds geen beleid gevonden",
erkent de Portugees Pereira.
„Steunen we het leger, dan be
schadigen we de democratie.
Steunen we de democratie, dan
weten we zeker dat de funda
mentalisten aan de macht ko
men. Zoals het er nu voor staat,
kunnen we het militaire regime
niet steunen. Maar eerlijk ge
zegd: de Franse opstelling in Al
gerije is van cruciaal belang, dus
laten we maar afwachten wat de
nieuwe president Chirac doet."
De vraag welk antwoord het
Westen dan wél moet geven,
heeft inmiddels geleid tot een
bijna klassiek machtsspel. Op
papier is gekozen voor een
combinatie van economische
hulp door de Europese Unie
met een geruststellend bedoel
de militaire 'dialoog' van de
NAVO met de Arabische landen.
Maar het hulpprogramma van
elf miljard gulden dat Brussel
nu aan de EU-regeringsleiders
voorstelt, is bij zuinige en op
het oosten gerichte landen als
Duitsland en Nederland slecht
gevallen. Zij vinden het pro
gramma slecht onderbouwd en
de hulp weggegooid geld.
De toenadering die de NAVO
tot de Maghreb-landen heeft
gezocht, is daar slecht gevallen.
Voorlopig gaat het nog heel
voorzichtig om een vrijblijvend
gesprek over defensie-aangele
genheden. „Maar de funda
mentalistische oppositiegroe
pen zien in de NAVO een in
strument van het Amerikaanse
imperialisme", zegt de onder
zoekster, „terwijl de regeringen
in de Maghreb-landen zelf het
gevoel hebben dat ze nu als
nieuwe vijand worden gebrand
merkt."
LISSABON PETER DE VRIES
