Met W.F. Hermans is een groot pessimist heengegaan
De oude schrijver bleef weerbarstig tot de laatste snik
Cultuur Kunst
VRIJDAG 28 APRIL 1995
Bij de dood van een van de 'grote drie' naoorlogse literatoren
'Eén groot magnifiek hoogge-
bergte', zo omschreef schrijver
Martin Ros gisteren het literaire
werk van W. F. Hermans. Her
mans overleed gisteren in het
AZU in Utrecht nadat hij op 10
april was geopereerd. Bij die
operatie werd een van zijn lon
gen verwijderd. W.F. Hermans
was een stugge roker: hij ver
bruikte veertig jaar lang drie
pakjes Gauloises per dag. Ros is
een van de kenners die Her
mans, geboren 1 september
1921 in Amsterdam, beschou
wen als de beste en belangrijk
ste schrijver uit de naooorlogse
Nederlandse literatuur.
Willem Frederik Hermans
werd op 1 september 1921 ge
boren als zoon van een onder
wijzer. Hij had een drie jaar ou
der zusje; zij pleegde zelfmoord
bij het uitbreken van de Tweede
Wereldoorlog. In zijn geboorte
plaats studeerde Hermans fysi
sche geografie. Hij studeerde Ln
1950 af en hij promoveerde in
1955 op de resultaten van een
bodemonderzoek in Luxem-
burg.
Floewel meestal zijn roman
'.Conserve' (1947) genoemd
Wordt als zijn debuut, publi
ceerde Hermans al in 1944 de il
legaal verschenen dichtbundel
'Kussen door een rag van woor
den'. In 1944 verschenen ook
gedichten van Hermans in het
illegale Utrechtse tijdschrift 'De
Parade der profeten'.
Hermans werd uiteindelijk
vooral beroemd als prozaschrij
ver. Hij schreef tientallen ro
mans, verhalen en essays. Enke
le titels: 'De tranen der acacia's',
'Ik heb altijd gelijk', 'De donkere
kamer van Damocles', 'Nooit
meer slapen', 'Flet Sadistisch
Universum', 'Herinneringen
van een engelbewaarder', 'Au
pair' en 'In de mist van het
schimmenrijk'.
Onder zijn pseudoniem Age
Bijkaart verschenen diverse
bundels met artikelen die eer
der in Het Parool gepubliceerd
waren. Zijn laatst verschenen
boek, van december 1994, is
'Malle Hugo': essays, artikelen
en, uiteraard, polemieken.
Daarin bestreed hij zijn collega
Hugo Brandt Corstius.
Hij was een van Nederlands
grootste polemisten. Als schrij
ver kan Hermans echter kort ge
karakteriseerd worden in twee
woorden: een groot pessimist.
Hij zette zich af tegen de visie
van het voor de oorlog toonaan
gevende tijdschrift Forum,
waarvan Menno ter Braak en E.
du Perron de belangrijkste ver
tegenwoordigers waren.
Tegenover het 'ventisme' van
Forum (de schrijver moet, meer
dan aandacht aan de vorm te
schenken, een 'vent' wezen)
stelde W.F. Hermans een stren
ge literatuuropvatting waarin,
om een veel geciteerde uit
spraak te herhalen, geen mus
van het dak mocht vallen zon
der dat dat in het verhaal een
duidelijke functie had. Zijn gro
te Literaire voorbeelden waren
veelal sombere, absurdistische
schrijvers als Kafka, Céline, Von
Kleist, Schopenhauer en Witt
genstein.
Inhoudelijk is het werk van
W.F. Hermans zeer consistent.
Uit zijn romans en verhalen
komt de pessimistische visie
naar voren dat de menselijke
werkelijkheid onkenbaar is, dat
ook de mens zichzelf niet kent.
Hogere waarheden of waarden
bestaan niet, daarvoor is ons le
ven te complex, chaotisch en
dubbelzinnig. Volgens de pessi
mist Hermans zit iedere mens
gevangen in zijn eigen 'donkere
kamer', zijn eigen beperkte wer
kelijkheid en waarneming.
Veel romans van Hermans
hebben surrealistische kenmer
ken: hierin toont hij zich
enigszins verwant aan de schrij
ver Bordewijk, over wie hij zich
zowel lovend als zeer laatdun
kend heeft uitgelaten.
Literaire waardering voor het
werk van W.F. Hermans is er
bijna vanaf het begin geweest,
hoewel sommige critici in de ja
ren vijftig en begin jaren fcestig
moeite hadden met zijn cynis
me en nihilisme. Overkoepelen
de politieke of religieuze waar
denstelsels erkende de schrijver
1958 de doorbraak naar brede
publieke waardering. In de ja
ren zestig sloot zijn literatuur
opvatting goed aan bij de struc
turalistische, strikt op de auto
nome eigenschappen van het
werk gerichte aandacht voor li
teratuur aan de Nederlandse
universiteiten. Hermans' ro
mans bleken dankbare onder
zoeksobjecten; deze weten
schappelijke benadering
zijn werk kon Herman's wa
Hoewel zijn werk geen de
werkelijkheid-nabootsend rea
listisch karakter heeft, deed
Hermans vaak wel voorberei
dend onderzoek. Voor 'De don
kere kamer van Damocles', een
boek dat zich afspeelt tijdens de
Tweede Wereldoorlog, docu
menteerde de schrijver zich uit
gebreid over het Englandspiel,
een spionagezaak waarin de
Nederlandse dubbelspion Van
der Waals een belangrijke rol
vervulde.
Henri Osewoudt, de hoofd
persoon van 'De donkere ka
mer', werkt in de illegaliteit. Na
de oorlog echter blijkt zijn held
haftige gedrag even makkelijk
als collaboratie en landverraad
te kunnen worden uitgelegd.
Dorbeck, zijn opdrachtgever en
dubbelganger, is spoorloos. Ook
de lezer kan niet uitmaken of
Dorbeck nu bestaat of niet; of
Osewoudt een verzetsheld is of
een verrader.
Een ander belangrijk werk
van W.F. Hermans, het razend
spannende 'Nooit meer slapen'
Goedkeuring
Met de roman 'De donkere ka
mer van Damocles' kwam in
(1966), doet het verhaal van een
absurdistische geologische ex
peditie. De roman 'Ik heb altijd
gelijk' (1951) heeft indertijd stof
doen opwaaien vanwege zijn
anti-katholieke strekking. W.F.
Hermans' relatie met zijn drie
jaar oudere zuster kreeg volgens
kenners zijn weerslag in dit
boek, hoewel een dergelijke
autobiografische interpretatie
in het geval van Hermans in fei
te vloeken in de kerk is.
Rellen
Zonder meer autobiografisch is
in ieder geval de stof van het
boek 'Onder professoren', uit
1975. W.F. Hermans rekende in
deze hilarische roman hardhan
dig af met zijn medeweten
schappers en de universitaire
bestuurders uit Groningen.
Daar was hij van 1958 tot 1973
werkzaam als lector in de fysi
sche geografie. Kritiek op zijn
functioneren - hem werd ge
brek aan inzet verweten, stu
denten zouden bang voor hem
zijn - leidde zelfs tot kamervra
gen. Uiteindelijk hield Hermans
de eer aan zichzelf; hij nam ont
slag. In Groningen heeft hij
sindsdien geweigerd nog één
De Groninger affaire is slechts
een van de vele rellen en ruzies
die zich in het leven van W.F.
Hermans voordeden. Ook met
zijn geboortestad, Amsterdam,
kreeg hij problemen. In 1987
werd hij tot persona non grata
verklaard vanwege zijn bezoek
in 1983 aan het toen nog door
anti-apartheid geregeerde Zuid-
Afrika. De Verenigde Naties
hadden een culturele boycot af
gevaardigd, en Hermans kwam,
vanwege zijn 'schending' daar
van, op de zwarte lijst.
In kranten werd honend geci
teerd hoe Hermans van apart
heid 'niets gemerkt' had in
Zuid-Afrika, maar de schrijver
zelf heeft beschuldigingen van
gebrek aan 'antiracisme altijd
verontwaardigd van de hand
gewezen. In 1993 gaf Hermans
bij de presentatie van zijn boe
kenweekgeschenk 'In de mist
van het schimmenrijk' mild te
kennen dat 'de zaak afgedaan'
Nog een illustere affaire was
midden jaren zeventig die tu)
sen W.F. Hermans en RenaL
Rubinstein over de omstredëL<(
figuur professor F. Weinreb. H[
ging erom of Weinreb tijdens diü
oorlog joden het leven ger|ia
zou hebben, of juist met <far
Duitsers geheuld had. HermaiPrï
was de laatste opinie toegP6
daan. Hij werd door een regfe^
ringsonderzoek later in het g'ar
lijk gesteld. s-
In 1973 weigerde W.F. Herma >a<
de P.C. Hooftprijs omdat in e(er'
brief van de toenmalige minirar
ter van CRM een tikfout was g
maakt. In plaats van de foutilïr
vermelde 18.000 gulden b'*
droeg de prijs slechts 8000 gi
den; toen bedankte Hermaral
sarcastisch voor de eer. >6-
Hij accepteerde in 1977 Wjei
de prijs der Nederlandse Lette |ei
en, die hem werd toegeker;h,
voor zijn hele oeuvre en d
hem werd overhandigd door
Belgische koning Boudewij [5
Ook ontving hij een eredoct.
raat in de Letteren en Filosof
van de Universiteit van Luik, re
België.
Willem Frederik Heimat
vestigde zich in 1973 in Pari
waar hij in 1988 door ecnc
Utrechtse psychopaat aangeva[3:
len werd in zijn eigen wonin'1!
In november 1991 verhuisde
schrijver naar Brussel,
tot zijn korte, fatale
heeft gewoond. ft"
Behalve een groot schrijv"e
was W.F. Hermans een liefhei
ber en verzamelaar van schrijp1
machines, horloges, en fotoc
mera's. De roman 'De heilij wu
van de horlogerie' noemde I
eens zijn favoriete roman. Daajl9
in wijdt een man zich
even absurde als heilige taaBa
het tikkend houden van e
gróte klokkenverzameling
een vrijwel leeg paleis. Etj
metafoor, uiteraard, vo(
menselijk bedrijf. De er
mysterieuze klok blijkt
boek uiteindelijk ongevaarlijk.
De Willem Frederik Hermai
toegemeten tijd is gisteren gQr
stopt. Aan het leven van een b
langrijk schrijver en, volgens
le getuigenissen, moeilijk mer
een Nederlander die een inteif
se afkeer van Nederland had,
een, eind gekomen.
ekbf1,'
Mulisch, Reve en andere auteurs over dood W.F. Hermans
UTRECHT/LEIDEN
W.F. Hermans, de
flanks al zijn
Camera bleef kijken alsof hij net
een kiezelsteen in zijn broodje
had ontdekt, is niet meer. Bij
uitgeverij De Bezige Bij heeft
men gisteren lang in onzeker
heid verkeerd over het lot van
de schrijver, die samen met
Mulisch en Reve behoorde tot
de Grote Drie van de Neder
landse literatuur na de Tweede
Wereldoorlog. Bij de familie van
Hermans kreeg de uitgever geen
gehoor en in de kamer van het
ziekenhuis in Utrecht, waar de
schrijver was opgenomen, werd
de telefoon niet beantwoord.
Maar na enige tijd rondbellen
werd uiteindelijk zekerheid ver
kregen over Hermans' dood.
Woordvoerder Klaske Jaspers
van de Bezige Bij wil weinig
kwijt over het noodlottige be
richt. „Albert Voster, de direc
teur van De Bezige Bij, vindt dat
in overeenstemming met het
feit dat Hermans in stilte zal
worden begraven. Het past ons
dan niet allerlei commentaren
te gaan geven. We wisten wel
dat hij ziek was, ja. Wat zijn be
tekenis is geweest voor de Ne-;
derlandse literatuur moeten de
ir in zijn boeken le-
Harry Mulisch, die in één
adem met Hermans wordt ge
noemd als het gaat over de Gro
te Drie, is geschokt. „Kijk, veel
heb ik niet met hem te maken
gehad. Hij was zes jaar ouder
toen we begonnen door te bre
ken en dat scheelt dan toch
veel. Hij was natuurlijk in zeke
re zin contact-gestoord. Nee, ik
had nooit enige omgang met
hem. En daar had ik eerlijk ge
zegd ook geen behoefte aan.
Maar ach, we hebben toch veer
tig jaar met elkaar opgetrokken
in de Nederlandse literatuur, al
was het met de nodige kribbig
heden over en weer. Maar er
was niet met hem om te gaan.
Hij was een lastpak. Hij had
steeds de behoefte je te ont
groenen. Waarom? Hij wilde
niet een van de beste schrijvers
zijn, maar de enige."
Mulisch vindt dat Hermans in
de jaren vijftig „heel goeie din
gen" heeft gedaan, zoals 'De
Donkere Kamer van Damocles'
en de bundel 'Paranoia'. „Daar
na is het beduidend minder ge
worden en de laatste tijd vond
ik het rampzalig. Zoals die ro
man Au Pair en zo. Bij hem is
het bergafwaarts gegaan. Ik ben
blij dat het bij mij niet zo is."
Gerard Reve wordt na de
dood van Hermans in zijn huis
in België van alle kanten be
stookt door de media. „Maar hij
kan wel een minuutje voor u
vrijmaken", zegt zijn levensge
zel Joop Schafthuizen. Even la
ter komt Reve aan het apparaat.
„Ja", zegt hij, „dit is een groot
verlies voor de Nederlandse lite
ratuur. Maar hij heeft gelukkig
heel veel geschreven. Ik denk
dat hij blijvend invloed zal heb
ben op de Nederlandse litera
tuur uit de tweede helft van de
ze eeuw. Geen overheersende
invloed, maar wel invloed, ja.
Hij heeft dan ook niet stilgeze
ten tijdens zijn leven. Hij was
geen man van nietsdoen. Nou,
dag hoor, nu moet ik weg."
Aardige dingen
Schrijver Maarten 't Hart heeft
wat meer tijd om te reageren op
het verlies van zijn beroemde
collega. „Ik heb Hermans zon-
0 D I U M B LI K
LEIDEN
Leidse Schouwburg
Oude Vest 43
Tel. 071-131943/131944
le creaties van deze man luisteren
gedwee naar wat' hij zegt en zij
doen wat hij wil. Totdat een van de
wezentjes, Darwin genaamd, ont
dekt dat er ook een andere manier
- is om je voort te planten; de na
tuurlijke! Faulty Optic brengt dit
poppentheater (familievoorstelling)
'Darwin's dead herring' voor ieder
een vanaf 10 jaar. Kenmerkend
voor Faulty Optic is een portie en
tertainment, met hier en daar een
stukje zwarte humor. Wonderbaar-
lijke decors en vreemde geluiden
zorgen voor een absurdistisch
schouwspel.
Vrijdag 28 april, 19.00 uur.
PASSIES
Een zwoele zomernacht, in de tuin
geurt de kamperfoelie. Alma (actri
ce) en Robert (acteur) komen na
een avondje toneel thuis, In de
voorstelling had Alma een grote rol.
Om nog wat na te kletsen over de
eindeloos goeie premie're heeft het
echtpaar een jongere collega Hed-
i da en haar man Jonas (psycholoog)
uitgenodigd. Langzaam maarzeker
worden de verborgen motieven en
de passies van de personages ont
rafeld. Wanneer de ochtend aan
breekt en de kranten met de slech
te recensies op de deurmat vallen,
eindigt de nacht in een catastrofe.
Toneelgroep De Appel brengt de
wereldpremie're van 'Zo eenvoudig
is de liefde'van Lars Nore'n.
Zaterdag 29 april, 20.15 uur.
BEVRIJDINGSPROGRAMMA
'Happy days are here again' is de
titel van het muzikale bevrijdings
programma waarin bekende melo-
diën en sfeervolle nummers uit de
jaren '40 ten gehore worden ge
bracht. Zowel Engelstalige - als Ne
derlandstalige nummers staan op
het programma. De New Metrono
me Bigband, het damestrio Girl
Talk en de dansers van Opus One
brengen bekende melodiën als
'Trees heeft een Canadees', 'Wie is
Loesje' en 'Daar zijn de appeltjes
FIJNE NUANCES
Een schone prinses en een pom
poen, dromen en wakker blijven,
dat zijn de thema's in het nieuwe
programma van Bert Visscher. De
uit Groningen afkomstige komiek
zal, als hij in zijn voorstelling 'Fijne
nuances' een zevende etmaal zon
der slaap doorkomt, een beeld
schone prinses ontmoeten. Lukt
hem dit niet, dan verandert hij in
een pompoen. Visscher schakelt
van typeringen en imitaties over
naar sketches en liedjes.
Woensdag 3 mei, 20.15 uur,
Kapelzaal K 0
Hazewindsteeg
Tel.071-141141
VENI, VIDI, VIDEO
Pieter de Rijk is 33 jaar, werkloos
en televisieverslaafd. In 1993 won
hij het Leids Cabaret Festival. Voor4
zijn 33ste wilde hij binnen zijn, dat
is nu gelukt. Maar, starend naar
buiten vraagt De Rijk zich af; kom
ik er nog wel uit? In het programma
'Veni, vidi, video' imiteert hij onder
anderen Romario, Rudi Voller en
Chriet Titulaer. Parellel hieraan
loopt het verhaal van een student
die zijn bed niet uit kan komen.
Zaterdag 29 april, 20.30 uur.
CLOWN ZIZERO
Op 'verbeerdag' gaan alle beren
verberen. De knuffelbeer van
Clown Zizero, Lucas Beertje Bijs
terman, gaat ook verberen. Zizero
gaat de kamer versieren ter gele
genheid van deze feestelijke dag.
De kadootjes liggen al klaar op de
kadotafel. Vreemd genoeg verdwij
nen deze presentjes. De vader yan
Clown Zizero, Zizepa, blijkt hierin
een magische rol te spelen, hij to
vert de kadootjes weg. 'De Verbeer
dag' i« een voorstelling voor kinde
ren van 4 tot 10 jaar.
Woensdag 3 mei, 14.00 uur.
Tel. 071-124890
DE GOEDE MENS
Bertolt Brecht schreef het toneel
stuk 'De goede mens van Sezuan'.
Een goedaardig meisje,
een andere richting heeft gegeven
door een tabakswinkel te beginnen.
Noodlottige liefdes, list en bedrog,
een confrontatie met morele pro
blemen en de vanzelfsprekende
antwoorden hierop komen aan de
orde. Koos Terpstra regisseerde dit
stuk.
Vrijdag 28 en zaterdag 29 april,
20.30 uur.
COLL'ARTE MUSICA
Amerika staat centraal in het con
cert van het studentenkamerorkest
Coll'Arte Musica. Dit orkest brengt
onder leiding van René Gulikers
voorbeelden van de muziekcultuur
van de Verenigde Staten. Het land
waar pas in de twintigste eeuw een
cultuur op dit gebied ontstond. Te
horen zijn onder meer composities
van Aaron Copland, Gian Carlo
Menotti en Darius Milhaud.
Dinsdag 2 mei, 20.30 uur.
Theater de X
Haarlemmerstraat 52
Tel. 071-123568
SPRUITEN EN WORTELEN
De Russische muzikant Alexei Le
vin heeft een project opgezet waar
in diverse muziekstijlen elkaar kun
nen ontmoeten. De naam van het
project is 'Vershki da Koreshki'
(spruiten en wortelen). Afrikaans
getrommel, folkloristische balkan-
muziek en zang uit het Tuvaanse
hooggebergte worden met elkaar
gecombineerd.
Zaterdag 29 april, 21.00 uur.
ALPHEN AAN DEN RIJN
Ashram-college
Marsdiep
KORCZAK
De voorstelling 'Korczak en de kin
deren' wordt opgevoerd door to
neelgroep Ashram. Het verhaal
speelt zich af in de ghetto van War
schau, waar meer dan 500.000 jo
den verbleven. Korczak is directeur
van een weeshuis waar joodse kin
deren wonen. Tijdens een golf van
razzia's worden Korczak en de kin
deren Opgepakt. Hij wordt voor de
keuze gesteld, meegaan met de
kinderen naar Treblenka of een vrij
geleide aanvaarden. Hij kiest voor
het eerste. Het toneelstuk belicht
de strijd die Korczak voert.
Woensdag 3 mei, 19.30 uur.
ZOETERWOUDEDORP
Ons huis
Kosterspad
Tel.01715-1172
is opgericht door acteurs uit Haar
lem. 'De Vreemde Eend' is de ne
gende produktie van dit gezel
schap. Het gaat over een jongen
die het thuis niet leuk heeft en
wegloopt. Als hij honger krijgt ver
stopt hij zich in een pakhuis. 'De
Vreemde Eend' is een humorist-
siche voorstelling voor kinderen
vanaf 5 jaar.
Zondag 30 april, 15.00 uur. r
der enige reserve bewonderd.
Een heel groot schrijver. Het
enige dat ik hem heb kwalijk ge
nomen, is dat hij eens heeft ge
schreven dat Mozart een Kleine
Nachtmusik heeft geschreven
maar dat zijn muziek van over
dag niet veel beter was. Ik heb
hem een keer of twee ontmoet
en toen heeft hij mij bezworen
niet bij de universiteit weg te
gaan. Dat vond ik gek omdat hij
dat zelf wel had gedaan. Maar
hij zei dat hij het na zijn vertrek
daar financieel erg moeilijk had
gekregen. En volgens mij was
dat ook wel zo. Ik denk niet dat
hij voor niks is weggegaan uit
Parijs en naar Brussel is vertrok
ken. Het leven in Parijs is erg
duur."
„Hermans heeft natuurlijk
een paar prachtige boeken ge
schreven, zoals 'De Donkere
Kamer van Damocles', 'De Tra
nen der Acacia's' en 'Nooit
meer slapen'. Hij heeft me in
zijn laatste boek, 'Malle Hugo',
nog zo'n twintig pagina's lang
belachelijk gemaakt. Maar ook
wel aardige dingen over me ge
zegd, hoor. Renate Rubinstein
had een gruwelijke hekel aan
hem vanwege die Weinreb -
kwestie. Ik had eens op de radio
verteld dat ik een boek van Her
mans zo goed vond en drie
maanden later kreeg ik daar
voor van haar nog zwavel en
pek over me heen. Nee, in haar
huis mocht je zijn naam niet la
ten vallen."
Mus
„Een niet te overschatten bete
kenis", heeft W.F. Hermans vol
gens neerlandicus Wilbert
Smulders op de naoorlogse Ne
derlandse literatuur gehad.
Smulders is gepromoveerd op
Abusievelijk stond gisteren,
op de pagina 'Podiumblik',
de verkeerde theaterpro
grammering in de krant.
Hiernaast vindt u het juiste
overzicht voor de komende
week.
Hermans en heeft de essay
bundel 'Verboden Toegang' aan
hem gewijd. Volgende week
komt er een 'vervolg op deze
bundel bij uitgeverij De Bezige
Bij uit: 'De Literaire Magneet'.
De essentie van Hermans lite
raire betekenis is volgens Smul
ders verwoord in Hermans'
boek 'Het Sadistisch Univer-
sum'. Daarin houdt hij een
pleidooi voor een roman waarin
alles wat gebeurt, en alles wat
beschreven wordt doelgericht
is; er valt bij wijze van spreken
geen mus van het dak, zonder
dat de auteur aan het gevolg, of
het uitblijven van een gevolg
een betekenis geeft.
„Dat dit recept, dit idee, van
grote invloed is gebleken, heeft
natuurlijk alles te maken met1
het feit dat hij het als geen an
der tot uitvoer heeft gebracht.
Met zijn weergaloze stijl, zijn bi
zarre fantasie en zijn consisten
tie heeft hij een standaard ge
creëerd. Een standaard waar
geen schrijver meer omheen
kon".
Smulders bracht vele uren
njet Hermans door en leerde
hem kennen als een „buitenge
woon hartelijke, aardige en in
nemende man". „Dat veel men
sen hem als een lastpak hebben
ervaren, heeft te maken met
zijn consistente en consequente
kijk op de literatuur. Hij nam de
literatuur buitengewoon seri
eus. Wie dat in zijn ogen niet
deed was 'fout' en verspeelde
daarmee het recht op de nuan
ce. Hij kon inderdaad genade
looszijn".
Gelijk
Publicist Hans van Straten, van
wie onlangs een biografie van
Multatuli uitkwam, heeft dertig
jaar met Hermans gecorrespon
deerd. Zes jaar jaar geleden
raakten zij gebrouilleerd. De
aanleiding was volgens Van
Straten uiterst triviaal: „Elk
mens heeft het wel eens druk.
Om die reden had ik een brief
van hem even terzijde gelegd.
Na drie weken kreeg hij pas ant
woord en dat vond hij kennelijk
een grove belediging".
Van Straten: „Het is zeker
waar dat Hermans zijn princi
pes over de literatuur uiterst se
rieus nam, maar hij was ook
wantrouwig en achterdochtig.
Hij werd achtervolgd door het
gevoel dat mensen van hem
wilden profiteren. Voor inter-'
liet hij zich dik betale
Andere uitgevers dan zijn eige
uitgever kregen nooit antwooi
als zij hem benaderden".
H
Straten beaamt dat He
idee
soort norm is geworden. ,,D»J
heeft hij ook altijd zo gewil
Zijn grote voorbeeld is Jeaijp
Paul Sartre geweest, die
Frankrijk het tijdschrift De M({^
derne Tijd leidde, en dat dusd;Q
nig deed dat hij uitgeroeide ti^-
literatuur dictator.
heeft dat direct na di
geprobeerd met het bis
Criterium. Maar dat mislukt u
1958 kreeg hij met de rg».
'De Donkere Kamer
Damocles' voet aan de grond".
Bert Schierbeek vindt h
'doodzonde' dat Hermans
„Hoewel ons werk hemel
breed van elkaar verschild
heeft hij altijd met waarderiij
gesproken over wat ik deed. A
ik ook over hem. Hij mag da
misschien in de publiciteit ziLI
overgekomen als een onprettijfj
man, als je bij hem thuis wan
was het heel gezellig. Ik h( r
destijds een keer in Groninge
bij hem gelogeerd. Ik denk d
hij de publiciteit een beet
schuwde en dat hij daarom
nukkig deed. Hij bracht zijn g<
lijk misschien vaak op e
gante manier, maar gelijk ha
hij bijna altijd wel."
Boekenlijst
Hoe denkt de jongere generat
eigenlijk over Hermans? Schrij
ster Gerry van der Linden:
had zijn boeken op mijn bo< a;
kenlijst staan. 'Een wonderkind
of een total loss' bijvoorbeel d
Erg mooi. En 'Onder professi
ren'. Leuk dat-ie de universita
re wereld daarin zo op de h;
nam. Ik ken hem alleen vani
de verte. Hij was eigenzinnig, j
Ik heb bewondering voor hei^3
omdat hij heel duidelijk zijn
gen weg is gegaan. Maar daa
mee heeft hij zich veel vijandee'
op de hals gehaald. Hij hee
een on-Nederlandse stijl, vin 0
ik. Met zijn zwartgallige visie ole
de mensheid koketteerde h
wel een beetje, al moet je hen
als je naai' Ruanda en andei 0
brandhaarden kijkt, wel geliijl
geven. Ik houd wel
mensen die tegen de dinge!e
blijven aanschoppen, hoe ou/l;
ze ook zijn. Ja, ik had bewond(^(
ring voor hem. Hij bleef
barstig tot de laatste snik"
