'Bonden kunnen meer dan Melkert'
Feiten &Meningen
Internationaal
Tribunaal
krijgt tanden
De asperge wordt niet gegeten, maar gevierd
DINSDAG 25 APRIL 1995
.152
FÊ pol^SW
sip^en pb r^/jzeN hiér
S^ONMIWÊÜIPK /MÉ£
Al? Vt
VAA\y HöUPejO
WW P£ PftJZöO
V OEL'PIC-
Economen Heertje en Rabbae kruisen de degens over winst en werk
GIJS SCHREUDERS
juridisch
medewerker
Het internationale strafrecht heeft laten zien dat het
toch tanden heeft waarmee het misschien kan bijten
ook. Met de overbrenging naar Den Haag van Dusan
Tadic, verdacht van in Bosnië gepleegde oorlogsmisda
den, kan een eerste berechting van start gaan. Eindelijk
heeft men iemand te pakken en het belang daarvan be
perkt zich niet tot het geval-Tadic. Het Internationale
Tribunaal in Den Haag krijgt nu de kans helderheid te
scheppen over allerlei juridische problemen. Zo bestaat
nogal wat onduidelijkheid over de bevoegdheid van het
Tribunaal, maar ook over de toe te passen bewijsregels
en de mogelijke juridische verweren van de verdachten.
Pas door een feitelijke berechting kunnen de twijfels
worden weggenomen, want het Internationale Tribu
naal mag geen veroordeling uitspreken buiten de lijfe
lijke aanwezigheid van de verdachte bij het proces.
Dat het nu tot een proces komt - ook al betreft het
nog maar een enkeling die toevallig in het buitenland is
gegrepen - kan dus als een doorbraak worden be
schouwd. Belangrijker nog is echter een tweede door
braak die tegelijk met de aankomst van de eerste ver
dachte werd aangekondigd. De openbare aanklager bij
het Internationale Tribunaal, de Zuidafrikaan Richard
Goldstone, stelt een strafrechtelijk onderzoek in naar
oorlogsmisdaden van de voornaamste politieke en mili
taire leiders van de Bosnische Serviërs. Of dit onder
zoek op afzienbare termijn zal leiden tot een formele
aanklacht, moet natuurlijk worden afgewacht. Maar het
toont wel aan dat Goldstone
niet van plan is de mogelijke
berechting van de leiders on
dergeschikt te maken aan poli
tieke afwegingen. Dit kan een
impuls betekenen voor de ge
loofwaardigheid van het Tribu
naal. Door de leiders aan te
pakken, kan het Tribunaal dui
delijk maken dat het werkelijk
de bedoeling is het internatio
nale recht te handhaven. Tot
dusver overheerst in brede
kring een zeker cynisme. Een
befaamde Amerikaanse geleer
de in het volkenrecht, Anthony
d'Amato, heeft vorig jaar zelfs geopperd dat de Verenig
de Naties het tribunaal maar beter kunnen opdoeken in
ruil voor een vredesregeling. Volgens herri hadden de
VN dat zelfs al in geheime onderhandelingen met figu
ren als Karadzic toegezegd.
Als de grootste schuldigen bij voorbaat vrijuit gaan,
blijft er echter weinig over van de pretentie dat de
handhaving van mensenrechten, strafrechtelijk kan
worden afgedwongen. De instelling van het Internatio
nale Tribunaal zou dan een betekenisloos gebaar blij
ven. Vandaar dat de openbare aanklager onverwacht
ruchtbaarheid heeft gegeven aan het onderzoek naar
Karadzic en zijn companen.
Volgens het internationale recht zijn politici en gene
raals die het vuile werk door ondergeschikten hebben
laten opknappen, strafrechtelijk volledig aansprakelijk.
Ieder individu, of het nu een militair of een burger is,
kan persoonlijk als oorlogsmisdadiger ter Verantwoor
ding worden geroepen. In het statuut van het Interna
tionale Tribunaal wordt zelfs uitdrukkelijk bepaald dat
een positie als staatshoofd, regeringsleider of ambte
naar geen afbreuk doet aan de individuele verantwoor
delijkheid. In een afzonderlijk artikel in het statuut wor
den de Jeiders bovendien aansprakelijk gesteld voor het
'plannen' van oorlogsmisdaden.
Deze bepalingen zijn erop gericht te voorkomen dat
de superieuren hun handen in onschuld kunnen was
sen voor oorlogsmisdrijven die in de praktijk door hup
ondergeschikten zijn uitgevoerd. Omgekeerd geldt voor
de ondergeschikten dat zij zich niet kunnen beroepen
op bevelen van hogerhand ter verontschuldiging van
hun eigen misdrijven. Als het onderzoek naar oorlogs
misdaden van figuren als Karadzic en generaal Mladic
leidt tot een officiële strafvervolging, zal het nog niet zo
eenvoudig zijn hen voor het gerecht te brengen. Tegen
hen wordt dan een internationaal arrestatiebevel uitge
vaardigd, wat voor alle lidstaten van de Verenigde Na
ties een volkenrechtelijke verplichting inhoudt om hen
aan het Tribunaal over te leveren. Zij zullen niet vrijwil
lig verschijnen, maar het betekent wel dat zij het door
hen beheerste grondgebied niet meer kunnen verlaten.
Voorlopig komen de consequenties van een aan
klacht tegen de Bosnisch-Servische leiders eerder op
politiek dan op juridisch terrein te liggen: de vredeson
derhandelingen worden er ongetwijfeld door bemoei
lijkt. De Verenigde Naties kunnen bezwaarlijk onder
handelen met mensep die worden gezocht voor inter
nationale berechting. En juist hierdoor toont het Tribu
naal dat het een onafhankelijk gerechtshof is, ingesteld
óm ervoor te zorgen dat inbreuken op het oorlogsrecht
en misdaden tegen de menselijkheid niet straffeloos
blijven.
De economie leeft op
en dat vertaalt zich in
torenhoge winstcij
fers. Gek genoeg ook
in het massaal
schrappen van banen.
Investeren in werkge
legenheid, wie gelooft
daar in? Bedrijven
zijn toch geen maat
schappelijk werkers!
Hoe komen de werk
lozen dan aan de slag,
dat is de vraag. Twee
economen, twee vi
sies: Professor Arnold
Heertje gelooft heilig
in een streng finan
cieel beleid als banen-
motor. Mohammed
Rabbae, de econoom
binnen de kamerfrac
tie van Groen Links,
is cynisch. „Het is ge
vaarlijk te blijven ge
loven in volledige
werkgelegenheid. Ik
doe dat al tien jaar
niet meer".
Sinterklaas zit in Spanje endaar mag hij
van Heertje voorlopig ook blijven. Het
uitdelen van douceurtjes vindt hij pure
verspilling en dus onaanvaardbaar. In het
debat met Rabbae diept hij een voor
beeld uit het verleden op. Het was na de
oliecrisis in 1973. Den Uyl was premier
en Wim Duisenberg beheerde de schat
kist. „Om de werkloosheid aan te pakken
kwam het kabinet met een extra beste
dingsimpuls van twee miljard. Ik heb dat
toen veroordeeld. De werkloosheid was
namelijk structureel en dat los je niet op
door wat geld in de economie te pom
pen. Ik zei dan ook tegen Wim: die twee
miljard helpt volgens mij voor geen klap.
Je mag raden wat Duisenberg zei. 'Dat
weet ik wel, maar we moeten wat doen'.
Dat respecteer ik. Maar in feite was het
een Stükje verspilling en bedrog. Geld
stoppen in werk dat er niet is, is immo
reel. Als er geen werk is, moet dat ook
duidelijk zijn".
Heertje vindt dat minister Zalm van fi
nanciën zijn knip stevig moet dichthou
den. De PvdA-hoogleraar pleit ervoor het
financieringstekort terug te brengen tot
nul. „Het vertrouwen in het Nederlandse
financiële en monetaire beleid zal daar
door groeien. Dat is goed voor de positie
van de gulden, het tempert de inflatie en
het zorgt ervoor dat de lange rente kan
dalen".
Voor Heertje is een stabiele, lage rente
een essentiële voorwaarde voor investe
ringen. „De koopkracht kan dan ook ver
beteren zonder dat de lonen stijgen. Het
werkgelegenheidsaspect daarvan is naar
mijn gevoel veel groter dan alle andere
maatregelen".
Heertje fronst als Rabbae zijn hoofd
schudt. „De gulden is al jaren zeer sta
biel. Hij is zelfs te hard geworden. Een ex
tra verharding kan alleen maar negatief
werken voor de export en de economi
sche bedrijvigheid hier. Ondernemers ko
pen met die harde gulden graag machi-
WIM STEVENHAGEN
Nee, pit
HeEfTeezwK, V&
VAL V/W VB M1Ar
15 HeiEAMU A
XT Ni<1
V VOOR 0>tt£.
-fuS*. 6&IA0/Y)lE"j
Aspergetelers hebben het liefst Polen 'om te steken'
Het is dat ze drie asielzoekers uit het
dorp bereid vond om asperges te steken,
anders had ze het land omgeploegd.
„Echt waar." Het is ieder jaar wat. De Ie
ren die ze te logeren heeft gehad deden
zich te goed aan drank, de gestuurde uit
keringsgerechtigden meldden zich ziek
en de Groningse studenten van vorig
jaar wentelden zich in lamlendigheid.
„Jammer dat de Polen niet mogen. Dat
zijn de beste werkers. Ze zijn gemoti
veerd en zetten zich voor honderd pro
cent in. Ze zijn alweer twee keer bij me
aan de deur geweest, maar ik doe het
niet meer. Ik ga geen boete van duizen
den guldens riskeren."
De asperge steekt de kop op. Polen
scharrelen rond, telers zoeken naarstig
naar arbeidskrachten, de inspectie oe
fent de omsingeling en de kok zijn nieu
we gerecht. „We bedenken nu wat met
gebakken asperges in de wok. Maar het
lekkerste zijn ze nog aliijd gekookt, met
beenham, hardgekookte eieren een bo-
tersausje." Grote gevulde man, eendjes
op zijn das, goeroe van asperges. Pieter
Smits, president voor de broederschap
i de asperge (de e
derland die door eer
wordt gekoesterd) c
lige groente in Ne-
broederschap
patron van restau-
rant De Hamert in het Limburgse Wel-
lerlooi, is een tilqe zenuwachtig. Niet
over de komst van de asperge, maar zijn
cliëntele. Van zijn jaarlijkse verdiensten
wordt veertig procent omgezet in de
maanden mei en juni. Honderdtwintig
gasten per dag. Op asperge-bedevaart.
Smits laat ze het 'witte goud' smaken,
bestookt ze met wetenswaardigheden,
leert ze desgewenst asperges steken,
stropt aspergedassen en stuurt op ver
zoek de beste kwaliteit asperges thuis.
„Een asperge wordt niet gegeten, maar
gevierd."
tot zeshonderd gulden (maximaal
procent) op hun uitkering mogen bijvf
dienen. Van de 150 mensen die werde
aangeschreven, reageerden 22 positie!
Andere jaren, toen er sancties in he
vooruitzicht werden gesteld, lieten
slechts drie, vier uitkeringsgerechtigde
van zich horen.
Als dè Polen hier niet mogen werken,
men wij naar ze toe was het motto va
aspergeteler Leijser uit het Brabantse
meren die vertrok. Over enkele weken
zullen zijn 30 hectare asperges worden
geoogst. Pas als de oogst aan de man i
gebracht, weet hij of zijn ondernemin|
een succes is. Dat hij daarbij Nederlan
se asperges uit de markt zal prijzen, ga
hem niet aan het hart.
De tuinbouwbond vreest dat mee
vertrekken naar het buitenland of hun
land omploegen voor prei of broccoli,
„Als de overheid niet snel zorgt dat m
sen premievrij kunnen bijverdienen,
zal het areaal aspergegrond verder ten
lopen en daarmee ook de werkgelegen
heid. Over tien jaar is er op deze i
niet veel over", zegt woordvoerder Var
den Berg.
Daar gelooft de Voedingsbond FNV n
van. De tuinders zouden deze zwarte
scenario's gebruiken als drukmiddel o
zaken in Limburg geregeld te krijgen.
Districtsbestuurder J. van der Horst:
„Wegvluchten naar het buitenland ge
tuigt van een korte termijnvisie. Binne
afzienbare tijd zullen ook in Polen de
zelfde arbeidsvoorwaarden gelden als
hier. Wat mopperen die telers toch? V(
rig jaar waren de arbeidskosten per kil
drie gulden minder dan het jaar ervoo
En als ik zie hoe die telers leven, heb
ook geert medelijden met ze."
DEN HAAG MONIQUE DE KNEGT
Heertje en Rabbae: 'Laat de machines onze
nes in het buitenland".
De econoom binnen de fractie van
Groen Links wijst op de schamele inves
teringen in ons eigen land. In het buiten
land worden de guldens grif uitgegeven.
Daar breiden de Nederlandse bedrijven
fors uit. „De winsten stijgen gigantisch,
maar het werkloosheidsprobleem blijft.
Het is rrtooi hoor als we straks monetair
de eerste van de klas worden. Een harde
gulden, een begrotingstekort van nul, een
lage rente, een kleine idflatie. Maar soci
aal staan we helemaal achteraan in de rij.
Wat schieten we daar mee op?"
Heertjes antwoord is duidelijk. „Niets,
dat zou heel slecht zijn. Mijn visie is juist
ingegeven door een grote zorg met name
over de werkgelegenheid en alle ellende
die dat - maatschappelijk en individueel -
teweegbrengt".
„Precies", kaatst Rabbae terug, „daarom
moeten we de meevallers gebruiken om
de werkgelegenheid te stimuleren. VooraL
voor de mensen die kansloos zijn, die uit
gesloten dreigen te worden in de samen
leving. Die mensen krijgen wij met een
renteverlaging niet terug op de markt".
Eventjes nipt Heertje aan zijn tomaten
sap en doceert vervolgens onverdroten
verder. „Men denkt dat als de guldén
harder wordt, dit slecht is voor de export.
Er zijn aanwijzingen dat het wel eens
omgekeerd kan zijn. Landen met een
sterke valuta doen het op de internatio
nale markt beter dan landen met een
zwakke munt. Ze moeten harder knokken
voor hun exportpositie. Ze moeten met
produktverbeteringen komen, betere
dienstverlening. In landen met een zwak
ke munt zie je ondernemers maar al te
vaak achterover leunen omdat ze denken
dat de orders vanzelf binnenkomen. Je
moet dus voorzichtig zijn met de gedach
te dat een harde gulden slecht is voor de
export".
Hij onderschrijft de stelling van Rabbae
dat de mooie bedrijfswinsten nog onvol-
AOW maar financieren als er toch minder mei
doende geleid hebben tot investeringen
en helemaal niet tot meer werkgelegen
heid. Zegt: 'het gaat te langzaam', maar
ziet een mager zonnetje gloren aan de
horizon. „Er zijn al wat bewegingen op
de arbeidsmarkt. De ondernemers vullen
de gaten op met uitzendkrachten. Dat
willen we uiteindelijk niet. Maar het is
niet erg als het begint met lossere ver
banden".
Rabbae zegt 'bang' te zijn voor Heertjes
benadering. De automatische piloot van
de economie Werkt niet meer. „Irt theorie
is wat u zegt sluitend. Het merkwaardige
is dat in Nederland de groei op dit mo
ment meer té verklaren is dóór de export)1
terwijl de binnenlandse koopkracht
zwakker wordt. Dat komt door de loon
matiging, maar ook door een grote popu
latie aan uitkeringsgerechtigden die de
eindjes aan elkaar moeten knopen. Ik
vind het een onevenwichtige ontwikke
ling wanneer onze economie steeds meer
gaat steunen op het buitenland en de in
terne stabiliteit van de koopkracht ver
waarloosd wordt"
Heertje reageert verbaasd. „Ik waag toch
te betwijfelen dat de koopkracht af
zwakt".
Rabbae: „Dat zegt het Centraal Planbu-
Heertje: „Ja, dat kan wel zo zijn. Maar als
er meer export is en wij groeien dan moet
je dat toch ook merken aan de inkomens
en de koopkracht?"
Rabbae: „Ja, aan de winsten".
Heertje: „Maar toch ook aan de koop
kracht..."
Rabbae: „Als wij de lonen matigen dan
komen er daardoor toch geen extra ba
nen?"
Heertje: „Nee".
Rabbae: „Dus gaat het naar de winsten!"
en aan de slag kunnen'.
Heertje geeft zich gewonnen. Althans,
heel even. „Akkoord. Irt'eerste instantie
komt dat de winsten ten goede. Dat is
een grote vrucht van de loonmatiging. Je
mag echter niet verwachten dat de vak
beweging dat onbeperkt lang doet. Hele
maal niet als de werkgevers zich niet veel
meer inzetten om die matiging voor een
deel om te zetten in werkgelegenheid.
Dat leidt op een bepaald moment tot ex
plosies, maatschappelijk maar ook in de
Rabbae is er niet gerust op. „Onderne
mers maken hun keus steeds meer bij
een rendementsberekening. Ze zijn niet
getrouwd met Nederland. Het zijn ook
geen maatschappelijk werkers. Je gaat
geen werkgelegenheid creëren omdat het
land dat van je wenst."'
EIGEN BORD
Heertje knikt. „De ondernemers moeten
tot het inzicht worden gebracht dat de
maatschappelijke kosten van grote werk
loosheid zodanig zijn dat die op een be
paald moment op hun eigen bord te
rechtkomen". Hij refereert aan de crisis
jaren voorafgaande aan de Tweede We
reldoorlog. „Ik weet wat onder invloed
van massale werkloosheid voor ver
schrikkelijke processen zich kunnen 'af
spelen. De ondernemers moeten besef
fen dat die maatschappelijke effecten ook
binnen hun eigen onderneming komen
en dat ze er dan! beter aan doen om in
derdaad mee te helpen meer mensen aan
de slag te krijgen".
Rabbae onderschrijft dat volledig. „We
moeten desnoods met zachte dwang
werken ain een betere arbeidsverdeling.
Zo zou je de belasting op arbeid kunnen
verlagen en de belasting op kapitaal kun
nen verhogen. Dan moeten de machines
onze AOW maar financieren als er toch
minder mensen aan de slag kunnen".
Een aspergesteker meet hoe diep de groe
Voor de telers is de asperge geen feest
meer. Het 'witte goud' van weleer is
vooral 'Pools goud'. In twee maanden
tijd kunnen ze hier net zoveel verdienen
als in een jaar noeste arbeid thuis. Telers
hebben de goedkope werkwillige Polen
graag,'maar het mag niet meer. Ze moe
ten zich bedienen met Nederlanders, Ie
ren of Portugezen eventueel, maar niet
met werknemers van buiten de Europese
Gemeenschap.
Belachelijk, vindt een boer uit Duitsland
waar het goed gaat met de asperge. Duit
sers lusten er wel pap van. De acht 'Spar-
gelhauser' (aspergerestaurants) in het
dorpje Walbeek zitten over een maand
overvol. Het areaal aspergegrond in
Duitsland'groeit, terwijl het in Nederland
jaarlijks met tien procent afneemt.
Het kost de Limburgse telers steeds meer
moeite om de oogst van het veld te krij
gen. Wat vroeger veelal familie-arbeid
was, moet nu voor de helft worden uit
besteed. En leuk is aspergesteken niet.
te zit. FOTO GPD MARCEL VAN DEN BERCH
„Je moet doorzettingsvermogen hebben
en geen last van je riig. En je moet ze le
ren zien. Soms verraadt een asperge zich
door een barst in de aarde, dan weer
door een bultje. Als je dat niet weet,
steekje een worm in plaats van een as
perge", zegt een Limburgse vrouw die ze
Jaren h'eeft geoogst.
Van de ongeveer achtduizend mensen
die nodig zijn om de Limburgse asperge-
oogst binnen te halen, kunnen er dui
zend moeilijk worden gevonden. Vorig
jaar is in Horst een speciaal arbeidsbu
reau voor argrarische seizoensarbeid op-
gérieht om werklozen aan de asperges te
krijgen, maar dat was geen succes. Van
de 3.412 werkzoekenden belandden er
188 in de aspergeteelt, slechts 37 hielden
het vol tot het eind.
Dreiging met strafkortingen heeft geen
enkele indruk gemaakt op de onwillige
uitkeringsgerechtigden. Een beloning
heeft meer effect zo blijkt in de gemeen
te Helden waar uitkeringsgerechtigden
ver wil Heertje niet gaan. „Ik geloof
t in het automatisme: de overheid
moet wetten maken en dan regelen w
dat wel eVen. Ik laat het veel liever ovi
t de bonden. Die zijn veel inventievi
Kijk bijvoorbeeld naar de banken-CAO
De vakbonden zijn daar vier jaar op de
nul-lijn gaan zitten om de werkgelegen!
heid in stand te houden". Pe
Er klinkt bewondering in zijn stem. Hijpe
ervan overtuigd dat de vakbeweging h«el
veel beter kan dan J^lelkert, de ministeirtK
i sociale zaken. De arbeid zal beter
moeten worden verdeeld en dat moet q
de vloer tof stand worden gebracht.
Rabbae denkt dat het tijd is eerlijk te
gen dat het tij niet meer valt te keren
r geen werk is yoor iedereen. „Waaroi
zouden we daar dan nog naar streven?
Het is nu eenmaal de prijs van de m
economie. Je kunt er alleen geen
hebben als we bereid zijn de hoe
veelheid werk die er is met elkaar te defet
len".
Heertje veert op. „Dat kunnen we niei
maken. Misschien geldt dat voor een
i de werklozen van nu, maar toch z
ker niet voor de jeugd. We moeten blij\f£
jven naar volledige werkgelegenheic111
anders heb je de dood in de pot. We
moeten de jongeren voorhouden dat z
zich goed laten opleiden. Dat ze hun ta
len ontwikkelen, culturen bestuderen.
Zorg datje kunt uitwaaieren. Waarom
je allemaal hier aan de slag moeter orl
is genoeg werk in de wereld te doenfr
Ontmoedigen werkt desastreus'
Rabbae: „Het is gevaarlijk te blijven geljpw
i in volledige werkgelegenheid. Ik d(
dat al tien.jaar niet meer".
Heertje: „Ik wel. Dat is het verschil tusi
