Israël afwezig bij
kernwapenoverleg
Geheimen van Han nog niet ontrafel)!
Buitenland
Oorlogsmisdadiger Tadi3
voor gerecht in Den Haa
Russisch bloedbad in Tsjetsjenië
FAO: Afrika heeft veel meer voedselhulp nodij
ZATERDAG 15 APRIL 1995
Egypte voert actie voor ondertekening door Jeruzalem van NPV
KERNWAPENS IN DE WERELD
jeruzalem. ad
De toekomst van de kernwapenbeheersing. Daar gaat het
om als vanaf volgende week de ondertekenaars van het
Non-proliferatieverdrag (NPV) in New York bijeenko
men. Het lijkt erop dat het Amerikaanse voorstel voor
een onbeperkte verlenging van het niet-spreidingsver-
drag van kernwapens het wel zal halen. Maar een aantal
Arabische landen, onder aanvoering van Egypte, zal zich
niet zonder meer gewonnen geven.
uitspreken. Waarschijnlijk zal
het genoegen nemen met een
gezichtreddend compromis,
ook al omdat de Arabische we
reld als gewoonlijk diep ver
deeld is.
Eind vorige maand kwamen
de Arabische ministers van bui
tenlandse zaken in Cairo niet
verder dan de uitspraak dat het
■gevaarlijk en onaanvaardbaar'
is dat Israël buiten het NPV
blijft. Over wat er moet gebeu
ren als Israël niet tekent konden
ze het, in de beste traditie van
de Arabische Liga, niet eens
worden.
Sinds het einde van de jaren
zestig heeft Cairo de Ameri
kaanse regering gevraagd druk
uit te oefenen om een Israëli
sche handtekening los te krij
gen. President Sadat probeerde
in het Verdrag van Camp David
(1978) een passage opgenomen
te krijgen over hel NPV, maar
haalde bakzeil toen Israël dreig
de de Sinaï niét te zullen terug-
correspondent
Dat heeft alles te maken met de
afwezigheid van Israël, dat het
25 jaar oude NPV nooit heeft
ondertekend en nog steeds kop
pig blijft weigeren een handte
kening te zetten. De Egyptische
regering voert al maanden cam
pagne in de Arabische wereld
om een breed front te vormen
tegen Israël. Egypte wil dat alle
Arabische en islamitische lan
den tegen verlenging van het
NPV stemmen als Israël niet
wordt gedwongen mee te doen.
Het staat al vast dat de Egyp
tische campagne geen door
slaand succes zal worden. Als
een meerderheid van de deel
nemers voor tijdelijke of perma
nente verlenging is, dan bindt
dat besluit alle oorspronkelijke
ondertekenaars. Zo zijn de re
gels. En het is uiterst onwaar
schijnlijk dat Egypte in New
York een meerderheid van de
landen achter zich krijgt.
Sterken het is de vraag of
Egypte zich, als het er op aan
komt, zelf tegen verlenging zal
De Egyptische houding laa
zich niet alleen verklaren uit
behoefte een leidende rol t<
spelen in de Arabische wereld
en de militaire kracht van Israël
te verzwakken. Egypte is een ui
termate kwetsbaar land, zeker
in het geval van een atoomoor
log. De bevolking woont dicht
opeengepakt in de Nijldelta, en
het bezwijken van de Aswan-
dam bij een vijandelijke aanval
zou een enorme vloedgolf ver
oorzaken.
Egypte huldigt de opvatting
dat het Midden-Oosten een
kernwapenvrije zone moet wor
den. Israël zegt het daarmee
eens te zijn, maar meent dat
zo'n situatie nog ver weg is zo
lang een aantal Arabische en is
lamitische landen nog uit is op
de vernietiging van de joodse
staat. Eerst wil Israël vredesver
dragen met alle landen in de re
gio, inclusief Iran en Libië. Pas
daarna kan een gesprek over
nucleaire ontwapening begin-
Maar ook dan is er geen ge
brek aan problemen. Wat is
precies 'de regio'? Gaat het ook
om landen aan de periferie,
zoals Pakistan en Kazachstan?
Wat gebeurt er als één land
dwars ligt? Het is bovendien
duidelijk dat Israël zijn kernwa
pens niet zal vernietigen als de
andere landen in het Midden-
Oosten geen drastische conces
sies doen op het gebied van de
conventionele bewapening.
Als Israël het NPV onderte
kent, moet het zijn nucleaire fa
ciliteiten openstellen voor inter
nationale inspectie. Dat bete
maken:
canada landen
Duitsland
Italië
Japan Landen waarvan
Zuid- Korea wordt aangenomen
Zweden hun kernwapen-
Taiwan programma's te
Zwitserland nebben stopgezet:
België Zuid-Afrika
Nederland Argentinië
Finland Brazilië
Landen die
vermoedelijk aan
kernwapens werken:
Erfgenamen
van de Sovjet
kernwapens:
Oekraïne
Wit-Rusland
Kazachstan
l Landen die het
non-proliferatie
verdrag niet heb
ben ondertekend:
India
Pakistan
Israel
kent het einde van de huidige
politiek van dubbelzinnigheid:
Israël wil het bezit van kernwa
pens niet toegeven, maar zin
speelt er wel voortdurend op.
Doel van die politiek is de vij
and af te schrikken, zonder
bloot te staan aan druk tot ont
wapenen.
Die Israëlische dubbelzinnig
heid komt ook de Amerikanen
goed uit. Als Israël het bezit van
kernwapens officieel bevestigt,
is een confrontatie immers
moeilijk te vermijden. De toen
malige Amerikaanse president
Kennedy heeft er in de jaren
zestig nog bij Israël op aange
drongen het NPV te onderteke
nen, maar latere Amerikaanse
presidenten niet meer. Bij re
cente bezoeken aan Israël leg
den de ministers Perry (defen
sie) en Christopher (buitenland
se zaken) alle nadruk op de
Iraanse dreiging, waaruit Egypte
kan afleiden dat Amerika geen
hoge prioriteit toekent aan Is-
raëls handtekening onder het
NPV.
Het bezit van kernwapens 'als
laatste verdedigingsmiddel' is in
Israël nauwelijks een punt van
discussie. De 'duif Shimon Pe
res heeft er bij herhaling op ge
wezen dat het vredesverdrag
met Egypte niet tot stand zou
zijn gekomen zonder Sadats
angst voor Israëls kernwapens.
En als Israël ooit belangrijke
concessies zou doen op de Go
lan of op de Westoever, dan
doet het die in het besef dat het
wapens bezit waarop het in ge
val van uiterste nood kan terug
vallen.
Tenslotte is er het argument
van de betrekkelijke betekenis
van het NPV. Premier Rabin be
toogt dat ondertekening Israël
kwetsbaar zou maken, omdat
het zich aan het verdrag zou
houden. Andere ondertekenaars
daarentegen hij noemt het
Irak van voor 1990 als afschrik
wekkend voorbeeld laten
zich er niets aan gelegen liggen.
Dat is natuurlijk maar een deel
van de waarheid, want het NPV
heeft landen als Egypte, Syrië en
Jordanië er wel van kunnen
weerhouden kernwapens te
produceren. Verlenging van het
verdrag is dus ook in Israëls be-
lang.
Serviër was kampbewaarder in Omarsy
jVAt
den haag anp schreeuwden het uit
pijn. De slachtoffers kre{ >he
torolie in hun mond iuui
om het afschuwelijke gi >de:
dempen. Vervolgens ar-
hun lippen met draad
kaar genaaid. Honderde he<
re gevangenen moesten lm
welijke schouwspel aai^rkt
wen", zei de Bosniër. nd
„Daarna hebben de lit val
van de drie gemartelde n >nl)
de hele nacht in de gar >foe
gen. De volgende ochte JWf
ze in een vrachtwagen gfl z:
Twee van hen leefde tóe
maar die zijn in de vrach1 ee
alsnog vermoord."
Verder heeft 'de bei|aar
volgens de ongeveer 20( Ja
genverklaringen die het °g(
zoek naar Tadic telt, in l;te
1993 schuldig gemaal bo
moord, verkrachting en j>ns'
gruweldaden. Hij maakt 'rst
bij het liefst gebruik viste
ontwikkelde martelwerkfr
zo staat in de meeste v
Aan het eind van 19#ac)
Tadic genoeg van de oor] et*>
verhuisde naar de spor:nT
van zijn broer Mladen ir/er
chen en liet zich als vlucL—
registreren. -i i
Tadic vertelde de
vreemdelingendienst dj
zich van het oorlogsgeuw
zijdig had gehouden. HM
klaarde dat l]ij tot het 1
moment als verkeersagl
Kozarac had gewerkt.
Voordat getuigen da,,
meende kampbeul bij dei,
aangaven, was hij al do(Ln
schillende andere ex-ge\|
in de Beierse hoofdstad
naleerd. Zij durfden
voor hem niet naar de pol
De 39-jarige Dusan Tadic, die
vermoedelijk over enkele dagen
door Duitsland aan Nederland
wordt uitgeleverd, vervulde een
leidende rol tijdens de, etnische
zuiveringen in voormalig Joego
slavië. Daarom hebben de aan
klagers van het Joegoslavië-tri
bunaal in Den Haag hem met
nog twintig andere Serviërs in
staat van beschuldiging gesteld.
De Servische kampbewaarder
zou 32 mensen hebben ver
moord en 61 gevangenen heb
ben gemarteld. Hij deed dat in
het beruchte concentratiekamp
Omarska. Tot nu toe heeft de
verdachte oorlogsmisdadiger al
le beschuldigingen ontkend.
Tadic is begin vorig jaar door
de Duitse politie in München
gearresteerd. Hij werd daar op
straat herkend door moslims
die in Omarska, bij Prijedor in
Noordwest-Bosnië, gevangen
hebben gezeten.
De verdachte Serviër was voor
de burgeroorlog eigenaar van
een koffiehuis in Kozarac, Bos
nië. Meerdere personen die la
ter in het concentratiekamp
hebben gezeten bezochten toen
zijn etablissement en kenden
hem als Dule. Zijn oorlogsmis
daden staan hun nog helder
voor ogen.
Moslim Emin J. zei. vorig jaar
in het Duitse weekblad Der
Spiegel dat Tadic in de zomer
van 1992 voor het eerst in het
concentratiekamp verscheen.
Hij maakte zich direct gevreesd
door zijn extreem wrede optre
den, aldus Emin.
„Hij gaf mij het bevel om bij
drie medegevangenen hun
testikels af te bijten. Ze
■rs ,0P
Mensenrechtenorganisaties willen boycot 9 mei
Afrika heeft door droogte in het zuiden
van het continent, de burgeroorlogen en
de schadelijke insektelarven dit jaar meer
voedselhulp nodig dan vorig jaar. De VN-
organisatie voor voedsel en landbouw
(FAO) vreest dat de graanoogst 20 pro
cent kleiner zal zijn dan in 1994. Dat
staat in een deze week in Nairobi gepu
bliceerd rapport.
De landen in zuidelijk Afrika moeten dit
jaar 11,6 miljoen ton graan importeren.
Daarvan is 3,6 miljoen ton als hulp nodig.
Volgens prognoses van de FAO zullen de
donorlanden maar een deel van de beno
digde hulp ter beschikking stellen.
In zuidelijk Afrika waren in Botswana,
Lesotho, Namibië, Zimbabwe en Zuid-
Afrika de oogsten gevoelig lager als gevolg
van droogte. In sommige streken is de
maïsoogst volledig verloren gegaan. Zim
babwe en Zuid-Afrika hebben evenwel nog
reserves achter de hand door de goede
oogst van het afgelopen jaar. Als voedsel-
exporteurs in de regio kunnen hun tekor
ten evenwel gevolgen hebben voor regio
nale importeurs.
In het Middenafrikaanse Rwanda zijn er
voor het eerst sinds de massamoorden van
vorig jaar aanwijzingen dat de landbouw
zich voorzichtig herstelt. De geschonken
zaaizaden en goede regenval bieden de
boeren naar wordt aangenomen een goede
oogst, maar de twee miljoen ontheemde
en naar buurlanden gevluchte Ruandj
zijn nog steeds volledig op voedseL
aangewezen. De onrust in Burundi bic
ook schade aan de oogst toe
vreest dat dat dichtbevolkte land
hulp nodig zal hebben.
Uit de crisisgebieden van de Hoont
Afrika worden goede oogsten gemeljj,
het door oorlog geplaagde Zuid-Suda[
in Somalië blijft voedselhulp noodzal
In Ethiopië en Uganda heerste plaati
droogte. Ook in West- en Midden-/
zijn de oogsten naar tevredenheid,
om met uitzondering van landen die l
oorlog worden getroffen. In West-A|
zijn dit Liberia en Sierra Leone.
Mensenrechtenorganisaties
hebben Westerse leiders opge
roepen niet deel te nemen aan
de herdenkingen in Moskou op
9 mei. Aanleiding is het losko
men van steeds meer getuige
nissen over de gruwelijkheden
die Russische troepen hebben
aangericht in het Tsjetsjeense
stadje Samasjki.
Russische activisten voor de
mensenrechten, waaronder de
voormalige Russische commis
saris voor de mensenrechten
Kovaljov, zeggen dat Moskou's
troepen een agressieve campag
ne zijn begonnen. Zij zouden
het Tsjetsjeense verzet willen
breken vóór de wereldleiders el
kaar volgende maand in de Rus
sische hoofdstad ontmoeten.
Op 9 mei herdenken de voor
malige geallieerden het einde
van de Tweede Wereldoorlog.
De activisten uitten de beschul
diging dat de wereld mede
schuldig is aan de aanval op Sa
masjki, waar Russische soldaten
onder invloed van drugs en al
cohol volgens hen amok heb
ben gemaakt.
Verslaggevers en Russische
afgevaardigden bezochten don
derdag voor het eerst Samasjki,
waar de straten waren bezaaid
met lijken en gebruikte injec
tiespuiten. Inwoners vertelden
huilend hun verhaal. Volgens
hun bestormden zeker 3.000
Russische soldaten, gesteund
door meer dan 100 pantservoer
tuigen, het rustige boerenstadje
met 15.000 inwoners. Sommige
bewoners zeiden dat de meeste
Russen onder de verdovende
middelen leken te zitten.
De Russen ontkennen dat
hun troepen iets fouts hebben
gedaan. Ze zeggen Samasjki te
hebben aangevallen om strij
ders van de Tsjetsjeense presi
dent Doedajev te verjagen en
dat zij 100 man gevangen heb
ben genomen.
Huilend gezeten tussen de
resten van haar woning vertelde
de 44-jarige Elsa Achmedbva
hoe de Russen op 9 april om
vier uur kwamen. „We konden
ze buiten horen lachen en vloe
ken, toen begonnen ze op de
poort te schieten."
Wijzend op wat waarschijnlijk
een stal was geweest, zei zij: „Er
schuilden daar vijf mensen.
Eerst sleurden ze mijn moeder
naar buiten. Ze schoten haar in
de borst. Toen gooiden ze ben
zine over mijn broer Abbi en
staken hem in brand." Zes
nieuwe graven waren inder
haast gemaakt achter het puin
van het huis, dat volgens
Achmedova door de soldaten
werd platgebrand voor ze ver
trokken.
Inwoners beschuldigden de
Russen ervan te hebben geplun
derd wat ze konden, ook tapij
ten uit de moskee, voor ze man
nen. vrouwen en' kinderen
doodschoten. Gisteren duurden
de overhaaste begrafenissen
nog voort. Er waren meer dan
100 nieuwe graven op het kerk
hof.
De Russische afgevaardigde
Inwoners van het Tsjetsjeense plaatsje Samasjki begraven een van de talrijke slachtoffers van het recente
Russische offensief. foto reuter
Anatoli Tsjabad, die vanaf het
begin tegen de Russische inter
ventie in Tsjetsjenië was en
woensdag Samasjki bezocht,
sprak van „een bloedbad t op
grote schaal, waarbij alle oor
logsmiddelen zijn gebruikt".
„Wij hebben lijken gezien in
door granaten verwoeste grot
ten, stoffelijke resten in afge
brande huizen, en inwoners
vertelden ons dat de soldaten
mannen van alle leeftijden uit
huizen haalden en hun fusil
leerden voor de ogen van hun
vrouwen en kinderen", zei Tsja
bad met vlakke stem tijdens een
persconferentie.
Naar aanleiding van dagelijks
nieuwe getuigenissen riepen de
internationale mensenrechten
organisatie Human Rights
Watch-Helsinki en de Russische
Memorial Westerse leiders op
hun besluit te heroverwegen
om de plechtigheden in Mos
kou ter herdenicing van het ein
de van de Tweede Wereldoorlog
bij te wonen. In een brief aan de
Amerikaanse president Clinton,
de Franse president Mitterrand
en de Duitse kanselier Kohl
laakten zij de „het afschuwelijke
gedrag van Rusland in deze oor-
log".
Ze onderstreepten de „totale
minachting voor mensenle
vens" waarvan de Russische
militairen blijk geven en de
„verwoestende prijs die de bur
gerbevolking moet betalen" bij
de offensieven.
De mensenrechtenactivist
Kovaljov zei dat de aanval op
Samasjki duidelijk verband
houdt met de bijeenkomst in
Moskou. „Ze willen dat op 9
mei men de schouders kan op
halen en zeggen 'Ja, er is veel
gebeurd in Tsjetsjenië en wij
betreuren dat, maar maak je
geen zorgen, de oorlog is voor
bij'", zei Kovaljov.
han peter de vries
correspondent
Een warme Luikse wafel met
jam voor de kinderen, een pint
Jupiler voor meneer en tegen de
kwalijke dampen uit de spelon
ken een glaasje Madeira voor
madam. Tot voor kort bood de
imposante 'Wapenzaal' onder
dak aan een even Belgisch als
wansmakelijk café, waar de be
zoekers van de Grotten van Han
even konden verpozen.
Het café heeft het eeuwfeest
niet gehaald: het maakte plaats
voor een hedendaags 'klank-en
lichtspel' in de grot. Maar voor
het overige kunnen de uitbaters
van de S.A de la grotte de Han
et de Rochefort tevreden consta
teren dat hun attractie na 100
jaar nog niets van haar oude
charme verloren heeft.
Han is jeugdsentiment voor de
meeste Nederlanders. Niet al
leen is het een favoriete be
stemming voor busladingen
schoolklassen op hun eerste
buitenlandse excursie. De grot
ten vormen sinds jaar en dag
ook een vast onderdeel van de
Luxemburgse vakantie van ge
zinnen met jonge kinderen.
Wie genoeg heeft van lange
wandelingen in de bossen van
het Groothertogdom steekt de
grens over voor een uitstapje
naar Belgische trekpleisters als
Bastogne. Of Han: in de feëeriek
verlichte spelonken kan zoonlief
dan mooi zijn ouders impone
ren met de op school vergaarde
kennis over het verschil tussen
stalagmieten en stalactieten, de
staande en de hangende druip
stenen die hier gedurende dui
zenden jaren gevormd zijn.
Bijna 700.000 toeristen onder
nemen zo jaarlijks de reis naar
Han-sur-Lesse, het miniatuur
dorpje in de Belgische Arden
nen. 's Zomers kun je er over de
hoofden lopen, 's winters en in
het voorseizoen ligt de hoofd
straat met haar schier eindeloze
reeks frietkotten en restaurants
er doods en verlaten bij.
In het uitgestorven Hotel des
Voyageurs dreinen Franse mee
zingers uit de luidsprekerboxen.
Maar aangezien de bezoekende
gezinnetjes van heinde en ver
komen, wordt in de grotten ook
in het Duits, Nederlandse en
Maar liefst veertien kilometer gangen en galerijen hebben speologen
inmiddels ontdekt. foto gpd
Engels gewaarschuwd de druip
stenen niet aan te raken. Een
onverlaat brak laatst 20 centi
meter af. Eeuwen werk ver
dween stiekem in een binnen
zak.
Het massatoerisme is de kurk
waarop de economie van het
verder agrarische gebied drijft.
De meeste toeristen blijven
slechts één dagje, en weerstaan
daarmee de pogingen hen te
strikken in het web van attrac
ties dat in de loop der jaren is
opgezet. Want naast de grotten,
bieden Han en het buurdorp
Lessive voor elk wat wils. Voor
de dierenliefhebbers een na
tuurreservaat met bijna uitge
storven inheemse beesten als
de oeros, wolf, lynx en beer;
voor de techneuten het grond
station met schotelantennes
van de telefoondienst, en voor
de stadswandelaar de burcht
van Rochefort.
Ruim een eeuw geleden begon
het simpeler en minder mas
saal, toen de Baron de Spandle
de l'Herze de officiële eigen-
domsacte van de heuvelachtige
'heerlijkheid' Han verwierf. Bij
zijn dood in 1880 verdeelde de
edelman al zijn bezittingen on
der zijn vijf kinderen, maar be
paalde hij dat het Domein van
de Grotten in tact moest blijven.
Voor zijn erfgenamen zat er
daardoor niets anders op dan
samen te werken bij de exploi
tatie van de grotten.
In 1895 gingen ze van start. Met
rokende toortsen in de har
verschaften de eerste kijkei
ondernemende madamme
heren uit de gearriveerde b
geoisie zich via glibberig
gangen toegang tot de zalei
met een romantisch tochtji
roeiboot werden ze over de
se weer naar buiten geroeit
Ze waren niet de eersten di
grotten betraden. De arche
loog Eduard de Pierpont ot
dekte begin deze eeuw spo
uit het stenen tijdperk. Mui
keningen wijzen uit dat er i
jaar voor onze jaartelling rn
sen hebben gewoond. Ze z<
ten en vonden beschutting,
zoals het labyrint aan gangi
ook later van pas kwam voc
wie zich wilde verschuilen,
tig jaar geleden bleek dat v<
het laatst, toen de Ardense
volking er aan het einde vat
Tweede Wereldoorlog mass
haar toevlucht zocht tijdens
Von Rundstedt-offensief.
Nog altijd zijn de geheimen
Han niet volledig ontrafeld,
grotten zijn in de loop der e
wen in het steen uitgeslepei
door het riviertje de Lesse,
in de berg maar liefst drie v
schillende beddingen volgt,
melsbreed legt het stroomp
slechts één kilometer af oru
de grond, maar de precieze
blijft een raadsel. Proeven n
verf in het water hebben nie
opgeleverd: de kleurstoffen
kwamen of nooit, of pas da{
later aan de andere kant vat
berg te voorschijn.
Maar liefst veertien kilometi
gangen en galerijen hebben
speologen inmiddels ontdel
De mooiste drie kilometer z
voor het publiek toegankelij
de rest is op video te zien.
een antiek rammelend tram
tje wordt de horde toeristen
naar de ingang gereden, wai
een wandeling start die voet
voor voetje schuifelend doo
gangen voert.
De gids legt uit dat de druip
nen drie tot vier centimeter
eeuw groeien, maar dat hela
de 15.000 jaar oude 'Minaré
een stalactiet, 'dood' is: „Hij
droog, en druipsteen heeft w
ter, kalk en mineralen nodig
te groeien". Een kind achter
de rij: „Dat heb ik ook met l
en gehad".
