Marseille vergrootglas
van aftakeling Frankrijk
mtmuM 1
Feiten &Meningen
Chinezen bang
voor instabiliteit
Granaten maken
geen onderscheid'
Defensie-industrie is klaar voor compensatie-orders
VRIJDAG 14 APRIL 1995
NIEUWSANALYSE
De dood van de Chinese revolutionaire lei
der Chen Yun heeft in China weinig emo
ties losgemaakt. De Chinese burgers heb
ben het bericht van het overlijden van de
aartsrivaal van part ij veteraan Deng Xiao
ping voor kennisgeving aangenomen. „De
mensen zijn meer bezorgd over zaken als
inflatie, sociale orde en stabiliteit dan over
iemands dood", gaf een gepensioneerde
professor als verklaring.
De Chinezen hebben meer dan een dag
op de officiële bekendmaking moeten
wachten. „Het lijkt erop dat de partijleiding
niet erg zeker is van haar zaak", zei een Eu
ropees diplomaat over deze opmerkelijke
vertraging. Zelfs de dood van partijleider
Mao Zedong werd binnen zes uur openbaar
gemaakt. „Hoe lang zullen ze met aankon
diging van de dood van Deng dan wel niet
wachten, als ze nu al zo zenuwachtig zijn?"
Chen Yun, geboren in 1905 in Shanghai,
was qua macht en invloed de tweede man
in de partij achter Deng Xiaoping (90), maar
heeft nooit een grote publieke uitstraling
gehad. Hij heeft na de communistische
machtsovername in 1949 een aanzienljke
bijdrage geleverd aan de economische we
deropbouw van China. Chen was een fer
vent voorvechter van een door de overheid
geleide planeconomie en heeft het sinds
1978 regelmatig met Deng aan de stok ge
had over de economische hervormingen.
Hij vond dat Deng het land volstrekt on
doordacht en veel te snel wilde ontwikkelen
zonder rekening te houden met de beper
kingen die China's omvang zo groot als
Europa oplegde.
Deng stuurde Chen in 1987, samen met
een groot aantal andere veteranen, met
pensioen. De conservatieve Chen werd
voorzitter gemaakt van de Adviserende
Raad van Ouderen waarin alle tachtigplus
sers verzameld werden. Ook na het ophef
fen van deze almachtige club in 1992, bleef
Chen achter de schermen een enorme in
vloed uitoefenen.
Zijn dood heeft de vrees voor politieke in
stabiliteit in China aangewakkerd. Het weg
vallen van het boegbeeld van de conserva
tieve factie betekent een verstoring van het
toch al broze machtsevenwicht. De be-
houdzuchtigen, zoals premier Li Peng, ver
liezen hun belangrijkste steun in de politie
ke strijd in de achterkamertjes. En dit op
een moment dat partijleider Jiang Zemin
door Deng aangewezen als zijn opvolger
met alle mogelijke middelen zijn machtsba
sis aan het versterken is.
Het uitermate zorgvuldig geformuleerde
en zeer lovende overlijdensbericht van
Chen Yun is een fraai staaltje van commu
nistisch koorddansen. Uit de verdiensten
die de 'grote proletarische revolutionair en
staatsman' voor de Volksrepubliek heeft ge
had, zijn juist die gekozen die het huidige
bewind van pas komen. Zijn strijd voor een
evenwichtige, niet te snelle economische
ontwikkeling; zijn grote bezorgdheid over
de landbouw, met name over de graanpro-
duktie en de noodzaak van een sterk cen
traal gezag voor het handhaven van de sta
biliteit. De grote problemen zijn op dit mo
ment immers: een torenhoge inflatie, een
stagnerende graanproduktie, een groeiende
welvaartskloof en partijfunctionarissen in
de provincies die niet meer naar Peking
luisteren en hun eigen zin doen. Wat ont
breekt in Chens necrologie, is zijn niet-afla-
tende strijd tegen corruptie, die hij zag als
een kwalijk gevolg van de economische her
vormingen.
De partij is onder aanvoering van haar
leider Jiang begin dit jaar opnieuw een felle
campagne begonnen tegen de wijdverbrei
de corruptie. Het heeft er echter alle schijn
van dat dit niet zozeer bedoeld is om de
malafide praktijken uit te roeien maar meer
gericht is op het versterken van de machts
positie van Jiang Zemin zelf. Hij geldt na
melijk als een slappeling en hij moet toch
na het overlijden van Deng Xiaoping het
roer in China overnemen. Hij zou er op uit
zijn de leidinggevende functionarissen in
de hoofdstad Peking weg te werken om de
posten te kunnen invullen met zijn eigen
vertrouwelingen.
De gemiddelde Chinees laat het allemaal
gewoon over zich heen komen. Het is im
mers een schrikkeljaar in de Chinese
maankalender en dat betekent altijd op
schudding en ellende. Het vorige schrikkel
jaar was 1976 toen drie revolutionaire lei
ders overleden. China werd toen ook getrof
fen door een rampzalige aardbeving waarbij
tweehonderdduizend doden vielden.
PEKING YVONNE VAN DER HEUPEN
CORRESPONDENT
De zeepbel Tapie is net op tijd gebarsten
Straatbeeld in Marseille waar het inmiddels vol hangt met verkiezingsposters.
De oude haven van Marseille waar de visverkopers
zich 's morgens vroeg al op de kade verzamelen, is
bezongen als een van de mooiste ter wereld. Met de
Corniche, de rotsachtige kustroute met zijn typi
sche kreekjes, calanques, is de Vieux Porteen van
de attracties van de stad.
Maar de handelshavén is failliet, de industrie ligt
plat en de stad kampt met een recordwerkloosheid:
ruim 21 procent. In de armste volkswijken heeft
zelfs eenderde van de beroepsbevolking geen werk.
„Marseille is een vergrootglas van de economische
en sociale aftakeling die men in Frankrijk ziet. Hier
zijn breuken scherper, het leed en de ontwrichting
groter", zegt Renault Muselier, afgevaardigde van
de gaullistische RPR van presidentskandidaat Jac
ques Chirac.
De RPR, een snel groeiende partij in Marseille, is er
een nieuw fenomeen. De Gaulle en de gaullisten na
hem zijn er nooit aangeslagen. De vele pieds noirs,
de Fransen die na de onafhankelijkheid van het
'departement' Algerije naar de Hexagone verhuis
den en van wie velen zich in Marseille vestigden,
zagen De Gaulle als een 'verrader die Algerije weg-
gaf.
In de regio kreeg daarom de wat gematigder recht
se rivaal-partij UDF meer kans, terwijl Marseille
koos voor het linkse kamp. De havenstad was de
cennia lang in de ijzeren greep van de socialistische
burgemeester Gaston Deferre, die alle touwtjes
strak in handen had. Na zijn dood in 1987 nam de
chirurg Robert Vigoüroux het met de steun van De-
ferres weduwe Edmonde over.
Door zijn onafhankelijke opstelling zette de socia
listische partij (PS) Vigouroux de partij uit. In janu
ari dit jaar koos hij zelfs openlijk de kant van presi
dentskandidaat Edouard Balladur, die dé steun
heeft van het UDF. Maar of dat hem een nieuw
mandaat op het stadhuis zal opleveren, na de ge
meenteraadsverkiezingen in juni, is te betwijfelen.
Behalve van socialist Lucien Weygand en UDF-
senator Jean-Claude Gaudin zal hij vooral veel te
duchten hebben van het extreem-rechtse Front Na
tional (FN), waarvan in Marseille Bruno Mégret de
grote voorman is: de 'eerste luitenant' van Le Pen.
De verpaupering en de werkloosheid vormen een
rijke voedingsbodem voor het FN. Het Front weet
handig in te spelen op gevoelens als racisme en on
veiligheid. In Marseille, waar de afstand tussen arm
en rijk kleiner is dan in andere Franse steden, be
staat de bevolking voor meer dan de helft uit men
sen van buitenlandse afkomst, vooral Noordafrika
nen. Maar de meesten leven hier al decennia en
slechts 8 procent heeft op dit moment geen Frans
paspoort.
Nadat de stad begin deze eeuw de eerste golf Italia
nen had verwerkt, volgden in 1914 de Algerijnen;
op dat moment was Algerije gewoon een Frans de
partement. Zij moesten de arbeidsplaatsen vullen
van de Fransen die naar het oorlogsfront waren ge
stuurd. Voorts kwamen nog Armeniërs en Polen.
Na de Algerijnse onafhankelijkheid volgde de twee
de grote golf uit Noord-Afrika. Gezien de banden
die Marseille altijd als handelsstad met Algiers had
gehad, was het de logische keuze voor Algerijnen
zich daar te vestigen.
Marseille is zo al lang een mozaïek van volken en
culturen. Dat brengt spanningen met zich mee.
Maar opvallend is dat het nooit tot een uitbarsting
is gekomen, zoals wel in Lyon en de Parijse voorste
den. De groepen zijn vergaand geïntegreerd, meer
FOTO ANP ANNE-CHRISTINE POUJOULA
dan waar ook in Frankrijk.
Dat is het gevolg van een actief sociaal beleid in alle
wijken en een nauw netwerk van buurthuizen en
opvangcentra. Maar ook van Marseille Espércince,
een uniek experiment dat in 1990 werd gelanceerd
waarbij de vertegenwoordigers van alle religieuze
gemeenschappen en etnische groepen in de stad
elke maand openlijk met elkaar praten. Op de bij
eenkomsten is iedereen welkom.
De politici zijn het erover eens dat economisch her
stel een noodzaak is. De industrie moet herleven;
de haven, gelegen op de strategische route tussen
Afrika en het rijke Noord-Europa, moet die ligging
gaan benutten. Plannen zijn er, maar de presi
dentsverkiezingen maskeren de campagne voor de
stad volledig.
De kandidaten kampen bovendien met het vacuüm
dat is ontstaan na het verdwijnen van het politieke
toneel van Bernard Tapie, de man die niets met de
stad te maken had maar eraan verslingerd raakte.
Hij gaf de Marseillanen met Olympique een bloei
ende voetbalclub en voor de jongeren werd hij het
voorbeeld van een straatjongen die het bracht tot
miljonair en bovendien met links heulde.
Nu Tapie door schandalen zijn geld kwijt is en zich
niet meer verkiesbaar kan stellen, zien veel kiezers
in dat hij de koning van de loze beloftes was. Voor
anderen ontstond daarmee een gat. Wie de leegte
kan opvullen is onduidelijk. Maar politici zijn het
erover eens: de zeepbel Tapie is net op tijd gebar
sten. De droom had een nachtmerrie kunnen wor
den.
MARSEILLE HELEN GORTER
pv
Ad van de Kreeke.
Kapitein Ad van de Kreeke was
een half jaar VN-waarnemer in
Bihac. De stad, in het noord
westen van Bosnië, is sinds het
begin van de oorlog afgesne
den van de buitenwereld. Juist
in de periode toen Van de
Kreeke er was, laaide de strijd
in alle hevigheid op. Bihac is
inmiddels omsingeld en geheel
geruïneerd. Van de Kreeke is
net teruggekeerd in zijn woon
plaats Arnhem.
„In bijna elke familie is wel ie
mand gedood of gewond ge
raakt", zegt de 32-jarige Van de
Kreeke. Hij schetst de wanhopi
ge situatie waarin de resterende
inwoners van Bihac verkeren.
„Op straat zie je heel veel
zwaargewonde mensen rond-
strompelen, al of niet op kruk
ken. Er is niets meer te koop,
behalve dan op de zwarte
markt. Een paar uur per week is
er elektriciteit. De mensen wil
len er uit, maan ze kunnen niet
vluchten. De oorlog heeft op
een verschrikkelijke manier toe
geslagen."
Als je er niet geweest bent, is
het moeilijk voor te stellen wat
er in Bihac is gebeurd, zo stelt
Van de Kreeke. Uit zijn verhaal
valt op te maken, dat de Servi
sche strijdkrachten een scala
aan wapens op Bihac hebben
losgelaten. Het meest verwoes
tende wapentuig was toch wel
de 128 mm-raket. Dat is eigen
lijk een vliegende bom van 500
pond die in de lucht ontploft en
over een groot gebied enorme
schade aanricht. „Een regen
aan vernietigend staal valt dan
op de huizen neer en verwoest
ze onherstelbaar."
Vele malen is kapitein Van de
Kreeke er met andere VN-colle-
ga's op uitgetrokken om hulp te
verlenen, als er weer eens een
aanval op Bihac was geweest.
En altijd weer doden en gewon
den. „Meestal waren we er eer
der dan de ambulance. Als mili
tair kun je ook eerste hulp verle
nen. In Bihac hadden we altijd
onze 'medical kit'"bij ons." Het
ergste vond Van de Kreeke als er
bij een bloedbad kinderen en
bejaarden omkwamen. „Grana
ten discrimineren niet", zegt
hij. Kinderen.spelen bijna altijd
op straat en worden dus regel
matig getroffen. Naar school
gaan ze niet meer; er wordt
geen les gegeven.
De voedselkonvooien van de
VN zijn, óls ze Bihac al bereiken,
niet voldoende om alle magen
te vullen. „Je ziet in Bihac geen
dikke mensen meer. En ze zien
er allemaal even grauw uit." En
kele maanden geleden arriveer
de een konvooi met 90 ton
voedsel via de Unhcr, de vluch
telingenorganisatie van de VN.
Omdat er te weinig voor de
hongerende bevolking van I
hac was, werd besloten om i
wachten op een volgende zé/
ding. Pas toen nog eens 100,
was aangekomen, werd het
voedsel verdeeld.
De transporten zijn slechts
druppel op een gloeiende pP.'
Bihac, waar behalve mosliirP1
ook een Kroatische en Servif
minderheid wonen, heeft er!e
sinds het uitbreken van de cP*
log tienduizenden mensen cA
gekregen. Het zijn vluchteling
uit omliggende dorpjes, die
naar de stad zijn getrokken
dat hun woningen zijn vernil
tigd.
Toen Van de Kreeke in oktohA
vorig jaar in Bihac arriveerde-]
was het er nog vrij rustig. Hijh
er met 26 andere waarnemen
van de UNMO (de groep miln
taire waarnemers van de VNE
om alle bewegingen van de t\
strijdende partijen in de gaten
te houden. Bihac werd weke
lang zwaar beschoten door d_
Serviërs, niemand kon er mq
in of uit. Ook Van de Kreeke
als een rat in de val.
Hadden de Serviërs Bihac nii
kunnen innemen? „Nee, ze u
houden het onder controle rji'
die beschietingen. Ik geloof c
niet, dat de Serviërs op dit g
ogenblik Bihac kunnen veroy,
ren. Het is een grote stad. Dqj
verdediging in de stad heeft
voordeel dat elk huis een for
Je zou dus elk huis moeten z
veren, kamer voor kamer vei
overen. Iedere man in Bihac
betrokken bij de verdedigingP
Tot 45 jaar staan ze in de loo
graven en zelfs mannen tot zF
tig jaar zijn inzetbaar. Zij gaa
er meestal 's nachts met sch(
en houweel op uit om stellinj
te graven. De jonge kerels zit
vlak op het front."
Ondanks de gruwelen is het
moreel van de mensen in Bilfc
ongebroken. „Het is een kwe
van overlevenzegt Van de 1
Kreëke. „Maar men is doodn
van de oorlog. Drie jaar lang
de stad nu al ingesloten. Mei^
weet nauwelijks wat er in de
rest van de wereld gebeurt.
hadden regelmatig contactei
met de mensen, die na zove<
oorlogsellende alles heel gela
over zich heen laten komen.
Maar ze spraken met ons ooi
over gewone zaken. Het spor
vissen, de prijzen van de goe
ren op de markt en de mode.
Maar vooral ook, wat ze na dfcr
oorlog allemaal willen gaan
doen. Ze zitten nog vol plan
nen".
Van de Kreeke zegt dat hij we
verplicht is een keer naar Bih
terug te keren. „Want ik benl_
van de plaatselijke visclub en
dat word je niet zomaar."
BIHAC «BERT POLL
TOM JANSSEN
Ruim een miljard gulden aan orders voor
het Nederlandse bedrijfsleven, een kluif
waar de komende maanden om gevochten
wordt door de Nederlandse defensie-indu
strie. De aankoop van de Apache gevechts
helikopter belooft werk en inkomen voor
het Nederlandse bedrijfsleven via de com
pensatie-orders. Inmiddels is al voor 750
miljoen aan orders binnengehaald.
Daarmee lijkt de compensatie-oorlog rede
lijk succesvol te verlopen. Een succes dat in
het verleden maar mondjesmaat werd be
haald. In 1992 besprak de Tweede Kamer
de compensatie-orders die in het verleden
bij defensie-orders waren afgesproken. Uit
de cijfers die de toenmalige bewindslieden
overlegden, bleek het niet allemaal roze-
geur en maneschijn. In de periode 1974 tot
en met 1982 werd voor 8,9 miljard gulden
aan defensiematerieel gekocht. Van dat be
drag zou 4,9 fniljard als compensatie-orders
terugvloeien naar het Nederlandse bedrijfs
leven. Uiteindelijk werd er maar 3,9 miljard
gerealiseerd.
In de jaren daarna stelde Nederland zich
assertiever op. Tussen 1982 en 1992 wist het
ministerie van economische zaken maar
liefst 87 procent van de defensie-orders
in totaal bestelde Defensie voor 13,7 miljard
gulden aan nieuw oorlogstuig terug te
sluizen via compensatie-opdrachten. Daar
mee konden de bedrijven in Nederland
voor 11,9 miljard gulden in de orderboeken
bijschrijven, zo leek het. Uiteindelijk werd
er maar voor 9,9 miljard gulden gecompen
seerd.
Nu schermt het ministerie met meer dan
100 procent compensatie. Het totale bedrag
van 1,4 miljard zal door helikopterbouwer
McDonnell Douglas (MDD) aan orders voor
Nederlandse bedrijven worden besteed.
Een flink deel van die buit is binnen, lijkt
het. H.J. van der Meer, werkzaam bij het NI-
ID, de lobbyclub van de Nederlandse defen
sie-industrie, is dan ook redelijk optimis
tisch. „De industrie heeft druk uitgeoefend
op het ministerie van economische zaken
(EZ) om harde toezeggingen voor compen
satie-orders te krijgen."
Om het hele bedrag binnen te halen, zal er
nog scherp gecalculeerd moeten worden.
Hoewel MDD een compensatieverplichting
heeft, moeten de bedrijven die orders wel
concurrerend kunnen uitvoeren. „De dollar
moet niet al te veel zakken, want dan wordt
het moeilijk voor ons om te concurreren",
stelt H. Schaeken, directeur van DAF Spe
cial Products.
De zwakte bij de compensatie-orders is de
vrijblijvendheid van de toezeggingen. „EZ
neemt in de contracten nooit boeteclausu
les op voor het geval een bedrijf niet na
komt wat het belooft. Dat moet veranderen,
vinden wij. MDD moet een nakomingsver-
plichting hebben", zegt Van der Meer. Heb
ben de fabrikanten hun materieel eenmaal
geleverd, dan is er geen mogelijkheid meer
ze te dwingen hun compensatiebeloften na
te komen. EZ weerspreekt een lakse opstel
lingvan buitenlandse defensie-industrieën.
Volgens een woordvoerder zal een bedrijf
wel degelijk aan zijn verplichtingen vol
doen. Doen ze dat niet, dan kunnen ze im
mers inschrijving op een nieuwe order ver
geten.
Voor compensatie-orders gelden eigen re
gels. Hoofddoel is dat het gaat om techno
logisch hoogwaardige tegenorders voor Ne
derlandse bedrijven. „In schroeven en moe
ren zijn we niet geïnteresseerd", zegt Van
der Meer. Wat dat betreft heeft het bedrijfs
leven geen klagen, benadrukt hij. „Philips
Machinefabrieken en het Nationaal Lucht
en Ruimtevaartlaboratorium in Delft heb
ben op deze manier veel kennis in huis ge
haald", aldus Van der Meer. Ook DAF SP en
bijvoorbeeld Indivers Turbine, waar gastur
bines gemaakt worden voor vliegtuigmoto
ren, hebben veel baat bij de opgedane ken
nis. Indirect profiteren ook bedrijven van de
compensatie-orders. Zo heeft MDD beloi
Twaron, de supersterke kunststofvezel va1
AKZO, te gaan gebruiken voor haar vliegtn
gen. Deze order heeft geen rechtstreeks
band met de Apache-helikopter, maar va
wel onder de compensatie. Ook het gebn ,c
van Philips CD-i als hulpmiddel bij de tra
ning van onderhoudspersoneel is zo'n
voorbeeld.
Een en al tevredenheid dus bij het Neder
landse bedrijfsleven. Er wordt goed gecoi
penseerd en het levert de nodige kennis c
die elders gebruikt kan worden. Toch is e
wel wat gemor hoorbaar, vooral van de kl
nere bedrijven. „MDD heeft toegezegd tie
procent van de compensatie-orders bij h(
midden- en kleinbedrijf (MKB) te plaatse;
Maar wij willen dertig procent. Dat lijkt o:
redelijk, gezien het gewicht van het MKB
voor de Nederlandse economie", zegt Th
Bierman, voorzitter van de Netherlands 1
Aerospace Group, de defensieclub van he
midden- en kleinbedrijf. Hij vindt het niet
vreemd dat de grote bedrijven voorop sta
als de orders verdeeld worden. Maar de gi
te bedrijven kunnen bijvoorbeeld veiplicl
worden om een deel van de orders uit te
besteden aan de kleinere bedrijven.
DEN HAAG «PEET VOGELS
