Apartheid galmt nog na
op Zuidafrikaanse scholen
Saudische burgers niet meer zo in de watten gelegd
f
Buitenland
Rwandese vrouwen
strijden voor vrede
INSDAG 11 APRIL 1995
[piscipline en hard werken moeten het zwarte onderwijs redden
)!)e s edelijke planning van
(hayelitsha heeft meer re
kening gehouden met de
jolitie dan met de school-
anderen. Alle scholen in
leze zwarte nieuwbouw
wijk van Kaapstad staan
flak naast elkaar en zijn in-
reval van rellen makkelijk
isoleren. Het is een
jujroosteloze verzameling
di rerwaarloosde gebouwen,
net hoge hekken erom
ieen en kapotte ruiten. Ka-
lj( e, lege vlaktes met hoge
fugbypalen suggeren
portterreinen. De wind
ieeft er vrij spel en blaast
tergen plastic, papier en
inder afval over de hobbe
lige knollevelden.
li AAPSTAD RUNA HELLINGA
(«RESPONDENT
van een afstand valt de
uhlaza Middelbare School op.
liet vanwege de bouwstijl,
vvarte scholen bestaan stan-
litkomen op een gezamenlijke
innenplaats. Luhlaza ook.
oor de ramen zitten tralies, de
euren zijn extra beschermd
iet een hek. Diefstal is een pro-
leem. Ook dat is niet anders
an in andere scholen.
En toch straalt de school een
eer van orde en regelmaat uit.
let gebouw is onderhouden, de
J ïiten zijn heel, het sportveld
edelijk schoon en voor de in-
v! ang zijn perkjes met bloemen,
het kantoor van schoolhoofd
W. Louw staat een rijtje sport -
ekers op de kast: de zichtbare
kenen van een schoolregime
,t er zelfs in de tijden van de
rootste politieke onrust nog in
laagde de leerlingen aan het
zerk te houden.
Afgelopen schooljaar haalde
procent van de eindexamen-
andidaten van Luhlaza het
xamen. Een cijfer dat afsteekt
:gen het landelijk gemiddelde
an 42 procent voor zwarte
:holieren. Schoolhoofd Louw,
:n blanke Afrikaner die de
:hool sinds de oprichting leidt,
eeft daarvoor een simpele ver-
aring: „Hard werken, toewij-
ing en discipline".
Vernieuwing is aan hem niet
esteed. „Ik behoor tot het be-
oudende type", zegt hij glimla-
ïend. Ouderwets schoolmees-
trschap, daar gaat het volgens
m om, ouderwets school-
leesterschap en een goed
verleg met de ouders en de
erlingen. Tot vorig jaar kende
uhlaza nog lijfstraffen, maar
ie zijn in samenspraak met de
:hoolraad inmiddels afge-
:haft.
De ouders zijn hem dankbaar
m zijn strenge hand, en de on-
erwijzers ook. „Het is heel wat
rettiger om te werken op een
hooi die goed draait dan op
en school die een chaos is",
egt geografielerares Noloviso
lkontwana. „We vertrouwen
nze leraren, we weten dat ze
best voor ons doen", ver-
alaart leerlinge Boniwe Mam-
uta het succes van haar
:hool.
Maar Louws boodschap
rordt hem niet overal in Khaye-
tsha in dank afgenomen. Want
uhlaza is het levende bewijs
at het niet alleen de naweeën
an de apartheid zijn, waardoor
et onderwijs in de zwarte
oonwijken nauwelijks functio-
Troosteloos is een omschrijving die op veel Zuidafrikaan se scholen van toepassing is.
neert.
De school heeft zijn portie
politiek gehad. Demonstraties
en stakingsacties tegen de
apartheid en tegen de wantoe
standen in.het zwarte onderwijs
zijn Luhlaza niet voorbij ge
gaan. Maar Louw heeft gepro
beerd zijn leerlingen met zo
min mogelijk schade door die
periode heen te loodsen.
„Meestal wisten we vooraf
wat er ging gebeuren en dan ga
ven we onze leerlingen huis
werk mee. En dat werd achteraf
gecontroleerd! Dat had het
voordeel dat de kinderen nau
welijks achterraakten en boven
dien bleven ze van de straat,
waar het gevaarlijk voor hen
was".
Discipline en hard werken
moeten compenseren wat
Luhlaza elders tekort komt:
geld. Blank, zwart en kleurlin-
genonderwijs hadden in het
verleden ieder hun eigen minis
terie, hun eigen financiering en
hun eigen onderwijsprogram
ma. Zwarte scholen laegen
slechts een fractie van het geld
van blanke scholen. Klassen van
zeventig, tachtig leerlingen wa
ren heel gewoon, evenals een
chronisch tekort aan lesmateri
aal. De lerares die op Luhlaza
de Afrikaanse taal Xhosa onder
richt, doet dat tussen elektri
sche fornuizen. Wegens plaats
gebrek deelt ze het lokaal met
de lerares huishoudkunde.
En hoewel dit schooljaar, dat
in januari begon, de vernieu
wing van het Zuidafrikaanse
schoolsysteem van start ging, is
de ongelijkheid tussen de ver
schillende onderwijssystemen
nog niet recht getrokken. Minis
ter van onderwijs Sibusiso Ben-
gu verwacht, dat dit jaar zo'n
tien tot vijftien procent van de
financiële kloof tussen beide
onderwijssystemen zal worden
gedicht. De belofte van gratis
onderwijs voor iedereen moest
wegens geldgebrek voorlopig in
de koelkast worden gezet.
Zelfs de belofte van onder-
wijsplaatsen voor iedereen, is
niet nagekomen. In de West
kaapprovincie alleen al zoeken
zo'n 6.000 zwarte leerlingen nog
steeds een plek, hoewel het
schooljaar inmiddels een dikke
maand oud is. „Ik had alleen
met de aanmeldingen hier mak
kelijk twee scholen kunnen vul
len", aldus Louw. Het belangrij
ke verschil met het verleden is,
dat geen enkele school nog het
recht heeft kinderen met een
andere huidskleur de deur te
wijzen, zodat een deel van de
zwarte leerlingen is opgenomen
op voormalige scholen voor
kleurlingen of blanken.
Voor de vroegere blanke
scholen tikken de veranderin
gen in het onderwijs op dit mo
ment het hardst aan. Overigens
niet vanwege de toelating van
niet-blanke kinderen. Veel
scholen waren daar op basis
van wijwilligheid de afgelopen
jaren al toe overgegaan.
Klasgrootte
Belangrijker is, dat het ministe
rie dit jaar geld geeft op basis
van een klasgrootte van veertig
kinderen, terwijl blanke scholen
in het verleden zo'n 25 leerlin
gen per klas hadden. Een school
met te kleine klassen ziet een
deel van zijn budget verdwij
nen. En dat had vooral gevolgen
voor een aantal Afrikaanstalige
scholen. Velen daarvan zijn
noodgedwongen met een paar
Engelstalige klassen begonnen.
Degenen die daar absoluut niet
aan wilden, hebben naar een
fusiepartner moeten omkijken.
Dat was een probleem waar
de lagere school in de blanke
wijk Milnerton niets mee van
doen had. De school barst zo
ongeveer uit zijn voegen. Er wa
ren aanmeldingen genoeg, zegt
schoolhoofd T.C. Johnson, de
enige vraag was hoe al die kin
deren moeten worden onderge
bracht. De lokalen zijn duidelijk
berekend op kleinere groepen.
Er moest nieuw meubilair wor
den aangeschaft om veertig kin
deren een zitplaats te kunnen
geven.
Alle ruimte wordt benut. De
muzieklerares zit in het kan
toortje van de administratie, die
op zijn beurt in een met houten
schotten opgetrokken vertrek in
de gang is ondergebracht. Ook
de schoollogopediste heeft op
de gang haar praktijk. Haar les
sen worden af te toe overstemd
door geschreeuw uit de naburi
ge kleedkamer van de gymnas
tiekzaal.
Met ruimte moet Milnerton
net zo woekeren als Luhlaza,
maar dat is dan ook zo onge
veer de enige overeenkomst. De
leerlingen in Milnerton beschik
ken over een zwembad, de kin
deren op Luhlaza nog niet eens
over een gymzaal. Muziekon
derwijs is in Khayelitsha een
ongehoorde luxe. En Minerton's
schoolbibliotheek lijkt alleen
bescheiden als je de paar plan
ken met flutwerken in Luhlaza
niet hebt gezien.
Veertig gulden
Voor al die extra's betalen de
ouders in Milnerton maande
lijks zo'n veertig gulden school
geld, een bedrag dat voor veel
mensen in Khayelitsha ondenk
baar zou zijn. En Milnerton is
goedkoop. Er zijn blanke scho
len die een paar honderd gul
den per maand vragen. Toch is
het verschil tussen blanke en
zwarte scholen niet alleen een
kwestie van geld, zegt Johnson.
„Alleen van de staatssteun en
het schoolgeld zouden we niet
rondkomen
En hij wijst op het sportveld,
dat door ouders en leerlingen
samen is omgespit, gladge
maakt en ingezaaid. Hij wijst op
de computerruimte met zo'n
twintig computers, waarvoor
het geld bijeen is gesprokkeld
FOTO CPD ERIC MILLER
met het inzamelen van flessen
en oud papier en de jaarlijkse
organisatie van puzzeltochten
en een carnavalsfeest voor de
buurt. „Het is zeker niet zo, dat
alle ouders geld hebben om ons
extra te steunen. Maar ook zon
der geld kun je wat voor een
school doen door er extra tijd in
te steken".
In een wijk als Khayelitsha
hoeft Luhlaza-schoolhoofd
Louw niet te rekenen op zo'n
extra inspanning van de ouders.
Armoede, lange werktijden en
andere opvattingen over onder
wijs maken dat die de school
vooral als taak van de leraren
zien. Maar Louw is er de man
niet naar om zich bij geldgebrek
neer te leggen.
De trots van zijn school is een
computerruimte, die nauwelijks
onderdoet voor die in Milner
ton. Een geschenk van een
sponsorend bedrijf en voor zo
ver Louw weet de enige compu
terruimte in een zwarte school
in Zuid-Afrika. De kinderen zit
ten twee aan twee achter een
toetsenbord. Niet ideaal mis
schien, maar het enthousiasme
waarmee ze elkaar achter de
monitors wegduwen, maakt
duidelijk dat ze ermee kunnen
leven.
„Andere scholen in de wijk
vragen ons, hoe we het doen",
aldus Louw, „Je hoort regelma
tig het verhaal dat wij extra geld
krijgen. Dat is echt niet zo. Wat
wel zo is, is dat je een sneeuw
baleffect krijgt, als je eenmaal
een goede naam hebt opge
bouwd. Maar ons succes maakt
ons niet bij iedereen populair.
Succes leidt altijd tot jaloezie".
'We willen op kleine schaal beginnen
KIGALI FRANS V
CORRESPONDENT
Verzoenihg is het sleutelwoord
in het Rwanda van vandaag.
Maar hoe verzoen je mensen
die enerzijds hebben meege
daan aan een grootschalige vol
kerenmoord en anderzijds
slachtoffer zijn geworden?
Ook buitenlandse instanties
willen een steentje bijdragen.
Zoals Novib, dat via het steunen
van kleinschalige activiteiten op
het platteland de twee bevol
kingsgroepen dichter bij elkaar
hoopt te brengen. Een van de
lokale organisaties waarmee
wordt samengewerkt, is Acord,
dat ondermeer vernielde huizen
herstelt.
Joy Gatera van Acord: „Voor
we met het herstelwerk begin
nen. roepen we de leden van
een gemeenschap bij elkaar en
bekijken we hoe ze de zaak het
beste samen aan kunnen pak
ken. Gekeken wordt wie wat
kan doen, zodat de arbeid ge
heel voor rekening van de ge
meenschap komt en dus niks
kost. Zo werken Hutu's aktief
mee aan het herstellen van hui
zen van Tutsi's en leg je de basis
voor verzoening."
Een belangrijke rol in dat
moeilijke proces is weggelegd
voor vrouwen. Enerzijds omdat
zij met zestig procent thans de
numerieke meerderheid vor
men, anderzijds omdat ze me
nen dat mannen niet geschikt
zijn om vrede te stichten. „Ze
hebben te veel bloed aan hun
handen", meent een activiste.
„En vrouwen zijn sterker en
vergevingsgezinder, ook al heb
ben ze heel zwaar te lijden ge
had onder de genocide."
Hoewel ook vrouwen actief
deel hebben genomen aan de
moordpartijen, is Immaculee
Habiyambere, een ander lid van
de vrouwenbeweging, ervan
overtuigd dat de meesten zich
juist hebben verzet tegen de
volkerenmoord en deze voor
zover mogelijk geprobeerd heb
ben te stoppen. „Als het aan de
vrouwen van Rwanda gelegen
had, was het nooit zover geko
men en waren er in ieder geval
veel minder slachtoffers geval
len."
Vanwege de oorlog en genoci
de is de hele Rwandese maat
schappij gedesintegreerd, zegt
Immaculee. Bindende krachten
zijn verdwenen. „Het is om die
reden dat we een landelijke
campagne zijn gestart voor vre
de, want dat is wat mensen
weer samenbindt, vrede. We
zijn het klimaat van wantrou
wen en haat beu. We willen
daarom ook vluchtelingen de
hand reiken. Zeker, nogal wat
van hen hebben gemoord en
zullen daarvoor moeten boeten.
Maar het zijn tegelijk ook men
sen en we moeten ze daarom
een kans geven tot verzoening.
„We willen op kleine schaal
beginnen, vrouwen van beide
groepen aanzetten tot het sa
men oplossen van de proble
men van alle dag. Daarna gaan
we langere termijn ontwikkelin
gen aanpakken", zegt Immacu
lee. „Omdat vrouwen in onze
maatschappij de spil van de sa
menleving vormen, verkeren zij
in de beste positie om zich te
organiseren en een sterke inter
ne vredesmacht te vormen.
Want je kunt nu eenmaal niet
alles van de overheid laten af
hangen, zeker niet in dit land
waar men nauwelijks middelen
heeft."
De campagne 'Vrouwen voor
Vrede' is op poten gezet door
Pro Femme, een landelijk or
gaan waarin dertien vrouwenor
ganisaties zijn vertegenwoor
digd. Die al geruime tijd be
staande clubs houden zich be
zig met kwesties als vrouwen
rechten, kredietverlening, ge
loof, scouting-achtige zaken en
economische aktiviteiten zoals
het maken van manden en kle-
ding.
„Na de oorlog kwam de vrou
wenbeweging tot het inzicht dat
zij een centrale rol diende te
spelen in de morele en fysieke
(landbouw, huizenbouw) reha
bilitatie van het land", verklaart
Marion Herens. Ze is uitgezon
den door SNV en Novib en ad
viseert de vrouwengroepen in
Rwanda over de beste manier
waarop ze hun boodschap via
de media kunnen uitdragen.
„Vrouwen speelden sowieso na
tuurlijk al een belangrijke rol in
het gezin, maar door de oorlog
is die flink versterkt. Heel veel
vrouwen zijn nu het hoofd van
het huishouden, staan er alleen
voor en het hangt daarom hele
maal van hen af of families en
gemeenschappen overleven.
Goed opgeleid
De bedoeling is daarom vooral
aan de basis, in de dorpen
(„Daar moet allereerst de grote
verzoening tot stand komen"),
vrouwen te mobiliseren voor de
vredeszaak en tegelijkertijd eco
nomische activiteiten te ont
plooien, zodat ze zichzelf en
hun gezinnen kunnen onder
houden. Het vredesprogramma-
is grotendeels door de Rwande
se vrouwengroepen zelf opge
zet.
Marion Herens: „De meeste
vrouwen aan het hoofd van de
ze groepen zijn goed opgeleid,
er zitten veel onderwijzers en
juristen bij. Ze weten wat ze wil
len, maar hebben hulp nodig bij
de uitvoering".
Financiële steun is vooral no
dig voor het inrichten van kan
toortjes, het kopen van ver
voersmiddelen en gereedschap
pen zoals hakken en naaima
chines en het opleiden en beta
len van vrouwen die in de dor
pen de groepen kunnen bege
leiden. Maar ook mentaal kun
nen de vrouwen wel een opkik
ker gebruiken. „Veel vrouwen
zijn erg moe; ze zijn al vanaf
september druk in de weer met
de vredescampagne. Daarnaast
hebben ze een baan en kinde
ren, ze staan echt overal alleen
voor. Ze hebben niet eens tijd
voor de verwerking van hun ei
gen, uit de oorlog en genocide
voortvloeiende problemen. Ze
schuiven bepaalde kwesties
steeds voor zich uit, wat natuur
lijk niet goed is. Onze steun kan
daarbij erg belangrijk zijn."
Uit persoonlijke gesprekken
blijkt vaak ook dat, hoe kranig
hun optreden ook is, veel vrou
wen twijfelen aan de haalbaar
heid van hun plannen. Ze vre
zen dat ook de huidige regering
niet het vreedzame regime is
dat ze aanvankelijk hadden ge
dacht. Ze schrikken van onver
zoenlijke, harde uitspraken van
de leiders, zijn bezorgd over de
veiligheid en mensenrechten in
het land en zijn bang voor een
nieuwe oorlog.
YAP DILIP GANGULY
)e chauffeur neemt zijn passa-
ier op via de achteruitkijkspie-
el, terwijl hij de taxi over een
erlichte snelweg langs glanzen-
e wolkenkrabbers rijdt. Als hij
eeft vastgesteld dat de passa-
ier een buitenlander is maakt
ij een wegwuivend gebaar en
egt: „Saudi-Arabië is geen
oeie plek meer om geld te ver-
ienen."
Na twee decennia lang het
'elvarendste land van het Mid-
en-Oosten te zijn geweest, dat
en magnetische aantrekkings-
racht uitoefende op zowel rijke
ndernemers als arme arbei-
ers, worstelt Saudi-Arabië nu
iet geldproblemen en is de
eersende familie Al-Saud
teeds meer aan kritiek onder-
evig.
Saudi-Arabië is de grootste
lieproducent en -exporteur ter
wereld. Een kwart van alle be
ende oliereserves ter wereld
evindt zich onder Saudisch
voestijnzand. Deze omstandig-
leid heeft de Al-Sauds de gele
enheid gegeven hun onderda-
en in de watten te leggen en
Ie absolute macht in handen te
'ouden.
De Saudiërs zijn het gewend
fan wieg tot graf verzorgd te
vorden. Ze krijgen gratis ge-
ondheidszorg en onderwijs,
iet telefoneren in eigen land
vas altijd gratis, elektriciteit en
water zijn bijna gratis. Inkom
stenbelasting bestaat niet.
Daarin komt echter langzaam
verandering. Het land ziet zich
als gevolg van dalende olieprij
zen, de enorme kosten van de
Golfoorlog van 1991 erj de
groeiende oppositie gesteld
voor ongekende problemen.
In de theehuizen in de hoofd
stad Riyad zijn de stijgende prij
zen en de bezuinigingsmaatre
gelen van de regering populaire
gespreksonderwerpen. Veel
.mensen vragen zich af of het
sociale contract van de regering,
onbeperkte vrijgevigheid in ruil
voor onbeperkte macht, gevaar
loopt.
Belast met een schuld van
ruim 90 miljard gulden door de
Golfoorlog en een al vijfjaar du
rende daling van de olieprijzen,
moet de regering haar inkom
sten voor een deel bij de bevol
king weghalen.
De olie-exporten, die vorig
jaar zo'n 50 miljard gulden op
brachten, zullen de regering aan
ongeveer 75 procent van haar
inkomsten helpen. Naar wester
se maatstaven zijn de lasten die
de gewone Saudiërs sinds kort
moeten dragen nog altijd be
hoorlijk licht.
De benzineprijs is gestegen
van 9 cent tot 16 cent per liter.
Elektriciteit en water zijn iets
duurder geworden en voor bin
nenlandse telefoongesprekken
moet een klein bedrag worden
betaald. Binnenlandse vluchten
Olie nog steeds een rijke bron van inkomsten voor Saudi-Arabië.
zijn 20 procent duurder gewor
den.
Het is niet bekend hoeveel
geld de regering met deze maat
regelen denkt te verdienen,
maar de Verhoging van de ben
zineprijs alleen al zal naar
schatting van economen jaar
lijks zo'n vier miljard gulden
opleveren.
Tot nu toe heeft de regering
nog geen aanstalten durven
maken om inkomstenbelasting
in te voeren of de verzorgings
staat af te breken.
De internationale financiële
gemeenschap heeft de gewijzig
de aanpak van de regering met
instemming begroet. Na vorig
jaar de uitgaven al te hebben
verminderd, kondigde de rege
ring in januari aan dit jaar nog
eens zes procent minder te zul
len gaan uitgeven. Ze hoopt
daarmee het gat in de begroting
terug te brengen van bijna 20
miljard gulden in 1994 tot ruim
6,5 miljard gulden dit jaar.
Bankiers schatten de buiten
landse schuld van Saudi-Arabië
op ruim 116 miljard gulden. Dat
is niet ongewoon hoog, maar
het is de snelheid waarmee de
schuld de laatste jaren is geste
gen die heeft geleid tot bezorg-
heid bij westerse landen, die
lang hun voordeel hebben ge
daan met de schijnbaar onuit
puttelijke rijkdom van het land.
ARCHIEFFOTO
Volgens minister van financi
ën en economie Aba al-Khail
wijst 'alles' erop dat het dit jaar
beter zal gaan dan vorig jaar.
Diplomaten zeggen dat de rege
ring wil laten zien dat ze vast
van plan is orde op zaken te
stellen en bereid is impopulaire
maatregelen te nemen.
De Saudische samenleving
heeft een goeddeels gesloten
karakter. De regering functio
neert voornamelijk in besloten
heid. Toen koning Fahd vorig
jaar een adviesraad installeerde,
waarvan de 60 leden door de re
gering' worden benoemd en
vrijwel geen macht hebben,
maakte hij direct duidelijk dat
verdergaande democratisèring
er beslist niet inzat.
De pers wordt aan een stren
ge censuur onderworpen. Afge
lopen september demonstreer
den in de centraal gelegen stad
Buraida 10.000 moslim-funda
mentalisten tegen de arrestatie
van sjeik Salman al-Audeh, een
geestelijke die openlijk kritiek
uit op de regering. Volgens in
ballingschap levende dissiden
ten werden er 1.000 mensen op
gepakt en gevangen gezet. Het
duurde weken voor de regering
de gevangenneming toegaf van
'slechts' 130 personen.
De dissidenten in balling
schap, van wie de meesten in
Londen wonen, bestookten
westerse media en buitenlandse
regeringen met faxen soms
verstuurden ze er wel 800 per
dag waarin ze spraken van
corruptie binnen de koninklijke
familie en arrestaties op grote
schaal van moslim-activisten.
De maand daarop vaardigde
de geestelijke leiding van de
Wahhabi-sekte, de overheer
sende islamitische sekte, een re
ligieus verbod uit op de ver-
spreiding van dergelijke berieh-
Tên. Het verbod heeft echter
geen merkbare invloed gehad
op de campagne van de dissi
denten.
Onder vier ogen zijn er meer
mensen die kritiek hebben op
de overdadige levenswijze van
de 73-jarige koning en zijn om
vangrijke familie. Er zijn zo'n
5.000 prinsen en prinsessen,
van wie er ongeveer 2.000 wer
kelijke macht hebben.
Fahd, wiens vermogen wordt
geschat op bijna 20 miljard gul
den, bezit meer dan tien palei
zen in Saudi-Arabië en Europa,
een met luchtdoelraketten uit
gerust jacht van 1 miljard gul
den en een Boeing 747. Fahd is
sinds 1982 koning en premier.
De gezondheid van de koning is
naar verluidt slecht. Zijn broers
beginnen ook al aardig op leef
tijd te raken en leden van de
tweede generatie Saudische
prinsen staan in de rij om Fahd
op te volgen. Dat heeft de ver
deeldheid binnen de koninklijke
familie, waarbinnen verschillen
de facties bestaan, vergroot.
De Amerikaanse Midden -
Oosten-deskundige Simon
Henderson merkte onlangs op
dat in de 250 jaar dat de Al-
Sauds het Arabische schierei
land overheersen, familievetes
nu en dan hebben gezorgd voor
onderbrekingen in die over
heersing. Niet eerder woedde er
echter volgens hem zo'n felle
machtsstrijd binnen de familie.
