Volvo's en oude tradities
bezwadderde lucht rond
touw van Europarlement
's Nachts kan je geest aan het heksen slaan
Buitenland
[nhaalslag Franse werknemers
-TERDAG 25 MAART 1995
Bovenmeester en rabbijn Abraham Pinter en zijn kinderen. foto cpd betsie van der meer
kinderen spelen, jongens en
meisjes gescheiden door een
hoge afrastering. Pinter glim
lacht: ,,Toen mijn vader deze
school in 1942 stichtte, had hij
zes kinderen. Kijk nu eens om u
heen."
In zijn benepen kantoortje in
de Yesodey Hatorah School laat
Pinter nog eenmaal zijn hand
door de baard glijden. „Echt
scheiding is in onze gemeen
schap een gebod', als een huwe
lijk niet wil lukken", legt hij uit.
„Wij zijn niet zoals de katholie
ken. Maar omdat huwelijken bij
ons een rationele basis hebben,
zijn echtscheidingen hier zeld
zaam. Het echtscheidingsper
centage in Stamford Hill is
slechts vijf procent. In de libera
le joodse wijken is dat cijfer 33
procent."
kortdurend malversaties en tegenslagen Heksenverbrandingen lopen in Noord-Transvaal steeds verder uit de hand
odse wijk Stamford Hill in Londen is een waar wonder
RESPONDENT
nieuwbouw van het Euro-
lement in Brussel kwam de-
[veek voor de vijfde maal in
cessie in opspraak. Het
.f^nelt van de tegenspoed en
jversaties rond het gebouw,
/kennelijk niet voor niets de
Jlaam 'Gril der Goden' heeft.
jerwijl het pand nog moest
rijzen, werd al gesproken
jr grootheidswaan en geld-
feypilling. Vooraanstaande, ar-
lecten spraken smalend over
Isteuropese overheidsbouw-
i met Ceausescu-allures'. Het
ÏH d een 'beschamend ge-
enk van België' aan Europa
ioemd, 'een banaal specula-
;ebouw, onwaardig als huis-
ting voor de Europese instel
len en voor de democratie',
jeer op keer werd de opleve-
verschoven. En nog steeds
[echts eenderde van het tota-
Iomplex gereed. Vervolgens
m begin vorig jaar een kri-
rapport uit van de begro
tingscommissie van het Euro
parlement. Daarin viel te lezen
hoe de eigen financieel contro
leur om de tuin was geleid wat
betreft de werkelijke kosten. Het
kon allemaal net geen fraude of
omkoperij worden genoemd,
maar op z'n minst was er sprake
van slordigheid.
In weer een nieuwe episode
bleek de lucht in het eerste op
geleverde gedeelte ontoelaat
baar slecht. Oorzaak: bouwma
teriaal bevatte het kankerver
wekkende formaldehyde. Daar
is nu nog eens de beschuldiging
bijgekomen dat negen Belgi
sche bouwondernemers smeer
geld hebben betaald om, letter
lijk, hun steentje, aan het ge
bouw te mogen bijdragen. In
wiens zakken het geld is ge
vloeid, is nog duister.
„Tja, België is een wat inge
wikkeld land", reageerde PvdA-
Europarlementariër Piet Dan-
kert gisteren onderkoeld op de
ze voorlopig laatsteaantijging
in de lange rij. Volgens Dankert
kan 'Europa' in dit geval echter
niets worden verweten. Het Eu
roparlement 'least' het gebouw
slechts van een conglomeraat
van banken, verenigingen en
ondernemingen, dat zich heeft
verenigd in de Société Espace
Léopold (SEL). Deze SEL dankt
zijn naam aan de 19de-eeuwse,
inmiddels voor de huisvesting
van het Europarlement gesloop
te Leopoldswijk in Brussel.
Dankert: „De SEL zet de ge
bouwen neer. Wij gaan als Eu
roparlement niet over hun on
deraannemers. Wij zijn geen ei
genaar, totdat wij hebben afbe
taald". Dat laatste wil het Euro
parlement overigens versneld
doen om de kosten volgens
de huidige stand van zaken 2,1
miljard gulden zo veel moge
lijk te drukken. Voor de derde
fase van het gebouw, dat vol
gend jaar zou moeten worden
opgeleverd, doemen trouwens
al nieuwe problemen op. De
vraag is ditmaal wie de kosten
van het bouwrijp maken van de
grond moet dragen. Kosten: 300
miljoen gulden.
iVaarom zouden we ophouden met acties nu
|e zo lekker op weg zijn? Er kan nog veel meer
it de bus komen." Vindt Louis Viannet, voor-
ian van de nog steeds machtige, met de Fran-
Communistische Partij verbonden vak-
pndsfederatie CGT. Hij ventileerde zijn opavt-
hg nadat de Renault-directie zich bereid had
Stoond de werknemers dit jaar 4,5 procent
lonsverhoging te geven.
De situatie bij Renault is illustratief voor heel
rankrijk. De werknemers hebben de afgelopen
[ren de buikriem stevig moeten aanhalen. Nu
p economie weer aantrekt en er presidents-
:rkiezingen aankomen, willen ze in een in-
ralslag het onderste uit de kan halen.
Premier Balladur, die graag Frankrijks vol-
:nde president wil worden, ging deze week
zee keer door de knieën. Hij gaf toestemming
)or de salarisverhoging bij Renault, waarvan
2 Franse Staat nog steeds de meerderheid be-
t. Maar de arbeiders vinden dat niet genoeg.
Ook op Corsica heerst sociale onrust. De
nbtenaren op dit eiland hebben de afgelopen
jf weken actie gevoerd voor een duurtetoe-
slag. Ze sneden het de afgelopen week vrijwel
af van de buitenwereld door het uitvaren van
de veerboten te verhinderen. De vliegverbin
ding viel ook uit. Dat kwam door acties bij de
Franse binnenlandse luchtvaartmaatschappij
Air Inter. Het personeel van Air Inter verzet
zich tegen het voornemen om hun maatschap
pij geheel te laten opgaan in Air France. Die sa
mensmelting kost immers banen.
Daarnaast zijn er acties bij de posterijen, het
landelijk energiebedrijf EDF, de spoorwegen en
in de verpleging. Afgelopen donderdag protes
teerden in parijs ook nog eens 40.000 ouderen
tegen de vermindering van hun koopkracht
doordat het ziekenfonds lagere vergoedingen
uitkeert.
Premier Balladur heeft het er maar moeilijk
mee. Presidentscampagnes zijn voor de Fran
sen nu eenmaal aanleiding hun klachten te ui
ten en 'gerechtigheid' te eisen. Bij Renault is
Balladur gezwicht en dat maakt hem zeer
kwetsbaar. Want anderen ruiken nu bloed. Bal-
ladurs toegeven aan de Renault-werknemers
sterkt anderen in de gedachte dat ook hun ei
sen wel worden ingewilligd, als ze maar door
zetten.
:iDBgeland was eeuwenlang
veilige haven voor jo-
3 die elders werden ver-
gd. De meesten kwa-
tn terecht in Noordwest-
ge nden, waar welvaart en
jinsplanning echter een,
Dujils een rabbijn het om-
>jesareef, 'na-oorlogse holo-
kst' aanrichtten. Na de
rlog telden de rabbijnen
[ia een half miljoen zie-
thans nog 300.000. En
vrezen dat met elke ge-
rade het aantal zal hal-
II 'cn'
u,!r is echter een burcht
I weigert te vallen. Stam-
u,d Hill, in Oost-Londen,
57®een der laatste joodse
ito's van Europa. Meer
I n 10.000 chassidische jo-
vefi leven er nog in de tra
pjes van de achttiende
>udiflW.
f^DEN CEES VAN ZWEEDEN
je j«RESPONDENT
ïgsp
tano jg ingang Van de school
igt een bordje: 'Wij geloven
in wonderen: we vertrou-
«i erop'. Een van die 'wonde-
BL/i' is inderdaad Stamford Hill,
lOostlondense wijk waar de
ElDlool staat. Het is een wijk
ider misdaad, zonder kran-
zonder televisie, zonder ge-
ken gezinnen.
iet is ook een wijk waar wei-
'U*en zouden willen wonen.
litenstaanders vragen mij
penis hoe wij het hier uithou-
8?r)zegt Abraham Pinter,
)fd van de Yesodey Hatorah
.ooi. „Een leven zonder
gs en sex en rock 'n roll is
ir hen dodelijk saai. Maar de
risen in Stamford Hill zijn
in zondes geïnteresseerd."
tamford Hill is het joodse
[o van Londen. Voor wie, ko-
nd uit het aangrenzende
:kney, Stamford Hill binnen-
pt, kan het contrast niet gro-
zijn. Negers maken plaats
ir chassidische joden, gemi-
jkte Naomi Campbells wor-
gepruikte mamma's, win-
verruilen Bob Marley voor
Isjer vlees. En alle auto's he
iineens Volvo.
o veel chassidische joden
Schooljongetjes in Stamford Hill: pas huwbaar als zij bijbelkennis hebben. foto cpd betsie van der meer
bezitten prehistorische Volvo
Stationcars, dat Stamford Hill in
Londen gewoon bekend staat
als 'Volvo City'. „De Volvo Sta
tioncar", legt een werknemer
van de plaatselijke dealer uit, „is
de enige auto waar de chassidi
sche jood met zowel zijn hoed
op als met zijn kinderschare in
past."
Hoewel zij nu gemotoriseerd
door het leven gaan, is voor de
ruim 10.000 chassidische joden
in het getto het leven in veel an
dere opzichten stil blijven staan.
Kranten worden niet gelezen,
zelfs de 'Jewish Chronicle' niet,
en op de televisie rust een ta
boe. „Een televisietoestel is het
spirituele equivalent van een
riool in je woonkamer," scham
pert Yaakpv Wise, een PR-agent.
„De bijbel zegt dat wat je met je
ogen ziet en met je oren hoort,
je hart beïnvloedt."
Abraham Pinter, de boven
meester en rabbijn, onder
schrijft die stelling. „Misschien
is_televisie soms informatief,
maar waar trek je de grens?"
zegt hij. „Wij iZijhJinjdC allen
martelaren. Sommigen van ons
zijn niet sterk genoeg om de te
levisie uit te zetten als het jour
naal eindigt en de harde porno
begint. Daarom is het beter he
lemaal geen televisie te heb
ben."
Een stokoude boekhandelaar,
gevraagd of hij boeken verkoopt
over de historie van het getto,
zegt kortaf: „Voor onze geschie
denis moet u in Duitsland zijn!"
Maar in werkelijkheid liggen
de wortels van de chassidische
gemeenschap in Stamford Hill
vooral in Oost-Europa. Enge
land was voor joden sedert
1492, het jaar waarin Spanje
zijn joodse bevolking uitwees,
altijd het 'beloofde land' ge
weest. En toen aan het einde
van de negentiende eeuw de
pogroms in Oost-Europa be
gonnen, was voor veel joden
Londen nog steeds de voor de
hand liggende bestemming.
De meeste joden streken neer
waar zij voet aan wal zetten, in
de buurt van Whitechapel bij
Tower Bridge. In Engeland trof
fen zij minder anti-semitisme
aan dan in Oost-Europa, maar
helemaal,veilig was ook de East
End niet. Met name een serie
gruwelijke moorden in White
chapel leidde aan het einde van
de vorige eeuw tot een groot
aantal aanvallen op de joodse
bevolking.
Hoewel Jack the Ripper vol
gens sommigen een lid van het
koningshuis was, meenden veel
oorspronkelijke wijkbewoners
dat hij een joodse slager moest
zijn. Alle moorden, zo was de
gedachte, waren gepleegd op
joodse feestdagen.
Ondanks de opleving van het
anti-semitisme bleef Londen
echter voor de joden oneindig
veel veiliger dan het Europese
continent. Terwijl Hitier aan
stalten maakte om zijn haken
kruis over Europa te leggen, re
kenden in Londen de anti-fas
cisten definitief af met Oswald
Mosley's zwarthemden. Meer
dan 300.000 mensen blokkeer
den op 6 oktober 1936 een fas
cistische optocht in Cable
Street. Deze overwinning in de
'Battle of Cable Street' was voor
vele tienduizenden joden elders
in Europa een teken om op
nieuw af te koersen op de Britse
kusten.
Anno 1995 is een gedenkplaat
op de hoek van Cable Street en
Royal Mint Street al wat herin
nert aan de veldslag die hier
plaats vond. De meeste joden
hebben Whitechapel verlaten,
en de East End is nu islamitisch.
De synagogen zijn er nog, maar
sommige staan letterlijk in
de schaduw van de moskee.
Na de oorlog waaierde de
joodse bevolking van de East
End uit naar de welvarende wij
ken van Noordwest-Londen,
waar nu vrijwel alle liberale jo
den wonen. Een kleinere, veel
orthodoxere groep streek echter
neer in Stamford Hill.
In de liberale joodse wijken is
het geloof aangevreten door de
tand des tijds, zo zeer dat het
voortbestaan van de gemeen
schap nu in gevaar is. Het was
de opperrabbijn zelf die de
noodklok luidde. In een boek
met de titel Zullen we nog jood
se kleinkinderen hebben?
schreef Dr. Sacks dat joden nu
'sneller aan het verdwijnen zijn
dan enige andere belangrijke
gemeenschap sinds de Tien
Verloren Stammen'.
Een andere rabbijn laakte het
lage kindertal en de toenemen
de neiging van joden om niet-
joden te trouwen, zodat de
joodse gemeenschap iedere ge
neratie halveert. Hij zei: „Wat
Adolf Hitler niet voor elkaar
kreeg, bewerkstelligen de joden
nu zelf. Wij zijn in Londen ge
tuige van de naoorlogse holo
caust, aangericht door onszelf."
De chassidische joden in
Stamford Hill gaan er prat op
nog immer elk van de 613 gebo
den na te leven, zoals hun voor
ouders in Oost-Europa eeuwen
geleden.
De tand des tijds heeft in Vol
vo City geen littekens achterge
laten; waar de liberale gemeen
schap in gevaar is, is het getto
tegen de tijdgeest in gegroeid.
Rabbijn Pinter: „De meeste ge
zinnen hier hebben zeven kin
deren, die altijd met andere jo
den trouwen. Daardoor is Stam
ford Hill alleen maar uitgedijd.
Er staan hier nu meer synago
gen dan in de rest van het land
bij elkaar."
Terwijl hij door zijn school
beent, vervolgt Pinter: „Deze
school was hier dertig jaar gele
den een van de drie joodse
scholen. Nu zijn er 25 scholen."
De bovenmeester gebaart
werktuiglijk naar het kale
schoolplein, waar honderden
PIETERSBURG RUNA HELLINGA
CORRESPONDENT
Tawi Matlabane weet dat ze
nooit meer naar huis kan. Ze
mag blij zijn dat ze met rust
wordt gelaten op het kleine
stukje land achter het politiebu
reau van Acornhoek, dat ze voor
veel geld huurt van het plaatse
lijke stamhoofd. En ze mag bid
den dat in de buurt geen koeien
omkomen of kinderen door de
bliksem worden geraakt.
Want Tawi Matlabane is een
heks. Dat geloofden in elk geval
de bewoners van Buffelshoek,
die haar en haar familie in 1992
het dorp uitjoegen. Ze zou met
tovenarij een kind hebben om
gebracht. Tawi mag blij zijn, dat
ze nog leeft. In 1994 werden 79
mensen in de Noord-Transvaal,
Zuid-Afrika's noordelijkste pro
vincie, slachtoffer van heksen
verbrandingen.
Een kind hoort niet te sterven,
een koe wordt niet zomaar ziek
en iemand wordt niet zomaar
door bliksem getroffen. Voor ie
der ongeluk is iemand verant
woordelijk. Dat geloven niet al
leen de inwoners van Noord-
Transvaal, dat geloven mensen
in heel Zuid-Afrika. Toverkracht
en hekserij zijn een dagelijkse
realiteit, en heksenverdrijvingen
ook. Maar in Noord-Transvaal
gaat het er feller aan toe dan el
ders.
Achter het politiebureau in
Acornhoek staan tussen kleine
veldjes maïs zo'n twintig zelfge
bouwde hutjes en huizen. Het
zou een gewoon Afrikaans dorp
kunnen zijn, ware het niet dat
de inwoners uit alle delen van
Noord-Transvaal bijeen zijn ge
bracht en dat ze allemaal, net
als Tawi, aan een gewelddadige
dood zijn ontsnapt.
Molowela moest Green Valley
verlaten, nadat de dood van een
van haar twee pleegzoons. Zijn
broer Barabara beschuldigde
haar van hekserij. „Ik ben een
keer teruggegaan, want mijn
kinderen en kleinkinderen wo
nen nog in Green Valley. Toen
ben ik door eën menigte jonge
ren geslagen en mishandeld."
Ze wist te ontkomen, maar het
streekziekenhuis weigerde haar
te behandelen. De jongeren die
haar hadden mishandeld, wa
ren ANC-activisten en de ver
pleging vreesde wraak van de
Tawi Matlabane en Molowela zijn aan de dood ontsnapt en slijten nu hun dagen achter het politiebureau van
Acornhoek. foto cpd
'kameraden'. In het geval van
Moloweia, en zeker in dat van
Tawi Matlabane, is twijfelachtig
inderdaad uit hun dorpen' zijn
verbannen omdat de andere be
woners bang waren voor hek
serij. De familie Matlabane had
kort tevoren een nieuw huis ge
bouwd. Tawi denkt dat jaloezie
de belangrijkste drijfveer was
van de actie tegen hen. Hun
huis is inmiddels gedemon
teerd: buren hebben het golf
platen dak, de ramen en deuren
gebruikt ter verfraaiing van hun
eigen woning.
„Toen we werden beschul
digd, heeft mijn man 3.000 rand
(1.500 gulden) verzameld om
naar een sangoma te gaan, een
toverdokter die kon uitzoeken
wie verantwoordelijk was voor
de dood van het kind. Maar dat
lieten ze niet toe. We hebben
geen enkele mogelijkheid gehad
ons te verweren", vertelt T^wi.
Veel overlevenden van hek
senjachten zeggen dat jaloezie
belangrijk tot hun noodlot heeft
bijgedragen. Het zijn opvallend
vaak de rijkeren uit het dorp die
het slachtoffer worden van hek
senjacht. Toch is die verklaring
alleen te simpel. Want het ge
loof in tovenaars en heksen is
inderdaad diep verankerd in de
bevolking. Zegt hoogleraar
strafrecht Johannes van den
Heever van de Turfloop Univer
siteit. Hij wijst erop dat dat en
kele eeuwen geleden in Europa
niet anders was.
„Op het platteland gelooft
vrijwel iedereen aan tover
kracht", zegt Van den Heever,
die zich sinds een jaar of tien
verdiept in het probleem en de
juridische consequenties. „Die
toverkracht kan positief of ne
gatief worden gebruikt. Een
sangoma beschikt over positie
ve krachten. Maar iedereen kan,
zonder het te weten, zijn beze
ten van een slechte geest, die 's
nachts, als je slaapt, opstijgt en
elders kwaad veroorzaakt."
De beschuldiging van hekserij
hangt dus boven een ieders
hoofd. Als een sangoma iemand
aanwijst, geeft die zijn schuld
vaak toe, ook al is hij zich van
geen kwaad bewust. Want wie
weet wat er 's nachts tijdens zijn
dromen gebeurt? Van den Hee
ver: „Ik weet van een sangoma
die in zijn werpbotjes las dat
hijzelf de heks moest zijn. Hij
heeft dat gezegd en is vervol
gens doodgeslagen en ver
brand."
Het aantal heksenverbrandin
gen is in Noord-Transvaal de
laatste tien jaar sterk toegeno
men. En alle inspanningen van
politie en justitie ten spijt, lijkt
het alleen maar erger te wor
den. Politieman M.J. Makgoba
uit Acornhoek heeft daarvoor
wel een verklaring: „De oude
gebruiken worden niet meer ge
respecteerd. Als vroeger sprake
was van hekserij, werd eerst een
sangoma ingeschakeld die een
val voor de heks zette. Was de
heks betrapt, dan bepaalde het
dorpshoofd de straf. Dat kon,
afhankelijk van wat iemand had
gedaan, variëren van een gift in
vee tot verdrijving uit het dorp,
of de dood. Maar tegenwoordig
hebben de dorpshoofden niet
meer zoveel invloed en luiste
ren de jonge mensen niet meer
naar de ouderen. Ze bedenken
zelf een straf'.
Van den Heever onderschrijft
dat. De hoogleraar werd on
langs benoemd in een rege
ringscommissie die het hek-
serijyraagstuk moet aanpakken.
Maar een echte oplossing ziet
hij niet. Strafrechtelijk is er niet
veel mogelijk. Geloof in hekserij
geldt zelfs als verzachtende om
standigheid bij heel wat moord
zaken. Een enkel geval van ja
loezie daargelaten, geloven veel
mensen trouwens oprecht dat
ze iets goeds hebben gedaan als
ze een heks hebben verbrand.
Van den Heever: „Het zijn vaak
gerespecteerde leden van de
dorpsgemeenschap die wegens
heksenmoord voor de recht
bank komen. Ze worden ge-'
steund door het hele dorp. Een
zware straf wordt door die men
sen gewoon niet begrepen en
verandert ook niets aan het pro
bleem".
Alleen beter onderwijs en
voorlichting kunnen soelaas
bieden. Maar dat wordt een
zeer lange weg, want het geloof
in heksen en tovenarij is niet al
leen iets van ongeletterde boe
ren. Politieman Makgoba is er
ook van overtuigd dat bliksem
het werk van slechte geesten is.
Van den Heever: „Op exa-
mendagen verschijnen mijn
studenten vaak met hemden
met lange mouwen, om te ver
bergen dat ze bij een sangoma
zijn geweest die medicijn in
hun huid heeft gewreven opdat
ze slagen. Ik heb ooit een on
derzoek onder zwarte studenten
medicijnen gedaan. Zelfs van
hen was tachtig procent ervan
overtuigd dat toverkracht be
staat. Reken er dus maar op dat
dat onder onderwijzers niet an
ders is".
