'Mijn geschrijf verandert geen spat aan de wereld' sr' overtuigt niet Debuut 'Geuroffer' overtuigt niet loseph Heller geeft het leven niet op Boeken Weinig subtiel smulboek Ier r-cte staafjes wierook die Marquez schrijft roman over drugskartel Medellin JONDERDAG 23 MAART 1995 944 Joseph Heller over de invloed van het schrijverschap De geruchten dat 'Sluitingstijd' zijn zwanezwang is, kan de Amerikaanse schrijver Joseph Heller niet bevestigen. Omdat hij niet weet wanneer Het Einde komt, waarover in deze roman zoveel wordt gesproken. ,,Als ik over een nieuw boek net als over 'Sluitingstijd' zes jaar doe, kon dit inderdaad wel eens mijn laatste zijn. Ik ben tenslotte 72 jaar." Maar aangezien hij geen andere hobby's heeft, is het niet uitgesloten dat hij opnieuw bewijst dat zijn wereldberoemde debuut 'Catch-22' geen toevalstreffer was. Serieuzer dan 'Catch' of zijn an dere produkten (zoals 'Eerlijk als Gold en 'God weet'). Toch zit 'Sluitingstijd' net zo boorde vol grappen, absurde logica en Hellers unieke, paradoxale dia logen. Kanker „'Sluitingstijd' is in eerste in stantie volledig ernstig te ne men vanwege mijn bèschrijving van de sterfelijkheid van de mens." Toch moet je Heller he ten om met zoveel inktzwarte humor en als zuur bijtend sar casme uit te wijden over kanker, pijn lijden, afscheid nemen, het laatste gevecht. Dit keer is niet de Duitse oorlogsmachine de tegenstander, maar de Dood. In de zojuist verschenen ro man overtreft Hellers sombere kijk op de wereld al zijn vorige kritiek. Hij zet zich fel af tegen de politieke en militaire leiders van zijn land. De president in 'Sluitingstijd', in wie we volgens de auteur zonder veel moeite Dan Quayle zouden kunnen herkennen, wordt steevast en uitsluitend Het Lulletje ge noemd. Iemand die zich in de spelletjeskamer in het Witte Huis opsluit en op de rode knop AMSTERDAM ARNO RUITENBEEK Centraal in alle gesprekken die de auteur de laatste maanden voerde, is de gedachte dat de nieuweling een vervolg is op de, in 1961 voor het eerst gepubli ceerde anti-oorlogsbestseller 'Catch-22'. Nogal wat figuren die in dit debuut voorkwamen, zoals bommenrichter Yossarian en mess-officier annex sjache raar Milo Minderbinder, keren terug in 'Sluitingstijd'. Ook wor den in het laatste werk herinne ringen opgehaald aan de Twee de Wereldoorlog, waaraan Yos sarian als een waanzinnige te vergeefs trachtte te ontsnappen. Heller ontkent dat er van een 'Catch-22 deel 2' sprake is. „'Sluitingstijd' gaat over veel meer mensen, beslaat een gro tere periode en beschrijft een veel groter aantal gebeurtenis sen. Yossarian en de andere personen pasfen er wel in. Ik wil laten zien hoe het mijn genera tie is vergaan in de 40 jaar die er tussen de uit 1953 daterende eerste regels van 'Catch' en nu zitten." Zijn jongste roman is ook se rieus bedoeld, benadrukt Heller. ir neefje Maarten 't Hart - Auke Kok, De verrader. Le ven en dood van Anton van der Waals. De succesvolste verrader tijdens de Tweede Wereldoorlog, in dienst van de Duitsers. Hij was verloofd met de dochter van een voor aanstaande verzetsman en te gelijkertijd met de Duitse se cretaresse van een chef bij de SD. Naast zijn verraderswerk vermoordde hij eigenhandig mensen. In 1950 werd hij te rechtgesteld. W.F. Hermans baseerde zich op Van Der Waals' geschiedenis voor De donkere kamer van Damo cles. Uitg. De Arbeiderspers, 335 pag., prijs f39,90. - Paul Arnoldusse en Albert de Lange, Finale mei. 1-Iet einde van de oorlog in Neder land; gewone mensen in on gewone omstandigheden. Uitg. De Arbeiderspers, 232 pag., prijs f34,90. - Remco Campert, Ohi, ho- ho, bang, bang OF Het lied van vrijheid. De jonge veel- archieffoto anp Henk van der Horst literair neefje Maarten 't Hart jBOEKEN 1 j RECENSIE SOPHIE VERBURC Joseph Heller 'Sluitingstijd'; Uitg. lAnthos, fl.45,- (paperback); fl.59,50 (gebonden). loseph Heller debuteerde in 1961 met 'Catch 22'. De ro- man gaf een kritisch en sati risch beeld van de bureaucra- tie in het Amerikaanse leger jijdens WOU. Toen de jonge- jen zich tegen de Vietnam- porlog keerden werd het een inodel van protest tegen de 'jjekte van oorlog in het alge neen. Na vijf andere boeken heeft i ie nu 72-jarige Heller een kachtig, rijp 'vervolg' op 11 patch 22' geschreven. On-. angs kwam de Nederlandse jertaling uit onder de titel -1 Sluitingstijd'. Dit keer neemt lij niet alleen de bureaucratie 11 ji het leger, maar de hele i'esterse maatschappij op de 7 odorrel. Met Hellers zwarte hu- fior en scherpe observaties jjidt dat tot een werveling van lolitieke, sociale en zakelijke ="==jitwassen. Tegen 'sluitings- ijd' ontaardt alles, met een ;uwelijk tussen miljardairs iat niet aan de kerkregels, paar aan de anti-trustwetge- moet worden getoetst; Mjiet een president die door i ?djdereen Lulletje wordt ge- oemd en in het vuur van zijn 1 bmputerspel uiteindelijk op knop drukt waarmee alle V, merikaanse atoomwapens M slanceerd worden; maar ook 1 "iet de terugkeer van Yossari- n 01 \i uit de ondergrondse werel- bn die de grootste opportu- ,(!p0ljsten en zakelijke doden bor na de apocalyps georga- jseerd hebben, 00. iVoor het zover is zien we irst hoe de overlevenden in Yossarians lichting na - (Oil terugkeren naar de VS, aar ze trouwen en op een of idere manier meedraaien in nieuwe, snellere maat- ihappij. Sammy Singer is de jstige, licht contemplatieve h rij ver van promotieteksten )or Time en sinds enige tijd lei - bduwnaar. Yossarian is een Irlijke levensgenieter, maar Dr'pk onlosmakelijk met de woe 2itd.de Minderbinder verbon- ckisinn, tegenwoordig als semi- 1 ^pensioneerde semi-advi- i ur van diens enorme bedrijf ges< h M en Co. Zoals te ver achten van deze ultieme idernemer, is Minderbinder i.Bt zijn zoon M2 tegenwoor- zo 0(g overgegaan van eieren en yptishe katoen op de han- 1 in militair materieel. Ze oberen de regering een in te verkopen voor een Jl egtuig dat zo snel en zo on- ip jhtbaar is voor radar dat er •.i.i-'ifs geen tekeningen van i een iji, Ook aast M M en Co. 3 woe' de oude legerpredikant ppman. Deze bleek ineens r c aar water te pissen en is j,br de geheime dienst gek- 71 biapt wegens het zonder dad9 21.30' 1- 18.45! 13.15 BOEKEN RECENSIE. JOS DAMEN Tiptionan der Horst: Het geuroffer. Uitge- rbeiderspers Amsterdam. Fl 29,90. 12 erbouw voord 'gestorven' staat in -3456^rste zin van het boek; in de laatste. Henk van j ïorst, bekend van de tv- amma's Showroom en dag. li Majeur, heeft met zijn de- ik 13 ioman 'Het geuroffer' geen kkend boek geschreven. uitgever noemt 'Het ffer' een 'bittere bekente- nan'. Dat valt tegen. Auto- g 13,llfisch is het boek zeker. ,er Horst schrijft heel wat lag- 21Ch af. Een gescheiden vijf- za 20 herwerkt zijn verleden: de van zijn ouders (moeder 20.ilvader in 1983) haalt al lé.30. familieherinneringen bo- za zo w<j itel van het boek verwijst g i3 ijbij zijn moeders dode li- Ij i aansteekt en meer dan jaar later bij het graf van .15, lózers: een geuroffer als af- van het verleden. calvinistische verleden io" d|i voor veel trauma's ge- p De familie van der Horst ag. 11 /eèrst in Amsterdam, later .5, 21 Aringen. Henk is een kind 070-3q tijd; rebels in zijn jeugd; i in een open huwelijk dat jr., dagjjg openheid niet bestand later omzien in verteder- 'l^l^k- Uiteraard blijft de rela- ueen lé' zoon en zijn ouders 15, Nigifdthema van dit boek. ie ook der Horst loopt niet al- 19.00. jematisch in de voetspo- zijn literaire neef Maar- dart. Ook de stijl doet af vergunning produceren van deze grondstof voor atoom wapens. Verder ligt Yossarian in het ziekenhuis, alwaar hij hulp vraagt aan alle mogelijke specialisten; hij weet zeker dat hij iets vreselijks onder de leden heeft en dat hij zal ster ven. Het laatste kunnen de artsen bevestigen, voor het eerste is geen enkele aanwij zing te vinden. Wel vermoedt de psychiater een ouder- domsdepressie en kan Yossa rian met de droevige onco loog Dennis Teemer treurige wereldbeelden uitwisselen. Zo proberen Yossarian en Sammy dus nog iets moois van het leven te maken, ter wijl bijv. Minderbinder en zijn zetbaas in het Witte Huis, Macaroni Cook, prachtig mo del staan voor de idioterie (en het gevaar) van door geldlust aangezwengelde wapenwed loop en politiek. Ondertussen speelt het ver haal van de definitieve ont aarding van de maatschappij zich af in en onder het Bus station van de Havendienst, in hartje Manhattan. Hier is de moderne samenleving in al zijn facetten vertegenwoor digd. Zakenmannen en-vrou wen in poepdure (mantel)pakken spoeden zich er van en naar hun winstge vende werk, tussen het men selijk afval van daklozen, hoe ren en junks door. In Hellers met geronk en gerook van duizenden bussen gevulde hel op aarde, huist zelfs een politiebureau. Dagelijks stre ven daar de agenten en re chercheurs naar het onmoge lijke; er zijn meer wetsover treders dan -handhavers. On der dit realistische 'house of horrors' bevinden zich nog twee werelden, het geheime gangenstelsel van de veilig heidsdienst van het Witte Huis en het postume luna park van Mr. Tilyou. Groots en meeslepend en akelig grappig -koerst 'Sluitingstijd' op het einde en deze onder wereld af. Maar hoe finaal en treurig ook, wanhoop of paniek wordt in dit verhaal niet toe gelaten. En dat is precies waar Hellers werk aldoor over gaat; hij ziet de slechtheid en rade loosheid van de westerse sa menleving, maar geeft het le ven niet op. In 'Catch 22' al verklaarde Yossarian dat hij liever doodging dan in de oorlog te sterven, en vijftig jaar later zegt hij, als hij de keus heeft, toch nog steeds liever te blijven leven. Giftig afval, radioactiviteit, pestici den, vrij ondernemerschap en tegenstanders van abortus ten spijt. Heller is blij dat hij niet meer zo lang hoeft, want hij ziet het echt somber in. Maar dat hebben alle mensen in al le tijden gedaan en zolang er nog iets te leven valt moet ie dereen daar ook van genieten. en toe aan 't Hart denken; af wisselende flash backs in een sterk realistische, af en toe wat houterige stijl. Ook de uitgever had wel wat beter zijn best mogen doen: fouten in afbrekingen, spelling (brandcard op pag. 167!) en in terpunctie zijn niet nodig. Zijdelings komt in de roman een actuele zaak als euthanasie bij ondraaglijk lijden ter sprake. Het best beschreven vond ik de tweeslachtige houding ten op zichte van de ouders en de daardoor gekleurde jeugdherin neringen. 'Is dit het nut van mijn be zoek aan het graf van mijn ou ders? Afscheid te nemen van die frustraties, van het gevoel dat die de laatste jaren van mijn le ven beïnvloedden? Gevoelens die heel vaak sterk bepalend zijn geweest voor mijn contact met anderen? Vandaag dit ritueel?' drukt. Dat hij daardoor het ver nietigingsapparaat in werking stelt, ontgaat de machtigste man in de jaren negentig. „Dat is mijn boodschap. Dat de werkelijke macht ligt bij olie domme figuren, of ze nu Ken nedy, Johnson, Bush, Quayle of Het Lulletje heten. Dat zij een levensgevaar vormen. Amerika nen zouden banger moeten zijn voor die figuur in het Witte Huis dan voor de Russen of Chinezen of andere vermeende tegen standers." Dat zijn ze echter niet, weet Heller ook zeer goed. „Ik heb niet de geringste illusie dat mijn schrijfsels een spat ver andering in de wereldorde tot stand kunnen brengen." Niemand wil die verandering. „Specifieker, niemand die het goed gaat, zit op welke verande ring dan ook te waChfé'fil 'De ambtenaren, de ondernemers, allen die hun buik vol kunnen eten, houden het systeem in tact." Prostitutie, criminaliteit, daklozen, armen en werklozen zijn verwaarloosbare bijproduk- ten. „We aanvaarden dat die dingen en mensen er zijn. Ze raken ons niet." Oorlog Nee, vindt de schrijver, het eni ge dat het door hem zo bekriti seerde systeem omver zou wer pen, zou een nieuwe verschrik king ter grootte van de Tweede Wereldoorlog zijn. Kom hem dus niet aan met ideeën over de macht van het geschreven woord. Lezen en schrijven zijn niet meer dan bijzondere leuke bezigheden. „Sommigen maken bijvoor- DEN HAAG ANP Nobelprijswinnaar voor de li teratuur Gabriel Garcia M&r- quez gaat een boek schrijven over de drugshandel in Co lombia en het kartel van Me- dellin. De schrijver twijfelt- nog of hij zijn nieuwe werk als een roman of uitgebreide re portage aanduidt. Noticia de un secuestro (Bericht van een Ontvoering) verschijnt het eerst in Spanje en Latijns-Amerika op de markt. Een Nederlandse ver taling laat nog geruime tijd op zich wachten. Roman of jour nalistiek werk, het boek krijgt volgens critici een geheel an der karakter dan alles wat Mérquez eerder heeft ge schreven. De Colombiaanse schrijver baseert zijn nieuwe werk op waar gebeurde feiten en inci denten rond de drugsproble matiek in Colombia die in heel de wereld veel aandacht hebben getrokken. De auteur zelf houdt angstvallig geheim om welke concrete gebeurte- 1 beeld de grote vergissing dat ik tegen het kapitalisme zou zijn. Vanwege het karakter Milo Min derbinder. Maar ik schilder hem toch niet af als de vette kapita list met de dikke sigaar, die over lijken gaat? In 'Catch' weet hij met zijn gesjacher de levens standaard van zichzelf èn zijn medesoldaten tot prettige hoog ten op te tillen. En in 'Sluitings tijd' is hij een even sterfelijke als charmante rommelaar, die de regering knollen voor citroenen verkoopt en met de opbrengst velen, onder wie zijn semi-ge- pensioneerde semi-adviseur Yossarian, een aangename le vensavond bezorgt. Het kapitalisme en de demo cratie mogen niet zaligmakend zijn, voor Heller zijn ze het bes te dat er menselijkerwijs moge lijk is. De maatschappij is zieker dan ooit, maar de consumenten zijn nog nooit zo gezond ge weest. De Verenigde Staten is geen hemel, maar de hel ziet er heel anders uit. New York mag een verdorven stad zijn in veler ogen, een patiënt die door de medici is opgegeven en toch zou Heller er nooit voor lange tijd afscheid van kunnen ne men. „Verhuizen? Ik? Waarheen? Naar Groot-Brittannië, naar Ne derland? Ik weet zeker dat de degenen die in Europa aan het roer staan, geen haar beter zijn dan de Amerikaanse leiders. Bo vendien: ik haat verhuizen, vluchtschema's, al dat gedoe. Ja, reizen doe ik graag. Op uit nodiging van mijn uitgevers. Dat is reden genoeg om te blij ven schrijven. Zolang het kan." nissen het gaat, maar duide lijk is dat in elk geval Pablo Escobar een belangrijke rol speelt in zijn boek (maar niet de hoofdrol). De conclusie die de schrijver trekt, wijkt vol gens El Pafs voor een groot deel af van de officiële lezing van de gebeurtenissen. Escobar was de beruchte chef van het kartel van Me- dellin, dat tot enkele jaren ge leden de smokkelvan hard drugs naar de VS, Europa en Japan domineerde. De voort vluchtige Escobar werd op 2 december 1993 doodgescho ten door leger en politie, na dat hij anderhalf jaar lang uit hun handen had weten te blijven. Mórquez heeft zich altijd intensief beziggehouden met de drugsproblematiek in zijn land die Colombia een slechte naam in de wereld heeft be zorgd. De schrijver meent dat in feite alleen legalisering van harddrugs, onder bepaalde voorwaarden, de macht van de kartels kan breken, vooral in financieel opzicht. BOEKEN RECENSIE PEER VAN 'T ZELFDE Kapitein Corelli's mandoline; Auteur: Louis de Bernières; Vertaalster: Tinke Davids; De Arbeiderspers; Prijs: 45,-- (gebonden). „De eilandbewoners herinneren zich dat de Duitsers geen men sen waren. Het waren robots zonder principes, machines die zorgvuldig waren afgestemd op roof en wreedheid, zonder eni ge hartstocht dan hun voorlief de voor macht, en zonder enig ander geloof dan hun natuur recht om een minderwaardig ras onder hun hielen te vertrap pen." „Hij was een Kroaat, een van die schurkachtige fanatiekelin gen die nationaal-socialistischer waren dan Goebels in eigen persoon, en met heel wat min der charme dan laatstgenoem de." „Weber was tweeëntwintig en had nog nooit een naakte vrouw gezien; hij was niet zo'n onver zoenlijk en dwangmatig ver krachter als de Kroaten en de Sudetenduitsers die zich bij het leger hadden aangesloten." Drie citaten uit een'roman die De Arbeiderspers uitbrengt juist in deze maand, onder de para plu van het boekenweekthema: de vijftigste mei. Dat is haar goed recht natuurlijk, en de oorlog verkoopt goed dus het is zaak daar een graantje van mee te pikken. Ietwat merkwaardig is wel dat een auteur vijfig jaar na de bevrijding nog dergelijke onbezonnen oordelen geeft over een volk als geheel. Genuanceerder is hij over Ita lianen, althans het niet-facistoï- de deel ervan. Dat zijn ook huif- ters maar 'ze wisten dat ze ver keerd handelden'. En in het na woord weet hij dan nog te mel den: „Ik kan tot geen andere conclusie komen dan dat de communisten, wanneer ze niet volstrekt waardeloos, verrader lijk en parasitair optraden, on voorstelbaar barbaars waren." belovende dichter Menno van der Staak geeft zich over aan passie, dronkenschap en poë zie. Uitg. De Bezige Bij, 87 pag., prijs f 17,50. - Joris Note, Het uur van ongehoorzaamheid. Verha len van Vlaamse schrijver (geb. Borgerhout, 1949). Uitg. De Bezige Bij, 171 pag., prijs f 34,50. - J.G. Frazer, De Gouden Tak. Over mythen, magie en religie. Klassieke, oorspron kelijk uit,twaalf delen samen gestelde studie, in 1922 in Londen uitgegeven als The Golden Bough. Uitg. Contact, 910 pag., gebonden, prijs f 145,00. - Patricia D. Cornwell, Mo dus operandi. Cornwell was misdaadverslagggever en sys teemanalist bij de patholo- gisch-anatomische dienst in Virginia. Haar eerste roman, Fataal weekend, won diverse prijzen. Uitg. Luitingh-Sijt- hoff, 351 pag., prijs f29,90. - Naar huis. Reisverhalen van Cees Nooteboom. Jan Brokken, Boudewijn Büch, Charles Darwin, Paul Theroux, Colin Thubron, Alf red Wallace, V.S. Naipaul. Uitg. Atlas, 159 pag., prijs f 15,00. - Wim Brands, Zwemmen in de nacht. Gedichten van programmamaker van de VPRO. Uitg. L.J. Veen, 61 pag. - Nederland en de Tweede Wereldoorlog. Twee delen waarin alle aspecten van het dageljks leven tussen 1940 en 1945 aan de orde komen. Reader's Digest, f 198,00. Mij dunkt, deze auteur mag geen onbevangen waarneming verweten worden. Dal is, blij kens het volgende, laatste citaat, niet verwonderlijk: „Veel van wat ik heb geschreven berust op horen zeggen, aangevuld met mythen en vage herinneringen, en dat zijn natuurlijk (sic!) de dingen waaruit geschiedbe- schrijving bestaat." Ironie is niet De Bernières - zo heet hij - sterkste kant en hij is wars van subtiliteiten, dus ik ga ervan uit dat hij meent wat hij beweert. Maar als je zijn po litieke inzichten laat voor wal ze zijn, dan resteert er een zeer sfeervolle roman, zo'n smul boek waarbij je je moet inspan nen niet stiekem de laatste bladzijde op te slaan, om maar zeker te weten dat hel ondanks alles goed afloopt. Zo'n boek dat je vroeger onder de dekens las, met een duidelijke schei ding tussen de goeden en de slechteriken, waarbij de eersten overleven en de laatsten smade lijk afgaan, zonder dat je ook maar een keer op het verkeerde been wordt gezet of gaat twijfe len aan je eigen waardeoorde len. Bovendien speelt,het verhaal zich af op Kefallinia. Daar heeft niemand ooit van gehoord maar 't is een Grieks eiland. Dus: strakblauwe luchten, een dito zee waarin een plaatselijke visser dartelt met dolfijnen, knoestige eeuwenoude pijnbo men tegen zondoorstoofde hel lingen en de kriebelende geur van oregano. Des avonds klin gelen er de belletjes van de kud de geiten. Wie o wie zou zich daarin niet krap 500 bladzijden willen onderdompelen? Zon, zee, oorlog en een on mogelijke liefde: traditioneler kan het bijna niet. De film die van deze roman moet worden gemaakt, zal volle zalen trekken. Ik kan het gesnuf en geschater al horen (dat deed ik zelf bij le- zine ai. nameliikL John Adams Institute in geldnood AMSTERDAM GPP Het noodlijdende John Adams Instituut in Amsterdam heeft nog een jaar de tijd om geldschieters te vinden. Zo niet, dan komt de le zingenserie met vermaarde Amerikaanse auteurs als Joseph Heller, Joseph Brodsky, John Irving, Susan Sontag, Gore Vidal, Derek Wal- cott en Donna Tartt in gevaar. Het John Adams Instituut is geves tigd in het Westindisch Huis. Van daaruit werd in de Gouden Eeuw besloten tot de stichting van Nieuw Amsterdam, op de plek van het huidige New York. In de oorspronkelijke opzet zou het instituut uitgroeien tot de Amerikaanse pendant van het Goethe Instituut en het Maison Descartes. De Amerikaanse overheid legt echter geen prioriteit bij dergelijke instituten in Europa. Het bekende beeld van de bevrijding: bloemen, tanks, meisjes en soldaten. foto pr

Historische Kranten, Erfgoed Leiden en Omstreken

Leidsch Dagblad | 1995 | | pagina 13