'Ik kan niet om die oorlog heen'
'Allersmeerigste teksten'
Angen Los: meeslepende griezels
Cultuur Kunst
Concertgebouworkest
rhoogt de prijzen
Jubileumfeest Kylian en
Nederlands Danstheater
Lanting kan zwakke
klucht niet redden
/RIJDAG 17 MAART 1995
chef annemiek ruygrok. 071 -356471plv -chef jan rijsdam. 071-356472
Juweel van een atlas verkocht
Maastricht» Le Grand Atlas van de zeventiende-eeuwse Amster
damse cartograaf Joan Blaeu is gisteren tijdens de Europese
Kunstbeurs in Maastricht (Tefaf) gerkocht door een Engelse ver
zamelaar. Voor de Franse editie van de in 1663 gedrukte
Grooten Atlas was door het in Geldrop gevestigde antiquariaat
Paulus Swaen 650.000 gulden gevraagd. Het bedrag waarvoor de
atlas werd verkocht, is niet bekendgemaakt. De atlas geldt we
tenschappelijk en druktechnisch als een juweeltje.
Vertelling Salomo's tempel
leiden Elija van Dijk vertelt op zaterdag 18 maart de legende
over de bouw van de tempel van koning Salomo. De vorst heeft
j voor die opdracht de bouwmeester Hiram aangetrokken. Tij -
dens een bezoek raalkt de koningin van Saba diep onder de in-
I druk van deze kunstenaar. Van Dijk begint de vertelling om
20.00 uur in jeugdboekhandel Silvester aan het Rapenburg 17.
Rapper Eazy-E lijdt aan AIDS
los angeles De Amerikaanse rapartiest Eazy-E, mede-oprichter
Ivan de baanbrekende rapformatie N.W.A. (Niggers With Attitu
de), heeft gisteren verklaard dat hij aan AIDS lijdt. Hij werd in
ernstige conditie in het ziekenhuis opgenomen. Bij de 31-jarige
'rapper, zijn echte naam is Eric Wright, werd AIDS vastgesteld
hij zich onder behandeling liet nemen wegens ademha-
ilingsmoeilijkheden drie weken geleden. De zanger wist niet dat
bij met het HIV-virus was besmet en weet ook niet waar hij de
<jziekte heeft opgelopen.
Bach-cd Stenberg en Van Zweden
[haarlem Violist Jaap van Zweden en fluitiste Berdien Stenberg
hebben de eerste drie Brandenburgse Concerten van Johann Se
bastian Bach op cd gezet. De produktie van het project is in han-
pen van de Britse musicus Tom Parker, die in het verleden al ve
le populaire bewerkingen maakte van klassieke composities, on-
Jer meer The Young Messiah. Parker schreef ook de arrange
menten voor de cd, die onder de titel The Brandenburgs vanaf
>7 maart in de platenzaak te koop is. Behalve The London Ses
sion Orchestra onder leiding van Gavyn Wright werkt bovendien
>en moderne ritmegroep aan het project mee.
Tentoonstelling merklappen verlengd
eiden Wegens overweldigende belangstelling is de tentoonstel-
ing Merklappen' in het Stedelijk Museum De Lakenhal tot 25
ipril verlengd. Duizenden bezoekers zagen de tentoonstelling
•an 45 merklappen, waarvan de oudste gemaakt is in 1711 en de
in het begin van deze eeuw. Tot en met het Museum-
weekeinde (22 en 23 april) is de expositie nu nog te zien op in
iet museum aan de Oude Singel,
Uiteraire prijs voor Peter Ghyssaert
:Iden De Maatschappij der Nederlandse Letterkunde heeft de
3|an der Hoogtprijs 1995 toegekend aan Peter Ghyssaert voor
jjn dichtbundel Cameo. Met deze aanmoedigingsprijs is een
ldbedrag van 5.000 gulden gemoeid. Eerder kregen o.a. Jan
o okken, Mare Reugebrink, Margriet de Moor en Anna Enquist
prijs. De jury prijst onder meer Ghyssaerts 'éclatant beeldend
ïrmogen'. Wanneer de prijs aan de dichter wordt overhandigd,
nog niet bekend.
f,Varren G in Escape
jff'yisterdam Warren G the G-Funk Era komt voor een eenma-
--"j optreden naar Nederland. De gangsta-rappers staan op 14
)ril in de Amsterdamse discotheek Escape aan het Rembrandt-
sin. Het optreden begint om 22.00 uur. Kaarten zijn vanaf za-
rdagte verkrijgen op de bekende voorverkoopadressen.
erdam anp
Koninklijk Concertgebouw-
st (KCO) in Amsterdam ver-
:sia|gt komend seizoen de prij-
met gemiddeld 15 procent,
jmige concerten worden
duurder dan nu; andere da-
t3|n prijs. Hoeveel een kaartje
zi kosten hangt onder meer
in de vraag naar en het aan-
•an een optreden. Ook spe-
le kosten van een concert
rol. Een uitvoering met Jes-
Norman, gepland in okto-
brengt meer kosten met
mee dan gemiddeld.
:t KCO verlaagt de prijzen
de P-serie, de reeks waarbij
rogramma een Nederland-
ö.oremière of een wereldpre-
e bevat. Die serie, die het
orkest vorig jaar introduceerde,
richt zich op voor jong, nieuw
publiek dat vaak wat minder ka
pitaalkrachtig is.
Het seizoen 1995/96 biedt
drie nieuwe mini-festivals,
waarbij een dirigent centraal
staat. Pierre Boulez bijt het spits
af met de opera Moses und
Aron in het Muziektheater, die
het KCO samen met De Neder
landse Opera (DNO) uitvoert.
Vanaf volgend jaar is de beurt
aan Mstislaw Rostropowitsj, die
overigens ook als cellist zal op
treden. Riccardo Chailly, chef
dirigent van het KCO, sluit de
festival-serie in april 1996 af
met onder meer de uitvoering
van de opera Otello. Ook dat is
een co-produktie van het KCO
en DNO.
Multi-talent Annando twee keer in Leiden met muziek en theaterprogramma
In Duitsland noemen ze
Armando een multi-talent.
Het klinkt complimenteus,
maar zelf gruwt hij van het
woord. Het riekt naar een
soort handigheid en dan
hoeft het wat mij betreft
niet meer." Hoe het ook
zij, niemand kan om de
meervoudige artistieke be
gaafdheid van de kunste
naar heen. Armando schil
dert, beeldhouwt, schrijft
gedichten en proza, musi
ceert met een eigen orkest
en treedt op in theaters. Op
dinsdag 21 maart speelt hij
met zijn combo en leest hij
voor uit eigen werk in de
Burcht in Leiden. Een klei
ne maand later, op zater
dag 15 april, brengt hij met
Cherry Duyns het pro
gramma 'Een ongerieflijk
tweetal' in de Leidse
schouwburg.
amsterdam wim van der beek
Velen wantrouwen de schepper
die zoveel talent in één persoon
heeft gestopt. Armando was
lange tijd 'besmet'. „Het beoe
fenen van verschillende discipli
nes is slecht geweest voor mijn
carrière," geeft hij volmondig
toe, „maar daar heb ik altijd
maling aan gehad. Ik doe wat ik
moet doen. Helaas begrijpen
weinig mensen dat het allemaal
in elkaar grijpt. Alles wat ik doe
heeft met de oorlogsjaren te
maken. En met melancholie. De
sfeer van de jaren twintig en
dertig heeft mij altijd sterk aan
getrokken en mijn levensvisie is
voor een belangrijk deel gefun-
Armando.
deerd op ervaringen uit de
Tweede Wereldoorlog. Toch
ben ik geen oorlogsschilder. Ik
probeer mijn thema's steeds zo
breed mogelijk te maken."
Tijdens de oorlogsjaren
woonde Armando (1929, Am
sterdam) dichtbij het Polizeili-
ches Durchgangslager Amers
foort ('Kamp Amersfoort'). Wat
hij daar dagelijks zag en hoorde
is bepalend geweest voor zijn
latere leven en werk. De kunste
naar benadrukt dat hij niet al
leen met haatgevoelens terug
kijkt naar die periode in zijn le
ven. „Aanvankelijk was er zeker
een diepgewortelde haat jegens
de Duitsers," bevestigt hij. „In
de loop der jaren is die haat
echter gemengd met melancho
lie en nostalgie. Thema's uit de
Tweede Wereldoorlog dringen
zich aan mij op. Daar is niets
vreemds aan. Bijna elke kunste
naar put uit jeugdervaringen."
In de eerste na-oorlogse pe
riode was haat Armando's be
langrijkste drijfveer. „Je hebt
een obsessie nodig om kunst te
FOTO RENÉ VAN DER WEERD
kunnen maken," zegt hij daar
over. In de loop der jaren wer
den nieuwe elementen aan zijn
thematiek toegevoegd: „Het be
sef dat je onmachtig staat te
genover de tijd is één van de
meest actuele gegevens in mijn
werk. Verder heb ik een bijzon
dere belangstelling voor het ge
geven van de macht en on
macht van taal. Zo heb ik in het
boekje 'Mensenpraat' tweege
sprekken gebundeld. Het gaat
om onschuldige en soms ge
heimzinnige woorden die geen
gevolgen hebben en geen ver
volg. Ze worden ten gehore ge
bracht en op hetzelfde moment
waaien ze weg."
De leeuw
Sinds 1979 woont de kunste
naar in Berlijn. Hij verhuisde
destijds naar die stad om de
spanning, de catastrofale gevol
gen en de bittere naweeën van
de oorlog 'in het hol van de
leeuw' en 'aan den lijve' te erva
ren. Inmiddels is Berlijn een ge
wone stad geworden. Het span
ningsveld bestaat niet meer en
Armando's nieuwsgierigheid is
verdwenen. Toch zal hij in Ber
lijn blijven wonen.
„Duitsers kijken niet anders
naar mijn schilderijen dan Ne
derlanders," verduidelijkt hij.
.„Dat komt omdat ik niet ver
oordeel. Ik benader de oorlogs
jaren als een gecomprimeerde
vorm van leven waar je alle gro
te universele thema's uit kan
halen. Dat geldt ook voor mijn
schuldige landschappen die be
nadrukken dat zelfs in de na
tuur de oorlog alom tegenwoor
dig is. Wat ik ook doe, denk,
zeg, schrijf of schilder, om ver
wijzingen naar de oorlog kan ik
niet heen."
Armando Combo Arman
do, dinsdag 21 maart, 20.15
uur, sociëteit de Burcht, Burg-
steeg 14, Leiden. Kaarten zijn
verkrijgbaar bij de bibliotheek,
de boekhandels, Zandvliet, De
Kleren Kooyker en bij K&O.
Armando en Cherry Duyns
met 'Een ongerieflijk tweetal'
zaterdag 15 april, 20.15 uur,
Leidse schouwburg, Oude Vest
43, Leiden. Kaarten aan de
kassa verkrijgbaar.
100 jaar cabaret in het Theater Instituut
amsterdam anp
Het Theater Instituut Nederland
in Amsterdam eert tot decem
ber de drie grondleggers van het
Nederlands cabaret; Eduard Ja
cobs, J.H. (Koos) Speenhoff en
Jean-Louis Pisuisse. Op de be
nedenverdieping is een be
scheiden tentoonstelling inge
richt, waar hun leven aan de
hand van foto's, brieven en te
keningen is geschetst.
Een doorlopend videopro
gramma biedt steeds wisselen
de optredens; van oud (Wim
Sonneveld, Wim Kan) tot recent
(Youp van 't Hek, Jiskefet). Kos
tuums van cmder meer Paul de
Leeuw, Freek de Jonge en Karin
Bloemen staan in de achttiende
eeuwse Slingelandtzaal opge
steld. De twee kleine exposities
blijven tot en met november
staan.
De presentatie betekent het
begin van de viering van het
100-jarig bestaan van het caba
ret. De rest van het jaar hebben
onder meer lezingen en een
heus symposium plaats. Ook
zijn drie CD's te koop met origi
nele opnamen van de drie caba
ret-pioniers.
Over het eerste cabaretoptre
den in Nederland bestaat voor
zover bekend geen verschil van
mening. De historie vermeldt
dat Eduard Jacobs (1867-1914)
dat eerste optreden in 1895 ver
zorgde in een nachtsociëteit
aan de Quellijnstraat in de Am
sterdamse Pijp. Jacobs teksten
waren hard, ''nietsverhullend,
vertelt Hilde Scholten, samen
stelster van de tentoonstelling.
Dat blijkt ook uit de tekst van
een van zijn liederen, die in het
speciaal daaraan gewijde zaaltje
hangt. Jacobs beschrijft daarin
het leven op de Zeedijk, waar
twee hoeren elkaar afslachten
om een klant.
Helaas zijn van het optreden
in de nachtsociëteit nooit foto's
gemaakt. Wel toont het Theater
Instituut kiekjes uit die tijd. Ook
het einde van het pand is te
zien; een gasexplosie in 1980
betekende de sloop. In de hui
dige nieuwbouw zit nu buurt
huis de Quellijn.
Koos Speenhoff (1869-1945)
was aanvankelijk bekend als te
kenaar. In de voor hem inge
richte gang hangen niet alleen
tekeningen van zijn hand. Er is
ook een werk van Kees van
Dongen te zien, die zijn vriend
Speenhoff portretteerde. Ook
prijkt het verbod van het katho
lieke bestuur Eer en Deugd aan
de muur, dat Speenhoff s voor
drachten „allersmeerigst"
noemt. en het vuil lag er
vingerdik op". Speenhoff kwam
net als Pisuisse dramatisch om
het leven. Hij werd onthoofd tij
dens het vergissingsbombarde
ment van de geallieerden op het
Haagse Bezuidenhout. Die
bommenregen in maart 1945
werd onlangs nog herdacht.
Het laatste zaaltje over Pisuis
se (1880) bevat een foto van de
rouwstoet na zijn overlijden in
1927. De cabaretier werd op het
Rembrandtplein in Amsterdam
vermoord door Tjakko Kuipers.
De jonge zanger was verliefd öp
Jenni Gilliams, de vrouw van
Pisuisse. Kuipers wilde, zo gaat
het verhaal, niet Pisuisse maar
Jenni doodschieten, maar de
cabaretier wierp zich voor haar
om haar te behoeden voor de
kogels. Uiteindelijk vonden zo
wel Jean-Louis, Jenni, als Tjakko
de dood.
Jacobs boven, Speenhoff en
vrouw onderen links Pisuisse, de
grondleggers van het cabaret.
FOTO'S THEATER INSTITUUT
i4V
5 ecensie susanne lammers
jelling: De Thuiskomst van Harold
^Jloor Toneelgroep Tongen Los Re-
Spee Spel: Erik van Etten. Fred
16^n- Arjan Berben, Ron Rijghard.
je Groot en Polcia van Drunen. Ge-
56/3. Theater Imperium, Leiden
15,'i Nog te zien. 17/3 en 18/3.
18 iersonages zijn griezels en
ferhaal is bizar. Te bizar om
21 eloofwaardig te zijn. Origi-*
Jnededelingen van belang
en niet verstrekt; de mo-
alle vrouwen zijn hoeren
30. d|e mannen pooiers. Pinter
3e 1le miezerigheid van de
jelijke soort tonen door ons
i462fyk langdurig te confronte-
13 diet een volstrekt amorele
e. Na zes jaar radiostilte
jde oudste zoon plotseling
5- 16fouw en moeder van zijn
ten voorstellen aan zijn
D, 18) oom en twee broers. Zij
in alle opzichten dermate
14 jiiat men een arrangement
')m haar te kunnen hou-
656ojroer Lenny zal een flatje
laar regelen waar ze haar
wóeoran doen, een paar uur
icht, en voor de rest zal de
jr.. dé in alles voor haar zor-
frima geregeld, iedereen
16 jr.fd- Iedereen? Iedereen.
jr .Datriarch, de pooier en de
j^l zijn de grondtonen van
jr./rnlik. Bij Tongen Los is de
Heksi gespeeld door Erik van
Deon'de pijler van de voorstel-
De patriarch en de pooier draaien hijgerig om de lellebel heen bij Tongen
ling. Hij beeldt het zwalken tus- zijn nichterige maniertjes. Ver-
sen kermissentimentaliteit en velend, etterig, en het brein van
bikkelharde zelfzucht en nor- de familie. Polcia van Drunen
meloosheid adembenemend als de vrouw om wie het alle-
uit. Ook de casting van Arjan maal draait, heeft alleen haar li-
Berben als souteneur was een chaamstaal om op terug te val-
gouden greep. Zelden zo'n zui- len.
gerig kreng bezig gezien, met Haar tekst motiveert Ruths
zijn satijnen ochtendjasje en handelen niet. Ze legde zich
FOTO RISK HAZEKAMP
dapper neer bij dat gegeven en
kijkt gepast sletterig uit haar
ogen. Sterk is de scène waarin
zij het middelpunt is en alle
mannen, onderwijl converse
rend, om haar heen hijgen.
Geen groots drama, deze Thuis
komst, wel een bij vlagen mee
slepende vertolking.
DEN HAAG ANP
Met de grootschalige produk
tie Arcimboldo viert het Ne
derlands Dans Theater (NDT)
zijn 35-jarige bestaan en ar
tistiek directeur en vaste cho
reograaf Jiri Kylidn zijn 20-ja-
rig jubileum bij het gezel
schap. In Arcimboldo treden
alle dansers van drie NDT-en-
sembles op. In totaal doen 52
dansers mee in de leeftijd van
17 tot 60 jaar.
De anderhalf uur durende
produktie gaat op 13 april in
première. De dertien voor
stellingen zullen alleen in het
AT&T Danstheater in Den
Haag, het eigen huis van het
NDT, te zien zijn. Kylian heeft
Arcimboldo. ondertitel „pièce
d'occasion", voor de gelegen
heid gemaakt. Zes dansers
van het gezelschap, Patrick
Delcrolx, Jorma Elo, Karine
Guizzo, Johan Inger, Paul
Lightfoot en Martin Müller,
nemen delen van de choreo
grafie voor hun rekening.
De titel van de produktie
verwijst naar de Italiaanse
schilder Giuseppe Arcimbol
do (1527-1593), die in zijn
schilderijen fruit, groenten,
dieren en planten verwerkte.
Hij had daarmee zoveel suc
ces dat hij aan het hof in
Praag werd aangesteld, waar
hij grote feesten organiseerde
voor de keizers Ferdinand I
en Rudolf II. In navolging van
Arcimboldo wil Kylian een
choreografische „dis" vol en
tertainment neerzetten, aldus
het NDT.
Het Nederlands Balletor
kest onder leiding van
Christof Escher treedt bij de
voorstelling live op. Het voert
een muziekcollage uit met
werk van de componisten Jo
hann Sebastian Bach, Franz
Schubert, Peter Iljitsj Tsjaik-
ovski, Steve Reich, John Tave-
ner, Michael Torke en Aare
Merikanto. De cellisten Pieter
Wispehvey en Quirine Viersen
en de mezzo-sopraan Berna-
dette ter Heyne werken aan
de produktie mee.
Het Nederlands Dansthea
ter telt drie gezelschappen.
Naast het hoofdgezelschap,
NDT 1, zijn dat NDT 2 voor
jonge dansers en NDT 3 voor
dansers vanaf veertig jaar.
theater
recensie wunand zeilstra
'Japon over het balkon' van Ray Cooney
en John Chapman
Regie/vertaling/bewerking/hoofdrol: John
Lanting. Met: Guido Jonckers, Coby Timp,
Marja Lieuwen, Margreet Heemskerk,
Linda de Wolf, Flip Heeneman, Niek Pan-
cras, Maaike Schuurmans en Joost Buiten
weg. Gezien: 16/3, schouwburg Leiden.
Wat de titel belooft, komt rijke
lijk uit: er vliegt menig kleding
stuk over het balkon, van japon
tot lingerie. Waarom dat ge
beurt, valt eigenlijk niet uit te
leggen. Het behoort nou een
maal tot de wetmatigheden van
de klucht dat er schaars geklede
dames - deur in, deur uit - over
het toneel rond rennen. Som
mige kledingstukken kunnen op
bepaalde momenten tot inge
wikkelde situaties aanleiding
geven, en daarom worden ze in
deze klucht voor het gemak
maar over het balkon gesmeten.
Nederlands enige specialist in
dit genre, John Lanting, deed
gisteravond met zijn op één na
laatste kluchtbewerking de
Leidse schouwburg aan. Hij
komt het ons voor de voorstel
ling zelf even vertellen. Bij zijn
vorige produktie deed hij dat
ook, het moet de band met zijn
eigen vaste publiek versterken.
Volgend seizoen houdt hij er
namelijk na vijfentwintig jaar
mee op. Voor het afscheidstoer-
nee wil hij kennelijk alvast wat
reclame maken.
Nieuwe kluchten schijnen er
nauwelijks meer te verschijnen.
Dus moet Lanting voortdurend
terugvallen op het rigoureus be
werken van ouder materiaal.
Helaas behoort 'Japon over het
balkon' niet tot de sterksten in
het genre. Wat grotendeels ont
breekt, is de kluchtige logica
van de onzin die je in een dolle
reeks verwikkelingen meesleurt.
John Lanting moet heel wat
malle fratsen uit de kast halen
om de spanning en vaart erin te
houden.
Daarbij is iets merkwaardigs
aan de hand. Als regisseur gaat
John Lanting er in tal van inter
views altijd prat op dat hij zijn
spelers strak in de hand houdt.
Dat is ook beslist aan deze pro
duktie af te zien. Toch is hij niet
consequent. Lanting maakt het
zich dan ook vreselijk moeilijk:
welke acteur met een dragende
hoofdrol kan tegelijkertijd zijn
eigen regisseur zijn? Regelmatig
namelijk laat hij zichzelf gaan,
ook als dat voor de spelsituatie
helemaal niet nodig is. De vele
zwakke plekken in deze klucht
wil hij daarmee verbloemen.
Het lukt hem ditmaal helaas
maar ten dele.
