'Jaren '30 g
gewoon vei
'Jaren '30 gingen
gewoon verder'
Kanonnade van verscheurende levensverhalen
Serenade is een cadeau om blij mee te zijn
Boekenweek
SERENADE
13
I?
ONDERDAG 16 MAART 1995
Winter zorgt voor avontuur, erotiek en grote en kleine verras-
De 'Zwarte Bevrijdingvan Jat
In Zwarte bevrijding doet Jan Wolkers (69) persoonlijk
ferslag van de gebeurtenissen rond 5 mei 1945. Hij haalt
peelden naar voren die niet alleen te maken hebben met
porlog, de hongerwinter en de Duitse bezetting; ook de
mentaliteit die in Nederland na de oorlog de kop opstak
|taat in Wolkers' essay centraal. „Door de Amerikanen
pachten we dat een andere tijd zou beginnen, maar dat
puurde nog vrij lang. Pas in de zestiger jaren kwam een
pieuwe mentaliteitbovendrijven."
BOEKEN INTERVIEW
JACOB MOERMAN/GPD
pn Wolkers Zwarte Bevrijding Boekenweekessay Uitgave van de stichting Collectieve
IP
ÜNDERDAG 16 MAAR I 1995
Boekenweekgeschenk van Leon de Winter
BOEKEN RECENSIE
Winter zorgt voor avontuur, erotiek en grote en kleine verras-
HANS WARREN
Leon de Winter Serenade Uitgave van Stichting Col
lectieve Propaganda van het Nederlandse Boek, Am
sterdam Gratis in de boekenweek die gehouden
wordt vanaf 15 tot en met 25 maart bij besteding
van tenminste 19,45 aan Nederlandse boeken
In de loopbaan van de schrijver Leon de
Winter (41) heeft zich negen jaar gele
den een opmerkelijke verandering voor
gedaan. Kaplan en de boeken die daar
op volgden, zoals Hoffmann's honger en
SuperTex verschilden sterk van vroegere
romans als De (verwording van de jon
gere Diirer en Zoeken naar Eileen IV. De
Winter leek eerst voor een klein publiek
te schrijven en mocht op de waardering
van de critici rekenen. Sinds Kaplan be
reikt hij veel lezers, maar heeft een aan
tal besprekers zich van zijn werk afge
keerd. Goedkoop en plat werden sleutel
woorden in hun recensies. Maar mij be
vallen de boeken die De Winter tegen
woordig schrijft wel.
Misschien is dit geen literatuur van
het meest fijnzinnige soort, maar hier is
een knap verteller aan het woord die
spanning en gevoeligheid goed weet te
doseren. Zijn proza heeft vaart en is het
tegendeel van wereldvreemd. Ook Se-
renade, zijn nieuwste publicatie, is weer
helemaal een verhaal van nu, met voor
de krantelezer vertrouwde zinnen als;
,,De file was opgelost, de wisselstrook in
het midden van de snelweg lag verlaten
achter de slagboom".
Serenade is het geschenk voor de boe
kenweek van 1995, en het is een cadeau
om blij mee te zijn. Weliswaar lijkt het
verhaal al te haastig geschreven. Zo zijn
er hier en daar zinnen waar je beter niet
diep over na kunt denken; iemand ris
keert 'een verbale emmer rotte vis' en
een muziekstukje klinkt 'naar een pan
met pruttelende spruitjes'. Maar de lij
nen die De Winter in dit verhaal uitzet
zijn boeiend. De auteur heeft duidelijk
geen routineklus afgewerkt, maar
schrijft over iets wat hem persoonlijk
aangaat. Wie weet valt dat te verklaren
met behulp van de opdracht: 'Ter nage
dachtenis aan mijn moeder Annie de
Winter-Zeldenrust 1910-1994.'
Leon de Winter zorgde voor vele ver
halen in één. Serenade laat zich bij voor
beeld lezen als een verhaal over een
kunstenaar die zijn roeping heeft verra
den. Ben Weiss, de hoofdpersoon, houdt
zijn serieuze composities in een la ver
borgen en verdient veel geld 'met klank-
confectie voor commercials en voor ar
tiesten en producers die hitmaterie
zochten'. Door de dood van zijn moeder
legt hij zich weer op zijn ware taak toe.
Het boek is ook een requiem voor een
moeder, Anneke Weiss, 74 jaar oud.
Haar zoon meent haar heel goed te ken
nen, maar ontdekt dat hij haar nauwe
lijks kent.
Verder laat Serenade zich, zoals het in
een boekenweek met het thema De vijf
tigste mei hoort, lezen als een-verhaal
over een oorlogstrauma. Anneke is op
een wonderlijke manier ontsnapt aan
een 'treinrej^ naar het Onbeschrijflijke',
aan het Duitse vernietigingsapparaat.
En tevens is dit een schrijnend verhaal
over de onmacht van ons allen, volgers
van het wereldnieuws, die indringend
van al het verschrikkelijks op de hoogte
worden gebracht maar niet bij machte
zijn er wat aan te doen.
Anneke Weiss wil wèl wat doen en
daarom besluit ze met een groot bedrag
richting Sarajevo te reizen. Ze heeft een
verhaal gehoord dat sterk doet denken
aan haar eigen verhaal. Dat ze ernstig
ziek is kanker weet ze niet. Maar
haar zoon kent de feiten en schrikt daar
om hevig wanneer ze plotseling onvind
baar is. Samen met haar nieuwe vriend
Fred Bachman, die ze ontmoette in het
joodse bejaardenhuis Beth Shalom, gaat
hij op onderzoek.
De vele draden van Serenade worden
vluchtig, maar bekwaam verknoopt. De
schrijver zorgt voor avontuur, voor ero
tiek, voor grote en kleine verrassingen,
en legt ons knellende vragen yoor.
Waarschijnlijk is het niet genoeg om
mokkende critici te behagen, maar veel
lezers zullen dankbaar zijn voor deze
novelle.
De 'Zwarte Bevrijdingvan Jan Wolkers
Jan Wolkers; „We leven natuurlijk alleen maar in het verleden, want de toekomst bestaat niet."
Ppvallend is dat Wolkers de tijd
rond de bevrijding de somber
ste periode van zijn leven heeft
genoemd. Wolkers: „ja, en ik
neb ook gemerkt dat veel ande-
fen dat zo ervaren hebben. Ik
was tijdens de oorlog aan het
ichilderen jn Leiden. Toen de
Hongerwinter kwam, moest ik
laarmee ophouden. In Neder-
bnd hebben we toen aan de
(and van het kannibalisme ge-
Itaan, dat geloof ik echt. Als die
honger een paar weken langer
pad geduurd... En daarna kwam
Be bevrijding en ging dat ar
moedige leven van die jaren
dertig gewoon verder. Boven
den werden veel vrouwen inge
pikt door al die soldaten. Als je
fis jongeman een wat macho-
jichtig figuur was, kreeg je na-
wurlijk het gevoel dat je niet
meer meetelde. En al die fees-
en van die broodmagere men-
jen en hun opgepoetste tuba's...
flat was natuurlijk niet te gelo
ven.
Volgens Wolkers heeft vooral
!én gebeurtenis de tijd van na
Ie oorlog 'verpest'. „Die pplitio-
lele acties. Wat ze daar hebben
jedaan is van een botheid en
en stupiditeit... En het mocht
lelemaal niet van Amerika en
<an de hele wereld niet. Ik ken-
le ook zo'n jongen die toen
laar Indië is gegaan. Zijn vader
lad zich uit een soort rancune
)ij de Duitsers aangesloten. En
lie jongen had op een gegevên
noment zo'n WA-pakje aan en
vas bezig om mensen op te
lakken. Na de oorlog heeft hij
gevochten in Indonesië en later
werd hij in Amsterdarp mijn
bpurman. In Indonesië was een
jeep tegen zijn rug gereden. Hij
kon alleen nog maar in bed lig
gen en jenever drinken."
Wolkers heeft voor zijn essay
geprobeerd bepaalde gevoelens
van vlak voor en na de bevrij
ding naar boven te halen. De
conclusies kwamen pas later.
„Je ondergaat gewoon de din
gen. Bij mij had die sombere
periode natuurlijk vooral met
privé:omstandigheden te ma
ken. Ik kon niet meer schilde
ren. Later kwam ik terecht op
de Haagse Academie, maar dat
wist ik toen natuurlijk nog niet.
Om Nederland te ontvluchten
ben ik vlak na de oorlog liftend
naar Parijs gegaan. Ik had maar
een rijksdaalder bij me. En een
legertas vol met van die harde
scheepsbeschuiten. Ik weet niet
meer wat me precies voor ogen
stond toen ik vertrok. In Parijs
waren hele blokken weggebom
bardeerd en overal stonden le
gertenten. De internationale
jeugd kwam daar bij elkaar, Pa
rijs was de culturele hoofdstad
van de hele wereld. Maar ja,
met een rijksdaalder op zak... Ik
denk dat ik het daar drie of vier
weken heb uitgehouden. Toen
ik weer in Nederland was wilde
een oom van mij die academie
in Den Haag betalen."
Pakhuis
De herinneringen van Wolkers
aan de Tweede Wereldoorlog
zijn niet alleen somber, maar,
De vijftigste mei, luidt het
thema van de komende Boe
kenweek, die tot en met 25
maart geheel in het teken
staat van de Tweede Wereld
oorlog. Jan Wolkers kreeg
voor dit jaar van de stichting
Collectieve Propaganda van
het Nederlandse Boek
(CPNB) de opdracht het Boe
kenweek-essay te schrijven.
Logisch, omdat de oorlog in
het literaire werk van Wol
kers altijd een belangrijke rol
heeft gespeeld. In zijn essay
Zwarte bevrijd inghee ft hij
niet alleen de oorlog, maar
ook de periode na 1945 be
schreven. De beelden die hij
naar voren heeft gehaald zijn
weinig rooskleurig. Wolkers:
„De bevrijding had niet dat
gene gebracht waarop veel
mensen hadden gehoopt. De
jaren dertig gingen gewoon
verder en al die mannetjes
kwamen weer opduiken.
Mensen die de macht had
den, wilden weer terug naar
de tijd van voor de oorlog."
zo zegt hij; „Er is een beeld dat
mijn h'ele leven overheerst
heeft, dat van die dode soldaat
dat ik als jongetje van veertien
heb gezien. In Leiden werden
de eerste gesneuvelde soldaten
binnengebracht. Dat was ook
voor de eerste keer dat ik een
dood iemand zag. Natuurlijk
ben ik getekend door die oorlog.
Van je veertiende tot je negen
tiende is de periode die voor je
gevoel het langst duurt. Er ge
beurt het meest met je eigen
ontwikkeling. En dat heeft na
tuurlijk bepaalde consequenties
voor je verdere leven".
Hij maakte zijn literair debuut
in 1961 met de verhalenbundel
Serpenrina's petticoat, een jaar
later volgde de roman Kort
Amerikaans. In beide boeken
speelt de oorlog een vooraan
staande rol. Betekende het
schrijven voor Wolkers toen een
vorm van verwerking? Wolkers:
„Ja, maar dan moet je niet den
ken aan een soort therapeuti
sche behandeling. Mensen vra
gen vaak of je met een boek iets
van je af kunt schrijven. Nee,
dat doe je niet, want je haalt de
gebeurtenissen juist naar je toe.
Dingen komen veel helderder
naar voren als je erover schrijft.
En het krankzinnige is dat er ei
genlijk niets verloren gaat. Het
pakhuis in onze hersens is vol
gestouwd met beelden en infor
matie waar geen computer het
bij kan halen. En soms gaan in
eens afdelingen open waarvan
je niet eens wist dat ze aanwe
zig waren. Alleen door de dood
gaat dat hele netwerk van waar
nemingen en gedachten zo
maar verloren. Dat gegeven is
sterk in mijn werk aanwezig en
dat is ook de reden waarom ik
dingen vast heb willen leggen."
En wat betekende het schrij
ven van Zwarte Bevrijding voor
Wolkers? „Zoals het is gewor
den stond het mij precies voor
ogen. Dus ik wist hoe moeilijk
het schrijven zou zijn, want ik
wilde niet in het gewone ge
theoretiseer blijven steken. Het
is een essay dat zeer filmisch is
geschreven. Er zijn bepaalde
beelden en associaties blijven
hangen, en die zijn zó goed dat
je ze niet kunt bedenken. Er is
tijdens het schrijven natuurlijk
wel een soort krankzinnig ra
derwerk bezig. Maar dat gaat
niet van: wat zal ik nu weer eens
bedenken. Het groeit, het ont
staat. Ik heb er heel lang aan ge
werkt. Een gevoel dat ik iets van
me af heb geschreven heb ik
niet, het schrijven zélf heeft be
vrijdend gewerkt. Het gevoel dat
je niet zomaar wat hebt zitten
kloten, maar dat er iets ontstaan
is. Iets dat zin heeft, omdat het
voor jezelf zin heeft gehad. Niet
voor de eeuwigheid, want wat
dat betreft komt natuurlijk alles
als gruis tussen de hemellicha
men te liggen."
In Zwarte bevrijding beschrijft
Wolkers een ontmoeting met
een Engelsman, jaren na de
oorlog. Over hoe ze samen plot
seling beiden beginnen te jan
ken nadat de Engelsman heeft
verteld dat zijn broer tijdens de
oorlog in Nederland is omgeko
men. Even later lees je over een
ontmoeting met een bejaarde
Duitser. Over het gevoel dat die
Duitser die broer van de Engels
man wel eens doodgeschoten
kan hebben. Heeft Wolkers va
ker die gevoelens tegenover de
Duitsers? „Wat ik met die beel
den geprobeerd heb duidelijk te
maken is dat we de bevrijding
niet samen met de Duitsers
moeten vieren. Niet dat ik haat
dragend ben ten opzichte van
de Duitsers, maar laten we el-
kaars verminkte ledematen niet
doodknuffelen. Want zo'n man
kan per slot van rekening een
heel dorp hebben uitgeroeid,
dat weet je niet."
Bezuinigingsmaatregel
Overigens heeft Wolkers geen
goed woord over voor hepaalde
Nederlanders. Over het kaal-
scheren van de 'moffenmeiden'
kan hij zich nog altijd kwaad
maken. „Je hebt altijd mensen
die tot zoiets in staat zijn. Er
zijn toch ook altijd door alle
eeuwen heen mensen verbrand
en opgehangen. Er zijn maar
weinigen die redelijk blijven of
die tegen de conventies ingaan.
Dat is overal gebeurd. Bij Putten
heeft bijvoorbeeld een SD'er ge
weigerd te schieten, die wilde
geen onschuldige burgers ver
moorden. Maar op zo'n mo
ment is het ongelooflijk hoeveel
moed daarvoor nodig is, om dat
te zeggen. Die man is dus zelf
neergeschoten. En hij wist dat
dat zou gebeuren, op het mo
ment dat hij weigerde".
„Dat de oorlog voor mij
steeds belangrijker wordt, heeft
niet zozeer met die oorlog te
maken. Het is meer het verle
den dat een grotere rol gaat
spelen naarmate je ouder
wordt. Ik kan me dingen uit een
ver verleden beter herinneren
dan iets dat nog niet zo lang ge
leden is gebeurd. En we leven
natuurlijk alleen maar in het
verleden, want de toekomst be
staat niet."
Wolkers geeft ook aan dal hij
zich niet altijd wezenlijk met de
bevrijding heeft beziggehouden.
„Toen ik in Amsterdam woonde
deed ik op vier mei altijd de
deur van mijn atelier open, vlak
voor de twee minuten stilte. Dat
was heel indrukwekkend, want
dan hoorde je al die vogels.
Maar verder..,. Ik weet nog dat
Drees in de vijftiger jaren voor
stelde om de herdenking eens
in de vijfjaar plaats te laten vin
den, als een bezuinigingsmaat
regel. Een dag vrij voor de men
sen kostte te veel geld. Dat was
natuurlijk zoiets krankzinnigs.,.
Typisch Hollands, denk ik."
Lesley Glaister
Eert uw vader
Uitgeverij Prometheus
Prijs 29,90
Debuutroman van Lesley Glaister
waarvoor zij in 1991 de Somer
set Maugham Award kreeg. Het
is een buitengewoon eigenzinnig
en leesbaar verhaal over vier zus
ters die oud zijn geworden in het
huis van hun jeugd dat nu zo ver
vuild en zeer vervallen is. Het he
le verhaal van idyllische jeugd
tot bizarre ouderdom is door
drenkt van een typisch Engels,
broeierig sfeertje.
G.L. Durlacher
Niet verstaan
Uitgeverij Meulenhoff
Prijs ƒ22,90
Autobiografische verhalen over
begin jaren vijftig, als Durlacher
in Delft studeert. Het boek be
gint waar zijn vorige boek Qua
rantaine ophoudt. AKO-Litera-
tuurprijs-winnaar Durlacher richt
zich op de lichtpuntjes in de
duisternis van de jaren vijftig:
vriendschap en wederzijdse hulp.
Jona Oberski
De ongenode gast
Uitgeverij BZZTAh
Prijs 12,50. Geb 19,50
Het eerste boek van Jona
Oberski, de novelle Kinderjaren
uit 1978 was een overweldigend
debuut, Het autobiografisch ge
tinte boek, dat verhaalt over een
klein jongetje in de nazi-kampen,
werd in binnen- maar vooral bui
tenland jubelend ontvangen Nu
na zeventien jaar ligt zijn tweede
boek in de boekwinkels. Oberski
beschrijft hierin de ontmoeting
tussen een schrijver en een stu
dente journalistiek. In d epaar
uur die ze samen doorbrengen
blijkt dat zij meer met elkaar te
maken hebben dan hij had Kun
nen vermoeden...
Herman Brusselmans
De terugkeer van Bonanza
Uitgeverij Prometheu6
Prijs 34,90.
Roman over Guggenheimer, een
onafhankelijk televisieproducent
die steenrijk en redelijk dom is
en geen gevoel voor humor heeft.
Zijn droom is de definitieve
Vlaamse versie van Bonanzo op
het televisiescherm te krijgen.
Marcel Möring
Bederf is de weg van alle vlees
Uitgeverij Meulenhoff
Prijs 15,00
Novelle over een jonge jongen
die met lef en bravoure vertelt
hoe hij in een hotel-restaurant in
de provincie werkt, De verteller
ontdekt dat dit leven voor hem
een spel is, maar voor de mensen
die hem omringen het enige wat
ze hebben.
Diverse auteurs
Eindelijk vrij!
Uitgeverij Meulenhoff
Prijs: 10,00
Zestien auteurs (o.a. Lisette Le-
win, Simone de Beauvoir, G.L.
Durlacher, Louis Paul Boon,
Klays Mann, Primo Levi) be
schrijven hoe zij in verschillende
Europese landen de bevrijding
hebben ervaren; de roes, de op
luchting en de chaos.
E. Annie Proulx
Scheepsberichten
Uitgeverij De Geus
Prijs; ƒ49,90
Opzienbarende (tweede) roman
van Amerikaanse schrijfster,
waarmee ze flink in de prijzen
viel. Een absolute aanrader voor
mensen die iets hebben met vis
serij en/of journalistiek. Het geeft
een geweldig beeld van het barre
leven op Newfoundland. Origi
neel en sprankelend proza, met
juweeltjes van zinnen en prachti
ge beeldspraak. En of het nog
met genoeg is een mooi ver
haal.
Uitgeverijen bestoken markt met tientallen oorlogsboeken
)EN HAAG PETER KUIJT/GPD
Bombarderen' en 'bestoken' lijken
vat minder gelukkig gekozen termen,
rtaar wat de uitgeverijen in den lande
iresteren, heeft toch veel weg van een
jorlogshandeling. De herdenking van
hjftig jaar bevrijding is zo'n beetje de
aatste aanleiding voor uitgeverijen
)in nog 'iets aan de oorlog te doen' en
lat zullen we weten ook. De boek-
tandel en de lezer krijgt te maken
net een spervuur van boeken over de
Tweede Wereldoorlog.
Aangevuurd door de CPNB, de pro-
nntor van het Nederlandse boek, die
Pt? i'ijftigste mei als thema koos voor
ie Boekenweek die morgen begint,
iroppen de uitgeverijen tientallen
loekwerken, het ene nog unieker dan
iet andere. En daarbij vormen de 'in-
iringende getuigenissen' en 'ver-
•cheurende levensverhalen' de be-
angrijkste munitie, alsof-de lezer de
ifgelopep jaren al niet genoeg oor-
ogsdagboeken te verstouwen heeft
jekregen.
Sommige uitgevers zien zelf ook
wel in dat het een beetje teveel van
het goede is „Met het oog op de her
denking dit jaar worden vele oude
oorlogsboeken, de een nog spectacu
lairder dan de ander, in herdruk uit
gegeven," stelt de Baamse uitgever
Hollandia vast. Om vervolgens victo
rie te toeteren: „Graag benadrukken
wij dat onze uitgave Richard Barmé
(geschreven door Eddy de Roever) er
duidelijk uitspringt. Het is een nieuw
boek, een verhaal zonder glamour.
Een nuchter en onopgesmukt verslag
van wat de Baarnse scholier Richard
heeft gedaan in het verzet en wat hij
uiteindelijk met zijn leven moest be
kopen. Een 'document humain'."
Levensverhaal
Het is spijtig voor Hollandia, maar
er zijn meer uitgeverijen die dat soort
termen hanteren voor het aanprijzen
van hun oorlogswaar. 'Een adembe
nemend effect', ondergaan we vol
gens gelegenheidsrecensente lledy
d'Ancona als we Als ik wil kan ik dui
ken van Suzette Wyers ter hand ne
men. Het boek bevat brieven van
Claartje van Aals, destijds verpleegster
in de joods psychiatrische inrichting
Het Apeldoornsche Bosch, waarin ze
de toenemende dreiging van een (la
ter ook uitgevoerde) deportatie be
schrijft. 'Een verscheurend levensver
haal'. spat volgens uitgever Unieboek
van de bladzijden van De vlucht van
Yudka Kalman af. Rosine de Dijn ver
haalt daarin van 'de odyssee van een
joodse vrouw van Oekraïnse afkomst
door de oneindige, vergeten land
schappen van Oost-Europa'.
En zo kunnen we nog wel even
doorgaan. Wat te denken bij voor
beeld van Liefde en oorlog waarin
Tonny van der Horst haar 'levensher
inneringen' aan de oorlogsjaren' in
Amsterdam beschrijft. Of De onbeken
de bevrijding van Peter Hoefnagels;
'een intelligent, gevoelig kind beleeft
de gebeurtenissen in de roerige episo
de '35-'45 zo intens dat hij ze een hal
ve eeuw later tot in de details kan ver
woorden'.
Ook De Bezige Bij eet graag mee uit
de winstgevende bevrijdingsruif. In
april verschijnt Mijn bevrijding, een
door TRQS-coryfee Ivo Niehe samen
gestelde 'unieke' uitgave met niet eer
der gepubliceerde foto's en persoon
lijke herinneringen uit de tijd van de
bevrijding. Een maand later kunnen
we kennis nemen van Stemmen uit de
duisternis, dagboeken van kinderen
uit de oorlog. 'Het is een aangrijpend
document', beweert uitgever Anthos,
'met de kracht van Het dagboek van
Anne Frank en Het verstoorde leven
van Etty Hillesum'. Toe maar.
Schaduw
Dagboeken, dagboeken en nog
eens dagboeken. Is er dan niets origi-
nelers onder de bevrijdingszon? Jawel,
we zien toch nog een nieuw genre op
doemen: boeken over 'de duistere
kanten van de oorlog', Zo verschijnt
van Wim Berkelaar De schaduw van
de bevrijders, een boek over de oor
logsmisdaden van de Geallieerden.
Berkelaar probeert 'afgewogen ant
woorden te vinden op gevoelige vra
gen'. Hij gaat onder meer In op de
Engelse en Amerikaanse bombarde
menten op steden en de geallieerde
plunderingen bij de bevrijding van
Nederland.
Ook 'boekenwurm' Martin Ros laat
zich niet onbetuigd, In de Jakhalzen
van het Derde Rijk doet hij verslag van
de lotgevallen van de riazi-collanora-
teurs in een ineenstortend Derde Rijk.
Ted Schouten belicht in Duistere Za
ken de infiltratie en collaboratie van
Nederlandse ondernemingen in oor
logstijd. Hij schrijft onder meer over
de voorkeuren van de toenmalige
'captains of industry' voor de Duitse
bezetter en de oorlogspróduktie van
strategische bedrijven. Journalist Aad
Jongbloed tenslotte toont in Standort
Holland het zo noemt uitgever
Walburg Pers het uitdagend 'men
selijke' gezicht van de toenmalige vij
and. Jongbloed laat Duitsers aan liet
woord die Nederland bezet hielden.
Wat waren hun belevenissen aan de
andere kant van het sjagveld en hoe
was hun contact met (het vrouwelijke
deel van) de Nederlandse bevolking?
De fictie is maar matig vertegen
woordigd in het oorlogsboekenge-
weld. Tussen al die ooggetuigeversla
gen valt wel een aantal aardige pro-
aukten op. Zo is er de roman Weer
fout van Jan Ipema, over het broeieri
ge milieu van de naoorlogse fascisten
in Nederland. Verzets- en nevrijdlngs-
poëzie vinden we respectievelijk in de
bundels Nooit heb ik wat ons werd
ontnomen zo bitter, bitter liefgehad en
Die dag in mei vergeet ik nooit.
En laten we Marga Minco niet ver
geten. Van de schrijfster die eind deze
maand haar 75e verjaardag viert, mo
gen we Onder onze ogen begroeten,
een boek met oorlogsverhalen. En
heeft u 'm nog niet, u kunt ook Min-
co's eerste succesnummer in de ar
men sluiten. Van Het Bittere Kruid ligt
inmiddels de 36e druk in de winkel.
