Mostar: een onmogelijke missie
ZATERDAG 11 MAART 1995
Veertien Nederlandse
marechaussees maken al bijna
een half jaar deel uit van een
internationale politiemacht die
onder de vlag van de
Westeuropese Unie (WEU)
opereert in de Bosnische stad
Mostar. Hun taak is moslims
en Kroaten, in een vrede die zo
betrouwbaar is als een dun
laagje ijs, te verenigen in een
nieuw politiekorps en te
assisteren bij strafrechtelijk
onderzoek.
Ooit dè toeristische trekpleister van Mostar. Van de wereldberoemde Stari Most is echter weinig meer over. Moslims hebben de verbinding tussen Oost en West provosorisch hersteld. foto reuter nikola solic
Opperwachtmeester Cees Poelma
uit Apeldoorn heeft jaren erva
ring met politiewerk in het bui
tenland. Hij verwoordt het algemene onge
noegen: „Deze missie kunnen we net zo goed
afblazen. De Kroaten en niémand anders be
palen de agenda."
De marechaussees die in Mostar een vre
desmissie uitvoeren gaan liever vandaag dan
morgen naar huis. Sommigen denken dat
hun leven gevaar loopt als zij doen wat ze
moeten doen: het gezag helpen herstellen.
Buitenlandse collega's deler^die vrees. Een
Duitse agent: „Mostar is een maatje te groot
voor ons. Dat er bij ons nog geen dode is ge
vallen verbaast me. Dit is een zaak voor het
Vreemdelingenlegioen.
In een stad die misschien wel tien, twintig
jaar nodig heeft om te herstellen van de oor
log, probeert de WEU de openbare orde te
handhaven in een geheel ontwrichte samen
leving. Hier zijn mensen gaan denken dat
hun leven niet meer waard is dan één gulden
vijftig. De kosten van een kogel.
De WEU-politie telt 160 manschappen uit
Nederland, Portugal, Frankrijk, Luxemburg,
Spanje, Duitsland,Italië en Engeland. Waar
blijven de Belgen? Het is kort dag. Het man
daat geldt tot en met 1996.
Drie jaar geleden telde de regio Mostar
100.000 mensen. Nu zijn er 65.000 van over.
Niets is officieel. Ook het dodental niet. De
ziekenhuizen spreken over duizenden slacht
offers onder de burgerbevolking. Zijn de ver
misten gevlucht? Alleen al 2000 soldaten zijn
gesneuveld. Zij zijn in de haast begraven in
vroegere parken en plantsoênen. De Balkan
verafgoodt zijn helden. De portretten van
overleden strijdmakkers, tieners vaak, han
gen overal.
Wezen
Doden laten wezen achter. Spanje schonk
een weeshuis. Niet alle wezen zien deze plek
als een baken van veiligheid. Kinderen, met
de gezichtsuitdrukking van een volwassene,
komen soms alleen maar hun bakje eten ha
len en bang voor bombardementen vluchten
ze weer naar hun 'huis': een spelonk in het
bergachtige buitengebied of een tochtige
plaats onder één van de weinige bruggen die
nog heel is.
Je zou bijna vergeten dat de Kroaten en de
moslims eeuwenlang vreedzaam naast elkaar
leefden in de 'Parel van de Balkan'. De mos
lims in Oost, de Kroaten in' West. Gezamen
lijk zaten zij op de tribune van de plaatselijke
voetbalclub Velez Mostar, die in de Europa
Cup een paar succesjes behaalde. Gezamen
lijk ontvingen zij toeristen op de uit 1566 da
terende Stari Most, de wereldberoemde
boogbrug over de rivier Neretva tussen Oost
en West.
De brug die door de partisanen van Tito
werd gespaard. De brug die dit keer niet werd
beschermd door de hand van God. Onder
een regen van Kroatische grananten bezweek
de Stari Most, dit plotseling verfoeilijke teken
van Turks-islamitische overheersing.
Nadat de Serviërs de in een dal gelegen
stad vanaf de berg Buna met mortieren be
stookten en later de Kroaten en de moslims
hun eigen, etnische oorlog uitvochten is er
nu vrede. Een vrede die zo betrouwbaar is als
een dun laagje ijs.
Een verkeerd begrepen woord aan de on
derhandelingstafel, een nieuwe provocatie in
één van de brandhaarden Bihac, Knin of Kra-
jina en de derde oorlog in Mostar is een feit.
In de stad en daarbuiten zien we mannen in
een Kroatisch soldatenuniform met Kalasj-
nikov-geweren, op weg naar strategische
posten. Popelend om 'de grote finale' te be
ginnen. Hun ideaal, Mostar de hoofdstad te
maken van een Kroatisch Bosnië, is interna
tionaal onbespreekbaar.
Het alternatief is de in maart 1994 onder
druk van Amerika opgerichte Federatie van
Bosnische moslims en Kroaten die volgens
de jongste plannen politieke zeggenschap
zou krijgen over 51 procent van het huidige
grondgebied van Bosnië, inclusief Mostar.
De federatie heeft een verloren jaar achter
veau gemaakte afspraken over de politie er
kennen zij niet, onidat de staat die zij willen,
een Kroatisch Herceg-Bosna, hierover niet
heeft kunnen meepraten.
Van de huidige 2.000 politiemensen in de
stad, globaal duizend in Oost en duizend in
West, zouden er 500 mogen blijven die door
de WEU zijn geselecteerd. Uit de bevolking
worden nog eens 100 mensen gerecruteerd
die van de WEU een opleiding krijgen. De
1.500 agenten, ook van moslim-zijde, die min
of meer de zekerheid hebben dat zij werkloos
worden en privileges verliezen, hebben hun
eigen motieven om de plannen te frustreren.
De Nederlandse commandant van het
WEU-korps, kolonel Jan Meijvogel, mag in
Nederland iemand voorstellen, de verhou
dingen in Mostar liggen net even anders. De
Kroatische commandanten komen niet eens
als hij overleg noodzakelijk vindt. „Een on
werkbare situatie", zegt hij. „Ook ik ben met
te hoge verwachtingen naar Mostar geko
men. Het tijdschema laat zien dat wat we wil
len niet haalbaar is. We moeten onze eisen
bijstellen."
De WEU-politie doet geen huiszoekingen,
verricht geen arrestaties, ondervraagt nie
mand. Zij ondersteunt de plaatselijke politie
als hierom wordt gevraagd. „Maar de praktijk
is dat wij overal buiten worden gehouden",
zegt wachtmeester O. Ganga uit Leiden.
Aanvankelijk was het WEU-korps in een
hotel ondergebracht. Nu is er een eigen poli
tiebureau in West. Een in de oorlog met klein
kaliber munitie be
schoten hol dat van
binnen is opge
knapt. Eromheen
staan grote gebou
wen die zijn volge
stopt met Kroati
sche politie. Soms
wordt voor het
raam het geweer
even doorgeladen.
Vervolgens wordt het wapen gericht op het
WEU-gebouw. Er zijn vele provocaties, die de
WEU zich moet laten welgevallen. De mare
chaussees vermoeden dat zij worden afge-
luisterd. Ook hiertegen kunnen zij niets on
dernemen.
Gedemilitariseerde zone
Formeel is Mostar een gedemilitariseerde zo
ne, de toegangswegen naar de stad worden
bewaakt door Spaanse VN-ers in tanks, maar
er zijn meer wapens in de stad dan groene
knollen op de markt. Ook kinderen slepen
mitrailleurs met zich mee. De marechaussees
dragen de Glock 17 bij zich, het pistool dat
ook de Israëlische geheime dienst gebruikt,
een goed wapen voor de voor de korte af
stand. Sommigen vinden dat zij te licht be
wapend zijn.
De Duitsers wilden geen enkel risico ne
men en 'leenden' vier Kalasjnikovs van mos
lim-agenten. Na een interne discussie over
de Conventie van Genève moesten deze wa
pens van de leiding teruggebracht worden
naar waar ze vandaan kwamen.
Bepaalde criminelen, zeggen de WEU-ers,
zijn geïnfiltreerd in dé politie. Maar al te vaak
wordt een strafrechtelijk onderzoek in de
kiem gesmoord, omdat er bewijsmateriaal
verdwijnt of de verdachte plotseling uit de
stad is vertrokken. Tot hoever de 'gangs' hun
tentakels uitslaan is niet bekend. Niemand
heeft het de leiders durven vragen. De mare
chaussees vermoeden afpersing op grote
schaal en spreken van 'een tweede Palermo'.
Criminelen vragen geld voor de 'bescher
ming' van personen, goederen en gebouwen.
Op sommige checkpoints mogen dp WEU-
ers niet meer komen. Is dit omdat zij niet
mogen zien dat er geld wordt gevraagd aan
burgers, voordat zij mogen doorlopen? Een
VN-er moest onder bedreiging van een
pistool zijn auto afstaan. De dader wordt on
gemoeid gelaten, hoewel hij elke dag in die
auto in de stad zijn rondje rijdt. In Mostór
zijn de verdachten de baas en politiefunctio
narissen hun ondergeschikten.
Een vredezo
betrouwbaar als
een dun laagje ijs
Op het plaatsnaambord van Mostar is de naam 'overgespoten' met de Kroatische benaming. foto opd gerard smink
Doorzeefde auto's bepalen het straatbeeld van wat eens de 'Parel van de Balkan' was.
foto gpd gerard smink
de rug. Te veel twistpunten stonden samen
werking in de weg. Het zou een wonder zijn
als er tussen de partijen in Mostar, die elkaar
tot op het bot haten, iets moois opbloeit
vooruitlopend op de plannen voor heel Bos
nië. Zoals de WEU wil.
Burgers slenteren apathisch over straat.
Velen durven niet te praten en al helemaal
niet over politiek. De explosies, tussen de
100.000 en 200.000, dreunen mentaal gewel
dig door. In een verstikkende stilte hopen de
trauma's zich op. Zij kunnen alleen maar ho
pen dat de agressor vandaag een goed hu
meur heeft.
Vuile handen
Iedereen weet van iedereen wie vuile handen
heeft gemaakt in de oorlog, of daarna. Moor
denaars die hele gezinnen hebben uitgeroeid
hebben zich in het uniform van pojitieman
gehesen. Zij genieten niemands vertrouwen,
maar dat is in Mostar niet van belang. Af en
toe richten wanhopige burgers zich tot de pa
trouillerende marechaussees. Wat zij kunnen
doen, als de hel weer uitbreekt? Het ant
woord is simpel: niets.
Al te roekelozen belanden in een lijkzak.
Een journalist uit Iran werd in augustus
doodgeknuppeld langs de weg gevonden. Of
werd hij om zijn geloof gedood?
Slechts enkele gewelddadigheden tegen
burgers heeft de WEU-politie kunnen voor
komen. Twee bejaarde moslim-vrouwen wer
den de week voor kerst tijdens hun slaap met
kogels doorzeefd in hun woningen in West
en dezelfde nacht door de daders begraven.
Roofmoord, er ontbrak wat geld, of een ge
volg van de etnische zuivering omdat de be
jaarden weigerden uit hun huizen te vertrek
ken? De Kroaten hebben beide zaken in on
derzoek, zeggen ze.
De Bailey-brug, door de Engelsen aange
legd, is de nieuwe verbinding tussen Oost en
West. Hierover worden de moslims uit hun
enige wijk in West, Donja Mahala, terugge
dreven naar Oost. Zij zouden de huur van
hun appartement niet hebben betaald of be
kendstaan als ruziemakers. De Kroatische au
toriteiten voeren altijd een privaatrechtelijke
reden aan voor de huisuitzetting. De WEU-
politie weet dat dit voorwendsels zijn, maar
moet zich bij de feiten neerleggen.
In Oost, het Turkse deel van Mostar, zijn
vrijwel alle huizen en winkeltjes, veelal mid
deleeuwse monumenten, tot stof geschoten
en zijn de moslims gedwongen te leven in
smerige kelders. Hun moskeeën zijn onthei
ligd. Soms staat alleen de minaret nog over
eind, als een vinger die vergeefs waarschuw
de tegen de oprukkende barbarij.
In West, het Kroatische stadsdeel, hebben
maar enkele woningen het begeven. De scha
de valt hier eigenlijk mee. Wat er ligt aan
puin blijft liggen. Geen Kroaat wil zich
moemaken met het vooruitzicht van een
nieuwe escalatie van geweld.
Talrijke gebouwen zijn beklad met haken
kruizen. Kwajongensstreken, zegt men. Op
terrasjes viert het nationalisme hoogtij onder
jongeren, dezelfde jongeren die op de Aven
ue die is omgedoopt tot 'Crazy Street' onge
straft de ene na de andere verkeersovertre
ding mogen begaan. In auto's die die naam
niet meer verdienen. Zonder kentekenplaten.
Electriciteit en water zijn schaars in Oost.
In West niet. Het eten is gevarieerd, maar al
leen voor wie Duitse marken of dollars heeft.
Dat zijn maar een paar mensen, want er is
lang niet voor iedereen werk. De fabrieken
zijn leeggeroofd door de Serven.
En als er werk is levert dit naar lokale
maatstaven een vermogen op: 350 Duitse
mark per maand. In West althans. In Oost is
de salariëring afgeschaft en werkt men voor
een hap eten bij de gaarkeuken en een
schouderklopje.
Dode muizen
Het ziekenhuis in Oost verricht chirurgische
ingrepen onder merkwaardige omstandighe
den. In een vroegere fabrieksloods zonder ra
men zijn 22 containers geplaatst. In elk lig
gen vier patiënten. Een handvol oorlogsge
wonden revalideert hier nog. Container acht
tien is de operatiekamer. Geopereerd wordt
er tussen de dode muizen. Maar de patiënten
zijn dankbaar, omdat zij nog leven.
De scholen zijn open sinds november. Kin
deren leren weer liedjes te zingen en mooie
tekeningen te maken. Oostenrijk adopteerde
de kapotgeschoten universiteit van Mostar.
Om te kunnen repareren moeten eerst de
materialen per spoor worden aangeleverd.
Maar in Mostar stopt al tijden geen trein
meer. De rails ligt aan gruzelementen. Het
centraal station is een spookkasteel.
De stad moet, kortom, in alle opzichten
van voren af aan beginnen. Een van de eerste
levensbehoeften is een adequate vorm van
criminaliteitsbestrijding. Maar de opbouw
van een betrouwbaar en geïntegreerd politie
korps zoals Mostar voor het uitbreken van de
oorlog had, wordt van alle kanten onder
mijnd.
De Kroaten vinden dat zij als winnaars van
de oorlog geen compromissen hoeven te slui
ten. De op het allerhoogste diplomatieke rii-
