'Altijd een beetje hoop'
c
RrvShow
Mysterieus oorlogsdrama bevrijdingscadeau KRO gruwelijke denkfout
i y—v Aad Nuis maakt een
DINSDAG 7 MAART 1995
-Sd»
De sterke mensen van Ireen van Ditshuvzen
In haar documentaires gaan
mensen aan het eind niet dood,
maar met vakantie. Ireen van
Ditshuyzen is gefascineerd door de
kracht om te overleven: „Bij mij is er
altijd een beetje hoop." In de wereld
van de onafhankelijke TV-producen-
ten als Endemol is ze een buiten
beentje met haar menselijke, sociaal
getinte produkties. Ze heeft haar ei
gen bedrijf, TV Dits, en werkt als eni
ge niet voor commerciële omroe
pen. Dit jaar zijn in elk geval van
haar te zien een tiendelige serie over
de ontwikkeling van de kunsten na
de oorlog en een drieluik over chro
nisch zieke schrijfsters. „Wat ik
maak gaat ook over mijzelf."
„De ogen, waarom kijkt iedereen toch al
tijd zo naar ogen? Ik kijk, ja gek hoor, ik kijk
vooral naar iemands wangen. Soms zie je
van die zeurwangen, dan denk ik: whóh.
Monden zijn ook belangrijk, vooral als ze
pruilen. Mensen die werken, dat vind ik
ontzettend interessant om naar te kijken.
Niet het werk, want dat kan heel saai zijn,
maar de manier waarop iemand bezig is.
Aan de rug zie ik alles. Als ik 's ochtends op
mijn kantoor kom en ik zie iemand met
zo'n kromme, wat ingezakte rug achter z'n
bureau zitten, dan weet ik al: dat kost een
paar uur voordat die op gang komt. Maar
als ik zo'n licht gebogen, gespannen rug zie
met die billen er recht onder, nou dan gaat
't goed. Er wordt altijd zo gefocust op het
gezicht, waarom eigenlijk, omdat daar de
hersenen zitten? Je kunt er natuurlijk wel
veel uit lezen. Zo zie ik bij Hans van Mierlo
dat-ie het niet weet. Waar zou je de liefde
eigenlijk moeten zoeken? Overal hè, denk
ik, overal."
Rustige ogen onder een flinke bos licht
krullend rood haar. Ireen van Ditshuyzen
zet espresso en gruwt bij de gedachte dat
mensen daar suiker in doen. De televisie
staat onopvallend in een hoek van de ka
mer. Ze kijkt er weinig naar. Hoofdzakelijk
Nova, Brandpunt, sommige documentaires
en als onstpanning een enkele film. „Ik kijk
snel. Zie meteen of iets goed is, en dan blijf
ik kijken. Als ik zie dat iets slecht is, zap ik
verder. Er is een aanbod, waanzinnig. Maar
als je goed zoekt, is er genoeg moois te
zien." Ze kijkt meestal alleen; haar man
woont in het huis ernaast. „Die kijkt nog
sneller dan ik, dus dat is niks." Ze heeft be
hoefte aan privacy, aan een ruimte voor
zichzelf. Dat had ze als kind al, als jongste
in een gezin van zeven. „Als iedereen er
was, dan trok ik me terug of ik ging een
boek zitten lezen."
Als ze mensen ziet, ziet ze verhaaltjes.
Over wie die mensen zijn, hoe ze denken,
wat ze hebben meegemaakt. Dat gaat altijd
maar door ..Ik roep er ook altijd bij: wed
den dat 't klopt, wat ik vertel. Ik kan heel
ontroerd raken als ik mensen zie. Ook al
weet ik dat mensen toch vaak niet deugen,
dat ze je belazeren, dat ze egocentrisch
zijn. Het klinkt misschien vervelend, maar
ik raak gefascineerd door het zwakke, het
tekort."
Haar man zegt: jij legt iedereen af. Maar
als ze eenmaal weet dat iemand deugt, dan
gaat ze er op af, dan houdt niemand haar
meer tegen. En dan komt er weer een do
cumentaire over het grote lijden of het gro
te geluk, maar in elk geval over mensen die
het gered hebben. „Ja, want bij mij is er al
tijd een beetje hoop." Niet dat ze zo'n blij
mens is, of een blij geloof heeft. Het gaat
erom dat mensen er altijd in slagen de
grootste ellende te overwinnen. Dat vindt
ze zó knap. „Ik heb enorm veel respect
voor het vermogen van mensen om te
overleven, constant te overleven. Die
kracht. Om overal toch weer uit te komen.
Ach, alles wat ik maak gaat ook over mij
zelf. Ik denk altijd: hoe zou ik het doen?"
Zeuren
Mensen die zielig doen, daar kan ze niet
goed tegen. „Mensen kunnen soms zo zeu
ren, vooral als ze ziek zijn. Dat vind ik niks.
Bij mij moeten mensen altijd sterk zijn. Dat
is heel belangrijk, want er zit nooit gespro
ken commentaar bij die documentaires,
dus de mensen die je ziet moeten het hele
maal zelf doen. Pas heb ik een chronisch
zieke vrouw gefilmd die echter zo sterk is,
dat ze niet wilde laten zien dat ze chro
nisch ziek is. Dat is ook weer niet goed. Ik
heb heel lang met haar gepraat om duide
lijk te maken dat het juist goed is om ook
zwakke momenten te laten zien. Er mag
best gehuild worden. Het bizarre, het tries
te mag je ook zien. Maar over het geheel
moeten mensen er sterk uitkomen, mag je
als kijker niet vol teleurstelling en desillusie
achterblijven. Want dan sla je dicht, dan le
vert het niets op. Ik wil laten zien hoe men
sen erdoorheen komen."
Aan het eind van haar documentaires
gaan mensen niet dood, maar met vakan
tie. Hoe erg het daarvóór ook geweest mag
zijn. Dat herinnert ze zich nog van vroeger:
van haar ouders moest alles zin hebben,
een beetje noodzakelijk zijn. Haar vader
was voorzitter van alles en nog wat. „Net
zo'n doordouwer als ik." Zij was, in de ja
ren zestig, studentenleidster, politiek actief.
Televisie vond ze maar oppervlakkig.
Ooit werkte ze achter een bureau op een
ministerie, als beleidsmedewerkster. „Daar
zat ik, op zo'n kantoortje, en dacht: o god,
nee, hier sterf ik." Na één dag was ze weg.
„Ik wil vóelen dat mijn geest knarst, ik wil
vóelen dat ik besta." Door toedoen van an
deren kwam ze bij de VPRO, waar ze ont
dekte hoe belangrijk research is. „En ik
leerde er wat kijken is." Naar details, die
exemplarisch kunnen zijn voor het onder
werp waarmee je bezig bent. „Vroeger zag
ik gewoon een landschap, nu zie ik iets
heel specifieks in dat landschap. Ik kijk
minder impressionistisch." Ze weet niet
wat belangrijker is, kijken of research. „Ze
ker is wel dat alles valt of staat bij de men
sen die je laat zien. Dus moet je er veel tijd
en moeite in stoppen om zulke mensen te
vinden."
Die mensen worden meer dan objecten
voor haar. Als ze bellen dat ze willen pra
ten, dan gaat ze meteen langs. Zonder ca
mera, zonder microfoon. Net zoals bij dat
echtpaar waarover ze haar zo bewierookte
documentaire Vergeten maakte. Hij lijdt
aan de ziekte van Alzheimer. Zij kan daar
soms niet meer mee omgaan. Zoals op
Tweede Kerstdag. Ze voelde zich ineens zo
alleen, dat ze Ireen van Ditshuyzen belde.
En die ging meteen langs.
Evenwicht
„Zonder vertrouwen, zonder integriteit e
zonder respect voor de mensen die je filmt
ben je nergens. Het is niet moeilijk mensen
te kijk te zetten of zielig te maken. Van tien
shots kun je verschillende verhalen maken
gewoon door ze anders achter elkaar te
zetten. Daarom is de montage zo ontzet
tend belangrijk. Daar gebeurt het, het vin
den van het evenwicht tussen informatie
en emotie. Soms luistert dat heel nauw,
want je mag niet doorslaan, het mag niet
sentimenteel worden. Het slot is daarbij
misschien nog wel het belangrijkste, omdat
daarin de tendens van het totaal wordt be
paald. Als ik met het eind bezig ben, denk
ik aan niets anders: hoe gaat deze film ein
digen? Tot ik 's nachts wakker schrik en
roep: dat is 't."
„Je moet jezelf wegzetten. Als je ergens
binnenkomt en iedereen valt meteen stil,
dan kun je maar beter geen programma's
maken. Je moet stil zijn, kunnen luisteren,
bijna alsof je er niet bent. Dan blijven men
sen zichzelf. Het is zo intiem, zo kwestbaar
Ireen van Ditshuyzen: „Wat ik maak gaat ook over mezelf'.
dat het minste geringste afleidt. Mensen
schrikken al als er een cameraman binnen
komt met vier van die bodywarmers over
elkaar heen, aan alle kanten lenzen uit die
zakken, camera op z'n nek, nou mevrouw,
böböh als u nu eens even lekker hier gaat
staan, dan zetten we u er eventjes mooi
op... Nou, dan wordt het moeilijk hoor."
„Aandacht, daar draait het eigenlijk alle
maal om. Dat willen we toch allemaal, aan
dacht. Geef mensen aandacht en je ziet ze
opbloeien. Als ik mensen film, dan moeten
ze denken: deze plek is voor mij. Dat echt
paar uit Vergeten had dat ook. Die mensen
werden na de uitzending op straat aange
sproken, door de bakker en de slager, en
van iedereen kregen ze complimenten dat
ze het zo goed hadden gedaan. Dat stel is
door die documentaire geholpen, ze heb
ben een plaats gekregen in hun omgeving.
Dat is toch geweldig. Terwijl er tijdens de
opnamen genoeg moeilijke momenten zijn
geweest. Momenten ook waarop ik dacht:
moet ik dit nou wel filmen? Dan deed ik
het toch, omdat ik vond dat het essentieel
was. Dus niet om de emoties op zich, als
datje uitgangspunt is sla je de plank mis."
Geluk
Geregeld zegt ze dat ze geluk heeft. Geluk
dat de mensen die ze filmt het karakter
hebben dat ze zoekt, dat steeds de vrou
e altijd
wen zo karaktervast zijn. Geluk dat
weer een goede band krijgt met de
die ze filmt. Geluk dat ze haar eigen zaak is
begonnen, TV Dits. „Ik vond het een bela
chelijk idee. maar mijn man heeft me voor
gehouden dat het veel beter is. En hij heeft
gelijk gekregen. Als privé-persoon geven
omroepen je minder snel geld om iets te
maken dan als bedrijf." Gelukkig is ze ook
dat er nog steeds omroepen zijn die geld
over hebben om haar mooie dingen te la
ten maken. „Zoals de KRO. Maar houden
ze dat vol?" Dat is het enige waarover ze
zich nog wel eens een beetje druk maakt,
of er over drie jaar nog wel geld zal zijn om
mooie programma's te maken.
„Ik ben wel een beetje bang dat het
straks wordt: laten we Dits een documen
taire maken of doen we toch maar een se
rie van Pleidooi? Dat kwaliteit dus afvalt
ten koste van andere kwaliteit in plaats van
dat er wordt gekozen tussen iets goed en
iets slechts. Nou ja, ze moeten dat gewoon
goed regelen, hoe ze dat doen, maakt me
niet uit."
Ze heeft dat ook in een briefje geschre
ven, dat ze stuurde naar staatssecretaris
Nuis (cultuur), NOS-voorzitter Van der
Louw, de ondernemingsraad van de NOS,
beleidsmakers op ministeries, het Com
missariaat van de Media. Van iedereen
kreeg ze meteen een briefje terug: ja, wij
maken ons ook zorgen. „Dat vind ik op-
FOTO CPD ROLAND DE BRUIN
merkelijk, maar ook hoopgevend, dat er op
zo'n klein signaal hé, let op! zo snel
van iedereen reacties komen." Van de pu
blieke omroepen kreeg ze eerder al kaart
jes. Direct na de uitzending van Vergeten.
Met de complimenten. „Dat is echt héél
bijzonder, dat chefs bij omroepen die je
werk niet uitzenden je daar toch een com
pliment over maken."
Ze vindt het leuk, dat het gelukt is, tot op
heden. Leuk dat ze een deel van de markt
heeft, zodat ze goede programma's kan
blijven maken. „Dat ik iets kan maken
waar ik vier jaar over doe." Leuk dat be
leidsmakers ergens in een kantoor na het
zien van haar werk anders gaan denken.
Leuk dat haar werk dingen kan veranderen.
„Het is veel zinniger programma's te ma
ken die perspectief bieden dan alleen maar
de narigheid te tonen. Er is al genoeg ellen
de. Het lijkt wel of er een stroming is die
vindt: hoe erger, hoe gekker, hoe beter. Dat
wil ik dus niet. Neem die documentaire
van de IKON over euthanasie, Dood op
Verzoek. Ik vond de soberte daarin heel
goed, maar ik was nooit geëindigd met de
'dood van die man. Ik zou misschien nog
een jaar zijn doorgegaan met die vrouw, en
had dan laten zien hoe zij er een jaar later
voor stond. Ik vind niet dat je het eindig
moet maken. De geschiedenis van de men
sen gaat toch ook maar door."
Partizanen bewaken het bos van Overloon
i KATJA KREUKELS
i houten bord
het
op-
r schrift 'Bevrijd
Gebied' is de entree van
een rommelig kampe
ment van kippenhokken
en tenten midden in het
bos van Overloon. Een
oude schuur afgezet met
prikkeldaad is de geïm
proviseerde gevangenis
waar tientallen Duitse
soldaten vastzitten. Lim
burgse verzetsstrijders
zijn een paar meter ver
derop ijverig een loop
graaf aan het uitspitten.
Andere partizanen lopen
met geweren rond en be
waken dit kleine stukje
vrijstaat in een nog steeds
bezet Noord-Limburg. De
stoffige helden en de ver
bitterde Duitsers wachten
vol spanning op de on
vermijdelijke capitulatie.
Geen terugblik op het
oorlogsjaar 1944, maar
een scène van de nieuwe
driedelige dramaserie van
de KRO, De Partizanen, die in mei op
TV wordt uitgezonden. De serie is ge
schreven door Jan Blokker, geregis
seerd door Theu Boermans en gepro
duceerd door Trust Media en de KRO.
Het scenario is gebasseerd op hel boek
Bospartizanen van Baarlo van J. Derix
en De 66 dagen van W. Hofwijk.
Na eerdere opnames in onder ande
re Ittervoort en Leut-Maasmechelen
was deze week het bos van Overloon
bij Venray het decor voor deze fictieve
vertelling. De camera zoekt hier de
nieuwe verblijfplaats op van de ver
zetsstrijders en hun gevangenen. Een
ideale plek om terug te gaan in de tijd,
want dit bos is het park van het Natio
naal oorlogs- en verzetsmuseum. Om
niet alleen een spannend drama te la
ten zien, maar ook aandacht te schen
ken aan de feitelijke geschiedenis van
de partizanen, zendt de KRO een drie
delige documentaire uit gemaakt.door
de Limburger Frank Scheffer. Het is
niet zeker of de serie en de documen
taire tegelijkertijd worden uitgezonden,
De boeken 'Bospartizanen
want de producenten willen niet dat de
waar gebeurde feiten een soort contro
le worden op het geromantiseerde ver
haal van Blokker.
Voor de vertolking van de rollen
heeft de omroep een reeks bekende
Nederlandse acteurs en actrices inge
schakeld, onder wie Huub Stapel, Syl
via Poorta en Kitty Jansen. Maar de
spelers van toneelgroep Trust en een
aantal Duitse acteurs nemen het me
rendeel van de karakters voor hun re
kening.
Gevangenen
De geschiedenis van de partizanen
speelt zich af in september 1944. In
Zuid-Nederland lijkt de val van het
Duitse Rijk nog slechts een kwestie van
weken. Een groep jonge verzetsstrij
ders in Noord-Limburg heeft genoeg
van het eindeloze wachten op wapen
droppings en besluit in de overwin
ningsroes die volgt op Dolle Dinsdag
zelf actie te ondernemen. Ze richten
een knokploeg op, ontwapenen Duitse
soldaten en nemen hen gevangen. De
triomf maakt-deze helden iets te over
moedig en ze proberen steeds meer
Duitsers op te pakken.
Als de verwachte bevrijding door de
Amerikanen in Noord-Limburg uit
blijft, komen de partizanen in een lasti
ge situatie terecht. Hun zelfbevrijde ge
bied wordt ondermijnd door Duitse
bezetters. Ze slaan op de vlucht samen
met de gevangenen die ze in gijzeling
nemen. Vierenveertig dagen trekken ze
door de bossen, slapen ze in tenten,
kippenhokken en duistere holen. Er
breken ziektes uit, er vallen doden en
er is te weinig eten. Deze benarde toe
stand leidt uiteindelijk tot een grote
paradox. De grenzen tussen gevange
nen en bewakers beginnen langzaam
te vervagen.
Nu, vijftig jaar later, onderzoekt een
radio'reporter de ware toedracht van
de gebeurtenissen in de bossen rond
Baarlo. Hij zoekt de bejaarde partiza
nen op en ieder heeft zijn eigen ver
haal. De rol van de journalist wordt
vertolkt door regisseur Boermans zelf.
Hij komt uit Venlo en is al vijftien jaar
geobsedeerd door de mysterieuze ge
schiedenis van de partizanen. „Na de
oorlog hoorde je overal heldenverha
len. Er ontstond een zwart-wit beeld
van dappere Nederlanders en slechte
Duitsers. De geschiedenis van de parti
zanen werd verzwegen en dat in tri -
greerde me. Het is ontzettend gecom
pliceerd om een vrijstaatje op te rich
ten in een bezet gebied, terwijl de rest
van de provincie al is bevrijd. Dat
schept een band en onder de helmen
van de Duitse soldaten schuilden op
eens gewone mannen", vertelt Theu
Boermans.
De KRO en Boermans streven een
nobel doel na om de nationale bevrij
ding in mei te herdenken. Ze willen
geen beladen oorlogsverhaal, maar een
genuanceerd drama. Een stukje cul
tuur op TV. Dit is niet de enige reden
voor de KRO om het mysterie te doen
herleven, want de omroep wil met dit
stukje Limburgse oorlogshistorie zijn
katholieke achterban be
reiken. Het is geen origine
le gedachte, maar wel een
goede, vindt hoofd drama
Frank Jansen van de KRO.
Kamperen
Niet alleen de set oogt pri
mitief, de voorzieningen
zorgen er ook voor dat de
filmcrew zich moet behel
pen in het Overloonse bos.
Het blijft een beetje kam
peren, lacht voorlichtster
Jos Kager. Een bezoek aan
de WC kost enige moeite,
omdat je eerst een emmer
water uit de put moet ha
len om de ontlasting door
te spoelen en de kantine is
te vinden in een modderi
ge tent. Om de kou te be
strijden, hebben alle ac
teurs lange onderbroeken
en wollen legersokken aan.
Toch is de stemming vro
lijk en verre van gespan
nen. De 22-jarige Mark
Ram is de jongste acteur
die meewerkt aan het dra
ma. Na twee jaar toneel
school en zes jaar jeugd
theater maakte hij zijn de
buut bij de KRO-serie De
Bokkerijders die sinds oktober op TV te
zien is. Van monnik tot verzetsstrijder,
een wereld van verschil. „Dat klopt,
maar het maakt niet zoveel uit. Het is
gewoon hartstikke leuk om te doen. Ik
speel in de serie Joost. Bang, onzeker
en nog niet genoeg gehard door de
oorlog. Op het eind word ik doodge
schoten. Ik vind het een mooie en
boeiende rol. De sfeer is uitstekend en
de special effects zijn machtig. En het
verdient natuurlijk een aardige cent.
Een mooie aanvulling op mijn studie
beurs", vertelt Mark enthousiast.
De uit Tegelen afkomstige Huub Sta
pel laat in de pauze zijn hond uit in het
bos. In de serie speelt hij de rol van
Hendrik: een soort aanvoerder van de
verzetsclub. Voor hem was het stuk De
Partizanen een bewuste keuze. Hij is
heel dik met toneelgezelschap Trasten
hij heeft een duidelijke emotionele
band met Limburg en zijn geschiede
nis. Zelf heeft hij er maar één woord
voor. „Fascinerend!"
Aad
HERMAN PIETERSE
DEN HAAG FRED
taatssecretaris
Nuis maakt een gru-
welijke denkfout. De
verantwoordelijke bewindsman
voor de publieke omroep sprak
onlangs een zaal vol omroep-
geïnteresseerden toe en reken
de hen voor dat een reclame
vrije publieke omroep een ver
hoging van 75 gulden van de
kijk- en luistergelden zou bete
kenen. De Nederlander zou in
plaats van de huidige ruim 150
gulden, dan zo'n 230 gulden per
jaar gaan betalen. Niet reëel,
vindt Nuis. Zoals het een door
wrocht politicus betaamt,
neemt ook hij niet graag impo
pulaire maatregelen. Maar om
een vergelijking te trekken: 230
gulden is nog altijd veel minder
dan wat de Duitsers en de En
gelsen voor hun publieke zen
ders betalen.
Nuis zou dan ook op z'n
minst even over het bedrag
kunnen nadenken. Hij zou bij
voorbeeld 25 gulden verhoging
kunnen overwegen om zo Ne
derland 3 reclamevrij te maken
(en de wens van derde-netbe
speler VPRO in vervulling te la
ten gaan). Of een verhoging van
50 gulden en zo ook Nederland
1 niet langer afhankelijk te laten
zijn van hoge kijkcijfers eisende
adverteerders.
Het wordt de komende
maanden alleen maar moeilij
ker om aan de wensen van de
adverteerders te voldoen. Voor
het einde van dit jaar zijn er
minstens elf op Nederland ge
richte zenders actief (naast de
huidige vijf, komen er twee Ar
cade-stations, SBS, één of twee
Veronica's, een regionale zen
der en de al inmiddels opgestar
te, maar nog niet overal te ont
vangen Euro 7 bij). Al die zen
ders willen hun inkomsten ha
len uit reclamegelden. Dus de
strijd om de gunst van de kij-
Nuis zou zich zorgen
moeten maken over
kijkers, die zich irrite
ren aan reclame op
TV.
kers wordt heviger dan ooit.
Maar er is nog een ontwikke
ling gaande die Nuis zorgen zou
moeten baren: steeds vaker irri
teert de kijker zich openlijk aan
reclame op TV. In de reclame
wereld wordt koortsachtig over
legd hoe daar een einde aan ge
maakt kan worden. Zowel STER
als IP (reclame-ronselaar van
RTL) heeft inmiddels een kwisje
binnen hun reclamezendtijd ge
plaatst om de kijkers vast te
houden. Verder werken de twee
concurrenten samen aan een
plan om de irritatie van de kij
kers te bestrijden. Ook in de rest
van de reclamewereld wordt
over dit probleem nagedacht.
Zo voert het vakblad Adformatie
er al weken een discussie over.
Of die discussie iets oplevert,
is de vraag. Voorzitter Ron Wal-
visch van de Art Director's Club
Nederland (ADCN), een over
koepelend orgaan van reclame
bureaus, ziet dan ook meer toe
komst in adverteren in druk en
geluid dan op TV. Hij zou niet
weten hoe de irritatie van kij
kers weggenomen zou moeten
worden: „Aan de kwaliteit van
de spotjes ligt het niet, want het
niveau stijgt alleen maar. Maar
ook de kwaliteit van de druk
techniek van kranten neemt
toe. Advertenties i
worden daardoor steeds i
er, verzorgder. En die slaan aan,
want mensen genieten daarvan.
Ook radiospotjes worden kwali
tatief steeds beter, en beter ge
waardeerd".
Maar Nuis vindt het allemaal
niet reëel. Hij denkt zijn tijd te
kunnen volmaken als staatsse
cretaris zonder een impopulaire
verhoging te hoeven doorvoe
ren. Zijn opvolger waarschijnlijk
ook. En diens opvolger zal
hoogstwaarschijnlijk de popu
laire maatregel van afschaffing
van kijk- en luistergeld kunnen
bekendmaken. Want dan kan
de publieke omroep worden
opgeheven.
