'Ritzen krijgt rotte eieren, ik waardering!
Crisisdiplomatie
Zulu-leider bom
onder stabiliteit
Feiten &Meningen
Republikeinen willen een 'kleurenblind' Amerik;
ZATERDAG 25 FEBRUAR11995
NIEUWSAëNALYSE
De leider van de Inkatha-partij en minister
van binnenlandse zaken, Mangosuthu But-
helezi, bedreigt de fragiele democratie in
Zuid-Afrika. Politieke waarnemers zijn van
mening dat Buthelezi zijn crisisdiplomatie
gebruikt om zichzelf sterker politiek te pro
fileren.
De Zulu-leider liep afgelopen dinsdag
met 43 parlementsleden van zijn partij uit
de volksvertegenwoordiging, omdat presi
dent Mandela en vice-president De Klerk
een belofte over internationale bemiddeling
niet zouden nakomen. Hun toezegging dat
internationale adviseurs zouden bemidde
len tussen het ANC en Inkatha-over de inte
rim-grondwet, deed Buthelezi vorig jaar be
sluiten aan de eerste multi-raciale verkie
zingen mee te doen. Inkatha beslist begin
volgende maand op een partijcongres of het
definitief uit het parlement stapt. Buthelezi
wees donderdag een bemiddelingsgesprek
met Mandela en De Klerk af.
Waarnemers en politieke commentatoren
zeggen dat de minister van binnenlandse
zaken met 'druk- en mobilisatiepolitiek'
hoog spel speelt. Niet alleen ondermijnt
Buthelezi de interne democratie, ook maakt
hij buitenlandse investeerders kopschuw,
menen zij. ,,Het nationale parlement is voor
Buthelezi een nieuw forum geworden om
zijn politieke ideeën over de definitieve
Grondwet uit te dragen", zegt politiek we
tenschapper Maseko. „Het is ook een goed
koop forum om een politieke campagne te
voeren zeven maanden voor het begin van
de lokale verkiezingen." ANC-parlementari-
ër Booi beschuldigde de minister van het
bedrijven van propaganda.
Buthelezi heeft bezwaren tegen de inte
rim-grondwet die een definitief karakter
moet krijgen. De Zulu-leider wil een beper
king van de macht van de centrale regering
en eist een grotere autonomie voor de pro
vincies. Bovendien wil hij dat de Zulu-ko-
ning Zwelithini meer macht krijgt.
Alexander Johnston van de Universiteit
van Natal zegt dat lessen uit het verleden
leren dat het politieke geweld zal toenemen
als Inkatha inderdaad langdurig de parle-
mentszittingen zal boycotten. Zuid-Afrika's
overgang naar de democratie is er niet bij
gebaat dat een belangrijke minderheidspar
tij zichzelf uitsluit. Het dodental zal stijgen
als Inkatha niet terugkomt van haar beslis
sing, zo meent hij. Politiek geweld tussen
ANC en de Inkatha-beweging in KwaZulu-
Natal, de politieke thuisbasis van Buthele
zi's beweging, heeft de afgelopen decennia
aan duizenden mensen het leven gekost.
Afgelopen maand namen de gewelddadig
heden opnieuw toe na een relatief rustige
periode sinds de verkiezingen van april vo
rig jaar.
Economen menen dat Inkatha's boycot
de koers van de Zuidafrikaanse rand kan
verzwakken, waardoor bij buitenlandse in
vesteerders het idee kan postvatten d&t be
leggen in Zuid-Afrika een riskante zaak
wordt. „Het is duidelijk dat dit niet de juiste
signalen voor overzee zijn', aldus de
econoom Dykes van het prominente bank
concern Nedcor.
Buthelezi neemt geen genoegen met de
belofte van het ANC dat de Grondwetge
vende Vergadering rekening houdt met de
verlangens van Inkatha. Dit orgaan, dat be
staat uit parlementsleden en senatoren,
stelt de definitieve Grondwet op. Mandela
en Buthelezi verschillen op belangrijke
punten van mening over de politieke toe
komst van Zuid-Afrika. De president is
voorstander van een sterke centrale rege
ring. De minister van binnenlandse zaken
pleit voor een federaal Zuid-Afrika.
JOHANNESBURG Rtr
Kiezers confronteren minister van financiën Gerrit Zalm zelden met bezuinigingen:
Met de Februarinota die volgende week naar de Tweede Kamer gaat, maakt minister Gerrit Zalm
van financiën de balans op over 1994. Het gaat boven verwachting goed met 's rijks schatkist,
maar dat is voor de 42-jarige WD'er niet de enige meevaller. De paarse ploeg is even plezierig als
zakelijk. „De naam was al vergeven, maar dit is het eerste no-nonsensekabinet."
Gerrit Zalm: „Politiek is eigenlijk heel simpel. Je vertelt gewoon de waarheid en dan gaat het goed".
Gerrit Zalm heeft een half jaar vol meeval
lers achter de rug. Het tekort over 1994 is
mede dankzij een miljardenmeevaller met
2,2 procent nog lager uitgevallen dan ver
wacht, de politiek is leuk en de paarse sa
menwerking blijft ook nè de wittebroods
weken collegiaal. Dat is een prettige bij
komstigheid, want straks wordt met de
Voorjaarsnota begonnen aan de voorberei
dingen van de eerste echte paarse begro
ting, die voor 1996. Hoewel het goed gaat
met de economie wordt dat geen eenvou
dige klus. De claims van met bezuinigingen
kampende ministers stapelen zich op.
„De Voorjaarsnota wordt de eerste echte
krachtproef', erkent Zalm, „meevallers zijn
goed voor de uitgaven en het tekort, maar
de politiek-psychologische bijwerking er
van is dat de neiging ontstaat de uitgaven
discipline te laten varen. Maar ik maak me
geen zorgen. Niet alleen het economische
tij zit mee, de mensen in het kabinet ook.
Iedereen komt de afspraken loyaal na, er
wordt niet gechicaneerd."
- Zijn de statenverkiezingen een gevaar voor
die goede verhoudingen?
„Ik geloof het niet. De sfeer is mede zo
goed, omdat geen van de partijen er zeker
van kan zijn in een volgend kabinet terug te
keren. Het CDA wist dat vroeger wél en dat
is ongezond. Nu hebben de partijen elkaar
nodig. Ik heb al eens het geintje gemaakt
dat ik PvdA ga stemmen op 8 maart: als ze
het niet goed doen, gaan ze zich weer profi
leren en dat kost mij weer geld, ha,ha."
- En dat geld heeft u niet?
'98? 1989 en '90 waren ook prachtjaren,
maar vervolgens moest er een jaar later ge
weldig worden bezuinigd omdat het weer
tegenzat. Dat moeten we nu voorkomen."
KNIK
Zalms ambitie is een einde te maken aan
de langdurige negatieve spiraal van meer
uitkeringen, meer uitgaven, meer schuld en
meer bezuinigingen. „Al 25 jaar stijgt het
aantal mensen onder de 65 dat afhankelijk
is van een uitkering en stijgt de staats
schuldquote, de schuld uitgedrukt als per
centage van het nationale inkomen. Die
trend moet worden omgebogen. En ik denk
dat die knik deze kabinetsperiode gemaakt
gaat worden. Als wij in 1998 kunnen zeggen
dat minder mensen afhankelijk zijn van
een uitkering en de staatsschuldquote is
gedaald, dan hebben we het niet slecht ge
daan."
- Waarom gaat u de mensen in het land niet
wat meer uitleggen dat er daarom zo pijn
lijk moet worden bezuinigd? Uw voorganger
Ruding werd er behoorlijk populair mee.
„Ik wil de geschiedenis ingaan als de meest
anonieme minister van financiën, die wel
zijn zaakjes op orde had. We moeten het
namelijk eerst waarmaken. Ik volgde de po
litiek al een hele tijd als buitenstaander en
het is me vaak opgevallen dat de voorne
mens heel wat fraaier waren geformuleerd
dan wat er uiteindelijk van terecht is geko
men. Er zijn pas in 1998 weer kamerverkie
zingen en dan kunnen we zeggen: Kijk, dit
hebben we gepresteerd. Bovendien, ik ga
wel eens het land in en word dan zelden
geconfronteerd met de bezuinigingen. Dat
is het prettige voor een minister van finan
ciën. Een vakminister als Ritzen krijgt de
rotte eieren en ik als penningmeester van
de club de waardering, omdat de zaken
goed op orde zijn, ha, ha."
Als iemand de personificatie van paars is,
dan is het Gerrit Zalm. Begin jaren zeventig
was hij PvdA-voorzitter in Enkhuizen en zo
vooruitstrevend, dat zijn partijgenoten hem
geregeld moesten afremmen. Zelfs werd hij
eens opgepakt voor het illegaal plakken van
affiches om Albert Heijn te boycotten van
wege de Angola-koffie. De rechtbank in
Hoorn veroordeelde hem tot een boete van
elf gulden.
Dat die Gerrit Zalm van toen dezelfde is als
de strenge WD-minister van financiën van
nu is volgens de betrokkene minder
vreemd dan het lijkt. De PvdA is namelijk,
meent Zalm, nu een behoudende partij.
„Ze houden dé dingen toch liever zoals ze
zijn. Maar het kan soms beter zijn bepaalde
wijzigingen aan te brengen die het systeem
in elk geval houdbaar maken. Omdat het
anders wel eens helemaal mis kan gaan. In
middels is die gedachte in de huidige PvdA
ook wel aanwezig."
De dingen houden zoals ze zijn, is wel het
laatste dat Zalm wil. Tot voor kort zelden in
hun rust verstoorde bolwerken als de effec
tenbeurs, de verzekeraars of de pensioen
fondsen hebben de minister van financiën
op hun hielen met verzoeken tot minder
regels en meer ondernemerschap. „Ik denk
dat het allemaal wat dynamischer kan, met
meer keuzemogelijkheden voor de burger",
zegt Zalm. „Waar zaken te star zijn gere
geld, breken we ze open. Kijk maar naar de
winkelsluitingswet.
- Is dat mogelijk door paars?
„Nou, de netwerken met werkgevers, met
de vakbonden, met boerenorganisaties en
het onderwijs zijn nu minder belangrijk.
We luisteren wel wat ze te vertellen heb
ben, maar er is meer afstand. Wat ook mee
speelt, zijn de mensen in het kabinet. Dat
zijn niet van die partijgangers, ze hebben
het partijprogramma niet uit hun hoofd ge
leerd. Het gaat om mensen die met het ka
binet iets willen doen. Neem de genees-
middelenprijzen. Met mijn hartelijke in
stemming wordt daar ingegrepen. Dat is
misschien weinig liberaal, dat is niet-markt,
maar het wérkt wel. Dit kabinet zit er niet
voor getuigeniswetgeving. Het heeft niet
zoveel zin dingen te bedenken waar toch
niets van terechtkomt."
- Het eerste echte no-nonsensekabinet?
„Die naam was met Lubbers-1 al vergeven,
maar ik denk dat het ideologisch gehalte
toen veel groter was dan nu. Dogmatiek en
ideologie zijn buitengewoon gevaarlijk. Dat
betekent niet dat je er geen politieke opvat
tingen op na mag houden. De WD zal va
ker wijzen op de markt, in de PvdA zijn de
koopkracht-cijferaars wat ruimer vertegen
woordigd. Maar dat kan samengaan, dat zie
je bij de WAO en Ziektewet."
- Kunt u zich voorstellen dat mensen bang
zijn voor een Amerikaanse samenleving?
„Nee. Als we nou de Algemene Bijstands
wet wilden opheffen, maar daar is geen
sprake van. In de Ziektewet en WAO wordt
bijvoorbeeld niets afgedaan aan de rechten
van de werknemers. Ook de versoepeling
van de ontslagwetgeving gaat toch op een
fatsoenlijke manier. Het is geen grote ka<
slagoperatie."
„Misschien was het Centraal Plan Bureat
intellectueel uitdagender, met al die mo
dellen, analyses en diepe gedachten over
economie. In deze baan gaat het niet zo
zeer om diepe gedachten, maar om ding
gedaan te krijgen. Dat is hier de uitdaging
Maar politiek is eigenlijk heel simpel: je
vertelt gewoon de waarheid en dan gaat
- Pardon?
„Die tip kreeg ik van Tjeenk Willink (de
PvdA-voorzitter van de Eerste Kamer, re
en dat vind ik een hele goede. Politici staiN
erom bekend dat ze overal omheen draai
en, maar mijn ervaring is dat als je mensie
Het is zes uur geweest en dan gaat deze
nister van financiën naar huis om met zijfel
gezin te eten. Een laatste vraagje. Zalms
ene voorganger Onno Ruding zit in de topi
van de Amerikaanse Citicorp-bank, de
der, Wim Kok, is minister-president. Waa
góat het met Zalm heen op de langere
mijn?
De minister van financiën is even verrast
moet razendsnel nadenken, maar herstel
zich snel.
„Naar het graf, ha, ha."
DEN HAAG WILCO DEKKER
TOM JANSSEN
Tijdens de campagne voor de Senaats
verkiezingen in 1990 stond de conserva
tieve Republikeinse senator Jesse Helms
uit North Carolina achter op zijn Demo
cratische uitdager, de zwarte Harvey
Gantt. Tot Helms een TV-spotje liet uit
zenden waarin alleen twee witte handen
waren te zien die een brief verfrommel
den, die kennelijk de afwijzing op een
sollicitatie bevatte. „Je had die baan no
dig", zei een stem. „En je was de beste.
Maar ze moesten hem geven aan een
minderheid, vanwege de rassenquota. Is
dat nou eerlijk?"
Direct na de uitzending zakte Gantts
voorsprong. Uiteindelijk werd Helms
met 53 tegen 47 procent van de stem
men herkozen.
Zoiets kan zich volgend jaar opnieuw
voordoen nu de Republikeinen het ge
voelige thema van de positieve discrimi
natie op de politieke agenda willen zet
ten. Zij menen dat het stelselmatig be
voordelen van mensen vanwege hun
huidskleur of geslacht strijdig is met de
beginselen van de Amerikaanse Grond
wet. Zij willen alle voorkeursbehandelin
gen schrappen en, zoals Senaatsleider
Bob Dole het noemt, 'Amerika weer
kleurenblind maken'.
De VS staan een pijnlijk debat te wach
ten dat duidelijk zal maken hoe het met
het racisme in Amerika is gesteld. De
Republikeinse leider Newt Gingrich zegt
dat 'het strijdig is met de Amerikaanse
droom om mensen te meten aan het ge
netisch patroon van hun grootmoeders'.
Amerikanen zijn volgens de Grondwet
gelijk en dus heeft onderscheid naar
kleur of afkomst in Amerika geen plaats.
Gekleurde Amerikanen werpen tegen
dat zij eeuwenlang door blanken op die
manier zijn gemeten en dat nog steeds
geen sprake is van gelijke behandeling.
Positieve discriminatie affirmative ac
tion) is in 1964 in de wet opgenomen.
Na het afschaffen van de rassenschei
ding werd het gezien als een manier om
de achterstand in te halen die zwarten
op de arbeidsmarkt, in het onderwijs en
het lidmaatschap van organisaties had
den.
Overheden moesten bij voorkeur zaken
doen met bedrijven van minderheden,
universiteiten lieten meer zwarten toe
dan blanken en bedrijven moesten vaste
quota niet-blanke werknemers in dienst
nemen. En toen de vrouwenbeweging
opkwam, werden die voorschriften ook
tot de 'achtergestelde' Amerikaanse
vrouwen uitgebreid.
Jarenlang is dat geaccepteerd, maar nu
wordt de nadruk op de uitwassen ge
legd. Blanken die beter zijn, krijgen een
baan niet omdat die naar een minder-
Universiteiten laten zwarte
studenten toe die lagere toelatingscijfers
hebben dan blanke die worden afgewe
zen.
De Republikeinen vinden dat er een
voorkeursbehandeling moet worden ge
geven op basis van economische om
standigheden, en niet van ras. „Waarom
zou de dochter van een rijke zwarte
meer kans op een baan moeten hebben
dat de zoon van een arme blanke?" Het
verzet komt vooral van blanke mannen,
dezelfden die in november de Republi
keinen aan hun verkiezingswinst heb
ben geholpen.
Zwarte Amerikanen betogen dat positie
ve discriminatie niet alleen een reactie is
op het verleden, maar nog steeds hard
nodig is. Zwarten hebben nog steeds
minder kans op een baan. Zwarte kinde
ren hebben drie keer zoveel kans om
arm te zijn dan blanken. Zwarten verdie
nen gemiddeld 8.000 dollar per jaar
minder dan blanken.
Enkele professoren beweren zelfs dat
zwarten een lager IQ hebben dan blan
ken, en dat positieve discriminatie dus
het peil van Amerika's onderwijs omlaag
haalt. Blanken en zwarten zien discrimi
natie uiteraard totaal anders. Twee op
de drie blanke Amerikanen menen dat
hun zwarte landgenoten het goed heb
ben, terwijl slechts een op de vijf zwar
ten dat vindt.
Zwarte leiders geven toe dat het gebri
van positieve discriminatie uit de har
is gelopen. Maar dat pleit volgens hei
voor hervorming, en niet voor afscha
fing. Zwart Amerika zal, gesteund do<
de vrouwenbeweging, de komende ti
actie voeren tegen de plannen van de
RepublikeinseCongres-meerderheid.
De Democraten en president Bjll Clir
ton die voor positieve discriminati
zijn zitten behoorlijk met deze kw(
tie in hun maag. Uit electorale overw
gingen toegeven aan de wens van d
(blanke) meerderheid betekent dat
hun zwarte achterban van zich ver
vreemden. Maar het verdedigen vai
huidige praktijk kap hen de verkiezin
kosten.
Er zijn echter ook Republikeinen die
zich afvragen of het verstandig is een
publiek debat over racisme in Amerik
te beginnen. Zij willen in een verkie
zingsjaar niet als racisten worden afg<
schilderd en beseffen dat een discussi
over positieve discriminatie, net als d
over abortus, een gevaarlijke splijtzw;
in de Amerikaanse samenleving word
WASHINGTON HANS DE BRUIJN
CORRESPONDENT
