i ZATE
R
DAGS
BI JVOEGSE
L
De beerput
van België
991
ZATERDAG 25 FEBRUAR11995
verijsse, 29 september 1985. De bende van Nijvel heeft gruwelijk toegeslagen bij een supermarkt: negen doden.
Moord, drank, maffia-aanslagen, corrupte politici en elkaar
bevechtende rechters. Het lijkt het script voor een tweederangs
misdaadfilm in de heuvels van Sicilië.
Het scenario speelt echter dichter bij huis: in België, waar na de
moord op de socialistische voorman André Cools in 1991 een
beerput met schandalen is opengegaan.
Corruptie, zwendel, fraude, en ruziënde autoriteiten
Het was alsof de haan gekraaid
had. Tot drie keer toe onder
vroeg voorman Louis Tobback
van de Vlaamse Socialistische Partij vorig jaar
zijn penningmeester. Of de SP deelde in de
steekpenningen-misère die zojuist drie pro
minente Waalse kameraden politiek de kop
kostte? En tot drie keer toe antwoordde
schatkistbewaarder Mangé met 'nee'.
Deze week bekende Etienne Mangé tegen
over de Luikse Justitie dat hij had gelogen.
Via via had hij vanaf 1989 van de Italiaanse
helikopterfabrikant Agusta ongeveer 2,7 mil
joen gulden aan 'giften' gekregen en verdeeld
over bevriende stichtingen, zoals een noodlij
dend vakantieoord en een studiedienst. De
zo jeugdig en onkreukbaar ogende partij
voorzitter uit die periode, Karei van Miert, zei
'wel te kunnen wenen'. De SP zat er verlamd
bij, 'als van Gods hand geslagen' wist een ex-
minister.
Dat werd alleen maar erger toen later deze
week Tobback gedwongen werd te be-
kennnen dat ook hij een loopje met de waar
heid had genomen: hij wist wel degelijk dat
Agusta met steekpenningen had lopen leu
ren. Maar de vraag die België zich deze week
stelde was niet zozeer of de SP-top schuldig
was aan corruptie en wat dies meer zei. Want
ook al ontbreken vooralsnog bewijzen van
strafbare feiten, dat politici van alle gezind
ten niet deugen, is bezuiden Wuustwezel een
diepgewortelde levensovertuiging.
Een brandender vraag was of er dit keer
een kop zou rollen. Bijvoorbeeld die van de
tot NAVO-hoogte gestegen Willy Claes, de
minister die in 1988 de omstreden Agusta-
wentelwiek kocht, en die zich deze week
steeds verder in de nesten werkte met tegen
strijdige verklaringen. En een minstens zo ge
liefd onderwerp van speculatie was of de re
gerende SP het slachtoffer werd van een du
bieus één-tweetje tussen het gerecht en poli
tieke tegenstanders. Want die huiszoeking op
het partijhoofdkwartier kwam wel verdacht
kort na de aankondiging van vervroegde ver
kiezingen.
Een verwrongen complottheorie?
Zeker, maar dat maakt de gedachte in Bel
gië zo aantrekkelijk.
Oorsprong
Het gevoel dat het land ten prooi valt aan
'duistere krachten' wanneer het geconfron
teerd wordt met opzienbarende misdaden,,
leeft vooral sinds de geheimzinnige Bende
van Nijvel in de jaren tachtig dood en verderf
zaaide. Achtentwintig doden, geen arrestaties
en een onderzoeksrechter die werd overge
plaatst toen hij door de rookwolken heen het
vuur naderde. Een parlementair onderzoek
wees naderhand uit dat Justitie gedwars
boomd was.
Volgens journalisten en kamerleden die de
Bende onderzochten ging het dan ook niet
om een simpel misdadig fenomeen, maar om
de schepping van een machtig politiek-eco-
nomisch-crimineel netwerk. In de volumi
neuze Bende-literatuur figureren telkens
oud-premier Vanden Boeynants, maar ook
diens ontvoerder (raadselachtige zelfmoord!),
twee op het verkeerde pad geraakte rijks
wachters (pas deze maand voor enkele mis
daden veroordeeld!), dubieuze conservatieve
politici, extreem-rechtse types, de staatsvei
ligheidsdienst en enkele 'roze balletten' in
seksclubs.
Hun 'complot' werd zorgvuldig toegedekt
door de sterke partijpolitieke controle op po
litie en Justitie en door het Loge-geheim van
de in de België erg actieve Vrijmetselarij. Een
mens kan van minder paranoia raken.
Onontwarbare kluwen
Met de moordzaak-Cools glijdt België weer
langzaam af in diezelfde achterdochtige
geestesgesteldheid. Daar is alle reden voor.
Want ook dit keer is er die suggestie dat de
criminele onderwereld banden heeft tot in de
bovenwereld van politiek en bedrijfsleven.
Ook hier faalt Justitie openlijk en hebben de
magistraten het onderling aan de stok gekre
gen over de vraag wie welke boef mag oppak
ken. Geen wonder dat de daders nog steeds
vrij rondlopen.
Het Agusta-spoor is maar één draadje uit
de onontwarbare kluwen waarvan het begin
ligt op 18 juli 1991, wanneer André Cools
door een man op een motorfiets voor het
huis van zijn vriendin wordt neergeschoten.
Stad en land heeft Justitie afgezocht naar de
rode BMW. Tevergeefs. Het was de eerste te
genslag. De belangrijkste moest nog komen:
er zijn té veel motieven voor de moord.
Cools bleek na zijn dood in zoveel zaakjes
betrokken te zijn geweest, dat hij een over
daad aan vijanden had. Als minister van
staat, voormalig vice-premier maar vooral
'Godfather' van de Luikse Parti Socialiste,
had hij zich ontpopt als een grofgebekt mani
pulator met een uitbundig liefdesleven. Een
man die met harde hand, veel vriendjespoli
tiek en een inmens web van BV's de econo
misch gedoofde vlam van de 'Vurige Stede',
het verpauperde Luik, weer probeerde aan te
wakkeren. Onderdeel van de strijd om zijn
erfenis is de vraag of Cools zélf corrupt was.
Van veel van zijn kameraden is dat inmiddels
vastgesteld.
Zo is er het Oraob-spoor, waarbij honder
den miljoenen verduisterd zijn ten nadele
van de gelijknamige verzekeringsmaatschap
pij. Cools zou als Omob-voorzitter die ver
duistering hebben ontdekt, en daarop uit de
weg zijn geruimd. Zóu, want bewijzen ont
breken.
En dan is er het spoor van de aandelen
zwendel: een ongelooflijk verhaal van de Mi
nister en de Moordenaar, orgiën, buitenland
se rekeningen en een dronken deurknop.
NAVO-topman Willy Claes. Na vorig jaar de dans ontsprongen te zijn, is hij thans weer in op
spraak. FOTO AP CARL DUYCK
De hoofdrolspeler heet Alain van der Biest,
een protégé van Cools die het tot minister
schopt. Deze sukkelaar raakt uit de gratie
wanneer hij Cools' opdracht negeert bij het
bedrijfsleven geld in te zamelen voor de par
tijkas van de PS. Van der Biest gaat 'voor ei
gen rekening rijden'.
Een 'romanplot'
Partijgenoten omschrijven hem als een bril
jante en melancholieke man. Van der Biest
schrijft boeken, maar kan slecht tegen de
stress van het politieke vak en grijpt vaak
naar de fles. Zijn persoonlijke ministersstaf
bestaat al snel uit drinkebroers en enkele
duistere maffia-types. Zij blijken een handel
tje opgezet te hebben in gestolen aandelen,
waarvan de opbrengsten via Zaventem naar
Liechtenstein verdwijnen. Per ministeriële
dienstauto.
Het is een plot dat in een misdaadroman
niet zou misstaan: de 'blanke' held Cools, die
bij zijn leven overigens nooit één louche
zaakje onthulde, stond op het punt de ongu
re clan rond Van der Biest te ontmaskeren.
Maar het 'milieu' uit Luik, het "Palermo aan
de Maas', is hem voor en heeft al een Itali
aanse huurmoordenaar laten komen. De
avond na de fatale schoten knallen op het
ministerie ook de champagnekurken. Is er
meer bewijs nodig?
Justitie zet haar tanden in het spoor-Van
der Biest wanneer in 1992 een lid van de
maffia de ex-minister aanwijst als het brein
achter de moord. De Partij is in rep en roer.
De parlementaire onschendbaarheid van Van
der Biest wordt opgeheven. De in ongenade
gevallen politicus vertelt rond dat hij wel
eens een boekje zal opendoen over de finan
ciën van de PS; 'voor het geval dat' heeft hij
de partijgeheimen op cassetteband gezet. En
de zaak valt stil.
Het 'aandelenspoor' is sindsdien nog drie
keer ter sprake gekomen. Op een maartse
avond in 1993 wordt Van der Biest vlak voor
zijn huis in coma aangetroffen. Volgens som
migen is hij dronken tegen de deurknop aan
gelopen. Anderen zeggen dat hij een alcohol-
implant had om van zijn verslaving af te ko
men en houden het op een waarschuwende
afranseling. Ook dat onderzoek loopt dood.
Even vruchteloos blijven publikaties in het
dagblad De Morgen waarin, aan de hand van
nieuwe getuigenissen, de leden van de minis
teriële clan als moordenaars worden geïn-
dentificeerd. De lokale vrijmetselaarsloge
zou, zoals het bij een echt complot hoort, ook
een rol spelen in het verhaal. De krant levert
redelijk overtuigend werk af, maar Justitie
heeft inmiddels andere zaken aan haar
hoofd.
Intern is tussen de magistraten slaande ru
zie uitgebroken over wie de zaak-Cools mag
uitzoeken. Eén stroming wil het 'aandelen
spoor' afsnuffelen. De andere stroming ziet
het licht aan het einde van de Agusta-zaak.
Uiteindelijk moet de rechter er aan te pas ko
men om deze Guerre des Juges te beslechten.
Op de achtergrond spreekt de politiek een
woordje mee, want de Luikse Justitie staat
ónder invloed van uitgerekend de Parti Soci
aliste. De 'Agusta'-fractie wint, de verdachten
in de aandelenzwendel worden op vrije voe
ten gesteld.
Dat er een verband bestaat tussen de Agus-
ta-affaire en de moord op Cools, is tot nu toe
weinig meer dan een hypothese van onder
zoeksrechter Veronique Ancia. Deze Luikse
christendemocrate (dat soort details blijft
niet onbekend) gelooft echter heilig dat ze in
de corruptiezaak de clou vindt die naar de
moordenaar leidt. En daarvoor heeft ze de af
gelopen twee jaar de Belgische politiek over
hoop gehaald en de Parti Socialiste op haar
grondvesten doen schudden.
De Agusta-zaak is net zo simpel of complex
als men wil. Het Belgische leger kocht in 1988
bij de Italiaanse wapenfabrikant 46 helikop
ters, onder bedinging van de gebruikelijke
'tegeninvesteringen' in Vlaanderen én Wallo
nië. Probleem was niet alleen dat die com
pensatie-orders uitbleven en dat de A-109-
helikopters te zwaar waren. Vervaarlijker wa
ren de geruchten die al snel opdoken dat PS-
minister van defensie Coëme en SP-minister
van economische zaken Claes pas overtuigd
waren na een kleine bijdrage van Agusta aan
de partijkas.
Nu klinkt dat ernstig. En waar zoveel rook
is, móet wel vuur zijn. Maar zijn er ook echt
strafbare feiten gepleegd? Want het was poli
tieke partijen in België tot voor kort helemaal
niet verboden giften aan te nemen van be
drijven, mits er maar geen tegenprestatie
werd verlangd. Juridisch is vooral het tijdstip
van betaling van belang. Dat er door chris
tendemocraten, liberalen en socialisten on
der bedrijven werd gecollecteerd, was een al
gemeen bekend gebruik. Het zijn Belgen,
maar daarom nog geen Boeven.
Onderzoeksrechter Ancia liet de Agusta-
bom in de winter van 1993 ontploffen. Een
hoge PS'er had de omerta, de zwijgplicht over
de partijfinanciën, doorbroken en gesugge
reerd dat Cools vermoord was vanwege ruzie
over het smeergeld. De lires zouden door
minder scrupuleuze partijgenoten zijn ver
duisterd, in plaats van in de partijkas gestort.
Gevoegd bij Cools' plan partijvoorzitter
Spitaels te wippen, leverden deze interne ve
tes een explosief mengsel (en uiteindelijk een
motief voor moord?) op. Ancia hield de span
ning er wel in: de vraag 'wie deed het' liet ze
onbeantwoord.
De 'Agusta-affaire' luidde vorig jaar een af
rekening in binnen de Parti Socialiste. Ge
voed door vermoeide justitiële onderzoekers
die halve en geblokkeerde corruptie-dossiers
lieten uiüekken, bestookten de kameraden
elkaar met verdachtmakingen. Toen de stof
wolken waren opgetrokken, bleken drie pro
minente partijleden gesneuveld.
Guy Spitaels, de 'God' van de partij trad af
als premier van Wallonië. Zijn minister van
binnenlandse zaken Guy Mathot bleek in zo
veel onfrisse zaakjes verzeild, dat ook hij op
stapte. En vice-premier Guy Coëme viel om
dat hij niet alleen betrokken zou zijn geweest
bij het Agusta-geld, maar ook bij valsheid in
geschrifte.
Voor hen was er tot voor kort één hoop. De
bewijsvoering in het dossier van Ancia leek
een stuk. zwakker dan de suggestie, zodat ze
een goede kans maken op vrijspraak wan
neer hun proces dit najaar begint. Wel was
het zaak een electoraal blamerende rechts
zaak te voorkomen, en dus was de PS er snel
voor gewonnen de algemene verkiezingen te
vervroegen van december naar mei.
Leedvermaak
Het open einde van een spannend jongens-
verhaal? Het lijkt er wel op, want of Justitie de
Vlaamse kameraden rond Willy Claes veel
kan maken, is allerminst zeker. Vorig jaar
ontsprong Claes al de dans toen hij werd vrij
gesproken van valsheid in geschrifte.
Bij de Waalse socialisten heerste deze week
enig leedvermaak dat de golf van verdacht-
maldngen nu eens een andere kant op rolde.
Onder de bevolking klonken er vooral ver
zuchtingen dat de politieke misdaad als een
veenbrandje blijft voortsmeulen zonder dat
het vuur ooit wordt geblust. En de moorde
naar van André Cools zal op deze manier
waarschijnlijk nooit gevonden worden.
De socialistische voorman André Cools vermoord. Na deze aanslag ging in België een beerput met schandalen open.
FOTO» ARCHIEF
