College over de chaostheorie
Neville Tranter: tussen Miss Piggy en Kaspar Hauser
Zeldzame ijdele kwast aan het publiek getoond
PHANTOM
Ingetogen solo Cahit Ölmez
Cultuur Kunst
- Britse scenarioschrijver Bolt overleden
onpenDe Britse filmscenarist en toneelschrijver Robert Bolt is
ip 70-jarige leeftijd overleden. Bolt won Oscars voor zijn scena-
S] io's van de films 'Doctor Zhivago' en 'A Man for all Seasons'. In
1979 werd hij getroffen door een beroerte, waardoor hij verlamd
aakte en zijn spraakvermogen gedeeltelijk verloor. In de daar
opvolgende jaren bleef hij echter werken en schrijven, onder
oieer aan de film 'The Mission' met Robert de Niro.
u Rondleiding in bibliotheek
iden» De Centrale Bibliotheek van Leiden organiseert voor be
angstellenden weer een rondleiding op zondag 26 februari. Alle
acetten van de collectie van de bibliotheek worden op een rij
;ezet. De mogelijkheden van de geautomatiseerde catalogus
5e crijgt men ook uitgelegd. Daarnaast wordt aandacht besteed aan
Je rijke historie van de panden waarin de bibliotheek gehuisvest
Os. De rondleiding begint om 14.00 uur bij het inlichtingenbu-
eau van de Centrale Bibliotheek, Nieuwstraat 4 in Leiden.
Kinderen gratis naar Mondriaan
)en haag De komende voorjaarsvakantie (25 februari tot en
net 5 maart) kunnen kinderen tot 14 jaar gratis naar de over-
:ichtstentoonstelling van Piet Mondriaan 1872-1944 in het
Haags Gemeentemuseum. Per betalende volwassene mogen
maximaal twee kinderen gratis worden meegenomen. De kaar-
en zijn voor de dag zelf te koop in het museum en in de voor
verkoop verkrijgbaar bij de vestigingen van VSB Bank, GWK en
VW Den Haag. De openingsuren zijn: van dinsdag tot en met
lag van 9.00 tot 21.00 uur en op zondag en maandag van
b.00 tot 18.00 uur. De toegangsprijs bedraagt twintig gulden en
°Dp maandag tien gulden. Het Haags Gemeentemuseum ligt aan
jnde Stadhouderslaan 41.
Moderne jazz in Sjelter
iiderdorpHet Tom Beek/Martijn van Iterson kwartet treedt
morgenavond op in het Sjelter Jazz-café aan de Heemraadlaan
>7 in Leiderdorp. Het repertoire bestaat uit jazzstandards in een
modern jasje. Aanvang: 21.30 uur. De toegang is gratis.
Zuid-Amerikaans optreden Sonero
leiden Het trio Sonero geeft morgenavond een concert in het
Tuya-lokaal, Kaasmarktschool, Koppenhinksteeg 13 in Leiden.
De groep put haar inspiratie uit de rijke muzikale traditie van
Zuid-Amerika. De muziek van Sonero varieert van vrolijke rit
mes en fluitmuziek tot weemoedige liefdesliederen, van spran-
kelende melodieën tot opzwepende dansen. De toegang is tien
er-gulden en het concert begint om 20.30 uur. Reserveren kan bij
n8Tuya, telefoon 071-123481.
Spiegel prinses Marianne te zien
ic Amsterdam Het Rijksmuseum in Amsterdam heeft op een vei
ling in Genève een verguld zilveren spiegel uit het begin van ne
gentiende eeuw gekocht. Willem I heeft de spiegel destijds laten
maken als huwelijksgeschenk voor zijn dochter prinses Marian
ne. Volgens een mededeling van het Rijkmuseum is de spiegel
het grootste stuk Empire-zilver dat bekend is. Naar een ontwerp
van de Nederlandse beeldhouwer Louis Royer is de ruim een
Vameter brede spiegel in 1828 of 1829 vervaardigd door de Brussel
se edelsmid Joseph-Germain Dutalis. De aanwinst is via een
3 kunsthandelaar verworven. Met steun van de Rijkmuseum-
Stichting en de Vereniging Rembrandt is de spiegel voor 750.000
gulden gekocht. Het Rijksmuseum heeft het over een spectacu
laire aanwinst. De spiegel is van 25 februari tot en met 18 juni in
het museum te zien.
"'Temptation Meivin Franklin overleden
l 5|los angeles Meivin Franklin (52), een van de oprichters van de
0 ïtuffed Puppet Theatre volgende week in het LAKtheater
soulgroep Temptations uit de jaren zestig, is gisteren in een zie
kenhuis in Los Angeles aan de gevolgen van een beroerte overle
den. De Temptations scoorde een groot aantal hits, waarvan er
negentien in de Top 10 belandden. Een paar van de bekendste
songs zijn 'My Girl' en 'Papa Was A Rollin' Stone'. Franklin werd
beschouwd als de motor van de uit Detroit afkomstige Tempta
tions.
Schrijver James Herriot overleden
londen De Britse schrijver en dierenarts James Herriot is giste
ren op 78-jarige leeftijd overleden. Herriot startte dertig jaar ge
leden met het op schrift stellen van zijn ervaringen als dierenarts
in Yorkshire. Zijn bekendste werk 'All Creatures Great and Small'
werd verfilmd en in Nederland door de NCRV uitgezonden. De
serie 'James Herriot: de belevenissen van een veearts' waarin het
leven op het platteland van Yorkshire centraal stond, trok een
stroom toeristen naar het gebied in het noorden van Engeland.
Herriot, wiens werkelijke naam James Alfred Wright was, publi
ceerde een aantal weken geleden nog een serie kinderverhalen
onder de titel 'Katten'.
Haarlems Toneel met Arcadiain Leidse schouwburg
Samenwerking
Nederland en
Vlaanderen niet
goed genoeg
Het is een erudiet produkt
van een erudiete geest, het
toneelstuk Arcadia waar
voor de Engelse schrijver
Tom Stoppard in 1994 de
'BBC Award for the Best
Play' kreeg uitgereikt. Maar
of al die eruditie ook tot
een speelbaar en vooral
boeiend stuk heeft geleid
valt nog te bezien. Duide
lijk is wel dat Stoppard
zichzelf voor een uitdaging
heeft willen plaatsen. Is het
mogelijk, zo zal hij in zijn
studeerkamer hebben ge
dacht, om via een inspire
rende toneelvoorstelling
inzicht te geven in een
aantal belangrijke weten
schappelijke theorieën?
haarlem/leiden «tinekestraatman
In een vernuftige constructie
presenteert de auteur ons twee
verhaallijnen, waarvan de ene
zich in 1809 afspeelt en de an
dere in het hier en nu. Wat ze
gemeenschappelijk hebben is
de plaats van handeling, een
oud landgoed in Devonshire, en
een zijdelingse fascinatie voor
de figuur van Engelands be
kendste romantische dichter,
Lord Byron.
In de negentiende-eeuwse
scènes zien we de jonge huisle
raar Hodge, een vriend van By
ron, les geven aan een uiterst
intelligent dertienjarig meisje
dat op haar eigen houtje de wis
kundige chaos-theorie ontdekt.
En in de hedendaagse scènes
zien we twee wetenschappers,
een historica en een literatuur
professor, worstelen met hun
academische geweten: mogen
ze bepaalde conclusies trekken
respectievelijk aangaande
tuinarchitectuur en Lord Byron
- uit gegevens waarvan ze maar
al te goed de onvolledigheid be-
Door een suikertaart-decor van hoge boogramen kijken we in 'Arcadia' uit op een romantisch aangelichte tuin, d
lijken zo weggelopen van plaatjes.
seffen? Oude documenten, aan
wezig op het landgoed, vormen
de verbinding tussen toen en
nu.
Het Haarlems Toneel onder
regie van Joanna Bilska heeft er
alles aan gedaan om deze toch
vrij taaie onderwerpen zo toe
gankelijk mogelijk te maken.
Door een suikertaart-decor van
hoge boogramen kijken we uit
op een romantisch aangelichte
tuin, de negentiende-eeuwse
kostuums lijken zo weggelopen
van plaatjes, de hedendaagse
kleding is aangenaam modieus.
De scènewisselingen verlopen
bovendien zonder poespas, met
een simpele doving van het
licht en een soepele vervanging
van hedendaagse door negen
tiende-eeuwse figuren en om
gekeerd. Nog belangrijker is dat
er beslist aardig wordt geac
teerd, al wil Jim Berghouts als
huisleraar Hodge zijn r's nog
wel eens al te veel laten rollen,
en al wil Marieke de Kruijf als
zijn briljante pupil nog wel eens
al te geëxalteerd over het toneel
huppelen. Desondanks wil het
maar niet gaan spetteren. En
dat ligt toch voornamelijk aan
Stoppard. Natuurlijk heeft hij
als ervaren toneelschrijver de
voor de hand liggende trucs uit
de kast getrokken: diverse eroti
sche ontwikkelingen en cyni
sche stekeligheden. En natuur
lijk heeft Joanna Bilska daar ge
past gebruik van gemaakt. Maar
daarmee zijn stuk en voorstel
ling niet gered. De lange literai
re betogen, de quasi-aanschou-
welijkc wetenschappelijke les-
recensie susanne lammers
Burcht Literair: Jaap Goedegebuure in gesprek met Carel
Peeters. Gehoord 23/2, sociëteit De Burcht, Leiden
Als er iets duidelijk is geworden uit de dis
cussie van Jaap Goedegebuure en Carel
Peeters, dan is het wel dat Peeters een vage
kletsmajoor en een ijdele kwast is. Het lite
raire opperhoofd van Vrij Nederland zou
worden geinterviewd door de recensent van
HP/De Tijd. Ze zagen niet veel heil in de
'battle of the critics' die Burcht Literair aan
geplakt had, maar voelden meer voor een
'dans', die Goedegebuure dan zou leiden.
De eerste vraag luidde: ,,Hoe hou je het
vol, Qarel?" en met dezelfde vraag, in iets
andere bewoordingen, werd de avond be
ëindigd. Om half negen stond Peeters eerst
met de mond vol tanden en verklaarde ver
volgens daar nooit over na te denken. Bezig
zijn met literatuur is voor hem gewoon een
soort levensbestemming, vanaf zijn zestien
de is dit zijn enige passie en op deze vraag
antwoorden is voor hem „afdalen".
Om half elf is het onbevangen, het vers
blijven, zoals Goedegebuure het treffend
noemt, ineens toch een dagelijkse zorg. Hij
herstelt zijn foutje echter riieteen met de
verklaring dat hij de oplossing daarvoor
heeft gevonden. Hij blijft altijd vers, want
hij heeft altijd wel iets op het vuur.
Ondertussen was Peeters' mening over
het nut van de kritiek en hoe die er idealiter
uitziet aan de orde gekomen. Het recense
ren van boeken is niet zo maar een potje
vrije zelfexpressie, maar het uitdelen van
sleutels aan de „modderende lezer", die an
ders maar niet kan begrijpen waar een
schrijver het toch over heeft. Peeters haalt
dan het „heel bijzondere element" naar vo
ren, „benadert de kem met een treffende
metafoor" en daardoor zal het boek in
kwestie eeuwig voortleven. Want het zal
niemand ontgaan zijn dat hij erg veel ver
stand heeft van de ideale kritiek, sterker
nog: hij schrijft die regelmatig zelf. Het boek
c.q. de schrijver hebben met die eeuwige
roem heel wat minder te maken dan deze
Sint Pieter. Hij brengt het besproken boek
tot bloei en voegt er nog wat aan toe ook.
„Een transformatie dus," zei Goedegebuure
ironisch, maar helaas ontbreekt het Peeters
aan humor.
Ook erg verhelderend was het antwoord
op de vraag: is de criticus een autonome
denker of dirigeert de tijdgeest het orkest
van critici? Peeters is van mening dat de
ware criticus volledig onafhankelijk is, zich
onderscheidt door zijn smaak en meningen
en dat nieuwe ontdekkingen gedaan wor
den omdat de criticus nu eenmaal een op
zichzelf staand individu is en niet omdat de
- al dan niet nieuwe - vondsten rijp zijn om
geplukt te worden. Algemene waardering
voor een bepaald boek of schrijver heeft
niks te m^ken met „papegaaien-kritiek", de
titel van een doctoraalscriptie over de na
volgers van Peeters. Het heeft gewoon te
maken met het feit dat de genoemde kern is
blijven hangen. Het laatste woord is over
zo'n boek gesproken en het is dus logisch
dat dat herhaald wordt.
Het is werkelijk zeldzaam dat iemand op
zo elegante en beleefde manier zo genade
loos aan het publiek getoond wordt. In al
zijn ijdelheid, verwatenheid en kleinheid.
Hulde aan Jaap Goedegebuure.
sen, het gepiel op de vierkante
millimeter over de betrouw
baarheid van allerlei documen
ten, ze geven uiteindelijk het
gevoel dat we in de collegeban
ken zitten bij het betoog van
een dorre professor.
Voorstelling: Arcadia van Tom
Stoppard. Vertaling: Ernst van
Altena. Regie: Joanna Bilska.
Decor en kostuum: Marjoke
Henrichs. Spel: Jules Hamel,
Marlous Fluitsma, Jim Berg
hout e.v.a. Te zien: 2 maart,
schouwburg, Leiden.
Nuis wil jonge
kunstenaar steunen
utrecht gpd
Het plan tot verlaging van het
btw-tarief voor kunstinstellin
gen is nog niet van de baan.
Staatssecretaris Nuis van cul
tuur wil samen met zijn collega
Vermeend van financiën onder
zoeken of er een constructie te
bedenken valt, waarbij de op
brengst van een tariefverlaging
deels ten goede kan komen aan
initiatieven van jonge kunste
naars. Zijn collega van financiën
maakte eerder deze week be
kend dat een lager btw-tarief
voor kunstinstellingen de schat
kist 155 miljoen per jaar zou
schelen. Hij vond dat een te for
se aderlating.
Nederland en Vlaanderen moe
ten nog nauwer samenwerken
op cultureel gebied. Weliswaar
zijn de culturele relaties tussen
Nederland en Vlaanderen mo
menteel 'zo goed als nooit tevo
ren, maar nog niet goed ge
noeg', aldus staatssecretaris Aad
Nuis van cultuur gisteren in
Brussel. Nuis opende daar met
de Vlaamse minister voor cul
tuur Hugo Weckx de tentoon
stelling 'Fiamminghi a Roma'.
Met name binnen de Europe
se Unie zijn op dit moment en
kele problemen aan de orde die
volgens Nuis om een gezamen
lijk optrekken van Nederland en
Vlaanderen schreeuwen. Hij
doelde daarbij op de verslech
terde positie van het Neder
lands als één van de officiële
werktalen in de EU, de perike
len rond de vaste boekenprijs
en de moeilijke situatie van de
publieke omroep in Europa.
De tentoonstelling Fiam
minghi a Roma (Vlamingen in
Rome), die Nuis en Weckx gis
teren openden, is de opmaat
voor een reeks Nederlands-
Vlaamse samenwerkingsprojec
ten, dit jaar en volgend jaar. Tij
dens de Biënnale van Venetië
zal naast de Nederlandse inzen
ding van 7 juni tot 30 septem
ber ook een Vlaams-Nederland
se expositie worden georgani
seerd. Tevens zullen Nederland
en Vlaanderen zich komende
herfst gezamenlijk presenteren
op de boekenbeurs voor de
Spaanstalige landen in Barcelo
na. Ten slotte zullen de Vlaming
Jan Hoet en de Nederlander Ru-
di Fuchs in het voorjaar van
1996 in Venetië een expositie
opzetten van hedendaagse
Vlaamse en Nederlandse kunst.
Op de tentoonstelling Fiam
minghi a Roma zijn werken te
zien van schilders, graveurs en
beeldhouwers uit de voormalige
Nederlanden (België, Nederland
en het noorden van Frankrijk)
en het prinsbisdom Luik, die in
de zestiende eeuw in Rome ver
bleven. De expositie, die later
dit jaar naar Rome verhuist,
geeft een beeld van de weder
zijdse beïnvloeding tussen de
Italiaanse kunstenaars van die
tijd en de 'bezoekers' uit de Ne
derlanden en Luik. Nederland
en Vlaanderen gaven voor de
expositie elk 300.000 gulden
subsidie.
(Fiamminghi a Roma (24 fe
bruari tot 21 mei), Paleis voor
Schone Kunsten, Konings
straat 10, Brussel. Dagelijks ge
opend van 10 tot 20 uur. Ge
sloten op maandag, 17 april en
1 mei. Toegangsprijs 250 Belgi
sche franken voor volwasse
nen, 200 voor ouderen en 150
voor jongeren en studenten)
The
of the
OPERA,
kaspar Hauser is de achtste
'oorstelling van de Australiër
Seville Tranter. Voor hem be-
;on het lang geleden met de
ascinatie voor The Muppet
ihow. Nu speelt hij zelf meer-
.temmig het machtspel tussen
en macho's. De tragi-
iche figuur Kaspar 'Hauser, de
)erfecte onschuld, wordt ver-
cwanseld en gekwetst, uitgebuit
en vernederd. Met nog twee an-
Cadere spelers brengt Tranter als
stuffed Puppet Theatre vijf
cwartier indringend en emotio
neel theater.
Neville Tranter (39) behoort
intussen tot de vaste bespelers
van Nederlandse zalen. Sinds
1,3 hij eind jaren zeventig deelnam
aan het Festival of Fools in Am
sterdam heeft dit land hem niet
meer losgelaten. 'Het was elek
trisch gewoon', herinnert Tran
ter zich de opwindende tijd ir
de hoofdstad.
Tranter ging op zijn zeven-
15 tiende pedagogiek studeren,
maar schakelde na twee jaar
,over naar de theateropleiding.
Toen hij een ploeg poppenspe
lers hielp bij een kindervoorstel-
45 ling, ging er in hem een deur
open die nooit meer dicht zou
gaan. Alsof hij in het licht stapte
wist hij het opeens heel zeker:
dit was het. Poppenspel was de
vorm waar hij blijkbaar altijd al
naar gezocht had. 'Maar ik wist
gelijk ook', aldus Tranter, 'dat ik
voor volwassenen wilde spelen,
al wist ik nog niet hoe.' Hij
maakte de strenge theateroplei
ding af, leerde zijn eigen pop-
|pen maken, speelde een tijdje
|in Melbourne en omgeving en
toog de wereld in. Wie zijn
voorstellingen op een rij zet, zal
constateren dat het thema 'un
derdog' steeds terugkeert. Een
van zijn shows heet zelfs zo.
Tranter: 'Dat klopt. Mijn voor
stellingen gaan over macht en
onmacht. Hoe macho's zich
manifesteren ten koste van de
kwetsbaren. Tegelijk is het voor
mij ook een zoektocht naar de
verhouding tussen de pop en de
speler.'
De voorstelling Kaspar Hau
ser is een bewerking van het
verhaal over de Duitse vonde
ling Kaspar Hauser (1814). Een
waar gebeurde geschiedenis die
je al na het lezen van een paar
bladzijden naar de strot grijpt.
Een vermoedelijk adellijk kind
meldt zich op zestienjarige leef
tijd bij een ritmeester en wil dat
die een ruiter van hem maakt.
Hij kan amper spreken, lijkt on
derontwikkeld maar is niet
dom. Later blijkt dat hij het
grootste deel van zijn leven in
een lage kelder heeft doorge
bracht. Er was bijna geen licht,
er was nauwelijks contact met
mensen en hij kon niet rechtop
lopen. Het is een universeel ver
haal over hoe kwetsbaarheid en
onschuld uiteindelijk verkwan
seld kunnen worden.
De fascinatie voor poppen
gaat bij Tranter ver terug. „De
Muppets waren zo'n beetje de
eerste poppen waar ik - door er
naar te kijken - veel van heb ge
leerd. Miss Piggy vooral, die
vond ik het meest intrigerend.
Een echte 'bitch'. Aan de ene
kant dat elegante, maar daaron
der die verwoestende agressie.
Die figuur laat zien dat je met
poppen echt hele extreme din
gen kunt doen op het toneel.
Het is niet voor niks dat Jan
Klaasen zo vaak op zijn donder
krijgt. Sommige poppen roepen
agressie gewoon op. Maar dat is
acceptabel, net als in teken
films. Die zijn ook ongelooflijk
gewelddadig. Desondanks kun
je er hard om lachen. Dat geldt
voor mijn handpoppen ook. Ik
geloof zelfs dat poppen het nog
beter kunnen dan een acteur.
Als zo'n masker echt tot leven
komt, de pure suggestie gaat
werken, dan gaat het verder dan
waar een acteur ooit kan ko
men. Die kan nu eenmaal niet
los van zijn lichaam komen."
„Ik heb er heel lang over ge
dacht om zelf Kaspar te spelen.
Het leek me op het lijf geschre
ven. Maar het moest wel een
pop worden. Alleen een pop
kan pure onschuld uitbeelden.'
Kaspar Hauser door Neville
Tranter, Ria Marks en Beppe
Costa is op 1 en 2 maart te zien
in het LAKTheater, Cleve-
ringaplaats 1, Leiden.
recensie wunand zeilstra
Voorstelling: 'Wolokolamsker Chaussee I
II' van Heiner Muller door Theater Close
Up. Spel: Cahit ölmez Vertaling/regie:
Max van Engen Gezien: 23/2, LAKthea
ter, Leiden.
„Een acteur kan nu eenmaal niet los van zijn lichaam komen. Ik heb er heel lang over gedacht om zelf Kaspar
te spelen. Het leek me op het lijf geschreven. Maar het moest wel een pop worden." foto pr/erwin olaf
VSB CIRCUSTHEATER SCHEVENINGEN
Dwmi» 2M.no oor ihih.l.,
ronduit. o..k mull.,., 14.110 uur
kiiiirtvcrknup. diner* en holelreitTverlngcn:
PHANTOM-PHONE 06-300.100
(7 diiRvn per week 10-22 uur; 40 tl per min.)
betrokken met een arts die wei
gert zich te conformeren aan
diens gezag. Voor aanvang van
de voorstelling is een cassette te
koop waarop auteur Heiner
Müller zijn beide teksten voor
leest. Müllers leestempo ligt
hoog, het spreektempo van ac
teur Cahit ölmez daarentegen
vrij laag. Het is een riskant mid
del om de zeggingskracht van
een tekst als monoloog op een
podium aldus te willen verster
ken. Maar het lukt. Cahit ölmez
neemt lange pauzes tussen de
zinnen, de woorden stokken.
Hij maakt hiermee iets duide
lijk. Het gaat niet om zelfrecht
vaardiging, ölmez laat zijn per
sonage een indrukwekkende
poging doen om voor zichzelf
de gebeurtenissen onder woor
den te brengen. Hij spreekt
rechtstreeks tot het publiek.
Maar het duurt een kwartier
voordat hij begint te spreken.
Die vijftien minuten worden ge
vuld met drinken, shaggie ro
ken, kijken naar het publiek en
luisteren naar het Adagio uit de
zevende symfonie van Anton
Bruckner. Moet dit het eindelo
ze wachten in de loopgraven
symboliseren? Neen, het is pro
vocerende regisseurs-franje die
acteur noch tekst nodig hebben.
Teksten van Heiner Müller zijn
doorgaans uiterst gecompli
ceerd. Opvallend is de helder
heid van de eerste twee delen
van het vijfluik 'Wolokolamsker
Chaussee'. De ingetogen speel
stijl van acteur Cahit ölmez
ontdoet het tekstmateriaal
daarbij ook nog eens van literai
re opsmuk.
In 'Russische Eröffnung' ver
telt een Russische commandant
hoe hij zijn angst voor de angst
van zijn soldaten moet overwin
nen door een daad te stellen.
Na het horen van een schot
slaan soldaten op de vlucht. Het
blijkt een vergissing, het schot
komt niet van de vijand maar
uit eigen gelederen. Blijft zoiets
ongestraft, dan zou dat, zo
vreest de commandant, het mo
reel van zijn bataljon ondermij
nen. Twijfels tekenen het ver
slag over zijn beslissing, evenals
in het tweede deel 'Wald bei
Moskau'. Hier raakt de com
mandant in een machtsstrijd
RIJDAG 24 FEBRUARI 1995
