Ik vertrouw op God, want Hij is sterker dan Peru'
Cubaanse 'engel' probeert landgenoten te redden
Buitenland
Strijd Ecuador en Peru heeft heel oude wortels
^sdag 14 februari 1995
>ll jestand in kamp Guantanamo verslechtert Cubanen worden wanhopig
y
independent
0
1 getalenteerd 12-jarig meisje
afgelopen zomer met haar
een vlot Cuba is ontvlucht, is
.symbool geworden van het
van 28.000 steeds wanhopi-
wordende Cubaanse vluch-
ngen, onder wie honderden
ideren, in Amerikaanse kam-
a in Guantanamo Bay op Cu-
en in Panama,
bet Martinez, aardig om te
ieti nen verrassend blond, is nu
I j en woont in Miami. Met be-
lp van haar viool voert ze ac-
om haar medevluchtelingen
de kampen te halen en toe-
b aten te krijgen tot de VS. Zij
ion ^oor Cubaanse Amerika-
or n omschreven als 'een engel
aGod' en haar verbannen
idgenoten schieten de tranen
de ogen als zij in plaatselijke
en rken op haar viool speelt,
bet ontvluchtte het Caribi-
ie eiland vorig jaar zomer
:t haar moeder, die tandarts
en haar vader, vrachtwagen -
auffeur. Toen stond de Cu-
anse leider Fidel Castro zijn
landgenoten toe om het eiland
via zee te verlaten en vond een
massale exodus plaats. Het ge
zin Martinez was op weg naar
Zuid-Florida, maar werd zoals
velen na een paar dagen op zee
door de Amerikaanse kustwacht
opgepakt en naar de Ameri
kaanse marinebasis Guantana
mo gebracht, op het oostelijkste
puntje van Cuba.
Lizbets viool werd haar toe
gangsbewijs voor de vrijheid.
De tonen van het Amerikaanse
volkslied ontroerden een bezoe
kende Cubaans-Amerikaanse
methodistische dominie der
mate dat hij promt een actie be
gon voor de vrijlating van Liz-
bet. Twee weken geleden werd
ze, met haar ouders, als een hel
din ontvangen.
Sindsdien speelt ze de Cu
baanse en Amerikaanse volks
liederen in verschillende ker
ken, zegt ze gebeden voor haar
landgenoten in de kampen en
verschijnt ze in televisieshows.
Daarmee is de kwestie van de
vluchtelingen teruggekeerd
naar de voorpagina's en een
zaak geworden van het publieke
geweten. En het nieuws uit de
kampen is niet goed.
De omstandigheden in Guanta
namo zijn zo slecht dat volgens
cijfers van het Amerikaanse le
ger 41 mensen ofwel serieus
hebben geprobeerd zelfmoord
te plegen ofwel sterk die indruk
hebben gewekt in de hoop naar
de VS te worden gevlogen. Zij
hebben geprobeerd zich op te
hangen, zichzelf in brand te ste
ken, hun polsen opengesneden
of bleekwater, shampoo, spij
kers, of het scheermesjesdraad
waarmee ze binnen worden ge
houden, doorgeslikt.
In de bases in Panama hebben
volgens generaal James Wilson
de afgelopen twee maanden ten
minste 20 vluchtelingen gepro
beerd een einde aan hun leven
te maken. De VS zijn volgens
een overeenkomst met de Pa
namese regering al begonnen
met de evacuatie van de bases,
waarbij de vluchtelingen wor
den teruggebracht naar Guanta
namo. Bij protesten van de
bootvluchtelingen vorig jaar de
cember tegen hun voortduren
de detentie en om kracht bij te
zetten aan hun eis naar de VS te
worden overgebracht, kwamen
twee vluchtelingen om het le
ven en raakten meer dan 200
Amerikaanse soldaten gewond.
Misschien is de beste aanwij
zing voor de wanhoop van de
Cubanen wel het feit dat meer
dan 400 van hen na een langdu
rige administratieve procedure
legaal zijn teruggekeerd naar
Cuba. Aanvragen van nog 150
vluchtelingen zijn in behande
ling en menigeen heeft zijn ge
duld verloren en de door Cuba
aangelegde mijnenvelden ge
trotseerd om terug te vluchten
naar het regime van Castro.
Twee vluchtelingen zijn vorige
maand omgekomen toen ze op
een landmijn stapten nadat ze
het Amerikaanse kamp waren
ontvlucht. Vijf medevluchtelin
gen kwamen veilig op de Cu
baanse kant aan.
Het probleem is niet zozeer de
fysieke omstandigheden in de
kampen, hoewel die minimaal
zijn, aldus Amerikaanse psycho
logen en maatschappelijk wer
kers die naar Guantanamo zijn
gestuurd om de vluchtelingen
bij te staan. Het probleem is
psychologisch, van wanhoop en
frustratie over de onzekerheid
van hun toekomst.
De vluchtelingen waren er zich
terdege van bewust dat ze hun
leven riskeerden door Cuba te
verlaten en koers te zetten naar
de VS. Maar nu zijn ze weer te
rug op het eiland, al is het dan
onder Amerikaanse leiding, en
ze hebben geen idee of ze hun
doel ooit zullen bereiken. Velen
rouwen ook om het verlies van
familieleden die tijdens de
vluchtpoging zijn omgekomen
door verdrinking of uitdroging.
Voor de meer dan 8.000 vluch
telingen die in Panama zijn ge
weest, is de spanning misschien
nog groter. Zij werden vorig jaar
september vanuit Guantanamo
overgebracht, toen het kamp
daar vol raakte. De meesten
gingen vrijwillig omdat zo de af
stand tot Cuba groter werd.
Toen de VS weer naar Guanta
namo begon terug te sturen,
omdat de overeenkomst met
Panama op 6 maart afloopt, we
zen sommige Amerikaanse offi
cieren de vluchtelingen er be-
Op de Amerikaanse basis Guantanamo zijn honderden provisorische huizen gebouwd om de Cubaanse
vluchtelingen uit Panama op te vangen.
schaamd op dat 'president Clin
ton dit beleid heeft gemaakt,
niet wij'. Cubaanse bannelingen
in Miami, van wie velen familie
hebben in de kampen, vrezen
dat Clinton 'weekhartig' wordt
met betrekking tot Cuba en
hebben het initiatief genomen
foto reuter colin braley
de meeste vluchtelingen dit jaar
naar de VS te krijgen.
vertaling luutje niemantsverdriet
lilitair zwak Ecuador vreest totale oorlog
de modder van het Amazonegebied vechten Ecuador
Peru om een grens die er niet is. Onder de blubber
m het strijdgebied liggen goud en uranium. Maar dat is
ilgens de Ecuadoranen niet het enige waarop het goed
wapende buurland uit is. 'De Peruanen willen alles'.
ito popkie van der ploeg
lulp uit het buitenland?" De
nge Ecuadoraan Fausto Tor-
maakt een minachtend ge-
lar. „Daar kunnen we lang op
ichten. De internationale ge-
eenschap heeft ons nog nooit
holpen, terwijl wij keer op
er zijn aangevallen. Ecuador
als Israël. Dat mocht ook niet
istaan van zijn buurlanden",
vergelijking met Israël gaat
:t helemaal op, want in het
val van Ecuador is slechts één
lurland de vijand. Maar Peru,
ant zo heet het land in kwes-
zou Ecuador dan ook het
ifst helemaal van de kaart ve-
1, zo weet elke Ecuadoraan.
Peruanen willen alles", zegt
lusto. Het leger heeft hem nog
et opgeroepen, maar hij is er
aar voor om naar het front te
lan. „Natuurlijk ga ik. Wij
loeten ons land verdedigen",
ijn schoonzus Sonia Bravo de
orres knikt instemmend. Voor
veiligheid van haar twee
ochtertjes, drie en zes jaar
ud, heeft ze haar dorp Patuca,
liddenin het conflictgebied,
irlaten. Maar ze wil zo snel
togelijk terug 'om mijn man te
leunen'. Andres Torres is mili-
lir verpleger. Hij verzorgt de
ivonden op de militaire post
oangos, waar hevig is gevoch-
in. Of het er veel zijn? Sonia
:gt het niet te weten. „Ik heb
ia de telefoon wel contact met
nijn man, maar ik vraag hem
liet naar de gewonden. Dat wil
liever niet weten",
amen met de andere vrouwen
n kinderen van Patuca, waar
Ie Brigade nr. 21 Condor is ge-
egerd, werden Sonia en haar
ochtertjes op 28 januari geëva-
ueerd. „Totdat het legervlieg-
uigons kwam halen, moesten
we ons in loopgraven verber
gen. Er hing een enorme span
ning en vanwege mijn kinderen
wilde ik graag weg. Maar nu zij
veilig bij mijn schoonmoeder
zijn ondergebracht, wil ik terug.
Ook al zegt mijn man dat het
nog steeds gevaarlijk is, ik wil
bij hem zijn. Misschien kan ik
op de een of andere manier hel
pen".
Patriottisme
Het patriottisme in Ecuador is
groot, sinds op 26 januari mili
taire posten aan de zuidelijke
grens werden aangevallen door
Peruaanse milities. Aan open
bare gebouwen, woningen en
winkels wappert dag in dag uit
de nationale driekleur: een bre
de gele baan en twee smallere
banen, in blauw en rood. Co
lonnes schoolkinderen worden
door hun onderwijzers door de
straten gedirigeerd, Viva Ecua
dor! scanderend.
Ecuador, dat normaal gespro
ken wordt gekenmerkt door
verscheidenheid en interne ver
deeldheid, heeft zich verenigd
in de strijd tegen aartsvijand
Peru. De studenten, die begin
januari nog massale protestde
monstraties hielden tegen de
conservatieve regering van pre
sident Sixto Duran Ballén, gaan
nu de straat op om diezelfde re
gering te steunen-.
En de indianen zijn van arme
tweederangsburgers plotseling
helden geworden nu ze, gewa
pend met mitrailleurs en ma
chetes, vechten tegen de Perua
nen. Ecuador Unido is het nieu-
kaanse strijdlied El pueblo
unido jamdssera vencido (Het
volk dat zich verenigt, zal nooit
worden overwonnen)
COLOMBIA
Oorlog verbroedert, zoals alle
rampspoed. Maar de vastbera
denheid waarmee de Ecuadora
nen samen één vuist maken,
laat ook iets zien van het natio
nale trauma dat het land heeft
overgehouden aan de vroegere
expansiedrift van Peru. Met de
leus Ni un pas atras (Niet één
stap achteruit) geven de Ecua
doranen te kennen dat ze geen
duimbreed meer zullen toege
ven. Die fout hebben ze al eens
gemaakt, in 1942.
Vergeten oorlog
Terwijl in Europa de Tweede
Wereldoorlog in volle gang was,
werd in 1941 tussen Peru en
Ecuador een 'vergeten oorlog'
uitgevochten. Peru viel de Ori-
ente het Ecuadoraanse Ama
zonegebied en de zuidelijke
kustprovincie El Oro binnen.
Het zwakke, onvoorbereide le
ger van Ecuador moest na een
maand het verzet opgeven.
Terwijl de Peruanen de zuidelij
ke provincies bezet hielden,
werden in 1942 in de Brazi
liaanse hoofdstad Rio de Janeiro
de nieuwe grenzen voor de twee
Andeslanden getekend. Ecuador
kon slikken of stikken. Met het
mes op de keel ondertekende
de republiek het Protocol van
Rio de Janeiro.
Ecuador moest volgens het pro
tocol zcr'n 200.000 vierkante
meter bijna de helft van
zijn vroegere territorium afstaan
aan Peru. Tweehonderdduizend
vierkante meter ongerepte,
dunbevolkte jungle met een
wirwar van rivieren, waaronder
de Amazone.
Ecuador heeft dit verlies nooit
echt kunnen aanvaarden. On
der de jongeren die zich melden
om naar het front te gaan, zijn
er ook nu die strijdlustig roepen
dat ze 'tot aan de Amazone' zul
len optrekken. Zij hebben op de
basisschool geleerd dat het Pro
tocol van Rio nietig is. Op de in
Ecuador uitgegeven landkaar
ten staan nog steeds de oude
grenzen ten zuiden van de Ma-
ranón-rivier, die in de Amazone
uitmondt. De tweehonderddui
zend vierkante kilometer ten
noorden van de rivier hebben
op de kaart de kleur van Ecua
dor. Alleen uit de stippellijn
dwars over de kaart blijkt hoe
de grenzen volgens het Protocol
van Rio lopen.
Toegang
Eén van de rivieren die toegang
geeft tot de Amazone, de Ce-
nepa, was tijdens de vaststelling
van het Protocol van Rio de Ja
neiro nog niet in kaart gebracht.
Een ogenschijnlijk kleine topo
grafische lacune, die grote ge
volgen bleek te hebben. Het
protocol bepaalde namelijk dat
de grens tussen Peru en Ecua
dor moest worden getrokken op
de scheiding van de stroomge
bieden van de rivieren Santiago
en Zamora. Toen in 1947 tussen
de Santiago en de Zamora een
derde onafhankelijke rivier
werd ontdekt, de Cenepa, rees
er een probleem: de scheiding
waarvan het protocol repte,
bleek niet te bestaan. In werke
lijkheid waren er twee scheidin
gen.
Het protocol van Rio de Janeiro
was dus om geografische rede-
nën niet uitvoerbaar, conclu
deerde Ecuador. De grens bleef
in de zuidelijke provincies Za-
more Chincipe en Moreno San
tiago open, over een afstand
van in totaal 78 kilometer. Op
de landkaarten die in Ecuador
worden uitgegeven, staat deze
strook aangegeven als 'Zone
waar het Protocol van Rio de Ja
neiro onuitvoerbaar is'. De stip
pellijn die de in 1942 getrokken
Peruaanse militairen in het Amazonegebied tonen zich krijgslustig. In de strijd met Ecuador zijn al tientallen
doden gevallen.
grens aangeeft, is onderbroken.
Het is in dit dunbevolkte gebied
onmogelijk om van Ecuador
naar Peru te gaan, of omge
keerd. Een grens die niet be
staat, kun je nu eenmaal niet
oversteken. Sterker nog: het is
niet duidelijk waar Ecuador op
houdt en waar Peru begint.
Schimmig
Dit maakt het conflict, dat
wordt uitgevochten in een
jungle die de de Ecuadoranen
noch de Peruanen kennen, ook
zo schimmig. Waar volgens
Ecuador de Peruanen Ecua
dorans grondgebied zijn bin
nengevallen, beweren de Perua
nen precies het tegenoverge
stelde: zij wijzen Ecuador aan
als de agressor en stellen dat de
Ecuadoranen Peruaans territo
rium hebben aangevallen.
De grensoorlog is tegelijkertijd
een informatie-oorlog. Maar
sinds televisiebeelden van de
door Peru gebombardeerde
Ecuadoraanse militaire posten
over de hele wereld zijn ver
toond, lijkt Peru de slag om de
publieke opinie te hebben ver
loren.
De militaire wachtposten die
beide landen al jaren geleden
hebben ingericht, zijn de enige
referentiepunten in het gebied
zonder grens. Sommige posten
liggen op zeer kleine afstand
van elkaar en in rustiger tijden
spelen Ecuadoraanse en Peru-
foto afp jaime razuri
aanse soldaten er een partijtje
volleybal met elkaar. Nu wisse
len de 'hennen' de scheld
naam waarmee de Ecuadora-
nan de Peruanen aanduiden
en de 'apen' zo worden de
Ecuadoranen door de Peruanen
genoemd sinistere moppen
uit.
„Hier heb je wat rijst, die je bij
de hen kunt eten", zo roept een
Ecuadoraanse soldaat. „Neem
een cassave, die smaakt goed bij
gebakken aap", is het antwoord
van Peruaanse zijde. Volgens de
Ecuadoraanse journalist van het
dagblad Hoy, die dit tafereel be
schreef, lijken de soldaten bijna
vrienden. Totdat bevelen van
hogerhand de communicatie
verbreken en er alleen nog ko
gels worden uitgewisseld.
Militaire post
Ook de ligging van de militaire
posten geeft geen definitief ant
woord op het grensconflict.
Neem bijvoorbeeld de Peruaan
se post Pachacutec. Deze post
werd in 1987 opgericht, op wat
door de Ecuadoranen als onbe
twist Ecuadoraans grondgebied
wordt beschouwd.
Volgens een kaart van het Mili
tair Geografisch Instituut ligt
Pachacutec zo'n vijfhonderd
meter van de denkbeeldige
grens op Ecuadoraanse bodem.
Maar Peru beschouwt diezelfde
bodem als Peruaans. Erg logisch
is dat niet, want wie een rechte
lijn trekt tussen de twee punten
waar de grens ophoudt, kan niet
anders dan concluderen dat het
gebied Ecuadoraans is.
De 78 kilometer lange strook
zonder grens is het meest in het
oog springende strijdpunt tus
sen Peru en Ecuador, maar het
is niet het enige. De buurlanden
zijn het ook oneens over de uit
voering van twaalf andere pun
ten van het Protocol van Rio de
Janeiro. Dat leidt om de paar
jaar tot incidentele schermutse
lingen en gemiddeld eens per
decennium tot een ernstige cri
sis, zoals nu.
De oude twisten frustreerden
ook de onderhandelingen in Rio
de Janeiro, onder leiding van
Brazilië, Argentinië, Chili en de
Verenigde Staten de vier lan
den die zich in 1942 garant ver
klaarden voor het Protocol van
Rio de Janeiro. Peru zou hebben
voorgesteld dat de troepen van
beide landen zich terugtrekken
tot een punt dat onomstotelijk
Peruaans respectievelijk Ecua
doraans is. Voor Ecuador zou
dat punt Coangos zijn en voor
Peru Puesto Numero Uno. Maar
Puesto Numero Uno heet in
Ecuador Soldado Pactoren is
daar al sinds jaar en dag Ecua
doraanse bodem.
Die grond is overigens méér
dan alleen een dikke laag blub
ber. Het stroomgebied van de
rivier de Santiago, dat volgens
Peru aan dat land toebehoort, is
rijk aan goud, uranium en olie.
En de aangrenzende bergketen
Cóndor is van grote strategische
waarde: wie de bergen contro
leert, controleert de vallei.
Helft kleiner
De Ecuadoranen zijn er van
overtuigd dat de Peruanen
daarmee alleen geen genoegen
nemen. Volgens de gezagheb
bende generaal b.d. Richard I «-
voyer, ex-commandant van het
Ecuadoraanse leger, is Peru er
op uit om Ecuador opnieuw een
helft kleiner te maken.
Levoyer wordt beschouwd als
een van de grootste kenners van
het Peruaanse leger. „Behalve
bij het goud, uranium en de olie
uit het huidige conflictgebied
hebben de Peruanen belang bij
het noordoostelijke Amazone
gebied, omdat daar de meeste
olie zit, bij de vruchtbare pro
vincie El Oro, bij de havenstad
Guayaquil en de Golf van Gu
ayaquil, en tenslotte bij de zeer
strategisch gelegen Galapagos-
eilanden".
De angst voor een totale oorlog
neemt in Ecuador toe, nu de
onderhandelingen niet tot re
sultaten hebben geleid. De
strijd eist in beide militaire
kampen al tientallen levens.
Peruaanse troepen zijn bezig
met een groot offensief. De di
plomatieke druk op Ecuador
om in te stemmen met een be
stand wordt intussen groter.
Ecuador staat militair gezien
zeer zwük tegenover het veel
beter bewapende Peru. Gedu
rende de binnenlandse oorlog
tegen de Peruaanse guerrilla
beweging Lichtend Pad is het
Peruaanse legerde afgelopen
jaren fors uitgebreid met man
schappen en materieel. In 1990
spendeerde Peru 2310 miljoen
dollar aan defensie, tien maal
zoveel als Ecuador in dat jaar.
„Al zouden wij Peru willen aan
vallen, we kunnen het niet. Een
vergelijking van de defensie-uit
gaven maakt dat meteen duide
lijk", zegt Devoyer. Alleen qua
inzet en motivatie scoort Ecua
dor veel beter dan de buurman.
Sonia Bravo de Torres heeft nog
niet echt nagedacht over de
mogelijkheid van een totale
oorlog. Ze wordt ook liever niet
met die mogelijkheid gecon
fronteerd. Maar met het grote
religieuze vertrouwen dat vrij
wel elke Ecuadoraan heeft, zegt
ze: „Ik vertrouw op God. Want
God is sterker dan Peru".
quito gpd
De vijandelijkheden tussen
Peru en Ecuador dateren al van
vóór het koloniale tijdperk, ook
al hadden de beide landen toen
nog niet de naam die ze nu
hebben. In 1526 verdeelde de
Inca-vorst Huayna-Capac zijn
uitgestrekte rijk Tahuantinsuyu
tussen zijn twee zonen
Atahualpa en Huascar.
Atahualpa kreeg de macht in
het noordelijke deel, met als
centrum Quito (nu hoofdstad
van Ecuador), terwijl Huóscar
de troon mocht bestijgen in
Cuszo (in het huidige Peru).
Maar Huascar wilde de al
leenheerschappij over het ge
hele Tahuantinsuyu en begon
een oorlog tegen zijn broer.
Atahualpa kwam als overwin
naar uit de bloedige strijd. Veel
profijt had hij daar niet meer
De Peruaanse president Fujimori geeft uitleg over het conflict met
Ecuador. foto afp renzo uccelu
van, want in het jaar van zijn ning gevangen namen en ter
overwinning (1532) kwamen de dood veroordeelden, onder an-
Spanjaarden, die de Inca-ko- dere wegens polygamie.
Tijdens de Spaanse over
heersing was Quito het cen
trum van de Presidencia de
Quito, een gebied met een om
vang van meer dan één miljoen
vierkante kilometer. Na de on
afhankelijkheidsstrijd, begin
vorige eeuw, vormde Ecuador
aanvankelijk samen met Co
lombia en Venezuela Gran Co
lombia.
Maar het eenheidsstreven
liep al snel stuk op botsende
belangen; in 1839 werd de re
publiek Ecuador uitgeroepen.
In hetzelfde jaar verloor Ecua
dor volgens het Protocol Pede-
monte-Mosquera 500.000 vier
kante kilometer aan Peru. Het
Protocöl van Rio de Janeiro in
1942 maakte Ecuador nog eens
200.000 vierkante kilometer
kleiner. Het land heeft nu een
oppervlakte van 270.677 vier
kante kilometer.
