ZATERDAGS BIJVOEGSEL De zingende verrader J- 'a^te* BOLRTON ,^5 cV ^nÈMA^ v. WEEREN j ph. v. EGMOND I. FILIPPO "tl ZATERDAG 11 FEBRUAR11995 J. J. LEZWIJN n .^OLIVIER Wei-üng Een gedenkplaat in de Leidse Drifstraat herinnert aan de raz zia in de nacht van 15 op 16 mei 1944 in de Kooi. FOTO LOEK ZUYDER- DUIN Een sobere gedenkplaat met namen, aangebracht in de Drifstraat in de Leid se wijk de Kooi, herinnert aan het dra ma. In dè nacht van 15 op 16 mei 1944 sleurden de Duitsers 29 mensen die te maken zouden hebben met het Leidse verzet in hun overvalwagens. Na een verhoor door de Sicherheitsdienst wer den ze gedeporteerd. Slechts zeven van hen overleefden de vernietingskampen. Hagenaar.Frits van Bijnen, die in op dracht van de Sicherheitsdienst de Leid se Raad Van Verzet was binnengedron gen, had de boel verraden. Na de razzia verdween hij uit Leiden. SD-infiltrant Frits van Bijnen en de dramatische razzia in de Leidse wijk de Kooi De beruchte Leidse politiecommissaris Hoffmann om schreef Van Bijnen als een 'uitgesproken misdadig type'. ARCHIEFFOTO r komt onweer in zijn ogen. Joop Dubbeldeman, in de oorlogsjaren commandant van de Leidse ver zetsgroep RW (Raad Van Verzet), zint nog al tijd op wraak als hij praat over Frits van Bij nen. „Hij heeft de dood van mijn ouders op zijn geweten. Als hij nu voor mij stond, zou ik hem alsnog liquideren", zegt hij over de infil trant die heeft geprobeerd zijn groep aan de Duitsers uit te leveren. Dubbeldeman, die tijdens de razzia in De Kooi over de daken wist te vluchten, ging met z'n collega's meteen op zoek naar de verra der. Hij heeft hem nooit kunnen vinden. Alle sporen liepen dood. Van Bijnen lijkt op raad selachtige wijze van de aardbodem te zijn verdwenen. De laatste keer dat zijn naam werd genoemd in de stukken over deze zaak was op 24 februari 1949. Op die dag stuurde een ambtenaar van de gemeente Den Haag een briefje naar de hoofdcommissaris van politie aldaar met het verzoek hem mee te delen 'wat er in politiek opzicht ten nadele bekend is van Frits van Bijnen'. Dit 'naar aanleiding van een onderzoek inzake de na tionaliteit van Van Bijnen'. Wie dat onderzoek heeft aangevraagd en hoe het afloopt, is ondanks intensieve na speuringen niet te achterhalen. Wel te achterhalen is zijn levensloop tot aan september 1944. Uit de archieven van de Haagse gemeentepolitie blijkt dat Van Bijnen een indrukwekkend strafblad heeft opge bouwd. Vele malen kwam hij wegens diefstal en oplichting in aanraking met Justitie. Vol gens verklaringen die hij in de oorlogsjaren tegenover de politie aflegde, is hij in 1938 in Spanje getrouwd met een Spaanse vrouw, bij wie hij een zoon verwekte. Een 'erfenis' uit de tijd dat hij er had gevochten in de burgeroor log. Eerst aan de kant van de communisten, later in de legers van Franco. Door het in dienst treden bij een vreemde mogendheid, was Van Bijnen zijn Nederlandse nationali teit kwijtgeraakt. Veel Interbrigadisten gingen na hun strijd in Spanje in het Nederlandse verzet. Ze hadden al eens tegen het fascisme gevochten en werden door dat verzet al snel vertrouwd. Van Bijnen had dus een prachtige binnenkomer en bazuinde het verhaal over zijn Spaanse tijd rond in de Leidse cafés. Be gin 1944 infiltreerde hij zonder veel moeite in de Leidse RW-verzetsgroep. „Hij vertelde dat hij als Interbrigadist in de Spaanse Burger oorlog had gevochten. Dat zou door de lan delijke top van de RW zijn gecheckt. Hij kon ook erg goed met wapens omgaan en trainde ons daarin zelfs in een sportschooltje, wat zijn verhaal over Spanje erg aannemelijk maakte", vertelt Joop Dubbeldeman, die de nieuwkomer al meteen niet vertrouwde. Dat wantrouwen bleek juist. „Toen we later hadden afgesproken om de vuurwerkfabriek van Kat hier in Leiden op te blazen omdat er munitie van de Duitsers lag, kwam hij niet opdagen. We hoorden daar, in het struikge was rondom de fabriek, opeens hoe geweren werden ontgrendeld. Toen zijn we 'm als de bliksem gesmeerd. Later hebben we de aan slag alsnog uitgevoerd en niet lang daarna kwamen opeens die overvalwagens van de Sicherheitsdienst de Kooi binnenrazen." Diefstal Het drama in De Kooi wordt ingeleid door een kleine diefstal die Van Bijnen pleegt bij de Leidse weduwe Sommeling, die in de wijk woont. Uit haar huis haalt hij eind maart 1944 enkele kledingstukken weg. Op 14 april 1944 doet de weduwe aangifte van die dief stal bij de Leidse politie. Veertien dagen later komen de Leidse re chercheurs Poortman en Sepers erachter dat Van Bijnen in het Huis van Bewaring in Den Haag zit omdat hij een Haagse bakker heeft opgelicht. Ze halen hem op, verhoren hem en brengen hem daarna terug naar het Huis van Bewaring. Van daaruit dreigt Van Bijnen vervolgens de verzetsgroep te verraden als hij niet wordt geholpen. Dat probeert de groep vervolgens te doen. Leider Dubbeldeman seint mr. Schaper in, een Leidse advocaat die Van Bijnen als raadsman moet bijstaan. De jurist zoekt Van Bijnen op in de strafinrich ting, maar dat weerhoudt Van Bijnen er niet van een andere troefkaart uit te spelen. Hij stuurt op 15 mei een brief aan de beruchte Leidse politiecommissaris U.K.L.E. Hoff mann. „Hij schreef dat hij belangrijke mede delingen zou kunnen doen over de aanslag op de vuurwerkfabriek van Kat...", zegt Hoff mann daarover later in een verhoor. Hoffmann haalt Van Bijnen dezelfde dag nog op uit het Huis van Bewaring. Over het contact met hem verklaart Hoffmann tijdens zijn eigen proces: „Ik vond Van Bijnen een zo uitgesproken misdadig type, dat ik allereerst mijn pistool uit mijn colbertjaszak heb ge haald en deze in de rechterbuitenzak van mijn regenjas heb gestopt. Ik vreesde name lijk dat hij een en ander zou ondernemen." Hoffmann, die zelf menige gruweldaad op zijn naam heeft staan, typeert Van Bijnen als een 'beroepsmisdadiger die internationaal werkte'. Hoe dan ook, samen gaan ze nog diezelfde dag naar de Sicherheitsdienst aan het Binnenhof. Na een kort onderhoud ver trekken ze met een aantal SD'ers naar Leiden om de razzia in De Kooi uit te voeren. Walter Mangold, Sturmscharfführer bij de Sicher heitsdienst, herinnert zich die #ctie jaren later nog goed. „Voor elk huis waren meerdere be ambten beschikbaar. Nadat Van Bijnen de huizen van de verzetsmensen had aangewe zen, sprongen de SD-ers uit de overvalwa gens en arresteerden de mensen in het be treffende huis." Geheugen De razzia staat gegrift in het geheugen van de oudere bewoners van de wijk. Joop Dubbel deman is er zijn ouders bij kwijtgeraakt. Zelf kon hij nog op tijd vluchten. „In de avondu ren", zo hoorde hij later, „kwam ineens een aantal wagens de wijk binnenrijden. De Kooi werd aan vier kanten afgegrendeld en daarna begon de jacht op de leden van onze verzets groep, waarbij de gevels van de huizen wer den beschenen door het licht van de koplam pen van de SD-wagens". Ook elders slaat de SD op aanwijzing van Van Bijnen toe. Zo worden de Leidse recher cheurs Poortman, Sepers en Rozemeijer ge arresteerd en afgevoerd naar de kampen, evenals de Leidse huisarts Flim, die Van Bij nen gratis had behandeld omdat hij in de veronderstelling verkeerde dat hij te maken had met een verzetsman. Advocaat Schaper wordt eveneens aangehouden. Bovendien ar resteert de politie op die dag nog drie Leidse kasteleins die in contact staan met het verzet. Het gaat om Van Pijlen van De Gouden Leeuw aan het Noordeinde, De Ru van het gelijknamige café aan de Haarlemmerstraat en Hansen van hotel Rijnland aan de Steen straat. Na de oorlog lijkt het erop alsof het recht alsnog zijn loop zal krijgen. Joop D: „Na de bevrijding kwamen twee Haagse recher cheurs bij me met een foto van Van Bijnen. Of ik hem herkende. Natuurlijk herkende ik hem! De volgende dag moest ik op het bu reau van politie in Den Haag komen om hem te identificeren. Was niet meer nodig. Ze hadden een vergissing gemaakt, zeiden ze. Naderhand heb ik nog talloze brieven naar de Politieke Recherche Afdeling geschreven, maar tevergeefs. Jaap Overduin, een kennis van me, werkte daar. 'Hou er maar mee op', zei hij. 'Het heeft geen zin. Ze hebben hem met een grote som geld naar het buitenland laten gaan. Hij wist te veel van hooggeplaats te personen'." Bravouremannetje Dat verhaal is Rie Slagmaat niet bekend. Zij is de dochter van koerierster Co Vijlbrief, die bij de razzia in de Kooi werd opgepakt, maar de kampen heeft overleefd. „Mijn moeder heeft me verteld over de vergeefse pogingen van het verzet om Van Bijnen te vinden en te li quideren. Ik heb hem zelf goed gekend. Hij sliep bij een oom van me en kwam vaak bij ons thuis. Ik was een meisje van zestien en hij was achter in de twintig. Hij probeerde me vaak te omhelzen. Zo was-ie", zegt zij. „Van Bijnen was een bravouremannetje. Hij was een keertje mee geweest om iemand te liquideren. Hij zou de persoon in kwestie zelf hebben neergeschoten. Dat liet hij merken ook. Hij hield de loop van zijn pistool voor zijn mond en deed alsof hij de rook erboven wegblies. Degeen die geliquideerd moest worden was Marie, een schoonzuster van een RW-verzetsman. Zij had een verhouding met een WA-man en dat was natuurlijk te gevaar lijk." Genoemde Marie was in de deur van haar woning aan de Oude Vest door haar kaak ge schoten. Ze overleefde de aanslag, die door de Leidse commissaris Hoffmann werd afge daan als een liefdesdrama. Van Bijnen wordt na de razzia in De Kooi niet teruggebracht naar het Huis van Bewa ring, maar met dank voor bewezen diensten op vrije voeten gesteld. Hij gaat gewoon door met zijn malafide praktijken en maakt zich voortdurend schuldig aan oplichting en ver duistering. Geregeld opereert hij onder ande re namen. Zo noemt hij zich soms Van Don gen en afwisselend Struik en Strünlc Als SD agent kan hij zich steeds meer permitteren In een proces-verbaal waarin wederom een diefstal van Van Bijnen aan de orde komt, staat dat hij 'op last van de Sicherheitspolizei niet door de Haagse politie mag worden aan gehouden. Met deze vrijbrief in zijn achter zak haalt hij allerlei brutale stunts uit. Bij mensen wier familieleden zijn gearresteerd door de Duitsers meldt hij zich met het ver haal dat hij kleren en persoonlijke bezittin gen komt halen om die bij de gevangenen te bezorgen. Die spullen drukt hij vervolgens achterover. Bij deze praktijken wordt hij enige tijd ge dekt door de SD, maar ten slotte wordt het zelfs die dienst te gortig. Lees verder op de volgende pagina: 'Jij komt nog wel mannetje'.

Historische Kranten, Erfgoed Leiden en Omstreken

Leidsch Dagblad | 1995 | | pagina 33