ZATERDAGS
BIJVOEGSEL
De zingende verrader
J- 'a^te*
BOLRTON
,^5
cV ^nÈMA^
v. WEEREN
j ph. v. EGMOND
I. FILIPPO
"tl
ZATERDAG 11 FEBRUAR11995
J. J. LEZWIJN
n .^OLIVIER
Wei-üng
Een gedenkplaat in
de Leidse Drifstraat
herinnert aan de raz
zia in de nacht van 15
op 16 mei 1944 in de
Kooi.
FOTO LOEK ZUYDER-
DUIN
Een sobere gedenkplaat met namen,
aangebracht in de Drifstraat in de Leid
se wijk de Kooi, herinnert aan het dra
ma. In dè nacht van 15 op 16 mei 1944
sleurden de Duitsers 29 mensen die te
maken zouden hebben met het Leidse
verzet in hun overvalwagens. Na een
verhoor door de Sicherheitsdienst wer
den ze gedeporteerd. Slechts zeven van
hen overleefden de vernietingskampen.
Hagenaar.Frits van Bijnen, die in op
dracht van de Sicherheitsdienst de Leid
se Raad Van Verzet was binnengedron
gen, had de boel verraden. Na de razzia
verdween hij uit Leiden.
SD-infiltrant Frits van Bijnen en
de dramatische razzia in de Leidse wijk de Kooi
De beruchte Leidse politiecommissaris Hoffmann om
schreef Van Bijnen als een 'uitgesproken misdadig type'.
ARCHIEFFOTO
r komt onweer in zijn ogen. Joop
Dubbeldeman, in de oorlogsjaren
commandant van de Leidse ver
zetsgroep RW (Raad Van Verzet), zint nog al
tijd op wraak als hij praat over Frits van Bij
nen. „Hij heeft de dood van mijn ouders op
zijn geweten. Als hij nu voor mij stond, zou ik
hem alsnog liquideren", zegt hij over de infil
trant die heeft geprobeerd zijn groep aan de
Duitsers uit te leveren.
Dubbeldeman, die tijdens de razzia in De
Kooi over de daken wist te vluchten, ging met
z'n collega's meteen op zoek naar de verra
der. Hij heeft hem nooit kunnen vinden. Alle
sporen liepen dood. Van Bijnen lijkt op raad
selachtige wijze van de aardbodem te zijn
verdwenen. De laatste keer dat zijn naam
werd genoemd in de stukken over deze zaak
was op 24 februari 1949. Op die dag stuurde
een ambtenaar van de gemeente Den Haag
een briefje naar de hoofdcommissaris van
politie aldaar met het verzoek hem mee te
delen 'wat er in politiek opzicht ten nadele
bekend is van Frits van Bijnen'. Dit 'naar
aanleiding van een onderzoek inzake de na
tionaliteit van Van Bijnen'.
Wie dat onderzoek heeft aangevraagd en
hoe het afloopt, is ondanks intensieve na
speuringen niet te achterhalen.
Wel te achterhalen is zijn levensloop tot
aan september 1944. Uit de archieven van de
Haagse gemeentepolitie blijkt dat Van Bijnen
een indrukwekkend strafblad heeft opge
bouwd. Vele malen kwam hij wegens diefstal
en oplichting in aanraking met Justitie. Vol
gens verklaringen die hij in de oorlogsjaren
tegenover de politie aflegde, is hij in 1938 in
Spanje getrouwd met een Spaanse vrouw, bij
wie hij een zoon verwekte. Een 'erfenis' uit de
tijd dat hij er had gevochten in de burgeroor
log. Eerst aan de kant van de communisten,
later in de legers van Franco. Door het in
dienst treden bij een vreemde mogendheid,
was Van Bijnen zijn Nederlandse nationali
teit kwijtgeraakt. Veel Interbrigadisten gingen
na hun strijd in Spanje in het Nederlandse
verzet. Ze hadden al eens tegen het fascisme
gevochten en werden door dat verzet al snel
vertrouwd. Van Bijnen had dus een prachtige
binnenkomer en bazuinde het verhaal over
zijn Spaanse tijd rond in de Leidse cafés. Be
gin 1944 infiltreerde hij zonder veel moeite in
de Leidse RW-verzetsgroep. „Hij vertelde dat
hij als Interbrigadist in de Spaanse Burger
oorlog had gevochten. Dat zou door de lan
delijke top van de RW zijn gecheckt. Hij kon
ook erg goed met wapens omgaan en trainde
ons daarin zelfs in een sportschooltje, wat
zijn verhaal over Spanje erg aannemelijk
maakte", vertelt Joop Dubbeldeman, die de
nieuwkomer al meteen niet vertrouwde.
Dat wantrouwen bleek juist. „Toen we later
hadden afgesproken om de vuurwerkfabriek
van Kat hier in Leiden op te blazen omdat er
munitie van de Duitsers lag, kwam hij niet
opdagen. We hoorden daar, in het struikge
was rondom de fabriek, opeens hoe geweren
werden ontgrendeld. Toen zijn we 'm als de
bliksem gesmeerd. Later hebben we de aan
slag alsnog uitgevoerd en niet lang daarna
kwamen opeens die overvalwagens van de
Sicherheitsdienst de Kooi binnenrazen."
Diefstal
Het drama in De Kooi wordt ingeleid door
een kleine diefstal die Van Bijnen pleegt bij
de Leidse weduwe Sommeling, die in de wijk
woont. Uit haar huis haalt hij eind maart
1944 enkele kledingstukken weg. Op 14 april
1944 doet de weduwe aangifte van die dief
stal bij de Leidse politie.
Veertien dagen later komen de Leidse re
chercheurs Poortman en Sepers erachter dat
Van Bijnen in het Huis van Bewaring in Den
Haag zit omdat hij een Haagse bakker heeft
opgelicht. Ze halen hem op, verhoren hem
en brengen hem daarna terug naar het Huis
van Bewaring. Van daaruit dreigt Van Bijnen
vervolgens de verzetsgroep te verraden als hij
niet wordt geholpen. Dat probeert de groep
vervolgens te doen. Leider Dubbeldeman
seint mr. Schaper in, een Leidse advocaat die
Van Bijnen als raadsman moet bijstaan. De
jurist zoekt Van Bijnen op in de strafinrich
ting, maar dat weerhoudt Van Bijnen er niet
van een andere troefkaart uit te spelen. Hij
stuurt op 15 mei een brief aan de beruchte
Leidse politiecommissaris U.K.L.E. Hoff
mann. „Hij schreef dat hij belangrijke mede
delingen zou kunnen doen over de aanslag
op de vuurwerkfabriek van Kat...", zegt Hoff
mann daarover later in een verhoor.
Hoffmann haalt Van Bijnen dezelfde dag
nog op uit het Huis van Bewaring. Over het
contact met hem verklaart Hoffmann tijdens
zijn eigen proces: „Ik vond Van Bijnen een zo
uitgesproken misdadig type, dat ik allereerst
mijn pistool uit mijn colbertjaszak heb ge
haald en deze in de rechterbuitenzak van
mijn regenjas heb gestopt. Ik vreesde name
lijk dat hij een en ander zou ondernemen."
Hoffmann, die zelf menige gruweldaad op
zijn naam heeft staan, typeert Van Bijnen als
een 'beroepsmisdadiger die internationaal
werkte'. Hoe dan ook, samen gaan ze nog
diezelfde dag naar de Sicherheitsdienst aan
het Binnenhof. Na een kort onderhoud ver
trekken ze met een aantal SD'ers naar Leiden
om de razzia in De Kooi uit te voeren. Walter
Mangold, Sturmscharfführer bij de Sicher
heitsdienst, herinnert zich die #ctie jaren later
nog goed. „Voor elk huis waren meerdere be
ambten beschikbaar. Nadat Van Bijnen de
huizen van de verzetsmensen had aangewe
zen, sprongen de SD-ers uit de overvalwa
gens en arresteerden de mensen in het be
treffende huis."
Geheugen
De razzia staat gegrift in het geheugen van de
oudere bewoners van de wijk. Joop Dubbel
deman is er zijn ouders bij kwijtgeraakt. Zelf
kon hij nog op tijd vluchten. „In de avondu
ren", zo hoorde hij later, „kwam ineens een
aantal wagens de wijk binnenrijden. De Kooi
werd aan vier kanten afgegrendeld en daarna
begon de jacht op de leden van onze verzets
groep, waarbij de gevels van de huizen wer
den beschenen door het licht van de koplam
pen van de SD-wagens".
Ook elders slaat de SD op aanwijzing van
Van Bijnen toe. Zo worden de Leidse recher
cheurs Poortman, Sepers en Rozemeijer ge
arresteerd en afgevoerd naar de kampen,
evenals de Leidse huisarts Flim, die Van Bij
nen gratis had behandeld omdat hij in de
veronderstelling verkeerde dat hij te maken
had met een verzetsman. Advocaat Schaper
wordt eveneens aangehouden. Bovendien ar
resteert de politie op die dag nog drie Leidse
kasteleins die in contact staan met het verzet.
Het gaat om Van Pijlen van De Gouden
Leeuw aan het Noordeinde, De Ru van het
gelijknamige café aan de Haarlemmerstraat
en Hansen van hotel Rijnland aan de Steen
straat.
Na de oorlog lijkt het erop alsof het recht
alsnog zijn loop zal krijgen. Joop D: „Na de
bevrijding kwamen twee Haagse recher
cheurs bij me met een foto van Van Bijnen.
Of ik hem herkende. Natuurlijk herkende ik
hem! De volgende dag moest ik op het bu
reau van politie in Den Haag komen om hem
te identificeren. Was niet meer nodig. Ze
hadden een vergissing gemaakt, zeiden ze.
Naderhand heb ik nog talloze brieven naar
de Politieke Recherche Afdeling geschreven,
maar tevergeefs. Jaap Overduin, een kennis
van me, werkte daar. 'Hou er maar mee op',
zei hij. 'Het heeft geen zin. Ze hebben hem
met een grote som geld naar het buitenland
laten gaan. Hij wist te veel van hooggeplaats
te personen'."
Bravouremannetje
Dat verhaal is Rie Slagmaat niet bekend. Zij is
de dochter van koerierster Co Vijlbrief, die bij
de razzia in de Kooi werd opgepakt, maar de
kampen heeft overleefd. „Mijn moeder heeft
me verteld over de vergeefse pogingen van
het verzet om Van Bijnen te vinden en te li
quideren. Ik heb hem zelf goed gekend. Hij
sliep bij een oom van me en kwam vaak bij
ons thuis. Ik was een meisje van zestien en
hij was achter in de twintig. Hij probeerde
me vaak te omhelzen. Zo was-ie", zegt zij.
„Van Bijnen was een bravouremannetje. Hij
was een keertje mee geweest om iemand te
liquideren. Hij zou de persoon in kwestie zelf
hebben neergeschoten. Dat liet hij merken
ook. Hij hield de loop van zijn pistool voor
zijn mond en deed alsof hij de rook erboven
wegblies. Degeen die geliquideerd moest
worden was Marie, een schoonzuster van een
RW-verzetsman. Zij had een verhouding met
een WA-man en dat was natuurlijk te gevaar
lijk."
Genoemde Marie was in de deur van haar
woning aan de Oude Vest door haar kaak ge
schoten. Ze overleefde de aanslag, die door
de Leidse commissaris Hoffmann werd afge
daan als een liefdesdrama.
Van Bijnen wordt na de razzia in De Kooi
niet teruggebracht naar het Huis van Bewa
ring, maar met dank voor bewezen diensten
op vrije voeten gesteld. Hij gaat gewoon door
met zijn malafide praktijken en maakt zich
voortdurend schuldig aan oplichting en ver
duistering. Geregeld opereert hij onder ande
re namen. Zo noemt hij zich soms Van Don
gen en afwisselend Struik en Strünlc Als SD
agent kan hij zich steeds meer permitteren
In een proces-verbaal waarin wederom een
diefstal van Van Bijnen aan de orde komt,
staat dat hij 'op last van de Sicherheitspolizei
niet door de Haagse politie mag worden aan
gehouden. Met deze vrijbrief in zijn achter
zak haalt hij allerlei brutale stunts uit. Bij
mensen wier familieleden zijn gearresteerd
door de Duitsers meldt hij zich met het ver
haal dat hij kleren en persoonlijke bezittin
gen komt halen om die bij de gevangenen te
bezorgen. Die spullen drukt hij vervolgens
achterover.
Bij deze praktijken wordt hij enige tijd ge
dekt door de SD, maar ten slotte wordt het
zelfs die dienst te gortig.
Lees verder op de volgende pagina:
'Jij komt nog wel mannetje'.