Allan Boesak: Ik ben onschuldig
Zalm, waakhond
van Nederlandse
worstvoorraad
Feiten &Meningen
Val Boesak komt behoorlijk hard aan bij kerken in Nederland
Turks wangedraf6
blijkt voor EU f
geen probleem fe
Enge verhalen rond orgaandonatie niet uit te roeien
DONDERDAG 9 FEBRUAR11995
NIEUWSANALYSE
„Politici een financiële buffer laten vormen, is het
zelfde als een hond vragen een worstvoorraad op te
bouwen", zo heeft WD-leider Bolkestein ooit ge
zegd. Ziedaar in kort bestek de netelige positie van
minister Zalm (financiën). De waakhond van een
worstvoorraad temidden van een uitgehongerde
meute soortgenoten. Die meute werpt, inmiddels
vel over been bezuinigd, een begerige blik op al het
smakelijks en kan de trek nauwelijks beheersen.
Maar Zalm bijt zich vast als een pitbull: de Haagse
kennel moet van de worst afblijven. Wat over is,
moet worden bewaard voor mindere tijden.
Het afgelopen weekeinde vertelde de minister
van financiën dat 1994 een belastingmeevaller
heeft opgeleverd van 2,1 miljard gulden. Die wordt
conform het regeerakkoord gestort in het vermin
deren van het tekort. Daarmee zakt dat veelbespro
ken financieringstekort over 1994 ruim onder de
2,7 procent van het bruto binnenlands produkt.
Dat is een niveau dat volgens het regeerakkoord
pas in 1998 hoeft te worden bereikt. Een niveau bo
vendien, waarbij de politiek ook mag gaan praten
over leuke dingen als verdere lastenverlichting en
investeringen in de economie. Daarnaast kan ook
het tekort nóg verder omlaag worden gebracht. Dat
laatste wil Zalm graag. En daarom doet hij zijn best
de waarde van de meevaller en het daaruit voort
vloeiende tekort te relativeren.
De schatkistbewaarder tekende bij het goede
nieuws van de 2,1 miljard dus meteen aan dat
daarvan slechts 100 tot 300 miljoen gulden blijvend
is. Van dat deel is duidelijk dat de overheid het dit
en volgende jaren minder hoeft te lenen. De overi
ge 1,8 tot 2 miljard is niet meer dan een leuk een
malig extraatje, waarvan het maar de vraag is of die
ook dit jaar weer te verdelen is. Het gaat Zalm er
om de uitgaven in de hand te houden. Als er dit
jaar een tegenvaller is, de watersnood of iets an
ders, dan loopt het tekort weer op, zo waarschuwt
de minister.
Dat Zalm zijn buit met hand en tand verdedigt, is
begrijpelijk. De angst van deze minister van finan
ciën en al zijn voorgangers is dat de collega-minis
ters de bezuinigingsafspraken spontaan vergeten
als het wat beter gaat met de economie. Dat is het
Lubbers-2-scenario: na vier jaar succesvol bezuini
gen liet toenmalig minister Ruding (financiën), de
touwtjes vrolijk vieren. Lubbers-3 zat vervolgens
met de brokken toen de economie minder draaide
en er plots paniekerig moest worden gesnoeid.
„Ik ga er van uit dat we die fout niet meer ma
ken", zei Zalm na zijn aantreden vol vertrouwen.
Daarvoor zal de minister de komende tijd behoor
lijk zijn best moeten doen. Er ligt een hard bezuini
gingspakket van 18 miljard gulden, terwijl aan de
andere kant miljarden aan meevallers binnenstro
men. Niet alleen van de belastingen, maar ook bij
voorbeeld van de maatregelen rond de WAO. Zalm
stelde het afgelopen weekeinde voor die meevallers
niet terug te geven in de vorm van lagere WAO-
premies, maar ook te bewaren voor mindere tijden.
Niet voor niets grapte Zalm al eens dat hij na
premier Kok het populairst is bij zijn collega-minis
ters. Minister Melkert (sociale zaken) opperde al
vast geld uit te trekken voor een koopkrachtverbe
tering, want dat is ook goed voor de economie. Mi
nister Voorhoeve (defensie) vindt de bezuinigingen
te ver doorgeschoten, terwijl hij nog 250 miljoen
gulden moet opbrengen. Minister Borst staat voor
de nog nimmer succesvol afgeronde opdracht de
kosten in de gezondheidszorg in de hand te hou
den. En minister Dijkstal (binnenlandse zaken)
heeft een zo mogelijk nog zwaardere klus. Hij moet
de ambtenaren, die de meevaller ook in de krant
gelezen hebben, in de volgende week beginnende
onderhandelingen over de arbeidsvoorwaarden an
derhalf miljard gulden aftroggelen door ze op de
nullijn te houden.
En dat allemaal terwijl alle betrokkenen weten
dat de economie in 1995 goed op toeren komt, veel
meer dan in het voorzichtig gehouden regeerak
koord geschat werd. In de februarinota, eind deze
maand, zal Zalm proberen zijn worstvoorraad zo
goed mogelijk te verstoppen. In de maanden daar
na, als er al weer over 1996 gepraat gaat worden,
moet hij als waakhond geregeld zijn tanden laten
zien om zijn collega's aan de lijn te houden. De
met bezuinigingen worstelende bewindslieden ge
hoord hebbende, heeft Zalm één troost: het spreek
woord wil dat blaffende honden niet bijten.
den haag wilco dekker
Fouten heeft hij gemaakt, zeker. Maar de boel opgelicht? Nee. En hij heeft al helemaal geen geld
in eigen zak gestoken. De vooraanstaande Zuidafrikaan Allan Boesak ligt in het spervuur der kri
tiek, maar weigert het hoofd te buigen.
Boesak legt, terzijde gestaan door zijn v
„Ik erken dat ik een fout heb gemaakt. Ik had een be
tere manager moeten zijn en mijn mensen beter
moeten controleren. Maar ik weet niets van boek
houden en ik haat cijfers. Bovendien ging al mijn tijd
zitten in de strijd tegen de apartheid. Dat was mijn
leven. Er is veel fout gegaan bij de Stichting voor Vre
de en Rechtvaardigheid (SVR), daar is geen twijfel
over mogelijk. Maar ik ontken met klem dat ik mezelf
persoonlijk heb verrijkt. Het onderzoeksrapport dat
dat beweert, is het papier waarop het geschreven is
niet waard."
Allan Boesak is er duidelijk over: hij is niet schuldig
aan fraude met hulpgelden. Weken heeft hij zich stil
gehouden en slechts af en toe laten doorschemeren
dat hij niets fouts had gedaan. Maar omdat de
Zweedse en Deense hulporganisaties die hem van
malversaties beschuldigen, gisteren met wat hij
noemt een 'flutrapport' naar buiten kwamen, wil hij
niet meer zwijgen.
Volgens het onderzoek heeft de SVR zo'n vijf miljoen
rand (2,5 miljoen gulden) van de Scandinavische
hulporganisaties gekregen. Drie kwart van dat geld is
op onjuiste wijze besteed. Boesak zelf zou een half
miljoen rand in zijn zak hebben gestoken.
Razend is hij dat het rapport, dat Zuidafrikaanse ad
vocaten voor de Scandinaviërs hebben opgesteld, in
de openbaarheid is gekomen zonder dat hij vol
gens afspraak eerst op de bevindingen heeft kun
nen reageren. De opstellers van het rapport hebben
hem zelfs geen enkele keer behoorlijk gehoord. „Ik
heb alle medewerking gegeven, maar in het rapport
vind je bijvoorbeeld niet één letter terug over het feit
dat in mijn persoonlijke bankbescheiden niets duidt
op onregelmatigheden. Ik heb geen kans gekregen
me te verdedigen en het rapport is daardoor onvolle
dig, eenzijdig en zeer onverantwoord."
In zijn villa in de rustige Kaapse wijk Constantia geeft
hij, terzijde gestaan door zijn vrouw Elna, zijn visie
op de gebeurtenissen. Hij oogt kalm, reageert zelfs
met gevoel voor humor. Een opmerkelijk beheerste
reactie van een man die in een paar maanden tijd
zijn hele wereld ineen zag storten.
Want nu de Scandinavische hulporganisaties met
een strafrechtelijk onderzoek hebben gedreigd, reali
seert ook Boesak zich dat president Nelson Mandela
hem moeilijk tot ambassadeur bij de Verenigde Na
ties in Genève kan benoemen.
Een paar maanden geleden verdiende hij nog een
zeer royaal inkomen, enerzijds als minister van eco
nomische zaken van de Westkaap, anderzijds als
voorzitter van de SVR. Van die organisatie kreeg hij,
ook naar eigen zeggen, maandelijks zo'n 19.000 rand
(een dikke 8.500 gulden) aan loon en onkosten. Nu is
hij werkloos en ook Elna heeft in verband met, het
verwachte vertrek naar Genève, haar werk opgege
ven. En de beschuldigingen van de afgelopen maan
den, of ze waar zijn of niet, verhogen beider kansen
op de arbeidsmarkt niet.
De ware schuldige is volgens Boesak boekhouder
Freddie Steenkamp, die inmiddels heeft toegegeven
dat hij fraude heeft gepleegd met gelden van de
stichting. Volgens het onderzoeksrapport heeft
Steenkamp zeker 250.000 gulden in eigen zak gesto
ken. „Ik vind het onbegrijpelijk dat de onderzoekers
aan de uitspraken van zo'n man zo veel waarde
hechten en mij niet horen".
Was Boesak wel gehoord, dan had hij kunnen uitleg
gen dat bepaalde posten die in de boeken voorko
men, gewoon niet kunnen klopppen. Zo staat er dat
er geld is uitgegeven voor een alarminstallatie voor
zijn huis, terwijl hij geen alarm heeft. Dat de koop
som en de reparatiekosten van zijn huis in de admi
nistratie van de stichting voorkomen, klopt. Maar
niet omdat de stichting voor het huis heeft betaald,
maar omdat de betaling via haar bankrekening is ge
lopen.
Steenkamp, zegt Boesak, deed namelijk ook Boesaks
persoonlijke financiën. „Ik heb hem vertrouwd. Ik
dacht dat hij een vriend was. Ik voel me verraden."
Er was trouwens geen reden om Steenkamp niet te
vertrouwen. De boeken van de stichting zijn jaarlijks
door accountants gecontroleerd en die hebben de
cijfers elke keer goedgekeurd.
Boesak hoopt nog deze week op een gesprek met
president Mandela. „Dan zal ik hem vragen een on
afhankelijk onderzoek in te stellen." Intussen wacht
hij de strafrechtelijke aanklacht af. „Ik ben boos dat
ze het zover willen laten komen, maar aan de andere
kant denk ik dat de waarheid dan eindelijk op tafel
kan komen en er mogelijk een einde komt aan de hel
waar ik en mijn familie de laatste maanden door
heen zijn gegaan. Ik ben onschuldig en ik zal er alles
aan doen om mijn naai
kaapstad runa heuinga
Vertegenwoordigers van de Ne
derlandse kerken zijn diep ge
troffen door de val van Allan
Boesak. De man die veel Ne
derlandse kerkgangers de ogen
voor de apartheid opende, kan
ondanks de berichten over fi
nanciële malversaties nog
steeds op htm sympathie reke-
„Een ontzettend treurig en
triest verhaal", reageert de ge
reformeerde synodevoorzitter
ds. P. Boomsma. Hij gaat ervan
uit dat de voormalige predikant
'niet bewust' de zaak heeft ge
flest. Het optreden van Boesak
is 'zonder meer fout', maar
Boomsma kan niet geloven dat
de man met 'misdadige' be
doelingen te werk is gegaan.
Temidden van de snelle en
hectische ontwikkelingen in
Zuid-Afrika is niet iedereen
even zorgvuldig met geld om
gesprongen. Geboeid door de
grote idealen heeft men dit ter
rein een beetje verwaarloosd,
aldus Boomsma. Boesak heeft
inschattingsfouten gemaakt op
een terrein waar dat niet mag.
Boesaks val schaadt de opbouw
van het nieuwe Zuid-Afrika,
zegt Boomsma. Juist op dit mo
ment is er behoefte aan geta
lenteerde mensen. De synode
voorzitter verwacht dat de
voormalige kerkleider op de
achtergrond voor het ANC nog
veel kan betekenen.
Dr. K. Blei, secretaris-generaal
van de Nederlandse Hervorm
de Kerk, is pijnlijk getroffen
door het feit dat er zo op Boe
sak wordt ingehakt. „Kennelijk
is dat nu in de mode. Welk me
chanisme daar achter zit, weet
ik niet", aldus Blei, die Boesak
vele jaren van nabij heeft mee
gemaakt.
Als de beschuldigingen over fi
nanciële malversaties waar zijn,
is dat volgens Blei uitermate
triest. Maar hij voegt eraan toe
dat Boesak onmiskenbaar ver
diensten heeft gehad. „Hij
stond moedig vooraan in de
strijd tegen apartheid terwijl
velen in Nederland daar nog
niets van wilden weten."
amersfoort anp
De Turkse premier, giller, kondigde op 8jkenI
nuari met veel bravoure meer vrijheid a»te®e
in haar land. Het verbod op politieke actif
teiten voor studenten, vakbonden en aca A
demici zou worden opgeheven en de vrij
heid van meningsuiting zou worden ver- maa;
ruimd. [jarig
Ondanks die belofte gaat de vervolging vivan
onder anderen schrijvers, journalisten en tricl
mensenrechten-activisten gewoon door.tdin i
dit moment zitten zo'n honderd schrijvei[vroi
en journalisten gevangen. [tien
Dat lot hangt ook de grootste schrijver vajonn
Turkije, Yashar Kemal, boven het hoofd. Mod
71-jarige Kemal heeft in het Duitse blad ijlitie
Spiegel geschreven dat zowel Turken als
Koerden op grote schaal worden gemarteU-i
en geïntimideerd. Hij wees ook op de ver 1-T
nietiging door het Turkse leger van twee-|rTOA
duizend dorpen in het zuidoosten v
kije en de gedwongen evacuatie var
dan twee miljoen Koerden.
De schrijver werd prompt aan een verhop
onderworpen door het staatsveiligheidshj
in Istanbul en vervolgens in staat van be
schuldiging gesteld wegens 'separatistisch
propaganda'. In Turkije kan dat nog altijd
op basis van de anti-terreurwetgeving, dit
ondanks alle beloften van (giller nog steei
van kracht is. De gevolgen daarvan (ma »B<
lingen, verdwijningen en moorden) zijn
juist déze week nog aan de kaak gesteld iiASSE
het zoveelste rapport van Amnesty Interiisch
tional, al werpt de Turkse regering die kri[bra
tiek verre van zich. [ma
Omdat de situatie in Turkije op het gebiejvan
van mensenrechten alleen maar slechter ne i
wordt, mag je verwachten dat bijvoorbeel|vre<
de Europese Unie krachtig stelling neemtzeti
Eind december werd daartoe in elk geval uitj
nog een flauwe poging gedaan. De bespre
kingen over een douane-unie met Turkije \t
werden opgeschort. Maar dat gebeurde al.
leen omdat Griekenland een veto had uitgDEN
sproken tegen de toetreding van de Turkeu^
Dat verklaart waarom de Turkse regering fme
zich daarna zo heeft uitgesloofd om een Ljs
goede indruk op de Unie te maken. Niet <jhei
leen heeft (giller zich daarvoor ingespannézaj,
maar ook de Turkse minister van buiten- )-er
landse zaken, Murat Karayalcin. In Londe[teg
hield hij begin deze week zijn collega's vq
Duitsland, Groot-Brittannië, Frankrijk en
Italië voor dat Turkije wel degelijk wil de-
Hoewel daar in de praktijk nog n
blijkt, hebben de EU-ministers van buiteif1
landse zaken maandag een compromis g
sloten over de douane-unie met de Turk^ai
Ook 'dwarsligger' Griekenland ging ove
stag, in ruil voor de toezegging dat zal v
den onderhandeld over toetreding van
prus tot de EU. Waarschijnlijk wordt het
verdrag, dat aan beide zijden tot lagere ink/
voerrechten leidt, op 6 maart getekend,
waarna de douane-unie op 1 januari 199r
zal Ingaan.
Voor de vorm is ook nog een 'kritische' vap
klaring over de schending van de menser^,
rechten in Turkije opgesteld. Die opmerk:
gen zijn niet alleen van tafel geveegd dooi
de Turkse minister Karayalcin, maar heb-
ben ook geen enkele waarde meer. De EU,
beloont vage toezeggingen van Ankara,
geeft een drukmiddel (het verder uitstellen,
van de douane-unie) uit handen en sluit
eenvoudig de ogen voor de harde realiteit
het zuidoosten van Turkije. Daar maak 'b
het leger zich aan dezelfde gruwelen schu
dig als waarvan het de Koerdische afschei
dingsbeweging PKK beschuldigt.
Irij
li.-!-
STEVENHAGEN
Door 'enge' verhalen over illegale handel
in organen zijn steeds minder mensen
bereid na hun dood hart, lever of nieren
af te staan. Toch heeft in Nederland 21
procent van de bevolking een donorco
dicil en zijn er ongeveer zesduizend na
bestaanden van orgaan- en weefseldo
noren. De sectie transplantatiecoördina
toren van de Nederlandse transplantatie
vereniging is op zoek naar hen om erva
ringen en leed te delen.
„Mensen laten zich liever in de fik steken
dan dat ze een orgaan afstaan. Ik zeg het
misschien wat cru. maar daar komt het
wel op neer. Zelf zijn we ontzettend
dankbaar dat er iemand verder leeft met
de nieren van onze zoon."
Pierre en Marianne Giliam verloren an
derhalf jaar geleden hun toen 24-jarige
zoon Jan-Willem bij een vliegtuigonge
luk in Brabant. Jan-Willem was een le
vensgenieter. Had net de Nationale
Luchtvaartschool afgerond en werd ge
vraagd met een reclamedoek te vliegen
voor een felicitatiegroet. Bij het oppikken
van het doek ging het mis en stortte de
Chessna neer. Twee mannen wisten Jan-
Willem uit het vliegtuigje te halen voor
dat het in brand vloog.
De opgetrommelde ouders van Jan-Wil-
lem visten uit de vuilnisbak van het zie
kenhuis zijn met bloed besmeurde kle
ren en portemonnee. „Daarin zat het do
norcodicil. We hebben die nacht bij zijn
bed gebeden dat er iemand was die voor
mijn kind een nieuw hoofd zou hebben.
Maar er was geen redding meer. Ik voel
de de verplichting aan de arts kenbaar te
maken dat hij een codicil had. Die dank
bare blik in de ogen toen ik dat aangaf,
zal ik nooit vergeten."
Op een zondagmorgen werd Jan-Willem
hersendood verklaard. „Door het codicil
werd zijn hart kunstmatig aan de gang
gehouden en hebben we heel lang af
scheid kunnen nemen. Het leek alsof hij
nog in leven was."
Van Jan-Willem werden twee nieren ge
transplanteerd. Eén ging naar een 32-ja-
rige man, de ander naar een 54-jarige
vrouw. Ook twee hartkleppen zijn be
waard gebleven op de hartkleppenbank.
Marianne Giliam: „Eigenlijk vond ik dat
nog een beetje weinig en vroeg ik me af
of er niet meer mogelijk was geweest."
De familie heeft tot op de dag van van
daag geen spijt van de toestemming voor
orgaandonatie: „We gaan veel naar zijn
graf, maar hebben nog nooit gedacht
'hier ligt ons kind zonder nieren'."
Elly van der Vecht begon in 1979 als eer
ste in Europa als transplantatiecoördina
tor. Zelfheeft ze na de dood van haar
man, nu negen jaar geleden, toestem
mingvoor transplantatie gegeven. „Ik
heb ook afscheid moeten nemen van een
warm lichaam. Ik heb me wel steeds af
gevraagd of ik er goed aan heb gedaan
de machine af te laten zetten. Je hebt
1001 vragen en krijgt nooit antwoord.
Toen ik met iemand wilde praten, ging
dat niet. Er was niemand die mij op
ving."
Er zijn er nu elf coördinatoren in Neder
land die onder andere zorgen voor bege
leiding en opvang van nabestaanden.
„Als je over de afgelopen 25 jaar kijkt, is
dat een groep van zo'n zesduizend men
sen die heel direct betrokken zijn bij de
donaties. We vonden dat we de mensen
die achterbleven niet in de kou konden
laten staan en heb.ben samen met Euro
transplant en de Nierstichting trainingen
van slecht-nieuws-gesprekken opgezet.
De meeste artsen en verpleegkundigen
laten het echter afweten."
Ook leggen de coördinatoren huisbezoe
ken af. „Dan blijken veel mensen toch
met problemen te kampen. Er zijn er die
ef helemaal niks meer over willen horen,
maar meestal willen mensen weten of de
orgaandonatie succesvol is geweest en
wie de organen hebben gekregen." Soms
willen mensen naam en toenaam horen
van de ontvanger, maar dat is in Neder
land (anders dan in de Verenigde Staten)
onmogelijk. „Een mevrouw wilde laatst
weten waar het hart van haai' kind was
terechtgekomen. Ze werd heel boos toen
we dat niet konden zeggen. Je zou er
echter allerlei chantagepraktijken door
kunnen krijgen. Je moet de anonimiteit
waarborgen", aldus Van der Vecht.
Om de nabestaanden te kunnen helpen,
wordt in oktober een nabestaanden-dag
georganiseerd in Utrecht. Van der Vecht:
„We willen graag in contact komen met
nabestaanden van orgaandonoren. We
willen kijken of we op de goede weg zijn.
Ook zouden we graag in contact komen
met mensen die hebben geweigerd."
„Bij de mensen leeft vaak het idee dat de
stekker er eerder wordt uitgetrokken als
ze orgaandonor zijn", aldus Van der
Vecht. Tegen de Wild-Westverhalen over
orgaantransplantaties in bij voorbeeld
TV-series blijkt veelal geen kruid gewas
sen. „Er wordt veel onzin voor zoete
koek geslikt. Na een uitzending met ne
gatieve geluiden over orgaantransplanta
ties krijgen we ook in de ziekenhuizen
meer weigeringen. Maar echt, in een zie
kenhuis is alles erop gericht het leven
van een patiënt te redden. Pas als een
patiënt hersendood is, wordt over donor
schap gesproken. Nooit eerder."
numegen peter de knegt
