Overstromingen gevolg
van klimaatverandering
Politie Zuid-Afrika aan het begin van hervorming
Feiten &Meningen
Joegoslavië-top
maakt weinig kans
'Nieuwe Duitsland8
kindonvriendelijk'
DINSDAG 7 FEBRUARI 1995
NSI
NIEUWSANALYSE
De Europese Unie heeft de presidenten
Izetbegovic (Bosnië), Tudjman (Kroatië) en
Milosevic (Servië) gisteren opgeroepen op
nieuw een topconferentie te beleggen over
de burgeroorlog in het voormalig Joegosla
vië. De EU-ministers van buitenlandse za
ken scharen zich daarmee schoorvoetend
achter een Frans initiatief, hoewel minister
Van Mierlo zei 'sceptisch' te zijn over de
kansen op een doorbraak in de Balkan-cri-
Het Franse idee lijkt een op voorhand mis
lukt initiatief want Bosnië en Kroatië heb- -
ben zich op voorhand tegen zo'n top uitge
sproken. De door moslims gedomineerde
regering van Bosnië-Hercegovina denkt se
rieus na over een voorstel van Rusland, met
rest-Joegoslavië (Servië en Montenegro) te
gaan praten over wederzijdse erkenning.
Dit heeft premier Silajdzic van Bosnië-Her-
zegowina in Sarajevo verklaard na een reis
naar Moskou en Westerse hoofdsteden.
Rest-Joegoslavië verzette zich in 1992 te
gen Bosniës onafhankelijkheidsverklaring.
Het steunde de separatistische Bosnische
Serviërs die nu, na een conflict van tweeën
eenhalf jaar, 72 procent van het grondge
bied van Bosnië en Hercegovina in handen
hebben. Maar de Servische president Milo
sevic, die er sterk aan hechtte dat de Vere
nigde Naties hun sancties tegen zijn land
ophieven, keerde zich halverwege vorig jaar
af van het leiderschap van de Bosnische
Serviërs nadat die leiders een vredesplan
van de zogeheten Contactgroep hadden
verworpen.
De Contactgroep bestaat uit Duitsland,
Frankrijk, Groot-Brittannië, Rusland en de
Verenigde Staten. Struikelblok in dit plan is
dat de Bosnische regering zeggenschap
krijgt over 51 procent van het grondgebied,
terwijl Sarajevo nog geen 30 procent van
het territorium beheerst.
Westerse diplomaten zeggen dat Belgra
do Kroatië en Bosnië moet erkennen. Pas
daarna willen landen als de Verenigde Sta
ten, Groot-Brittannië en Frankrijk (die het
vetorecht hebben in de Veiligheidsraad van
de VN) het handelsembargo tegen rest-Joe
goslavië opheffen.
Radovan Karadzic, de leider van de
Bosnische Serviërs, beschouwt internatio
nale erkenning van Bosnisch-Servisch ge
bied als voorwaarde voor een duurzame
vrede in Bosnië. Zonder die erkenning is
ook de door Frankrijk voorgestelde interna
tionale Bosnië-conferentie zinloos. „Die
conferentie zou het sluitstuk van de onder
handelingen over de grenzen en de grond
wet moeten zijn, waarin alle betrokkenen
volledig gelijkberechtigd zijn", aldus Karad
zic.
De Franse minister Juppé had een topbij
eenkomst voorgesteld van de presidenten
van Bosnië-Hercegovina, Kroatië en Servië
om voor het verstrijken van een staakt-het-
vuren een diplomatieke doorbraak tot stand
te brengen richting vredesverdrag. Sinds 1
januari zwijgen in Bosnië de wapens in het
kader van een bestand dat voor vier maan
den is gesloten.
Karadzic wees erop dat niemand, zelfs de
Servische president Milosevic niet, namens
de Bosnische Serviërs kan spreken. „Wij
achten Milosevic hoog en slaan acht op wat
hij zegt. Maar alleen zolang zijn optreden
strookt met onze belangen", aldus Karad
zic.
De vredesbesprekingen over zowel Bos
nië-Hercegovina als Kroatië bevinden zich
al maanden in een impasse. Een Servische
erkenning van Kroatië zou schot kunnen
brengen in nieuwe voorstellen om een uit
weg te vinden voor de Krajina, het deel van
Kroatië dat is bezet door Serviërs.
De Europese Unie sprak gisteren op
nieuw haar steun uit voor het plan voor
Kroatië, dat voorziet in autonomie voor de
Kroatische Serviërs in de Krajina. Een op
lossing voor de feitelijk tweedeling van
Kroatië is urgent, omdat nieuwe gevechten
dreigen. De Kroatische president Tudjman
heeft de VN-vredesmacht gesommeerd zijn
land binnen enkele maanden te verlaten.
De vijftien ministers herhaalden hun
standpunt dat terugtrekking van de vredes
macht desastreuze gevolgen kan hebben.
Minister Van Mierlo hoopt Tudjman nog op
andere gedachten te brengen. Een moge
lijkheid is de stationering van nieuwe
blauwhelmen langs de grens tussen Bosnië
en Kroatië. Daarmee zou de internationale
gemeenschap de eenheid van Kroatië on
derstrepen en bovendien de aanvoerlijnen
naar de Kroatische Serviërs kunnen afsnij
den.
brussel «anp-gpd
Hoogleraar Vellinga: Neerslag Europa neemt met twintig procent toe
Overheid, KNMI en Rijkswaterstaat moeten de kop uit het zand halen. De overstromingen van 1993 en
1994 zijn geen toeval. Dat komt omdat het klimaat verandert. „Met een beetje natuurkunde op middel
baar schoolniveau weet je al voldoende om te beseffen dat de overstromingen van de afgelopen weken
waarschijnlijk vaker gaan gebeuren.
Dat zegt ir. P. Vellinga, hoogleraar
milieuwetenschappen en verande
rende aardsystemen aan de Vrije
Universiteit van Amsterdam. Hij
gooit de knuppel in het hoender
hok. Voorzichtige woorden en di
plomatieke gesprekken met de
weermannen blijken aan dove
mansoren gericht. Op hetzelfde
moment lijkt de recente regen een
aardverschuiving te hebben ver
oorzaakt binnen het KNMI. De
stammenstrijd is afgelopen week
door de jongste watersnoodramp
beslecht in het voordeel van de
'klimatologen'. In een vlak voor het
weekeinde verspreid persbericht
laat het meteorologisch instituut
weten dat 'het aannemelijk is dat
de hoeveelheid neerslag in de win
ter in een toekomstig klimaat wel
degelijk zal toenemen'.
Vellinga verwijt de overheid dat die
zich alleen met symptoombestrij
ding bezighoudt. De overheid sluit
de ogen voor de klimaatverande
ringen omdat ze de consequenties
vreest, zegt hij. Ook het KNMI
heeft tot op de dag van vandaag al
tijd krampachtig vastgehouden
aan statistieken. „Zo gauw ze toe
geven dat de overstromingen ver
band houden met een verandering
van het klimaat, zijn de implicaties
ontzettend groot. Over een ener
gieheffing kan niet langer worden
gezeurd en het plan-Boertien is op
termijn niet meer adequaat. De
dijken moeten nog hoger of er
moeten meer buffers komen die de
waterafvoervertragen."
In andere landen is de waarschu
wing van Vellinga voor naderende
rivieroverstromingen allang be
kend. In Nederland had tot nu toe
alleen de milieubeweging oor voor
zijn betoog. De afgelopen jaren
raakte het KNMI intern ernstig ver
deeld over de vraag of het klimaat
verandert. Het KNMI geeft de mi
nisteries van verkeer en waterstaat
en VROM weerkundig cijfermateri
aal op basis waarvan beleidsbeslis
singen worden genomen over bij
voorbeeld de veilige hoogte van de
dijken.
Binnen het KNMI zijn twee stro
mingen meteorologen: de ene
groep houdt vol dat het huidige
weertype past in de statistieken en
ziet geen heil in wazige toe
komstscenario's. De andere groep
gelooft dat er wel degelijk iets aan
-
den bosch Profsurfer Max van Noorden uit Den Bosch oefende gisteren op de nog steeds ondergelopen rijksweg A2.
Hij bereidt zich voor op de Olympische Spelen van Atlanta in 1996. foto reuter
de hand is met het klimaat. Naar
buiten toe rept het KNMI met geen
woord over de interne verdeeld
heid en worden verhalen over kli-
maatverdandering afgedaan als
'broeikasgebral'.
Twee jaar geleden kwam het KNMI
weliswaar met een rapport naar
buiten over de vijf warme zomers
en het broeikaseffect, maar de
conclusies uit dat rapport werden
twee maanden later alweer de kop
ingedrukt door het tegenfront: niet
klimatologische veranderingen wa
ren de oorzaak van de lange hete
zomers, maar verandering van
luchtcirculatie.
Vellinga: „Het KNMI was aan het
zwalken. Ze durfden het toen nog
niet aan. De weerman heeft tot nu
toe steeds gezegd dat de regenval
volstrekt normaal is. Ook na de re
cente hoeveelheden regen hebben
minister Jorritsma (verkeer en wa
terstaat) en het KNMI op geen en
kele manier een relatie gelegd met
de verandering van het klimaat.
Kennelijk komen ze nu een beetje
los van hun wetenschappelijke
starheid."
Hoofd atmosferisch onderzoek van
het KNMI, A. van Ulden, geeft toe
dat het KNMI nu voor het eerst
'expliciet naar buiten treedt' met
een visie op klimaatveranderingen.
Hij ontkent echter dat er een om
slag heeft plaatsgevonden. „We
steken de kop niet in het zand, wij
proberen een zo goed mogelijk
beeld te geven van wat we wel en
niet weten. Het is moeilijk toe
komstvoorspellingen te geven."
Volgens Van Ulden heeft het KNMI
ook al in het rapport-Boertien, ge
maakt naar aanleiding van de
overstromingen in 1993, 'een stuk
illustratie tom janssen
je over klimaatveranderingen
staan'. Vellinga: „In Boertien 1
wordt in verband met dijkverzwa
ringen absoluut geen rekening ge
houden met klimaatveranderin
gen. Bij Boertien 2 (over de maat
regelen bij de Maas) wordt gemeld
dat klimaatverandering geen in
vloed heeft op te nemen maatrege
len." Vellinga vindt wel dat het
plan-Boertien snel moet worden
uitgevoerd. „Maar daarnaast moet
er ook worden gekeken naar wat er
nog meer moet gebeuren."
Toch verandert het klimaat wel de
gelijk, geeft ook het KNMI in haar
jongste voorspelling toe. De uit
stoot van broeikasgassen leidt tot
een steeds verdergaande verster
king van het broeikaseffect. Vellin
ga: „Bewijzen voor een broeikasef
fect zijn pas over tien, twintig jaar
in de statistieken zichtbaar, als het
te laat is." Ontbreken de keiharde
bewijzen, de aanwijzingen zijn vol
gens Vellinga talrijk en duidelijk.
Door gebruik van fossiele brand
stoffen (steenkool, olie, benzine)
komt er meer C02-gas in de lucht
en zal de gemiddelde temperatuur
in West-Europa de komende eeuw
met 1,5 tot 4,5 graden stijgen. Met
de warmte neemt ook de lucht
vochtigheid toe en valt er zo'n tien
tot twintig procent meer regen in
Noordwest Europa.
Het is niet uitgesloten dat het kli
maat in sommige delen van de we
reld nog veel sneller verandert om
dat de oceaanstromen wijzigen.
Genoeg redenen voor een brede
discussie over klimaatverandering
in plaats van ellenlange debatten
over hoogte en breedte van dijken,
vindt Vellinga. „Verzekeringsmaat
schappijen keren steeds meer geld
uit voor natuurrampen. Tien pro
cent van de toename kunnen zijn
niet anders verklaren dan uit een
klimaatverandering.
Oostduits geboortecijfer dendert omlaaws'
)lat
Fe
C<
„Als ik had geweten wat er zou gebeuren, had ik
nooit een tweede kind gekregen. Maar het is nu te°R
laat om me te bedenken, nietwaar?" Elke Grosser,s,
een 28-jarige verkoopster uit de Oostduitse stad
Potsdam, kreeg haar tweede zoon in november
1989 op het moment dat de Berlijnse Muur
viel. Ze is niet de enige die vindt dat de brave new
world van het verenigde Duitsland ongschikt i;
om kinderen in te krijgen.
Volgens Rainer Miinz, hoogleraar demografie aan jtre
de Humboldt-universiteit in wat destijds Oost-
Berlijn heette, 'is het Vaticaan de enige plek ter
wereld met een lager geboortecijfer dan het te
genwoordige Oost-Duitsland'. De daling van het
geboortecijfer, die in augustus 1990 werd ingezet,
een maand of negen na de val van de Muur, is
daar de meest dramatische die ooit ter wereld is
voorgekomen.
In de staat Brandenburg bijvoorbeeld worden ba
by's praktisch met uitsterven bedreigd. Vorig jaar
werden er hier 12.000 geboren nauwelijks een
derde van het aantal geboorten in 1989. Hetzelfde
patroon is in de rest van het oosten waar te ne
men. Jonge vrouwen aarzelen niet wanneer hen
wordt gevraagd of er een verschil is tussen de si
tuatie nu en vroeger. „Natuurlijk is het anders",
zegt de 25-jarige Annette Patatz. „Voor de om
wenteling (de ineenstorting van het conununisme
in 1989), was alles veel eenvoudiger."
Deze eeuw geeft dramatische veranderingen te
zien in de geboortegrafiek. De dood van een gene
ratie jonge mannen in de Eerste Wereldoorlog
leidde in 1917 en 1918 tot een scherpe daling in
het aantal geboorten. Economische onzekerheid,
tijdens de Depressie, zorgde eind jaren twintig
begin jaren dertig zowel in Europa als in de VS
voor een daling. Maar nog nooit heeft zo'n radi
cale en onverwachte daling plaatsgevonden als de acl
afgelopen jaren in Oost-Duitsland.
De oorzaken van de daling moeten onder ande
ren worden gezocht in het plotseling verdwijnen
van de sociale zekerheid voor het leven, die Oost-
Duitsland altijd bood. Vooral wouwen worden
getroffen door de werkloosheid, en hebben daar
door CTOte financiële zorgen. Daar komt bij dat
het afschaffen van de uitgebreide kinderopvang
die in het oude Oost-Duitsland als normaal
werd beschouwd het leven veel moeilijker
heeft gemaakt voor wouwen die nog wel werk
hebben.
Barbara Theek, een arts die in het wouwenad
viescentrum in Potsdam werkt, spreekt over het
nieuwe Duitsland als 'een kindonwiendelijke
maatschappij'. Zij zegt: „Veel wouwen die hier
komen, zijn teleurgesteld en woedend. Ze zijn li
chamelijk en geestelijk uitgeput en zeggen: 'Ik
heb de kracht niet om volledig te veranderen'."
Een andere verklaring voor de 'baarstaking' lijkt
het hele scala nieuwe mogelijkheden voor jonge
Oostduitsers. Na de eenwording openden zich
perspectieven die een paar maanden daarvoor
nog ondenkbaar waren. Barbara Theek: „Vooral »eti
de jongere wouwen die bij ons komen noemen
vaak de positieve aspecten." Voor jonge Oostduit-in c
sers lonlrten de vrijheid om te reizen, én een car- )e
rière. Een kind krijgen kon wachten voorlopig
ofvoorgoed.
De leeftijd waarop men kinderen krijgt is in het
voormalige Oost-Duitsland ook verschoven. Daar
was de gemiddelde leeftijd voor de eenwording 21
jaar zeven jaar jonger dan in het Westen. Dat
gat begint nu kleiner te worden.
Om de voormalig Oostduitse bevolking op peil te jrei
houden, moeten dit jaar bijna drie maal zo veel
kinderen worden geboren als in 1994. In 1990
had het oosten een inwonertal van 16 miljoen. Nu
is dat 15 miljoen en naar verwachting zal dat aan
tal de komende 15 jaar met nog eens 2 miljoen
dalen. Emigratie van oost naar west is maar voor
een klein deel verantwoordelijk voor de de daling
De situatie van Oost-Duitsland is uniek in het
voormalige Oostblok. Weliswaar is ook elders in
Oost-Europa, vooral in Rusland, het geboortecij
fer gedaald maar niet zo radicaal als hier. Pro
fessor Münz: „Elders is de verandering in het eco
nomische stelstel geleidelijk gegaan. Oost-Duits
land was het enige land dat vaq de ene dag op de
andere is geannexeerd door een westerse econo
mie."
potsdam steve crawshaw
Dp
pe
Blanke agenten van een speciale politie-eenheid
die in het zwarte woonoord Soweto een staken
de zwarte collega doodschieten. Blanke en zwar
te agenten die elkaar over de politieradio voor
'hond' en 'kaffer' uitmaken. Zwarte politieman
nen in Langa, een zwarte woonwijk bij Kaapstad,
die hun blanke baas gijzelen. Ruim 250 blanke
en Indiase agenten in Soweto die overplaatsing
willen omdat ze voor hun leven vrezen.
Sinds president Mandela onlangs een nieuwe
nationale hoofdcommissaris benoemde, stapelt
het nieuws over de Zuidafrikaanse politie zich
op. De snel gepromoveerde nieuwe commissaris
George Fivaz, jong en met een onbezoedeld ver
leden, zag zich in zijn eerste week geconfron
teerd met stakingen, bezettingen en gijzelingen.
Bovendien kreeg hij te maken met de nasleep
van de dood van agent Jabulani Xaba, op wiens
begrafenis een woedende zwarte menigte Kill
the Boer zong.
Fivaz besloot tot beheerst optreden. Hij hield de
politie weg bij Xaba's begrafenis en besloot tot
onderhandelingen in plaats van geweld bij de
stakingen en bezettingen. Hij zette de woorden
van zijn openbare rede, waarin hij aankondigde
dat er een nieuwe wind zal gaan waaien, direct
in daden om.
Fivaz zette de toon door zijn weigering een uni
form te dragen en zijn wens om niet met zijn
militaire generaalsrang te worden aangesproken.
Het zijn eerste stappen, maar de politie staat pas
aan het begin van een weg van moeizame ver
anderingen.
'Gemeenschapspolitie' is sinds enkele maanden
het modewoord. De term moet aangeven dat
politiewerk niets meer van doen heeft met de
gewelddadige militaire operaties van het verle
den. De pantserwagens (caspirs) waarmee de
agenten vroeger in Soweto tegen stakende
schoolkinderen optrokken, mogen dan in de ga
rage zijn gestald, van gemeenschapspolitie is in
de zwarte woonwijken desondanks nog nauwe
lijks sprake.
Wat bij voorbeeld niet is rechtgetrokken, is het
absurde verschil in aantallen agenten in zwarte
en in blanke wijken. Een voorbeeld: het enige
politiebureau in Khayelitsha, een zwarte woon
wijk bij Kaapstad met een kleine miljoen inwo
ners, heeft 179 personeelsleden, van wie 26 vaste
agenten, en twee politiewagens. De politieman
nen doen hun werk vanuit een bunkerachtig ge
bouw, omringd door hoge hekken, prikkeldraad,
sterke lampen en zandzakken. Houtbaai, een
blanke woonwijk met een paar duizend inwo
ners, telt 43 personeelsleden, die werken in een
open gebouw waar iedere burger zo binnen
loopt.
De politieburchten in Khayelitsha en andere
■zwarte woonwijken zijn restanten van het verle
den, toen de agenten als vertegenwoordigers
van de vijand werden gezien. Praten met de po
litie, zelfs al ging het om een aanklacht wegens
een gewone misdaad, kon je je leven kosten.
Zwarte politiemannen werden ronduit als verra
ders bekeken.
De zwarte gemeenschap steunt haar eigen poli
tiemannen inmiddels. Burgers reageerden woe
dend op de dood van Jabulani Xaba. Xaba kwam
om toen de Interne Stabiliteits Eenheid ingreep,
nadat zwarte politiemannen het Orlando-bu-
reau in Soweto hadden bezet uit protest tegen
een aantal blanke officieren die ze van racisme
beschuldigen.
Wat echter nog niet is veranderd, is de samen
stelling van het politiekorps. De hogere rangen,
ook in zwarte wijken, worden veelal nog steeds
bekleed door blanke officieren, dezelfde officie
ren die tot zeer kort geleden nog opdracht gaven
om te schieten op demonstranten of die vert-
antwoordelijk zijn voor het martelen van tegen
standers van de apartheid.
De klachten van zwarte agenten zijn zeker niet
uit de lucht gegrepen. Tot voor kort gold de regel
dat iedere zwarte agent ondergeschikt was aan
iedere blanke agent, ongeacht hun beider ran
gen. Er is geen enkele reden om te veronderstel
len dat blanke politie-officieren die zich jaren
hebben sterkgemaakt voor de handhaving van
een racistisch bewind, van de ene op de andere
dag in niet-racistische democraten zijn omge
turnd.
In een recente TV-documentaire over een trai
ningskamp van de Interne Stabiliteits Eenheid
liet een blanke agent zijn kamer zien, waarin de
vlag van de Amerikaanse confederalisten, die
ook wordt meegedragen door de extreemrechtse
organisatie Ku-Klux-Klan, een mooi plaatsje had
gekregen. Blanke agenten van de eenheid erken
den zonder blikken of blozen dat hun zwarte
collega's de kantine niet inkwamen.
Afgelopen week deed Mandela de eerste aanzet
tot een echte hervorming van het politie-appa-
raat door op de hoogste posten nieuwe mensen
te zetten. In het besef dat racisme een van de
grootste problemen in het politieapparaat is,
heeft de president duidelijk een zeer zorgvuldige
raciale afweging gemaakt. Fivaz, een blanke,
heeft als zijn directe medewerkers een zwarte,
een kleurling en een Indiër gekregen.
Maar het zal meer moeite kosten om het mid
denkader te hervormen. Mandela gaf zijn dilem
ma tijdens een rede voor zwarte agenten in de
Transkei duidelijk aan. Enerzijds toonde hij be
grip voor hun onvrede over hun arbeidsomstan
digheden. Anderzijds, zo benadrukte Mandela,
kan de regering acties als bezettingen en het gij
zelen van officieren, niet accepteren. De politie
moet een voorbeeld voor de samenleving zijn.
De president dreigde met harde maatregelen te
gen burgerlijke ongehoorzaamheid van zwarte
agenten. Maar een woordvoerder van de politie-
vakbond SAPU noemt meer acties onvermijde
lijk: „Onderbetaalde en overwerkte agenten die
ook nog hebben te maken met een onsympa
thieke of racistische baas, hebben het gevoel dat
ze niets te verliezen hebben. Daarom komen ze
in actie."
kaapstad runa helunga
correspondent
