Nieuwe huizen kunnen
lecht tegen veel water
'Ik kan mijn kippen toch niet achterlaten?'
Watersnood
maanden cel bij overtreding noodverordening
Kerncentrale staat hoog en droog,
Dodewaarders vertrekken massaal
'o'n dijk bouwen is schitterend'
INDERDAG 2 FEBRUARI 1995
iUS SCHREUDERS
uridisch
nedewerker
De dwangmaatregelen die in de
door waier bedreigde gebieden
worden getroffen, zijn wettelijk
gebaseerd op door de burgemees
ters uitgevaardigde noodverorde
ningen. Wie blijft, riskeert niettd-
leen natte voelen of erger, maar
ook maximaal twee maanden
hechtenis of een boete tot vijfdui
zend gulden.
Sommige inwoners van de be
dreigde gebieden zien de nood
zaak van vertrek niet onmiddellijk
in. Zij wachten liever af in de ver
onderstelling dat de dijken het wel
zullen houden. Misschien een
lichtzinnige houding, maar zijn de
eventuele gevolgen niet voor ei
gen verantwoording van de be
trokkenen?
Nee, zodra de noodverordening
evacuatie verplicht stelt, begaan
de onwilligeri een strafbaar feit als
zij toch blijven. De burgemeester
van Gorinchem heeft bij voor
beeld aangekondigd dat hij niet
zal aarzelen overtreders in de
kraag te laten grijpen.
De burgemeesters ontlenen hun
bevoegdheid om een noodveror
dening af te kondigen of de inwo
ners bevelen te geven niet aan de
wetgeving voor uitzonderingstoe
standen of aan de Rampenwet,
maar aan de artikelen 175 en 176
van de Gemeentewet. Het gaat
om voorschriften die 'ter handha
ving van de openbare orde of ter
beperking van gevaar nodig zijn'.
Er moet dan sprake zijn van 'ern
stige wanordelijkheden of van
rampen' dan wel van 'ernstige
vrees voor het ontstaan daarvan'.
Het komt er op neer dat het oor
deel van de burgemeester tijdelijk
de doorslag geeft. Overtreding van
de noodverordening is afzonder
lijk strafbaar gesteld in het Wet-
De meeste ervaring met dit soort
bijzondere bevoegdheden is opge
daan tijdens de watersnoodramp
van 1953. Naar aanleiding daar
van is de Gemeentewet in 1957
nog verscherpt: het begrip 'ramp'
is er toen speciaal aan toege
voegd. De laatste jaren is de veror
deningsbevoegdheid van burge
meesters voor noodsituaties het
meest toegepast bij vrees voor
voetbalrellen, maar ook wel eens
bij branden en gevaarlijke milieu
verontreiniging.
Dat de burgemeester het opper
bevel heeft bij de bestrijding van
rampen staat in de uit 1985 date
rende Rampenwet. Dat ligt ook
voor de hand omdat de brand
weer en de politie onder zijn ge
zag staan. Het coördineren van de
rampenbestrijding in de gemeen
ten is in deze wet opgedragen aan
de commissaris van de koningin.
Tot dusver is er nog geen melding
'gemaakt van arrestaties op grond
van de afgekondigde noodveror
deningen. Mocht het daarvan ko
men, dan ligt de toepassing van
snelrecht voor de hand om on
middellijk een voorbeeld te kun
nen stellen. Snelrecht zal, zo is ter
afschrikking aangekondigd, even
eens worden toegepast op dieven
die het op de eigendommen van
de geëvacueerde bevolking heb
ben voorzien. In het Wetboek van
Strafrecht is een speciale bepaling
tegen plunderaars opgenomen.
De maximumstraf op diefstal (vier
jaar) wor'dt met de helft verhoogd
bij diefstal tijdens watersnood en
soortgelijke noodsituaties.
dodewaard gpd
Welke dijk er ook mocht bezwij
ken, de kerncentrale Dode-
vvaard loopt geen enkel gevaar.
De centrale is destijds gebouwd
op een terp. Het vloeroppervlak
ligt op 13.20 meter boven NAP,
terwijl het water vanochtend tot
11.90 meter reikte.
Als het water zo hoogt stijgt
dat de kerncentrale niet meer
over de weg bereikbaar is, zul
len boten worden ingezet om
het personeel voor de toegangs
poort af te zetten. Onder geen
beding mag de centrale worden
verlaten. Sommige vitale syste
men zullen altijd in bedrijf
moeten blijven.
Overigens wordt
teel in de Dodewaardse centrale
geen energie geproduceerd: de
centrale ligt al sinds de eerste
week van januari stil in verband
met onderhoudswerkzaamhe
den en splijtstofwisseling. Dat
gebeurt elk jaar rond deze tijd.
Wel zal het langer duren dan
gepland voordat de produktie
weer wordt hervat. Dat komt
volgens kerncentrale-voorlicht
ster I. Carsouw omdat veel on
derhoudspersoneel nu thuis no
dig is om have en goed te red
den. Hoeveel vertraging wordt
opgelopen is vooralsnog onbe
kend.
Ondertussen rijdt in de stra
ten van het dorpje Dodewaard
een geluidswagen om mensen
gerust te stellen. „Er is geen
himmels, ratten, muizen en ander ongedierte hebben vrij spel
uwe huizen lijden meer dan oude huizen onder over-
imingën omdat ei1 vaak moderne materialen zoals
spaanplaat en spouwmuurisolatie worden gebruikt,
materialen zuigen zich helemaal vol met water, wor-
twee keer zo dik of brokkelen af. Spouwmuurisolatie
»t zoveel water op dat de muren nog maanden drijf-
blijven, waardoor schimmels goed gedijen. Het duurt
er een jaar voor de boel weer droog is. Maar dat is niet
nige narigheid die de gedupeerden in overstroomde
ieden te wachten staat. Ratten, muizen en ander on-
ierte zullen op de vlucht voor het water ook hun toe-
:ht zoeken in leegstaande huizen.
iaag gpd/anp
zeggen de Vereniging Eigen
Amersfoort en bouw-
digen van het Bouwcen-
Rotterdam dezer dagen
spoeld door telefoontjes
bezorgde huiseigenaren,
ps en spaanplaat raken zo
iiadigd dat ze beter wegge-
d kunnen worden. Gips-
-wanden ën -platen
wel iets hebben, maar
niet tegen bestand we-
ang onder water te staan,
Bouwtechnisch adviseur
Eijk van het Bouwcen-
Hij gelooft niet dat de
structie van de huizen in
burg gevaar loopt. Het wa-
doorgaans langzaam bin-
gestroomd en moet op de-
mier weer verdwijnen,
deringen en kelders kunnen
wel tegen.
?el anders wordt het als in
het rivierengebied de dijken
breken en het water met enor
me kracht naar buiten stroomt.
Huizen die in de buurt staan
van zo'n bres worden dan aan
grote druk bloot gesteld en wat
dat voor gevolgen heeft voor de
constructie, durft de bouwkun
dige niet eens te voorspellen.
Schilder- en pleisterwerk zijn
niet tegen water bestand. Ook
houtwerk kan flinke schade op
lopen. Deuren, kozijnen en al
lerlei afwcrkstrips gaan niet on
middellijk rotten, maar ze kun
nen als ze droog zijn, wel krom
trekken. Geleidelijk verwarmen
van huizen kan voorkomen dat
houten vloeren pardoes splijten.
Van Eijk houdt er rekening mee
dat sluimerende schimmels in
het hout onder invloed van het
vocht opnieuw tot ontwikkeling
komen,-zeker als er vocht ach
terblijft in de kruipruimten.
Vrijstaande huizen worden de
laatste jaren meer en meer
bouwd volgens het systeem a
de houtskeletbouw,
buitengewoon snel wordt ge
bouwd. Daarbij wordt een hou
ten skelet gecombineerd met
traditionele materialen als steen
en cement. Van Eijk houdt reke
ning met 'spectaculaire proble
men' als deze huizen langdurig
onder water hebben gestaan.
Hout werkt namelijk waardoor
het hele huis uit zijn voegen kan
raken.
Een ander probleem doet zich
voor bij spouwmuurisolatie. Dit
poreuze materiaal kan veel wa
ter opnemen. Doordat het vaak
slordig is bevestigd, het heeft
doorgaans immers weinig te lij
den, kan het onder het gewicht
van het water naar beneden
zakken. Het gevolg is dat de iso
lerende werking verdwijnt en er
gedurende langere tijd vocht
door de muren naar binnen-
slaat. Net als bij nieuw opgele
verde huizen kan het lange tijd
duren voordat de woningen
weer goed droog zijn. Volgens
Van Eijk kan dat wel een jaar
duren. Dat wil niet zeggen dat
de huizen dan pas weer be
woonbaar zijn. „Als je ze
schoon kunt krijgen, kun je er
na een maand wel weer in."
De Vereniging Eigen Huis in
Amersfoort zegt alle bellers om
het water zoveel mogelijk vrij
spel te geven. „We zetten vraag
tekens bij het waterdicht afslui-
'en gpd
hopen zich onsterfelijk te
'n Kampen en de ge-
edenis in te gaan als het ba
rn dat de stad en het achter-
I voor een rampzalige over-
ming heeft behoed. In een
dige 24 uur tijd heeft het
tser-geniebataljon uit We-
met zo'n 200 manschappen
zware nooddijk aanlegd in
stadsfront van Kampen. Een
irenklus, waarbij globaal
00 zandzakken, 10.000 kuub
en honderden meters
zijn ingezet.
;ergroen beheerst het
van de straten nabij rivier
Jssel. In zekere zin is het
oorlog, het water is de grote vij
and. Een vijand die zich moei
lijk laat verslaan, vooral omdat
hij zo onberekenbaar is. De
nooddijk over een lengte van
elfhonderd meter en met een
hoogte van drie meter moet de
IJssel kunnpn bedwingen.
Het geniebataljon stort zich
vol overgave op de opdracht.
„We hebben wel eens een dijkje
gebouwd, maar nooit zoals hier.
Meestal betrof het opdrachten
tijdens oefeningen. Dit is echt
en groots. Het echte geniewerk.
Een schitterende klus", zegt ser
geant eerste klas Drissen.
Even in een rustig tempo een
dijk neerleggen is er niet bij. Als
de sombere voorspellingen uit
ten van kelders", zegt M.Trip,
hoofd Bouw Technoservice van
Eigen Huis. „Als de woning on
der water komt te staan maar
lucht in de kelder blijft, kan dat
omhoog gaan drukken. Muren
en vloeren kunnen daardoor
scheuren. Verder adviseren wij
deuren open te zetten of hele
maal weg te halen om te voor
komen dat er druk ontstaat."
Ze kan geen algemeen beeld
schetsen van schade die aan de
huizen zal ontstaan. „Dat hangt
sterk af van de plek waar de wo
ning staat en welke fundering
het huis heeft. Is dat vlak achter
een dijk, zal het water sterk
stromen en zware druk uitoefe
nen. Bij een enorme vloedgolf
kan een huis in het ergste geval
compleet worden weggevaagd.
Als een huis op zand is ge
bouwd en dus niet op palen
staat, kan dat zand weg worden
geslagen. Na verloop van tijd
kunnen stukken van de wonin
gen verzakken waardoor scheu
ren ontstaan."
Trip waarschuwt mensen die
na hun terugkeer zo snel moge
lijk vloeren en muren opnieuw
willen bekleden. „Het is onver
standig om dat snel te doen
vanwege het vocht. Het is be
langrijk de woning zo goed mo
gelijk te ventileren om het vocht
eruit te krijgen.
Afgezien van materiële scha
de, kunnen de mensen die te
rugkeren ook allerhande onge
dierte op hun hoger gelegen en
droog gebleven verdiepingen
verwachten. Muizen en ratten
zullen hun vege lijf proberen te
redden door in de huizen te
vluchten.
De Vereniging Eigen Huis
pleit voor een soort 'toeslag' op
schadeverzekeringen om in de
toekomst gevolgen van over
stromingen te kunnen dekken.
In Frankrijk bestaat volgens
Trip al een dergelijke extra bij
drage door alle verzekerden.
„De groep mensen die risico
loopt op een overstroming is te
klein. De premie van een spe
ciale verzekering zou daardoor
torenhoog worden", zegt ze.
utrecht Onwetend van alles wat er om hem heen gebeurt, ligt deze baby op een tafel in de Jaarbeurshal ii
Utrecht, tijdelijk gebombardeerd tot opvangcentrum voor evacués uit de watersnoodgebieden.
HERMAN PIETERSE
sprake van evacuatie! Er is geen
reden tot paniek." Maar veel
bewoners hebben geen bood
schap aan de oproep. Ze den
ken maar aan één ding: spullen
op zolder en wegwezen. Evacu
atie of niet.
Hoe zouden ze ook anders
moeten denken. Zeven kilome
ter westwaarts is een onmiddel
lijke evacuatie afgekondigd voor
Ochten. Over Dodewaard wordt
met geen woord gerept en dat
zit veel inwoners bepaald niet
lekker. Ze vragen duidelijkheid,
maar krijgen die nergens. Ook
op het gemeentehuis niet.
Of de kunst
droog ligt,
is niet bekend
zutphen gpd
De provinciale museumconsu
lent van Gelderland is er de af
gelopen dagen niet in geslaagd
telefonisch contact te krijgen
met musea in het door over
stromingen bedreigde gebied.
„We weten helaas niet of ze erin
geslaagd zijn de collecties in
veiligheid te brengen", zegt
woordvoerder Brord van
Straalen. Als dit niet het geval is
zal er bij een overstroming een
nog onschatbare schade aan
cultuurgoed ontstaan.
De provinciale museumcon
sulent had graag bemiddeld bij
de hulpverlening aan de musea
maar kreeg geen contact. In het
ontruimde gebied liggen zes
grote musea, waaronder het
museum De Groote Sociëteit (in
Tiel) en een paar musea in Bu
ren. Naast schilderijen lopen
ook archieven en inventarissen
van kerken gevaar.
Begrafenissen
onmogelijk door
overstromingen
Tientallen begraafplaatsen in de
door de watersnood getroffen
gebieden zijn onbruikbaar. „Het
mag duidelijk zijn dat er niet
kan worden begraven als er een
halve meter water staat", zegt
voorzitter A. Boxtart van de Ne
derlandse Vereniging van er
kende Uitvaartondernemers
(NUVU).
Hij verwacht dat de cremato
ria meer werk krijgen. Want pas
als het waterpeil weer normaal
is, kunnen er weer begrafenis
sen plaatsvinden. Boxtart heelt
geen idee hoeveel van zijn col
lega's in problemen zijn geraakt
door het water. „Ik kan ze- na
melijk nauwelijks bereiken."
Niet voor iedereen zal crema
tie een oplossing zijn, want
sommigen geven om persoon
lijke redenen echt de voorkeur
aan begraven. Bovendien kun
nen nabestaanden mogelijk las
tig te bereiken zijn. „Met mo
derne apparatuur is het moge
lijk te wachten tot ongeveer
veertien dagen na het overlij
den, door koeling of lichte con
servering met balseming." Ook
kunnen families beslissen uit te
wijken naar een andere ge
meente voor een tijdelijke be
grafenis.
Overgrote deel Overbetuwse dorp Ochten in een mum van tijd ontruimd
ochTen
komen, loopt het
vanavond over of door de oude
dijk. De nieuwe legerdijk, die
bijna over de volle lengte over
een asfaltweg ligt, moet het wa
ter keren. Het is daarom twaalf
uur op twaalf uur af voor de sol
daten. De soldaten zittten in ze
ven pelotons, die ieder een ei
gen taak krijgen. Er mogen
steeds twee teams rusten in de
kazerne in Wezep.
De bevolking in Kampen is
blij met de komst van het leger.
De soldaten leveren het tastbare
bewijs dat de zaken grondig
worden aangepakt. Daar heb
ben dorpelingen op gewacht.
Kunnen ze zich weer een beetje
veiliger voelen
Het leek gisteren wel of ze geoe
fend hadden, de vijfduizend in
woners van het Overbetuwse
Ochten en het nabijgelegen ge
hucht Eldik. Rond het middag
uur komt uit Arnhem het bevel
dat de doipen vlak onder de
Waaldijk onmiddellijk worden
geëvacueerd. Alles wijst er op
dat de dijk doorbreekt. Drie uur
later zijn de dorpen compleet
uitgestorven, maar de dijk blijft
intact.
Zo'n honderd militairen en
ME'ers werken zich in het zweet
om de dijk te verzwaren. Maar
er moet, volgens de burgemees
ter, nog zeker drie dagen dag en
nacht worden doorgewerkt aan
de dijk.
Even slaat bij sommige
dorpsbewoners de paniek toe
op het moment dat het evacua1-
tiebevel hen bereikt, maar het
merendeel blijft nuchter en rea
geert laconiek. „Weggaan is be
ter dan verzuipen", is het mot
to. Veel Ochtenaren zagen dins
dag de bui al hangen en zijn
toen vertrokken.
„Vrijwel iedereen weet dat de
dijk hier in een slechte staat
verkeert. Hele straten namen
zelf al het initiatief te vertrek
ken. Ze vonden het niet verant
woord te wachten op een sein
tje van de autoriteiten", zegt
Evert Willems, terwijl hij samen
met zijn zwager Wim van Dalen
volge
stouwde vrieskist op een aan
hangwagen zeult.
„De zenuwen speelden ons
gisteren ook parten, maar we
hebben het officiële bericht af
gewacht. We zijn hier zo weg.
Dit is een goede buurt, waar ie
dereen elkaar helpt", aldus Wil
lems, die terugrent naar zijn
huis om nog een paar rollades
te halen. Veevoederhandelaar
N. de Kat Angelino heeft een
vorkheftruck gecharterd om het
beddegoed van zijn dochter öp
de vliering van de zaak te zet
ten. „Als het water nog hoger
stijgt, dan hebben we pech ge
had", vindt hij.
De familie Smits heeft beslo
ten van de nood een deugd te
maken. „We hebben een vakan
tiehuisje op de Veluwe gehuurd.
In Harderwijk wachten we af tot
we weer naar huis kunnen." De
familie stapt in de gereedstaan
de auto. Verderop in de straat
vraagt een vrouw of iemand kan
helpen bij het afkoppelen van
een wasmachine. „Nee, niet bij
mezelf, maar bij een tante van
me. Je moet elkaar helpen in
deze barre tijden." De wasma
chine blijkt te staan bij de fami
lie A. van den Berg, die een hen
gelsportwinkel heeft. In de rek
ken prijken schitterende werp
hengels van 600 tot 1.400 gul
den per stuk. Hengelmolens tot
300 gulden heeft Van den Berg
in de aanbieding. „Ik moet ze
hier beneden achterlaten. We
kunnen ze nergens anders kwijt.
Ik neem het risico van diefstal
maar op de koop toe." Zijn
vrouw brengt de 17-jarige poes
Pers uit de hele wereld verzamelt zich in Ochten
ochten jos verlegh
Ochten is wereldnieuws. Maar
daar zijn niet alle Ochtenaren
blij mee. Een Ochtenaar die
aan het inpakken is, schopt
een Noorse journalist uit zijn
tuin. De geschrokken Noor
zoekt snel een veilig heenko
men. Ook een boer, die aan de
rand van de dijk zijn vee in vei
ligheid brengt, wordt stapel
van 'die persmuskieten'. „Pak
een buks en schiet ze toch van
dijk", zegt hij tegen een ME'er.
Cameraploegen, fotografen
en schrijvende pers uit Cana
da, de Verenigde Staten, Duits
land, Zwitserland, België en
Frankrijk, iedereen is naar
Ochten gesneld als bekend
wordt dat de dijk op springen
staat. Het eerste uur kunnen
de media op de dijk vrijuit hun
gang gaan met de nieuwsga
ring. Ze mogen zelfs meehel
pen met de dijkverzwaring
omdat het leger op zich laat
wachten.
Als burgemeester Zomerdijk
even na twaalf uur een nood
verordening afkondigt, wordt
iedereen door de ME van de
dijk gehaald. Jammer voor een
Canadees televisieteam van
CBC. Na een urenlange vlucht
zijn ze direct van Schiphol naar
Ochten gereden. Nederland
dreigt onder water te lopen en
op dat pieuws zitten ze ook in
Canada te wachten. Maar ze
mogen de dijk niet op. Zelfs
niet voor één shotje.
De agenten hebben op hun
beurt geen goed woord over
voor de vaderlandse pers. „Die
buitenlanders luisteren wel
maar die van ons proberen
met alle geweld toch de dijk op
te komen." Als tegen kwart
over vijf de dijk nog steeds niet
is doorgebroken en het ernaar
uitziet dat hij het wel zal hou
den, pakken de heren en da
mes van de media hun biezen.
Kim in een kooitje naar de auto.
„Als u iets uit onze diepvriezer
wilt, zegt u het maar. Al dat eten
meenemen, is toch onbegon
nen werk."
Auto's met aanhangers rijden
af en aan. De straten zijn ge
blokkeerd met verhuiswagens,
die in allerijl zijn opgetrom
meld. Bedden, matrassen, koel
kasten, gordijnen, het liefst wil
len de Ochtenaren alles waar
aan ze zo verknocht zijn, inla
den. Zware eikenhouten stuk
ken als banken, stoelen en kas
ten moeten ze noodgedwongen
achterlaten. De woonkamers
zijn vrijwel leeg. Heel af en toe
staat een meubelstuk hoog bo
ven de grond op twee afvalbak
ken of zelf gebouwde stellages.
Vanaf twee uur 's middags
mogen mensen die niets in
Ochten hebben te zoeken er
niet meer in. Alleen hulpverle
ners en veewagens worden
doorgelaten. Met name onder
de veehouders zijn nog mensen
die weigeren te vertrekken,
zoals F. Klaassen. Hij heeft
75.000 kippen die hij nergens
kan onderbrengen. Hij weigert
zijn dieren alleen te laten. „Dit
is vreselijk. Ik sta stijf van de ze
nuwen, maar ik ga hier niet
weg. Ik hoop dat de dijk het
houdt. Wanneer het hier toch
overstroomt, voer ik mijn kip
pen wel met een rubberen pak
aan. Ik offer me op voor die
beesten."
