Dijkbouwers zijn
klaar voor de klus
Watersnood
Evacuatie-oproep leidt
in Culemborg tot exodus
Als ze niet gaan is het niet
goed, gaan ze wel ook niet
'Als we zeggen: Arnhem moet ontmimd, breekt meteen paniek uit
WOENSDAG 1 FEBRUAR11995
CULEMBORG
PATRICK VAN DEN HURK
Hond middernacht lijkt het er
even op dat er paniek uit
breekt in Culemborg. In het
stadje aan de Lek, één van de
gemeenten in de door over
stroming bedreigde Tieler- en
Culemborgerwaard die mor
gen moeten zijn ontruimd,
staan tegen twaalven honder
den auto's muurvast op de
VVeidsteeg, de weg die Culem
borg in oud en nieuw verdeelt.
Plotseling lijkt iedereen die
zijn boeltje heeft gepakt naar
de snelweg te willen, en liefst
zo snel mogelijk ook.
De verkeersinformatie van
Radio Gelderland boort elke
hoop op een snelle aftocht de
grond in: voor de pakweg ze
ven kilometer naar de A2, de
rijksweg naar veiliger oorden,
moet zeker een uur worden
uitgetrokken. Eerder op de
avond ging het precies anders
om. Op diezelfde A2 kruipt het
verkeer dan stapvoets richting
evacuaiiegebied. Tussen
Utrecht-Oudenrijn en de af
slag Culemborg staan vooral
veel vrachtwagens en bestel
bussen bumper aan bumper.
Over de vluchtstrook razen af
en toe ambulances en veewa
gens voorbij, maar ook grote
tractors met aanhangers.
Door de enorme drukte
doen de meeste automobilis
ten er minstens twee uur over
om de vijftien kilometer snel
weg af te leggen. Eenmaal op
de verbindingsweg tussen de
A2 en Culemborg, wordt het
iets beter.
In het centrum van Culem
borg heerst een nerveuze
spanning. Overal staan kleine
en grote vrachtwagens of au
to's met aanhangers gepar
keerd. Alles waar vracht in
kan, wordt ingezet. Winkels en
cafés worden koortsachtig
ontruimd. De geldautomaten
in de stad zijn dichtgespijkerd.
Af en toe rijdt een surveillan
ce-auto van de Koninklijke
Marechaussee langs.
De bewoners zijn koortsach
tig bezig met het opslaan van
meubels en kostbaarheden op
hogere verdiepingen van hun
huizen. De plaatselijke corres
pondent van Radio Gelderland
vertelt het nog maar eens: bij
een dijkdoorbraak moet
Culemborg rekenen op een
waterstand van ruim 2,5 me
ter. Het is dus maar de vraag
of de eerste verdieping veilig
is. De kabelkrant blijft intus
sen stoïcijns berichten uitzen
den over de resultaten van de
plaatselijke korfbalclub en een
filmavond in de ouderensocië-
teit.
Zo snel als de enorme ver
keersdrukte op kwam zetten,
zo vlug is die ook weer ver
dwenen. Na twee uur vanmor
gen vroeg is het stil in Culem
borg. Veel huizen zijn donker.
In een bijna ontruimd café zit
een groepje mensen rond de
laatste tafel. Tegen vieren ver
laat nog maar een enkeling
Culemborg via de inmiddels
bijna uitgestorven uitvalswe
gen, in bange afwachting van
wal er de komende dagen te
gebeuren staat.
Uit angst voor 'lijkenpikkerij' houden ze zich gedeisd
Pr
De huidige plannen voor dijkverzwaring langs de grote land zo lang op zich laten wach-
rivieren kunnen in plaats van in twintig ook in tien jaar
uitgevoerd worden. Dat zegt P. Labohm van de Vereni
ging van Waterbouwers. Grote aannemersbedrijven in
het rivierengebied en grote bedrijven als Ballast Nedam,
de Hollandsche Beton Groep en Boskalis zijn er klaar
voor, maar houden zich nog wat gedeisd.
den haag gpd
Het stijgende rivierwater heeft
ervoor gezorgd dat de ene na de
andere bestuurder een versnel
de uitvoering van de de dijkver
zwaringen eist. Premier Kok
heeft inmiddels beloofd dat
procedures en financiële be
zwaren de uitvoering niet meer
in de weg mogen staan. Minis
ter M. de Boer van Ruimtelijke
Ordening wil zelfs bij de plan
nen voor de versterking van ri
vierdijken de wettelijk verplich
te inspraakprocedures over
slaan.
Waterbouwkundigen en dij
kenbouwers zijn daar blij mee,
al waken zij ervoor om te gretig
toe te happen. Ballast Nedam,
één van de grote bedrijven op
het gebied van weg- en water
bouw, wil absoluut niet verbon
den worden met 'onaangenaam
opportunisme'. „Natuurlijk zul
len wij dergelijke opdrachten
snel oppakken, maar wij willen
niet beschuldigd worden van lij
kenpikkerij", zegt een woord
voerder.
Toch hebben de dijkenbou
wers door de ferme uitspraken
van de kabinetsleden min of
meer gelijk gekregen. Al jaren
jeuken hun handen om de dij
ken aan te pakken. „Wij hame
ren er al heel lang op dat de
dijkverzwaring niet verder voor
uit geschoven mag worden",
zegt Labohm van de Vereniging
van Waterbouwers. „We zijn
niet blij met de ellende van an
deren. Maar de ramp in het ri
vierengebied maakt wel duide
lijk dat we niet langer kunnen
talmen. Daarmee zijn niet al
leen wij, maar is het hele land
gediend."
Honderden jaren ervaring
hebben Nederland overal ter
wereld een grote reputatie be
zorgd op het gebied van de
strijd tegen het water. Grote wa
terbouwprojecten in Hong
Kong, Bangladesh en Singapore
zijn bijvoorbeeld in Nederland
se handen. „Onze expertise
wordt nog steeds hoog aange
slagen", zegt Labohm. „Juist
daarom is het zo jammer dat
die maatregelen hier in Neder-
De waterbouwers moesten de
afgelopen jaren lang wachten
op eindeloze voorbereidingen,
uitvoerige planvoorstellen en
complexe onteigeningsproce
dures. Milieu-effectrapportages
(MER), aanpassingen van be
stemmingsplannen en de activi
teiten van waterschappen lie
pen vaak langs elkaar heen. De
schoonmaak van vervuilde wa
terbodems kon soms jaren du
ren. Tot hun grote treurnis verg
de bovendien de inspraak van
bewoners en natuurbescher
mers de laatste jaren steeds
meer tijd. Ook geldgebrek bij
het rijk was een groot probleem.
Zodra dit soort knelpunten de
wereld uit zijn, staan volgens
Labohm ongeveer honderd wa
terbouwbedrijven startklaar om
driehonderd kilometer dijk on
middellijk aan te pakken. Het
zijn vooral middelgrote aanne
mersbedrijven, die zich hierin
gespecialiseerd hebben. „Alle
capaciteit is direct beschikbaar
om de dijkverzwaringen meteen
uit te voeren", aldus Labohm.
Als een waterschap eenmaal
opdracht heeft gegeven tot dijk
verzwaring, kan een dijkvak van
een tot twee kilometer lengte
binnen twee jaar helemaal klaar
arnhem Ook veel bedrijven worden door het water in de grote problemen gebracht. Op het terrein van
AKZO in Arnhem wordt de laatste hand gelegd aan een nooddijk.
wegverharding, de rioleringen,
de kabels en de bovenlaag van
de dijk verwijderd worden. Op
het kale dijklichaam komt daar
na eerst een zandlaag. De bui
tenkant wordt afgedekt met een
kleilaag van minstens één meter
dikte. Vervolgens moet de bui
tenkant weer voorzien worden
van een nieuw wegdek, een
fietspad en allerlei andere ge
wenste voorzieningen.
De Nederlandse dijken wor
den ook nu nog gemaakt van
het traditionele materiaal klei,
dat al van oudsher in de omge-
zijn, inclusief de technische ving gewonnen wordt. Toch
wordt in de kern ook zand toe
gepast. omdat dit veel goedko
per is. Bovendien is een dijk van
enkel klei vaak niet stabiel ge
noeg.
De kleilaag maakt een dijk
niet volledig waterdicht. Dat.be-
tekent dat een dijk bij aanhou
dend hoog water verzadigd
raakt en gemakkelijk kan weg
schuiven. Ook de ondergrond
laat overigens water door. Om
verzakkingen zoveel mogelijk te
voorkomen, moet de hellings-
hoek van de dijk ongeveer der
tig procent zijn. Het nadeel
daarvan is echter dat de dijk
daardoor veel breder wordt,
waardoor de oorspronkelijke
dijkhuisjes meestal moeten wij
ken.
FOTO GPD HANS BROEKHUIZr
lgi
Welke dijkvakken straks extUgj
snel verzwaard worden, kan c^n
Unie van Waterschappen noerj
niet zeggen. De eerder gemaakt
te planningen voor dit jaar zijej(
door de ramp inmiddels groteikjj
deels achterhaald. Als het wat^g,
gezakt is, moeten de watejl-
schappen eerst opnieuw na
gaan welke dijkvakken he^-
meest geleden hebben van heV
water. Zo heeft de watersnooik.
niet alleen versnelling, maar ii
sommige opzichten ook vertrap
ging van de uitvoering tot gel-.
Politici zitten in lastig parket:
den haag wilco dekkermentariër Oomen op donder^
dag wel heel alert. lsJ
Bij alle coördinatiecentra die er Haagse politici verkeren in di>(j
rond de watersnood al zijn, kan soort noodsituaties in een lastig
er ook nog wel ééntje bij die de parket: als ze gaan is het nieie
bezoekjes van meelevende poli- goed, als ze niet gaan ook nietig
tici regelt. Het wassende water Toen wijlen minister Dales n«p
oefent namelijk grote aantrek- de aardbeving van '92 Limburg
kingskracht uit op de dames en links liet liggen omdat ze dc
heren uit Den Haag. Vol schuld- hulpverleners niet voor de voe|~
bewustzijn beloven ze de ge- ten wilde lopen, stak er eetp
troffenen plechtig^dat dijkver- stoprn Vai> ptofest op. SIAAsJteii
sterking nu echt de -hoogste wordt een blijk van medeleven
priqnt£j(j; heef: op het lEfjjingn-; in de vorg^vg® een beiofljia^]
hof. Het CDA, dat de afgelopen het getroffen gebied verstandig,
den Bosch De A2 bij Den Bosch staat grotendeels onder het wassende water van de Maas. De weg is afgesloten voor verkeer.
FOTO AP ANDRE VAN DEN BROM
dagen zeer actief was, vindt dat
de grens is bereikt: tot nader or
der wordt het getroffen gebied
niet meer bezocht door kamer
leden.
De ministers Jorritsma (WD,
verkeer en waterstaat), De Boer
(PvdA, ruimtelijke ordening en
milieu) en Van Aartsen (WD,
landbouw) voeren de Haagse
bezoek top tien voorlopig aan.
Zij haalden gisteren in Gelder
land voor de tweede keer natte
voeten, nadat ze vorige week
Limburg een hart onder de riem
hadden gestoken.
In een sobere regeringsverkla
ring toonde Kok zich gisteren
bij de opening van de vergader-
week van de Kamer eens te
meer premier van alle Neder
landers. In tijden van nood
komt Koks belangrijkste bood
schap nog beter over: gemeen
schapszin en solidariteit zijn de
hoekstenen van onze samenle
ving. De minister-president
had, in het gezelschap van zijn
vrouw, afgelopen zaterdag de
situatie in Limburg al vanuit
een legertruck in ogenschouw
genomen.
Maar twee dagen eerder was
hem de loef afgestoken door
nota bene Europees commissa
ris Hans van den Broek (CDA),
die de betrekkingen met Mid
den- en Oost-Europa tijdelijk
terzijde had geschoven om aan
de boorden van de gezwollen
Maas te verzekeren dat Brussel
niet alleen maar geld opslokt,
maar ook wel eens uitkeert. Ere
wie ere toekomt: voor een af
standelijke bestuurderspartij
was het CDA met Van den
Broek, het Limburgse Kamerlid
Van der Linden en Europarle-
Rami
Kender Radio Gelderland houdt het vooral rustig
arnhem willem vissers
Een huilende man uit Beuningen belt naar
Radio Gelderland, nu vooral de rampenzen
der. Zijn vrouw is gestorven en de begrafenis
kan niet doorgaan door het hoge water. Het is
onmogelijk de familie te bereiken en te ver
tellen waar en wanneer .de crematie is. Kan
de radio hem misschien helpen?
Omroep Gelderland is tijdens de waters
nood de bindende factor in het Land van
Maas en Waal. De radio informeert, bemid
delt, stelt gerust, verwijst en draait af en toe
nog een plaatje ook. Dinsdag, tussen twaalf
en een 's middags, overigens maar eentje.
Drie minuten The Drifters.
Veelzeggend voor de informerende rol: het
antwoordapparaat van het gemeentehuis in
Druten spuugt het telefoonnummer van de
omroep uit. „Iedereen verwijst naar ons",
zegt redactrice Lieselot Meelken. „Ik ben
bang dat het de overheid aan het nodige ont
breekt."
Zo'n uurtje uitzending, vanaf 12.00 uur
dinsdagmiddag, begint met voorlichtster
Lammers van de gemeente Nijmegen. Ze
meldt dat de medewerking bij de evacuatie
ongekend is, dat slechts weinigen weigeren te
vertrekken. „Sommigen verschansen zich in
kasten op zolder." Later is zo'n standvastige
man in het programma. Wat, als het fout
gaat? „Dan ga ik op mijn jacht zitten."
Solidariteit krijgt een andere dimensie, met
de radio als katalysator. Het regent in het
pand aan de Rosendaalseweg in Arnhem tele
foontjes. Duizenden. „We worden platge-
beld", zegt eindredacteur Corine van Dijk.
„We horen veel emotionele verhalen."
Ze verhaalt over mensen die willen weten
of ze al moeten inpakken. Vertellen dat hun
vissen uit de vijver drijven. Menselijke verha
len, lief en zo dichtbij. Hessing: „Een man
belde vijf keer waar hij zijn oude auto kon op
bergen. Hij was nogal verknocht aan dat ding.
Hij kreeg nergens gehoor omdat niemand dat
blijkbaar erg belangrijk vond. Ik heb bijna
mijn eigen schuur aangeboden."
Een verslaggever in het Land van Maas en
Waal heeft tussen zijn journalistieke activitei
ten door geholpen met het sorteren van
30.000 eieren. Maar de boer vraagt zich af
waar hij naartoe moet met de 35.000 produ
centen. Wie heeft een schuurtje over? De di
recteur van een ziekenhuis in Tiel zoekt zak
kenvullers, in de meest letterlijke betekenis
van het woord. Daarop volgt een item over de
burgemeester van Apeldoorn, op bezoek bij
120 geëvacueerde verstandelijk gehandicap
ten. Er is een oproep voor dekens, lakens en
matrassen.
Een vloed aan telefoonnummers spoelt
door de uitzending. Presentator Bert Kranen-
barg verzoekt luisteraars geen aanbiedingen
meer te doen via de omroep. Eerst dienen
vraag en aanbod te worden gecoördineerd.
Sommige bellers zijn nog interessant genoeg
voor de uitzending: Van Groningen tot Zee
land, overal willen 'gewone' Nederlanders ge
dupeerden opvangen.
Slaapruimte, stallen, alles is in de aanbie
ding. Een man is niet zo gezond maar wil wel
een kanarie huisvesten. Via de omroep zijn
maandag 45.000 kippen ondergebracht. Na
tuurlijk, misbruik bestaat ook nu. Een ano
nieme beller stelt dinsdag het pluche van cul
tureel centrum De Gigant in Apeldoorn be
schikbaar voor duizenden kippen, de voor
stelling in de schouwburg gaat niet door.
„We zijn dezer dagen gedeeltellijk een zen
der van mededelingen", zegt programmelei-
der Ron Nijhof. „Een spreekbuis van de over
heden, 24 uur per etmaal." Alle verloven van
de zestig medewerkers zijn ingetrokken. Als
relevante mededelingen te doen zijn, komen
woordvoerders van brandweer, politie of an
dere instanties in de uitzending. Als de be
richten maar eensluidend zijn, anders ont
staat verwarring, misschien paniek. Radio is
het snelste medium blijkt weer eens. „In een
roeiboot met een TV op schoot is lastig, of je
moet een heel lang verlengsnoer hebben.
Maar iedereen kan overal de radio ontvangen
en iedereen luistert", zegt Nijhof.
De verantwoordelijkheid van Omroep Gel
derland is enorm. Het laatste waarop de be
volking zit te wachten, is paniek. Nijhof: „Stel
dat wij zouden omroepen dat Arnhem ont
ruimd moet worden, dan zou binnen een
kwartier absolute paniek uitbreken. Dat geeft
dus extra druk en verantwoordelijkheid,
vraagt om rustige berichtgeving. Onze taak is
geruststellen, naast objectieve berichtgeving
natuurlijk."
geacht. Maar hoon is vaak hei)'
deel van de meelevende politici.
„Het hele jaar zitten ze in Deret;
Haag te praten en te praten, en
als het te laat is, dan zijn ze ere!
weer", mopperde een Limbur-ei
ger. e:
Deze week kreeg het Maasdalu
de vijftien leden van de vastee
kamercommissie verkeer enre
waterstaat te verwerken, vane
wie bij de vorige watersnood init
december 1993 een deel deii
overlast slechts vanuit de tou-e
ringcar kon waarnemen, omdaU
ze hun laarzen waren vergeten.
Commissievoorzitter Biesheuvele
bezwoer deze keer de klachten9
goed in zijn oren geknoopt tee
hebben, zijn fractiegenoot
Reitsma was zo onder de indrukii
dat hij repte van de noodzaakr
tot 'verstijking van de derken'.a
Ook al voelde de SP'er Poppen
zich een ramptoerist, vandaagte
wilde de commissie nog eensn
op pad. In Gelderland zaten ze
echter niet echt op de politieke1"
pottekijkers uit Den Haag tei
wachten. Er moet geëvacueerd'
worden. En dus ging het be
zoekje niet door.
Limburg krijgt vandaag nog!
een bescheiden toetje in def
vorm van PvdA-staatssecretaris
Van Dok van economische za
ken. Dan lijkt de koek op, want t
het Maaswater stijgt niet meer.
De altijd overbezette Haagse -
politici moeten hard zijn: hoe'
hoger het water, hoe hoger het
bezoek. Vandaag komt defen-
sieminister Voorhoeve (WD),
gisteren waren behalve Jorrits-
ma, De Boer en Van Aartsen
ook de immer goedgemutste'
vice-premier Dijkstal (WD) en
zijn binnenlandse zaken-secon-
dant Kohnstamm op bezoek.
De laatste is de enige aan
sprekende democraat die tus-
sen de dijken is gesignaleerd. 1
Verder heeft de kleinste rege
ringspartij het in tijden van 1
nood lastig. Limburgse kamer
leden heeft D66 niet, en wat
hebben de populaire bewinds
lieden Van Mierlo (buitenlandse
zaken) en Sorgdrager (justitie)
de getroffenen te bieden? Wijers
(economische zaken) zou kun
nen, maar plannen zijn er nog
niet. Voorlichter Kees Dietz
maakt zich geen zorgen. „Je
moet niet allemaal door elkaar
heen gaan lopen om je partij te
profileren. Je kunt je meeleven
ook tonen zonder het gebied te
bezoeken."
Dat laatste deed staatssecre
taris Vermeend van financiën.
Hij is waarschijnlijk de popu
lairste bewindsman beneden de
grote rivieren doordat hij de Be
lastingdienst opdracht heeft ge
geven voorlopig soepel om te
springen met de aangiftes van
de getroffenen in Limburg, Bra
bant en Gelderland.
