ZATERDAGS
BIJVOEGSEL
De morrende achterban van de PvdA
Alphense PvdA mist
Wim Koks 'piketpaaltjes'
ZATERDAG 28 JANUAR11995
De PvdA heeft met het
premierschap van Wim Kok 'goud'
gescoord. Toch rommelt en gist het
in de onderbuik van de partij.
Bange vraag: wat blijft er over van
het sociaal-democratische
gedachtengoed in dit neo-liberale
paarse kabinet? Jos de Beus, mede
auteur van het
verkiezingsprogramma, voorspelt
een nieuwe nederlaag bij de
statenverkiezingen en een opstand
q in de achterban.
i de rommelende onderbuik van de PvdA: wat blijft er over van het sociaal-democratische gedachtengoed in het neo-liberale paarse kabi-
FOTO ARCHIEF GPD
Difl I it de hogere rangen van de PvdA
I klinkt een zacht tandengeknars. Oud-
fractievoorzitter Thijs Wöltgens, thans
^Trgemeester te Kerkrade, verbijt zich. „De brug
lan naar de mensen die het slecht hebben is niet
eer de eerste zorg van de partij. Daar heb ik het
eselijk moeilijk mee "„zei hij kort geleden in een
terview. Annemarie Grewel, gemeenteraadslid in
nsterdam en kandidaat voor het lidmaatschap
n de Eerste Kamer: „De koers van de PvdA vind
soms angstig." Zelfs Klaas de Vries, die als infor-
eateur aan de wieg stond van het paarse kabinet,
niet echt enthousiast. Hij zou willen dat de poli-
k verlevendigd wordt door verschillen. „Maar nu
-i< ten alle verschillen in één kabinet."
De Partij van de Arbeid stond al nooit bekend om
n blijmoedigheid. Afgezien van de jaarlijkse dans
nd de meiboom was de klassenstrijd ook voor de
rste SDAP'ers een ernstige aangelegenheid. Maar
ch is het wonderlijk dat de troonsbestijging van
im Kok met zo weinig feestvreugde is ontvangen,
lor het eerst in zeventien .jaar heeft de PvdA weer
n 'eigen' minister-president, maar de achterban
tat als aan de grond genageld. Wachtend op het
iheil dat nog moet volgen.
Jan de Boer, gemeenteraadslid te Achtkarspelen,
idde eind vorig jaar de alarmbel. „Er is niks te
inderen in de PvdA", kopte hij boven een inge-
nden artikel in het Algemeen Dagblad. „Van al
s Amsterdamse grachtengordeljongens en -meis-
krijgt de achterban grachtengordelroos. Hoe
oet ik dit succesvolle paarse beleid uitleggen, zo-
t mensen straks weer vol geloof en handenwrij-
nd massaal op de PvdA stemmen? Ik zou het niet
'ten en niet kunnen. Velen zien met mij de vol-
n nde verkiezingsramp op ons afkomen."
In het Haagse perscentrum Nieuwspoort geeft
Boer, gevraagd om een toelichting, graag toe dat
in de PvdA al vele jaren te boek staat als een
rzel. „Ik kan makkelijk een eigen partijtje oprich-
maar ik gun ze de lol niet dat ze van me afko-
en", zegt hij op pesterige toon. „Maar ik spreek
:1 namens zeer velen die al zijn afgehaakt, die
y en stem meer hebben in "de partij. Dan bedoel ik
s de klassieke achterban: de mensen die het
e cht hebben getroffen in het leven. Die zien de
dA al lang niet meer als de partij die voor hun
komt. De PvdA heeft zichzelf omgevormd tot een
o-liberale beweging die de middenklasse aan de
e rst heeft gedrukt, gedomineerd wordt door yup-
n en tegen de haanlozen zegt dat het aantasten
n hun uitkeringsrechten voor hun eigen bestwil
De Boer, oud-directeur welzijn van de gemeente
euwarden en tevens voormalig directeur van de
meentelijke Sociale Dienst in de Friese hoofd-
d, meent dit harde oordeel ook met feiten te
nnen staven. Hij telt op zijn vingers af: „Wat zijn
wapenfeiten tot dusver van het kabinet-Kok? Er
irdt een asociaal WAO-keuringsbeleid gevoerd.
!t is veel moeilijker geworden in de WW te ko-
;n, op de bijstand is bezuinigd, de studiefinan-
ring wordt afgebroken, de kinderbijslag is voor
>te gezinnen verlaagd en de lonen en uitkeringen
ft n ontkoppeld. Bij het verdelen van de lusten - de
momische groei - staan de rijkeren vooraan. Bij
Vt verdelen van de lasten komen de armen 't eerst
wi de beurt. Ik kan dat geen sociaal beleid noe-
:n."
or Jan de Boer heeft het kabinet-Kok zijn krediet
verspeeld. Maar geldt dat ook de intellectuele
orhoede van de partij? Prof. dr. Jos de Beus, me-
-auteur van het filosofisch getinte PvdA-verkie-
HHHH
olgens de woordvoerder van het partijbureau is 'Al-
m# phen' een typische doorsnee PvdA-afdeling. „Niet su-
W per-kritisch, maar ook geen halleluja-club."
Alphen groeide in twintig jaar van 16.000 naar bijna 70.000 in
woners. De PvdA groeide niet mee. Het ledental daalde sinds okto
ber 1993 met veertig procent en bij de laatste verkiezingen haalde
de partij nog slechts drie van de 33 zetels in de gemeenteraad. De
PvdA moet nu zelfs de Socialistische Partij (vier zetels) voor laten
gaan. Een van de grootste oorzaken van de vrije val was de betrok
kenheid van de PvdA bij het gifschandaal rond de Coupépolder.
De partij leverde de afgelopen jaren de milieuwethouder, een post
waarmee in Alphen weinig eer viel te behalen.
In het gemeentehuis had wethouder Korver voor het gesprek met
deze krant een aantal actieve PvdA-leden willen verzamelen. Hij
verontschuldigt zich: alleen het raadslid Leo Kleingeld heeft zich
gemeld. Korver: „De anderen, meest jonge actieve mensen, zijn op
hun werk. Ze hebben allemaal een baan." Maar dat mag geen be
zwaar zijn: de wethouder en Kleingeld willen graag hun spreekbuis
zijn.
Korver is ronduit enthousiast over het kabinet-Kok: „Zowel de
WD als de PvdA geloven niet meer in utopieën. We kiezen voor
een praktische politiek: de wijken intrekken en de langdurig werk
lozen achter de geraniums vandaan halen, met handhaving van
een goed sociaal vangnet. Het kabinet staat daar voor, en ik ook."
Kleingeld juicht het toe dat de PvdA de afgelopen jaren de durf
heeft gehad een aantal taboes op te ruimen. „Het oude verhaal
was: heeft u problemen, dan verzinnen we er een stukje verzorging
bij. Nu maken we de omslag naar wat ik een zelfverzorgingsstaat
noem: meer eigen verantwoordelijkheid, zelf aan de slag gaan. Uit
eindelijk zie ik het ervan komen dat je alleen een volledige uitke
ring krijgt als je ook iets voor de samenleving doet. Dat kun je neo
liberaal noemen, maar ik vind bijvoorbeeld het opknappen van ge
meenschapsvoorzieningen en het weer leefbaar maken van de
stad heel sociaal-democratisch.
De oude achterban heeft echter moeite met deze vernieuwing,
erkennen Kleingeld en Korver. Kleingeld: „De gewone arbeiders
en mensen met een uitkering zijn nauwelijks nog in onze afdeling
actief. De traditionele achterban heeft moeite met het paarse kabi
netsbeleid. In de oude wijken hoor je vaak de vraag: wanneer komt
er een eind aan onze inkomensachteruitgang? Daar heb ik helaas
geen helder antwoord op. Die kritiek is terecht: Kok slaat te weinig
piketpaaltjes. Hij wil geen beloften doen die hij niet kan nako
men."
Het paarse kabinetsbeleid is bij de verkiezingscampagne in Al
phen geen verkoopargument. Korver en Kleingeld zullen vooral de
nadruk leggen op het behoud van het Alphense ziekenhuis en be
scherming van het 'Groene Hart'. Of de PvdA met Kok als premier
weer zou kunnen floreren vinden de beide PvdA'ers een moeilijk te
beantwoorden vraag. Kleingeld: „In de campagne voor de kamer
verkiezingen had ik het gevoel weer terug: daar staat mijn partijlei
der. Maar als premier is Kok toch vooral een boekhouder en be
stuurder. Ik mis de bevlogenheid. Dus dat Kok-effect zie ik nog
'Ik zie het Kok-effect nog niet optreden
zingsprogramma laat een lange stilte vallen. Begin
vorig jaar nam hij enthousiast de uitdaging aan om
zitting te nemen in de PvdA-programcommissie.
Volgens de voorzitter van die commissie, Thijs
Wöltgens, was De Beus degene die uiteindelijk zijn
stempel op het programma wist te drukken. Wie
zou beter dan De Beus de huidige koers van de par
tij kunnen beoordelen?
De Groningse hoogleraar formuleert zorgvuldig.
„Als je nu kijkt hoe het paarse kabinet oogt... Dat is
allereerst het verhaal van het succes van WD-leider
Bolkestein. Een heel wonderlijk succes, want hij zag
het minst in de coalitie en verkeert nu in een soort
staat van genade. Afgezien van het gehannes rond
het visum van Poncke Princen kan hij bijna niets
verkeerds doen. D66 heeft bewindslieden die blin
ken, die partij komt met het soort mensen dat onze
partijvoorzitter Felix Rottenberg graag had aange
trokken. En de PvdA? Die heeft een premier die het
land leidt zonder iets te beloven."
De Beus wijst er op dat Kok bij het schrijven van
het paarse regeerakkoord z'n eigen verkiezingspro
gramma met een sierlijke boog in 'het ronde ar
chief heeft gegooid. „Wij wilden het minst bezuini
gen van de vier grote partijen: acht miljard", me
moreert De Beus. „Het is in het paarse regeerak
koord uiteindelijk achttien miljard gulden gewor
den! Daarmee is letterlijk een hele hoge prijs voor
de regeringsdeelname betaald: aantasting van uit
keringsrechten en een verdere inkrimping van de
overheid en de collectieve sector. Er wordt na
twaalf jaar bezuinigen in Nederland nog meer ge
kort dan nu in Zweden, waar de sociaal-democra
ten nog maar net begonnen zijn met snoeien."
'Gevaarlijke gok'
Volgens De Beus is het niet gelukt de achterban van
de PvdA uit te leggen waarom de bakens zo fors
verzet moesten worden. „Het argument dat de cij
fers tegenvielen wordt terecht niet geloofd. De eco
nomische groei en de belastinginkomsten vallen
juist enorm mee. Er is ook grote scepsis over de re
denering dat de bezuinigingen nodig zijn om de
lasten te verlichten en daarmee de werkgelegen
heid te stimuleren. Zelfs als het kabinet zijn eigen
doelstellingen haalt, daalt de werkloosheid in vier
jaar nauwelijks.
Het andere argument was: nu is Kok zelf de baas.
Het is voor het eerst in zeventien jaar dat we weer
de premier leveren, daar mag je wel een veer voor
laten. Maar dat was een gevaarlijke gok. Want on
danks het feit dat Kok aan de touwtjes trekt, kan
het kabinetsbeleid nauwelijks sociaal-democratisch
worden genoemd. Eigenlijk voert het kabinet-Kok
een overwegend neo-liberaal beleid. Men hoopt er
maar op dat de PvdA met Kok als premier extra
aantrekldngskracht op de kiezers heeft. Het pre
mierschap van Lubbers heeft het CDA immers ook vind hem heel herkenbaar als sociaal-democraat. Ik
Het oordeel dat De Beus over de PvdA
velt is al niet veel milder dan de jobstij
ding van 'horzel' De Boer: „Fractieleider
Wallage geeft de partij geen smoel, die
is zo goed als onzichtbaar. Een apart
punt is de uitstraling van de ministers.
De enige die een beetje opvalt is Ad
Melkert van Sociale Zaken. Maar rond
uit treurig is het als je kijkt naar de posi
tie van onderwijsminister Ritzen.
Volgens De Beus heeft de PvdA het bij
de onderwijswereld voorgoed verbruid.
„Het onderwijsveld heeft de PvdA afge
dankt. Dat ziet de partij inmiddels als
een vereniging van cultuurbarbaren.
Heel ernstig, want de PvdA was toch
lange tijd een trptse cultuurpartij die het
onderwijshart op de goede plaats had
zitten. Dat had een enorme uitstraling
in progressief Nederland en dat zijn we
nu kwijt. Dat is niet alleen de schuld van
Ritzen, dat zou onheus zijn. Maar de
vertrouwensbreuk is er en die is com
pleet. Die culturele crisis is er toch ge
komen, ondanks het reparatiewerk van
Rottenberg."
De Beus is somber: „Het lukt maar
niet om uit de bezuinigingskramp te ko
men en over te gaan tot vernieuwing en
sanering van de Nederlandse samenle
ving. De mensen geloven niet meer dat
de PvdA de klassieke rol speelt van het
zorgen voor sociale bescherming. De
kans is groot dat de hervorming van de
verzorgingsstaat op den duur suïcidaal
zal zijn voor de PvdA."
'Voorbarig'
Zal de achterban van de PvdA deze teloorgang met
lede ogen aanzien? Het Achterkarspelense raadslid
De Boer, hoewel zelf wat rebels, verwacht niet dat
er veel deining komt. „De afdelingen zijn murw ge
slagen, men houdt zijn mond. De nederlaag bij de
statenverkiezingen zal ook wel geslikt worden.
Waar men op gokt is dat D66 deze regeringsperiode
net als onder Terlouw uiteindelijk veel aanhang
verliest. Aanhang die dan over moet lopen naar de
PvdA van Kok. Maar dat is een enorm risico: uit
gaan van het verlies van een ander en niet rekenen
op je eigen kracht. De kans is groot dat we zelf ver
pieteren."
Annemarie Grewel is optimistischer. „Al die
PvdA'ers die nu al een nieuwe verkiezingsnederlaag
voorspellen..., dat vind ik ontzaglijk vervelend. Dan
denk ik: doe er zelf wat aan! Ik ben het ook niet
eens met de kritiek op de profilering van Kok. Ik
lange tijd geen windeieren gelegd. Maar ik 2
Kok-effect nog niet optreden."
Sterker: De Beus meent zeker te weten dat de
PvdA bij de statenverkiezingen in maart een
'opdoffer' krijgt. „De afgelopen vier maanden zijn
weinig initiatieven te vermelden van de kant van
Kok, de PvdA-ministers of de PvdA-kamerfractie.
De mensen die met folders de straat op moeten om
de partij te verkopen willen altijd graag iets te mel
den hebben waar je trots op kunt zijn. Maar zij
staan met de mond vol tanden. Daarom denk ik dat
we bij de statenverkiezingen opnieuw rekening
moeten houden met een ramp. Volgens de jongste
peilingen valt de PvdA, omgerekend naar Tweede-
Kamerzetels, terug van 36 naar 31 34; dat zegt al
genoeg."
weet van hem dat hij een enorme tegenstander is
van de toenemende tweedeling in de samenleving.
Nu al roepen dat het paarse kabinet daar geen ant
woord op heeft vind Uc nogal voorbarig. De achter
ban van de PvdA is voorlopig vooral opgelucht dat
we bevrijd zijn van de dominantie van oud-premier
Lubbers."
De Beus verwacht wèl dat er gemor zal ontstaan
in de achterban. „Het zou me niet verbazen als er
een soort van opstand uitbreekt als de statenverkie
zingen echt zo desastreus verlopen als ik verwacht.
Misschien dat de linkervlèugel in de Tweede-Ka
merfractie zich dan gaat roeren. Er zal in elk geval
wel wat stennis komen. Het probleem is alleen dat
de partij mèt Kok niet uit het dal kan klimmen
maar zonder Kok vermoedelijk ook niet."
