Kan het niet wat avontuurlijker?
Santos: bizarre erotiek met piano
Cultuur Kunst
LEIÜSE JAZZWEEK
CHTERGROND
Televisie schiet tekort in culturele taak
Onalledaags Renoir Ensemble
VRIJDAG 20 JANUAR11995
Van Dijk is Che
in musical Evita
D€N MAAG CPO
Producent Joop van den linde
gaat het komend theaterseizoen
de musical 'Hvita' in de theaters
brengen. Voor de mannelijke
hoofdrol van Che Guevara geldt
Bill van i >i|k als de belangrijkste
kandidaat Pia Douwes. die eer
der voor Van den linde in 'Les
Misérabies' speelde, wordt ge
noemd als kandidaat voor de ti
telrol. De audities voor de diver
se rollen zijn in volle gang.
De musical is geschreven
door Firn Rice en Andrew IJoyd
Webber, die eerder samen suc
ces hadden met 'lesus Christ
Superstar'. 'Evita' is het verhaal
van het Argentijnse dorpsmeisje
dat de vrouw van dictator Juan
Perón werd en als Evita IVrón
uitgroeide tot een volksheldin.
Met is de revolutionair Che
Guevara die in een kritische te
erhaal vertelt. Bill
•oral bekend als
i de gelijknamige mu
sical, speelde de jonge Che ook
in 19B7 bij het Koninklijk Ballet
van Vlaanderen. Janke Dekker
speelde destijds de titeltol. Ook
enkele buitenlandse gezel
schappen brachten de musical
in Nederland.
'Evita' beleefde in 1977 haar
première in Duiden met Elaine
Page en David Essex in de
hoofdrollen. De produktie
maakte sindsdien een zegetocht
over de wereld en leverde ook
een hit op: 'Don't cry for me Ar
gentina'.
rughlik hat
van Dijk.
Haasse eredoctor
universiteit Leuven
LEUVEN «ANP
i )c si hrijtan i ieUa I Iimki óoi
vangt een eredoctoraat van de
Katholieke Universiteit Duiven
(KUI.) vooral wegens de uitstra
ling die zij de Nederlandse cul
tuur in de wereld heeft gegeven,
/ij krijgt bet doctoraat uiige
reikt op 2 februari (Maria Iicnt
mis), de patroonsdag van de
KUI.. Ilella Haasse ontving in
1988 al een eredoctoraat van de
Rijksuniversiteit Utrecht.
Veel van Haasse* werk is ver
taald. met name in het I-rans en
het Duits, 's Avonds na de uit
reiking is in de aula van de KUI
een vertoning van Oeroeg. de
verfllipina dooi I l*n* Hytlcetna
van de gelijknamige novelle van
Haasse uit 1948 Ilella Haasse
ontving in 1988 al een eredocto
raat van de Rijksuniversiteit
Utm in
Iireitner in trek
AMSTERDAM ANP
De Hreitner tentoonstelling, die
sinds november in het Stedelijk
Museum in Amsterdam is te
zien. trekt veel publiek. Al
115.000 mensen hebben het
werk van de Amsterdamse im
pressionist gezien. De tentoon
stelling beeft daarmee een be
langrijk aandeel in het totaal
aantal bezoekers in 1994, name
lijk 420.000. Dat is ongeveer
evenveel als in 1993 toen
425.000 kunstliefhebbers het
museum bezochten.
Het Breitner-overzicht duurt
nog drie weken, tol en met 5 fe-
I.Ml.ill II.<1 MIUM-IIIII kan (Ir
presentatie niet verlengen in
verband met de opening van
een nieuwe serie uit .Ir
Couplet-reek*. Het vierde
Couplet gaal op 17 febniarl
open.
Juryleden bekend
van boekenprijzen
PEN HAAG» ANP
De namen van de juryleden
voor de Prijs der Nederlandse
Letteren 1995 en de I Jbris Lite
ratuur Prijs 1990 zijn gisteren
bekendgemaakt.
De Nederlandse Taalunie be
noemde E.H. Kossmann, Hugo
Housset, lierman De Coninck,
Marita Mathijssen, Anton Kor
leweg en Monica van Paemel in
de jury van de Prijs der Neder
landse (.etteren. Zr zijn bena
derd omdat ze schrijver of lite
rat uurcriticus zijn. Aan de drie
jaarlijkse oeuvre-prijs is een be
drag van .'tO.(MM) gulden verbon
den. Beurtelings reikt het Ne
derlandse en Belgische staats
hoofd tie onderscheiding uit.
Dit jaar is dat koning Albert II.
Van da vü juryleden van i»
Libris prijs heeft de voorzitter
een maatschappelijke functie
buiten de literatuur. De overige
leden zijn literatuurweten
schapper. criticus, vertaler
en/of schrijver. Voorzitter is j.
van Kemenade, commissaris
van de koningin in Noord-Hol
land i otdpi laden djn w
van den Akker (hoogleraar mo
derne Nederlandse letterkunde
a.m da Universiteit van
Utrecht), T. van Deel (docent
aan de letterenfaculteit van de
Universiteit van Amsterdam en
riti« li./ ine/ ..in Duflaoén
(sc hrijfster) en Mare Rr-ynebeau
(criticus). Aan de l ibris prijs is
een bedrag van 100.(XX) gulden
verbonden.
Pia Beek verdringt Phantom
noordwukThe Phantom of the Opera in het Circustheater in
Scheveningen maakt één avond ruim baan voor Pia Beek. De
Noordwijksejazzpianiste-zangeres viert daarop 18 september
haar zeventigste verjaardag en haar 55-jarige artiestenjubileum.
Bovendien is Beek veertig jaar samen met Marga Samsonowski.
De Noordwijkse Impresario Jacques Senf organiseert het feest
diverse grote namen mee zullen werken.
M People en Megadeth
utrecht/arnhem De Britse dance/pop band M People komt 10
maart naar Muziekcentrum Vredenburg in Utrecht vooreen
eenmalig concert. De band bestaat uit Mike Pickering (oprich
ter) en de toetsenist Paul Heard en zangeres Heather Small. De
Metalband Megadeth staat op maandag 24 april in de Rijnhal in
Arnhem. Kaarten zijn vanaf 28 januari verkrijgbaar op de beken
de voorverkoopadressen.
Slaoliestijl en Rodin bij K&O
leiden Bij K&O in Leiden beginnen dit voorjaarcursussen
kunstgeschiedenis gewijd aan diverse onderwerpen. Aan bod
komen onder meer jugendstil, Rodin en de precolumbiaanse er
fenis. Vormgeving staat centraal op de cursussen Binnenhuis
architectuur en de Geschiedenis van het design van 1850 tot he
den. Voor informatie en aanmelding: K70, Oude Vest 45, tele
foon 141141.
Concert II Fioretto
wassenaar II Fioretto geeft vanavond een coïicert in de Kievit-
kerk in Wassenaar. Op het programma staan werken van onder
meer Scarlatti, Uccelini, Caccini en Vivaldi. Tenor Jasper Sch-
weppe staat het sensemble bij. Het concert begint om 20.15 uur
aan het Wilhelminaplein.
Jazz in Warmond
warmond De Graduate of Swing houdt 22 januari een jazzcon
cert in restaurant boerderij Meerrust in Warmond. Het optreden
begint om 16.00 uur. Voor verdere informatie: 01711-10817. Jack
Redler's Ryjhm Club geeft diezelfde dag een concert met zang
van C'moane in de Elephant Club in Warmond om 15.30 uur.
Het Modernisme, als artistieke
stroming, ontstond als reactie
op wat men wel noemt het
'Academisme', een kunstopvat
ting, die tot ver in de 19e eeuw
werd onderwezen aan de aca
demies voor beeldende kunst.
Die kunstopvatting, gebaseerd
op ideeën van eeuwen her, be
paalde dat het kunstonderwijs
diende te verlopen volgens een
vast, streng gereguleerd stra-
Dat had als voordeel, dat de
vorderingen van kunststuden
ten vrij goed toetsbaar waren,
nadeel was evenwel, dat juist
datgene wat volgens velen de
kunst tot kunst maakt - een on
grijpbare, ondefinieerbare com
ponent - in het onderwijs goed
deels buiten beschouwing bleef.
Daardoor konden mensen die
weliswaar niet beschikten over
sprankelende ideeën of een uit
zinnig talent toch dikwijls een
diploma behalen, simpel omdat
ze goed waren in het opvolgen
van de regels.
Rond de eeuwwisseling voel
den veel kunstenaars zich onge
lukkig met de regels, thema's en
technieken van het Academis
me. Ze waren langzamerhand
zo uitgekauwd, dat ze nog am
per iemand konden verrassen.
Zo ontstond de moderne kunst:
tegenover de toetsbare regula-
tuur van het Academisme stelde
men het volledige loslaten van
alle regels. Kunst, zo redeneerde
men, moest vrij zijn en dat
bleek een verlossende gedachte.
Het Modernisme veroverde
gezwind de wereld. Maar wie na
die zegetocht had verwacht, dat
Het Renoir Ensemble: een bij
zonder kwintet op alle fronten.
Vijf jonge vrouwen spelen lang
niet alledaagse muziek in steeds
wisselende formaties op hoog
niveau. Met de 'Cinq sonates de
Scarlatti' van Jean Eran^aix
(1912—) presenteerde dit vijftal
door: Hans Croiset
Toen ik een jaar of vijftien was,
P ging de televisie in Nederland
van start. De eerste keer dat ik
dit wonder uit Amerika al het
niet te bedenkene kwam toen
uit Amerika zelf aanschouw
de, was op een koude herfst
avond op de Frederik Hen
driklaan in Den Haag. Daar
stond in de etalage van een fa-
diowinkel zo'n televisietoestel
dat op het uitzenduur werd in
geschakeld. Ik stond tussen een
stevig op elkaar gepakte menig
te die zich verdrong voor die
winkelruit.
We waren zo geconcentreerd
op het nieuwe, dat niemand
door had dat er alleen maar iets
te zien viel en niets te horen.
Door het ontbreken van een geluidsinstallatie
op straat heb ik de toenmalige staatssecretaris
Cals niet horen zeggen dat hij van dit nieuwe me
dium verwachtte dat het 'niet tot cultuurafbraak,
maar integendeel tot cultuurverspreiding en cul-
tuuropbouw zou kunnen meewerken', en 'dat zij
geleid zou worden met een sterk cultuurbesef,
met een geestelijke achtergrond en een hoog ide
aal'.
Daarna duurde het nog een jaar of tien eer ik
elf een toestel aan kon schaffen, hoewel ik er
toen al meer dan twintig keer voor was 'opgetre-
in uiterst culturele uitzendingen. Het gevaar
commercialisering drong nog niet tot me
door.
Maar televisie heeft op welhaast revolutionaire
wijze ingegrepen in onze beleving van ruimte en
tijd. De ruimte waarin we leven is de hele wereld
geworden; en tijd is betrekkelijk sinds wat giste
ren of jaren geleden gebeurde vandaag als nieuw
onze ogen voorbij trekt. Ondanks deze ingre
pen in ons bewustzijn die gewoonlijk door de
kunsten bewerkstelligd worden, heeft de televisie
lit tot autonome kunst geleid, zoals die andere
grote uitvindingen in de geschiedenis, de boek
drukkunst en de film. wel hebben gedaan. Televi-
sie heeft het tot op heden niet verder geschopt
dan tot doorgeefluik, tot tussenpersoon, een op
dringerige weliswaar, maar een tussenpersoon.
Zij geeft mij het machtige gevoel dat ik de wereld
i huis heb. dat ik mij een mening kan vormen
over Tsjetsjenië, die ik daarna kan checken aan de
commentaren in de kranten.
Als doorgeefluik van het nieuws in de wereld
van oorlogen tot sportwedstrijden functioneert
de televisie naar behoren, waar ze echter schro
melijk in tekort schiet, is in het uitvoeren van de
culturele taak die haar in 1953 door Cals werd
voorgehouden, en waar Brinkman en d'Ancona
en de Mediawet met verve op wezen en wijzen.
In plaats van cultuuropbouwer en cultuur-
Hans Croiset. archieffoto G pd
verspreider is het medium ver
worden tot een naar de grijze
Europese middelmaat buigende
nivelator. tot een hebzuchtbe-
vorderende-shows-uitbrakende
fabriek, een onzalige spelletjes
ver'quiz'ter, een smaakbeder-
vende soapverkoper en last but
not least tot een therapeutische
toeverlaat voor contactgestoor
den en emotiegeilaards. Com
merciële of publieke omroep,
een ieder lijkt, de verzuiling
voorbij, verstrikt in hetzelfde
credo.
Al jaren lang klaagt de overheid
dat te weinig mensen deelne
men aan het culturele leven.
Hoe komt het toch dat maar zo
weinig Nederlanders in staat zijn te genieten van
de kunsten? Zuinigheid? Nee. dat is het niet. Het
beleven van kunst moet je leren, al heel vroeg, is
het niet thuis dan toch op school. Hier nu ligt een
belangrijke taak voor de publieke omroepen: zij
kunnen met hun programma's de cultuurschuwe
Nederlandse kijker, die door de jarenlange verzui
ling langzamerhand tot barbarij is vervallen, een
handje helpen met het kijken naar en genieten
van alle kunstuitingen van onze cultuur. Wat Het
Klokhuis kan voor kinderen, moet toch ook voor
volwassenen mogelijk zijn, ook zonder toverbal
len; want één 'Pleidooi' maakt nog geen zomer!
Zo valt er dagelijks wat te beleven rond het to-
verkastje: de NOS wordt NPS en nu maar afwach
ten of het culturele heil ook inderdaad daarvan
daan zal komen. Maar er zal pas echt iets veran
deren wanneer de dictatuur van het credo in de
kijkcijfers wordt afgeschaft en ten minste één net
de reclame afzweert. Die onderbrekingen trekken
de beste programma's omlaag, kleineren de kij
ker, maken iedere poging tot serieuze aanpak bij
voorbaat onmogelijk.
Natuurlijk is het weerwoord van de bonzen in
Hilversum dat bij weglating van de Ster het kijk
geld verdubbeld moet worden, dat suggesties als
hierboven bedoeld van iedere werkelijkheidszin
zijn gespeend, dat het bestel nu eenmaal zo in el
kaar zit. Ja. dat zal allemaal wel zo zijn. maar laat
er dan een decoder op de markt komen, die auto
matisch iedere Ster-interventie uitschakelt en er
een niet opdringerig pauzebeeld voor in de plaats
aanbiedt. Een videoclip die past in de program
mering van de desbetreffende omroep die op die
manier in de gelegenheid wordt gesteld om een
minderheid van zijn kijkers serieus te nemen. Het
zou al een hele stap vooruit zijn. nu er van de ide
alen van Cals zo weinig terecht is gekomen.
Acteur, regisseur Hans Croiset is oprichter en
voormalig artistiek directeur van Toneelgroep
Theater, Het Publiekstheater en Het Nationale
Toneel.
Modem Academisme van Marijke Verhoef bij CBK
zich meteen spectaculair. Op
vallend is het coloriet van deze
instrumenten als één klank
kleur, maar ook ieder instru
ment apart heeft iets gewaagds,
iets imponerends. De vijf sona
tes waren afwisselend fel of dro
merig. In dc tweede sonate leek
er orgelmuziek te ruisen, om
maar eens iets over dat coloriet
te zeggen. In de geagiteerde
derde sonate was de klank van
de dwarsfluit als een opborre
lende bron. Het was even wen
nen aan het bewegelijke spel
van de celliste, maar met geslo
ten ogen bleek ook dit spel hel
der en fraai.
De serenade voor fluit en
harp van Vincent Persichetti
(1915—) is opgebouwd uit talrij
ke kleine deeltjes die steeds een
eigen verhaal vertellen, soms
een zangerige samenspraak
houden en dan weer in stuite
rende ritmes tegen elkaar bot
sen, zeer robust en direct, maar
ook verfijnd en innig vertolkt.
Voor de Russische Sofia Gu-
baidulina was een grote plaats
ingeruimd met 'Garten von
I reude und Traurigkeiten' voor
fluit, altviool en harp. Deze hij-
na weltfremde componiste die
op het ogenblik in Hamburg
woont, laat zich Inspireren door
allerhande ^geluiden in de na
tuur, het wrijven over een steen,
het rollen van een knikker, bij
haar niets dan beschouwend
luisteren. F.n dan maar prohe
ren de spanningsboog vast te
houden. Dat lukte dit trio won
derwel. Een magische klankwe
reld die stilte oproept, met ge
luiden uit de oerzee, echo's van
ondergrondse bronnen, drup
pelend water, zingende tele
graafpalen. De muziek weer
klonk als voetstappen die weer
vervagen, als een stuk oud hout
opgeraapt en weer achteloos
weggegooid. Op het heieren van
de kloidcen na kon men een
speld horen vallen in de Ouds-
hoornse kerk.
Eerst maar even voorstellen:
Carles Santos is pianist en com
ponist. In Spanje staat hij be
kend als een vooraanstaand
musicus. De 54-jarige Catalaan
heeft voor diverse films muziek
geschreven. Internationale be
kendheid verwierf hij met het
componeren en dirigeren van
de openingsfanfare voor de
Olympische spelen van 1992 in
Barcelona.
In zijn theaterproduktie 'La
Grenya de Pascual', gisteravond
in de l.eidse Schouwburg te be
wonderen, is hij tevens zanger,
regisseur, bedenker van het de
cor en choreograaf. Een bondi
ge beschrijving van het stuk valt
niet gemakkelijk te geven. Zelf
omschrijft de componist de
voorstelling als een pianorecital
met zang. Dit gegeven klopt.
Hier omheen echter is alles wat
er op het podium gebeurt vol
komen krankzinnig. Het verhaal
is zeer abstract, zonder ook
maar een beetje kop of staart.
Vloer en decor zijn egaal
rood. In het midden van het po
dium staat een zwarte vleugel
opgesteld. Er op wordt ge
speeld, gebeukt, gelegen, zelfs
gelopen over de toetsen. Er om
heen wordt gedanst, gehold, ge
sprongen. zo'n beetje alles wat
met bewegen te maken heeft.
Ook al lijkt er veel van het spel
spontaan verzonnen, alles is
van te voren bedacht en tot in
detail uitgeschreven. Improvisa
tie speelt nauwelijks een rol.
Erotiek, soms hele bizarre,
vormt een belangrijk onderdeel
van de voorstelling. Wat de vijf
spelers weergeven is de directe
verbeelding van opwellingen uit
het hoofd van de schrijver van
het stuk. „Het is een manier om
muziek te visualiseren", luidt de
toelichting van de componist.
I fgenljPl gaat het om een ab
stracte uitbeelding van klank".
Bezien door die bril is Santos
geslaagd in zijn opzet. Het is
ondoenlijk de dingen te benoe
men. Maar dat is ook niet de
bedoeling. Juist het onverwach
te geeft het verrassingseffect.
Santos maakt theater waarbij het knopje 'verstand' even uitgezet mag worden. foto marc fncufrand
Onherroepelijk zoek je als trie
schouwer naar een referen
tiekader. De relatie die je kunt
leggen is die tussen kleur, bewe-
ging en klank. In een poging om
grip te krijgen op dc inhoud van
de absurde taferelen zou je kun
nen veronderstellen dat rood
zowel agressie als erotiek sym
boliseert. Danseressen vertol
ken deze elementen in obscene
gebaren en anderssoortige pas
sionele bewegingen. De muziek
illustreert dit visuele gegeven
met krachtige percussieve dis
sonantie. Geluiden, waarbij niet
de melodie of harmonie van be
lang is. maar slechts de intentie
van de klank telt.
Het is een vorm van theater
waarbij het knopje 'verstand'
even uitgezet mag worden. Voor
hen die ogen. oren en geest
openzetten, is het een boeiend
soort van hedendaags muziek-
thMM HM is mm eens MM
anders.
Marijke Verhoef is in haar genre zonder meer een verdienstelijke kunstenares, een talent, en toch... Kan het niet wat avontuurlijker? Wat
minder vrijblijvend? W.ii cxplini iri FOTl
de kunstacademies nu wel op
geheven zouden worden, kwam
bedrogen uit. De oude regels
waren dan wel overboord ge
gooid, juist dat overboord gooi
en van regels bleek heel goed te
onderwijzen. Terwijl de musea
gevuld raakten met regelloze
kunst, bloeiden de academies
als nooit tevoren. Nu regelloos
heid aanvaard was als regel,
groeide het Modernisme merk
waardigerwijs uit tot een nieu
we vorm van Academisme, met
alle bedenkelijke kenmerken
van dien.
Inmiddels is het zover, dat de
van strategische posten zijn op
geklommen. Tegenwoordig
wordt bijvoorbeeld het over
heidsbudget voor kunst ver
deeld door allerlei commissies,
die stelselmatig bevolkt worden
door mensen die weten hoe
moderne kunst eruit moet zien.
acadeniisten dus.
Wat heeft dat alles nu te ma
ken met het werk van Marijke
Verhoef, de l.eidse kunstenares
die momenteel in het Centrum
Beeldende Kunst exposeert? Dit:
Verhoef is zo'n hedendaagse
academiste. Haar werk voldoet
in elk opzicht aan de vereisten
voor deugdelijke Moderne
Kunst: het is abstract en per
soonlijk. het zit in een lijstje, het
hangt in een witte zaal en het is
gesigneerd. Dok is Marijke Ver
hoek zo meldt de begeleidende
tekst, docent aan een kunstaca
demie ell is /e ...He! 11.
'verschillende kunstadviescom-
Het is absoluut niet slecht wat
Marijke Verhoef in het CBK
toont. Haar groot-formaat-teke
ningen zijn degelijk van compo
sitie, sterk van kleur, muzikaal
van rythme. aardig van techniek
en toch... Het is, hoe zullen we
het zeggen, wat stuii, dit werk.
Wat braafjes. Marijke Verhoef is
in haar genre zonder meer een
verdienstelijke kunstenares, een
talent, en toch... Kan het niet
wat avontuurlijker? Wat minder
vrijblijvend? Wat explicieter? Als
je een tekening 'Meeritje) van
verlangen' noemt, of 'Geheime
Plek', laat het publiek dan ook
iets zien van dat geheime ver
langen. Sublimeer, vulgariseer,
choqueer, maakt niet uit wat,
maar kijk eens iets verder dan
die platgetrapte paden van de
modernistische esthetiek.
