Afrika worstelt,
maar komt boven
VS bewandelen nog steeds slinkse wegen om Russische wapens te kopen
V
Buitenland
vJH fcXCHANv»
\GéD
J
Westerse investeerders
aarzelen in Zuid-Afrika
[DINSDAG 17 JANUAR11995
Washington hans de bruunrikanen waren er echter in geslaagd, niet De Amerikanen probeerden ook tijdens de Pas toen de Russen terugkrabbelden, ver- wapens te verkopen. „Je hoort zo ander- markt en is formeel de koper van Rus
I CORRESPONDENT
IOp een militair vliegveld in Alabama landde
kort geleden een groot transportvliegtuig
met een opmerkelijke lading: een Russische
I S-300 luchtafweerbatterij, compleet met ra-
darapparatuur, raketten en reserveonderde
len. De Amerikanen wreven zich in de han
den bij dit buitenkansje om een van Rus-
lands modernste wapensystemen, de te
genhanger Van de Amerikaanse Patriot-ra
ket, eens grondig te kunnen bekijken en
Maar de Russische leiders in Moskou sloe-
'1 gen woedend met de vuisten op tafel. De
nj raketbatterij had namelijk nooit in Ameri-
j kaanse handen mogen belanden. De Ame-
chter in geslaagd, met
behulp van een Canadese wapenhandelaai
en een bedrijf dat veel zaken met het Pen
tagon doet, een deal te sluiten met Wit-Rus-
land voor de geheime levering van de
raketinstallatie. Het Pentagon zou er slechts
50 miljoen dollar (87,5 miljoen gulden) voor
betaald hebben.
Het handeltje met de Wit-Russen, dat in de
Russische krant Izuestia en door The Was
hington Posten The New York Times werd
onthuld, maakt deel uit van een agressieve
poging van het ministerie van defensie om
tot nog toe topgeheime Russische wapens
in handen te krijgen. Het Pentagon heeft
daarvoor een aparte afdeling in het leven
geroepen en op het defensiebudget daar
voor zelfs een geheime post opgenomen.
De Amerikanen probeerden ook tijdens de
Koude Oorlog al Russische wapens i:
den te krijgen. Meerdere bedrijven hielden
zich daarmee bezig. Vooral Roemenië en
Polen bleken geregeld bereid Russische wa
pens te leveren. Maar na de val van het
communisme kwam daaraan een einde.
Het steekt de Russen vooral dat de Ameri
kanen, die nu als vrienden en bondgenoten
worden beschouwd, blijven doorgaan via
een omweg Russische wapens te kopen.
Maar de ergernis in Moskou over dit han
deltje is deels theater. Uit de berichten in de
Russische en Amerikaanse media blijkt dat
de Canadese bemiddelaar, ene Emmanuel
Weigensberg, eerst bij de Russen zelfheeft
aangeklopt om een S-300-installatie te ko
pen. Moskou voelde daar eerst wel voor.
Pas toen de Russen terugkrabbelden,1
legde Weigensberg zijn inspanningen na
Wit-Rusland, dat bij zijn onafhankelijkheid
veel Russische wapens meekreeg.
Volgens bronnen in Washington zijn ook
andere voormalige Sovjet-republieken meer
dan bereid om Russisch wapentuig, dat hen
voor niets in de schoot is gevallen, voor veel
buitenlandse deviezen van de hand te
doen. Hun slechte economieën kunnen dat
geld goed gebruiken. En de Amerikanen ko
pen graag, ook al om te voorkomen dat mo
dern wapentuig in handen valt van gevaar
lijke dictatoriale regimes, zoals Libië, Irak,
Iran of Noord-Korea.
Izvestia klaagde onlangs dat de verkopen
zijn uitgevoerd 'door Witrussische opportu
nisten die zichzelf verrijken' door Russische
erkopen. „Je hoort
geheimen niet te verkopen", aldus de
krant. „Het is illegaal en niet netjes van
vrienden en bondgenoten, om het zachtjes
te zeggen". Russische nationalisten zeggen
dat de handeltjes 'een Amerikaanse poging
zijn om Rusland te vernederen en militair te
verzwakken'
Het Pentagon, dat niet op de berichten wil
reageren, kon uiteraard niet direct met
Moskou of Minsk onderhandelen. Daarom
werd gebruik gemaakt van Weigensberg en
het vlakbij Washington gevestigde compu
terbedrijf BDM, dat al jaren een goede leve
ranciervan het Pentagon is. Geen wonder,
want de topman van BDM is Frank Car-
lucci, die onder Ronald Reagan enkele jaren
minister van defensie was. BDM verkent de
narkt en is formeel de koper
wapens, waar het Pentagon en de CIA be
langstellingvoorhebben.
BDM zou aan elke transactie tien procent
overhouden. Andere defensie-bedrijven iti
de VS klagen dat BDM van het Pentagon
danzij Carlucci een voorkeursbehandeling
krijgt, waardoor zij zelf niet kunnen mel
dingen op deze lucratieve markt. De ana
dese wapenhandelaar Weigensberg. die als
bemiddelaar optrad, kwam eind jaren tach
tig in opspraak toen bleek dat hij een rol
had gespeeld bij de (illegale) levering van
wapens aan de rechtse contra-rebellen in
Nicaragua, als onderdeel van het Iran Con
tra-schandaal.
9 Visie IMF en Wereldbank is niet die van Afrikanen zelf
Het gaat nog steeds niet goed met Afrika, zoveel is zeker. Maar de me
ningen over oorzaken van en mogelijke remedies voor de aanhoudende
malaise vallen in twee hoofdstromingen uiteen. Enerzijds zijn er de eco
nomische wijzen van de Wereldbank en het Internationale Monetaire
Fonds, die volhouden dat hun medicijn op den duur werkt en dat het
ooit beter zal gaan. Anderzijds ontstaat er een steeds sterkere zielsver
wantschap tussen Afrikaanse marxistische academici, van wie velen in
ballingschap leven, en een gestaag groeiende laag van 'politiek correc-
ten' in Afrika. Zij willen geld zien van het Westen.
LONDEN RICHARD DOWDEN
De
i IMF
We
reldbank worden gecontroleerd
door westerse geldschieters, die
ealistische eisen blijven stel
len over 'deugdelijk bestuur' en
'duurzame economische aan
passingen'. En wanneer zich er
gens in Afrika de zoveelste ramp
voltrekt, wringen de westerse
regeringen gefrustreerd de han
den, zonder hun beleid aan te
passen. De linkse academici ge
loven dat het continent paradij
selijk zou zijn als de Europea
nen er niet hadden huisgehou
den. Hun oplossing is dat het
Westen miljarden guldens scha
devergoeding betaalt ter com
pensatie voor de slavernij, het
imperialisme en de economi
sche uitbuiting.
De twee groepen pratên niet
met elkaar. Integendeel. Hun
standpunten groeien alleen
maar verder uiteen. Beide stro-
- mingen leven in hun eigen we
reldje en hebben bovendien
weinig voeling met de Afrikaan
se realiteit.
Neem het probleem van de
politieke instabiliteit. In wester
se politieke kringen wordt alge
meen aangenomen dat deze in
stabiliteit een uitvloeisel is van
het feit dat de Afrikaanse sa
menleving in stammen is ver
deeld. In Afrikaanse academi
sche kringen heerst echter de
overtuiging dat de instabiliteit
het directe gevolg is van de door
de Europese koloniale machten
willekeurig getrokken lands
grenzen. Verschillende voor
aanstaande Afrikaanse dertkers,
onder wie professor Ali Mazrui
uit Kenya en de Nigeriaanse
Nobelprijswinnaar Wole Soyin-
ka, riepen onlangs om nieuwe
landsgrenzen.
Dekolonisatie
Maar hoe dom en ontwrichtend
deze grenzen ook waren, ze
hebben zelden tot oorlog of po
litieke instabiliteit geleid. Na de
dekolonisatie hebben Afrikaan
se staatshoofden afgesproken
dat de grenzen niet ter discussie
staan. En over het algemeen
hebben ze zich daar keurig aan
gehouden. Afgezien van de So
malische invasie van Ethiopië in
1977 en de Tanzaniaanse inva
sie van Uganda in 1979 hebben
de Afrikaanse oorlogen niet tus
sen landen of over landsgren
zen gewoed. Het zijn steeds in
terne conflicten geweest.
Zou Afrika daarom stabieler
zijn als de grenzen opnieuw
werden getrokken? Dat staat
nog te bezien. Om deze vraag te
beantwoorden, is het in elk ge
val belangrijk te weten hoe Afri
ka reilde en zeilde voordat de
imperialistische Europeanen
ten tonele verschenen.
Rond het midden van de 19de
eeuw telde Afrika tussen de
6.000 en 10.000 politieke eenhe
den over het algemeen kleine
koninkrijken die waren geba
seerd op taalkundige, culturele
of etnische groepen. De meeste
van deze koninkrijken konden
niet als staat worden aange
merkt, aangezien er zelden
sprake was van een overheids
apparaat dat de dood van een
monarch overleefde. De ko
ninkrijken voerden voortdurend
oorlog, werden veroverd en ver
nietigd, bloeiden op en raakten
Een bekend beeld uit Afrika: hongerende Ethiopiërs wachten op voedselhulp.
foto*
Het is moeilijk voor te stellen
hoe duizenden van dergelijke
gemeenschappen zich binrjen
een relatief korte periode van
honderd jaar op eigen kracht en
op een vreedzamere manier tot
moderne staten hadden kunnen
ontwikkëlen. Het systeem van
gecentraliseerde staten is Afrika
door de Europese koloniale
machthebbers nagelaten.
Veranderingen
Maar deze staten staan nu
-
zwaar onder druk. Het machtige
Westen heeft de jonge Afrikaan
se landen radicale economische
veranderingen opgelegd. De
koersen van de Afrikaanse
munteenheden zijn vrijgegeven,
met als gevolg dat de stedelijke
elite de beroepskrachten
waarop elke staat drijft is ver
armd door de vrije val van hun
salarissen. Staatsbedrijven zijn
verkocht of gesloten, waarmee
een belangrijke stabiliserende
factor is verdwenen. Afrikaanse
leiders kunnen
meer gebruiken om politieke en
financiële gunsten uit te delen,
en zo de bevolking bijeen te
houden.
Ondertussen raken de jongere
generaties gedesillusioneerd
door het falende politieke sys
teem. De roep om vrijheid en
democratie neemt toe. Maar
omdat het aan aansprekende
ideologieën of nationcüe betrok
kenheid ontbreekt, worden po
litieke bondgenootschappen
I ISA
n\j i nu
c
I
veelal op etnische of regionale
basis gesloten. Op deze manier
steken oude stamverbanden
weer de kop op en dreigen Afri
kaanse landen verscheurd te ra
ken. Maar betekent dit dat er
nieuwe landsgrenzen moeten
worden getrokken aan de hand
van deze hernieuwde etnische
tegenstellingen?
De recente geschiedenis kent
twee gevallen van Afrikaanse
staten waar nieuwe grenzen zijn
getrokken. Het eerste geval is
Eritrea een land waarvan de
enige historische claim op na
tionale soevereiniteit berust op
het feit dat het ooit een Italiaan
se kolonie is geweest. Met de
onafhankelijkheid van Eritrea is
dus geen oude staat of oud ko
ninkrijk herrezen, maar is een
bestuurlijke eenheid van kolo
niale oorsprong hersteld.
Somalië
1 Iet tweede geval betreft Soma
lië, waar de noordelijke clans
Somaliland weer tot leven heb
ben gewekt. Maar ook hier is
gebruik gemaakt van een oude
brug tussen hel verleden en het
heden. In grote delen van Afrika
ontstaan weer netwerken van
adellijke macht en invloed.
Uganda
In Uganda vormt het koninklij
ke hof van de Kabaka een poli
tieke machtsbasis. In Nigeria
oefenen lokale vorsten, zoals de
Oba's en de Emirs, steeds open
lijker hun invloed uit. En in
Zuid-Afrika maakt een heel le
ger plaatselijke vorsten zich op
om zich op het politieke toneel
te begeven. De centrale regerin
gen
War
bevechter
of
mkele ji
beeld Zaïre i
gevols van i
misschien nic
van de centrale Z;
allee
net ze sluiten,
vreemdeling
door bijvoor
heeft hij als
ontwikkeling
nodig, m
mingvan
koning. I
wil doen i
belasting
het centi
Alleen bedrijven
die het systeem
begrijpen, krijgen
voet aan de grond
k I Cg®r'"8
de plaatselijke chief of
•en bedrijf dat zaken
n Afrika zal niet alleen
moeten afdragen aan
ale gezag, maar ook
aan de plaatse
lijke chief. Op
V»el plaatsen
gebeurt dat al.
Zo'n ingewik
keld systeem is
niet aantrekke
lijk voor bui
tenlandse in
vesteerders. Al
leen bedrijven
die begrijpen
hoe het
Een Somalisch meisje drinkt water uit een door Amerikaanse militairen achtergelaten ton. foto archief
deringen is gekomen.
Oorlogen elders in Afrika
bijvoorbeeld in Uganda, Angola
en Liberia zijn niet veroor
zaakt door afscheidingsbewe
gingen, maar door het politieke
systeem waarbij de winnaar alle
macht krijgt. Etnische groepen
die naast de overwinning gre
pen, voelden zich vaak buiten
gesloten en begonnen een oor
log om de winnaar van de ver
kiezingen alsnog te verslaan.
In Rwanda en Burundi heb
ben de Hutu's en de Tutsi's
nooit afzonderlijke gebieden
bewoond. Het conflict is daar
om ook niet op te lossen door
het trekken van nieuwe gren
zen. De twee stammen bewo
nen dezelfde heuvels en leven
in dezelfde gemeenschap. Van
daar ook dat de Rwandese bur
geroorlog in volkerenmoord is
ontaard: het ging niet om het
verdedigen van grondgebied,
maar om het radicaal verwijde
ren van een andere stam. In dit
opzicht zijn Rwanda en Burundi
uniek in Afrika. Nergens anders
zijn twee stammen zo verstren-
geld.
Het idee dat wijze mannen
een einde kunnen maken aan
zulke conflicten door her en der
een paar grenzen te verleggen,
is even belachelijk als hel klinkt.
Het lijkt waarschijnlijker dat de
grenzen jqist minder belangrijk
zullen worden. Terwijl de cen
trale staat in Afrika aan kracht
inboet, zijn lokale leiders met
een traditionele regionale of et
nische machtsbasis sterk in óp-
komst. Adellijke families doen
zich weer gelden en hun goed
opgeleide ldnderen vormen een
lokale
sys
teem werkt,
zullen voet aan
de grond kun
iii-ii krijgen.
Zonder groot
schalige buitenlandse investe
ringen zal de economische ont
wikkeling het van binnenlands
kapitaal moeten hebben. Dat is
minder onmogelijk dan het
klinkt. De adellijke families die
druk bezig zijn hun eigen regio
nale rijkjes op te bouwen, zijn
zeer vermogend. Voorlopig heb
ben ze hun geld echter veilig
weggezet op Europese banken,
vanwege de instabiliteit in eigen
land. Als deze families er in sla
gen orde op zaken te stellen,
zouden ze er misschien ook toe
bereid zijn hun kapitaal in eigen
land te investeren.
Naarmate de nieuwt
machtstructuren zich verder
uitkristalliseren, ontstaan han-
delsnetwerken die niet in de
statistieken van de Wereldbank
zijn terug te vinden. Oude pre
koloniale handelsroutes herle-
veh, nieuwe bloeien op. Deze
verborgen markten maken Afri
ka veel rijker dan uil de officiële
cijfers blijkt.
In heel Afrika, met uitzonde
ring van Zuid-Afrika, verliest de
centraal geleide staat terrein.
Op de ruïnes van de Europese
koloniale erfenis ontstaan nieu
we netwerken van macht en
rijkdom, die beter aansluiten bij
de diepgewortelde inheemse-
tradities van het Afrikaanse
continent. Dit is de realiteit die
moet worden onderkend en
waarop de internationale ge
meenschap zou moeten inspe-
VERTALING: MARGREET HESLINGA
correspondent
„Het gaat nu goed. maar wal
gebeurt erna Mandela?" Die
vraag kreeg Zuid-Afrika's
vice-president Thabo Mbeki
onlangs tijdens een bezoek
aan Duitsland steeds weer
voorgelegd als hij met zaken
lieden of bankiers sprak. De
vraag bevat in een notdop
een van Zuid-Afrika's grote
problemen. De afgelopen
maanden bezochten zo'n
tweehonderd handelsmissies
het land. ledereen erkent dat
Zuid-Afrika de springplank tot
de rest van het continent kan
worden. Maar twijfel over de
toekomst vveerhoudt velen er
van de sprong te wagen.
Er zijn op dit moment zo'n
honderd grotere buitenlandse
Investeerders actlei i enjaai
geleden waren dat er nog
maar 54. In een behoorlijk
aantal gevallen gaat het om
bedrijven die voor de afkondi
gingvan de VN-sancties tegen
net apartheidsregime ook al
in Zuid-Afrika gevestigd wa
ren. Zo keerden Ford, Volvo
en IBM na jarenlange afwe
zigheid terug. Maar echt
nieuwe investeerders hebben
duidelijk koud-watervrees.
Zuid-Afrika's terugkeer in de
internationale economische
gemeenschap komt op een
wat ongelukkig moment,
werd Mbeki door de 1 )uitse
zakenlieden duidelijk ge
maakt. De Duitsers, maar ook
de meeste andere Europea
nen en de Amerikanen, zijn
nog volop bezig met de nieu
we markten die zich in Oost-
Europa na de val van de Muur
hebben geopend.
Polen, de Tsjechische Repu
bliek en I Ion ga rij e bieden
goedkope en goedgeschoolde
arbeidskrachten, vlak naast
de deur. De lonen zijn er lager
dan in Zuid-Afrika, de arbei
ders beter opgeleid en de vak
bonden houden zich rustiger.
En ze beschikken bovendien
over een betrekkelijk stabiel
politiek,klimaat, iets wat in
vesteerders in Zuid-Afrika
maar moeten afwachten. De
Duitse zakenlieden lieten zich
tegenover Mbeki met zorg uil
over het militante socialisme
in de Zuidafrikaanse vakorga-
De vraag wat er na Mandela
gebeurt, is geen onzinnige.
Die houdt veel Zuidafrikanen
net zo hard bezig. Het gaat op
dit moment verrassend goed
in Zuid-Afrika, en iedereen
weet dat de president daar
een zeer belangrijke rol in
speelt. Maar het continent
Afrika heeft geen naam hoog
te houden als het gaat om po
litieke stabiliteit, etnische ver
draagzaamheid of liberaal
economisch beleid. En waar
om zou Zuid-Afrika een uit -
zondering zijn?
Een man die ervan overtuigd
is dat zijn land die uitzonde
ring is, is de econoom Pieter
Laubscher, verbonden aan
het Bureau voor Economisch
Onderzoek (BEO), een onaf
hankelijk instituut binnen de
door Afrikaners gerunde Uni
versiteit van Stelïenbosch.
BEO is in die zin opmerkelijk,
dat het altijd positief geweest
is over de toekomst van Zuid-
Afrika, ook op een moment
dat de blanken massaal het
land ontvluchtten uit angst
voor wat er na de verkiezin
gen zou gebeuren,
laubscher constateert een
positieve ontwikkeling in de
politiek van het AN(1 )at
Mandela onlangs in de Vere
nigde Staten het belang van
privé-ondememingen bena
drukte, is zonder morren ge
slikt door de organisatie die
tot voor kort nog nationalisa
ties hoog in haar vaandel had
staan. De gematigde
ringspoliliek is op hel ANC-
congres in december zelfs tot
partijpolitiek verheven. 1 )e
politieke stabiliteit van Zuid-
Afrika op dit moment noemt
hij'verbazingwekkend'.
I loewel er internationaal veel
aandacht was voor de golf van
stakingen in augustus, sep
tember, meent Laubscher dat
de bonden zich in praktijk
veel minder radicaal opstellen
dan het lijkt. „Die maanden
zijn traditioneel de maanden
van loononderhandelingen,
in die lijd zijn er ieder jaar
stakingen."
„Maar bij de vakbondleiding
is zeker doorgedrongen dat
we onze internationale con
currentiepositie in de gaten
moeten houden. Na de sta
kingen in de automobielin
dustrie zijn in diezelfde sector
bijvoorbeeld verregaande al-
spraken gemaakt over her
structurering en om- en bij
scholing."
Internat ionale investeerders
zullen zich volgens hem voor
al laten leiden door wat natio
nale i
orders doen. El
die geven aan dat ze de rege
ring vertrouwen: het aantal
binnenlandse investeringen
neemt toe en dat is belangrijk
voorde broodnoodzakelijke
economische groei. I )ie wordt
voor komend jaar op 3,5 pro
cent geraamd, wat overigens
veel (e weinig is om de bevol
kingsgroei van 2,5 procent per
jaar bij te benen.
Laubscher is de laatste die zal
ontkennen dat Zuid-Afrika
grote problemen heeft. Als
een van de belangrijkste
noemt hij de hoge criminal!
(Mi hangt
et de
iaal-t
problee
situatie en de
loosheid. Dat i
dat opgelost n
buitenlanders naar het land
lokken. X
In dat kader, meent laub
scher, is het van groot belang
dat het Wederopbouw en
Ontwikkelingsplan (RDP) van
de regering een succes wordt.
Zondereen succesvol RDP zal
de onvrede van de bevolking
groeien en daarmee ook de
reële kans op politieke insta
biliieit. Probleem is natuur
lijk, dat het RDP van geld af
hankelljk is. en dat moet voor
een deel uit het buitenland
komen.
In Zuid Afrika zelf wordt altijd
veel nadruk gelegd op het feit
dal het land moet zien te con
curreren met landen in het
Verre )osten. I .aubschcr
noemt dat onzin, om de
dóódsimpele reden dat het
land die concurrentie gewoon
niet aankan. Hei arbeidstem-
po en de arbeidsmoraal van
landen als Thailand, gecom
bineerd met de lage salaris
sen, zouden in Zuid-Afrika tot
een opstand leiden.
De echte concurrenten van
Zuid-Afrika moet je volgens
hem eerder in Zuid- Amerika
zoeken, of in Oost-Europa.
Die landen zijn wal arheids-
tempo en lonen betreffen
goed vergelijkbaar en kampen
bovendien ten dele ook met
het negatieve imago van poli
tieke instabiliteit.
En Zuid-Afrika moet zijn ster
ke kant zien te benadrukken!
en dat is dal het land wel de
gelijk de springplank naar
Afrika kan zijn. Negentig pro
cent van de Zuidafrikaanse
handel vindt plaats met di
rest van Afrika. I lel land be
schikt overeen infrastructuur,
een vakkennis en een zaken
ervaring die nergens anders
op het continent te vinden
zijn.
1 )ie opstap-functie wordt
door sommige bedrijven in
middels ook ingezien. IBM
heeft zijn Afrikaanse hoofd
kantoor onlangs van Italië
naar Johannesburg verplaatst
en ook de Kl.M gaal zijn Afri
kaanse zaken vanuit Johan
nesburg beheren.
