Kok bepaalt welke heli het wordt
Ons lot staat vast, sterven doen we toch
Nederland moet
geen papieren
tijger kopen
Feiten Meningen
DINSDAG 17 JANUAR11995
Reeds in de jaren tachtig had de Koninklijke
landmacht behoefte aan bewapende heli
kopters. Men ging er in die tijd van uit dat
de massa's tanks en pantserinfanterie van
de Sovjetunie alleen al door hun massaal
opereren, een bres in de NAVO-verdediging
zouden kunnen slaan en zouden kunnen
penetreren in de diepte van die verdedi
ging-
Teineinde een 'snelle brandweer' te heb
ben om deze oprukkende pantsercolonnes
te stuiten, waren helikopters nodig om in
fanteristen met anti-tankwapens te trans
porteren en bewapende helikopters om die
taak vanuit de lucht te ondersteunen. Die
opvatting werd gesteund door de toenmali
ge regering èn de Tweede Kamer (ik hoor
de toenmalige voorzitter van de vaste ka
mercommissie voor defensie, de sociaal-de
mocraat Harry van den Berg, nog zeggen
dat hij nu wel was overtuigd). Maar nog
steeds is de bewapende helikopter niet aan
geschaft. En de strategische situatie is in
middels veranderd.
Gemakshalve kunnen we de huidige ta
ken van de krijgsmacht verdelen in een al
gemene verdedigingstaak (in bondgenoot
schappelijk verband) en in vredesoperaties
of crisisbeheersingsoperaties. In het kader
van de algemene verdedigingstaak heeft
Nederland onder andere de verplichting op
zich genomen deel te nemen aan zogehe
ten Rapid Reaction Forces met een Lucht
Mobiele Brigade. Daar horen bewapende
helikopters bij. liet operationale concept
van onze Lucht Mobiele Brigade bestaat uit
drie elkaar aanvullende elementen:
goed getrainde en goed bewapende
professionele infanteristen
voldoende transportcapaciteit (op dit
moment kan men met de bestelde mix van
heli's een bataljon in de lucht verplaatsen:
dus niet de hele brigade)
een toereikend aantal geavanceerde be
wapende helikopters.
Mijn inschatting is dat voor het laatste
element minimaal veertig bewapende heli
kopters nodig zijn. Dan pas is onze bijdrage
aan de Rapid Reaction Forces geloofwaar
dig.
Met dezelfde eenheden kunnen we vre
desoperaties uitvoeren. Als liet om vrede af
dwingende operaties gaat, zijn veertig heli
kopters ook niet overdadig veel. Ze kunnen
om onderhoudsredenen namelijk nooit al
lemaal tegelijk vliegen. Zo'n zeventig pro
cent 'vliegt', dat is dus in de praktijk 28 heli
kopters. Maar ook bij vredehandhavende
taken kan men de heli's gebruiken om te
escaleren, of te dreigen met escaleren of om
bedreigde eenheden te ontzetten.
Bij een eventuele terugtocht uit Bosnië
zijn onze alleenstaand opererende eenhe
den te ontzetten. Bij een eventuele terug
tocht uit Bosnië zijn onze alleenstaand ope
rerende eenheden nu afhankelijk van bewa
pende helikopters van andere landen. Ook
dan zijn veertig heli's nodig om de noodza
kelijke flexibiliteit van inzet bij crisisbeheer-
singopcraties te verkrijgen.
Men moet dan ook denken dat sprake
kan zijn van inzet op twee, geografisch ge
scheiden locaties. De getallen die 1111 figure
ren, benaderen het getal dertig eerder dan
veertig heli's. De diverse bezuinigingen lig
gen daaraan ten grondslag. Daar komt nog
bij dat er 'ruzie' is over welke type bewa
pende helikopter zou moeten worden aan
geschaft.
Er zijn maar twee geschikte typen. De
Amerikaanse Apache is de best bewapende
helikopter ter wereld. Ze zijn nü te leveren.
Bovendien zijn de Amerikanen bereid bij
bestelling de landmacht op voorhand gratis
een tiental Apaches te leveren (nogmaals:
ze hadden er al moeten zijn).
Maar het blijft een Amerikaans toestel en
in de groot-Europese gedachte van sommi
gen zouden we een Europees toestel moe
ten kopen. Alleen de Frans/Duitse Tigre
komt dan in aanmerking. Maar... dat toestel
kan pas op zijn vroegst in het jaar 2000 wor
den geleverd. Fr vliegen nu slechts vier pro
totypes. De Tigre is dus een 'papieren heli
kopter'. Bovendien blijkt niet uit de papie
ren dat de Tigre aanzienlijk beter is, on
danks de eventuele nieuwe technologie die
dat toestel zal hebben. Alleen de onderde
len slijten minder snel.
I lel is met name liet ministerie van eco
nomische zaken (en wellicht minister van
buitenlandse zaken Van Mierlo?) die op de
Europese toer wil gaan. Defensie heeft ge
kozen: De Apache. Een goed, betrouwbaar,
in de Golfoorlog uitgeprobeerd toestel. Hn,
nog eenmaal, al in de jaren tachtig hadden
er bewapende heli's moeten zijn.
Net kabinet besluit een dezer dagen.
Daafna beslist de Kamer. Wat ik zo in de
wandelgangen hoor, maakt mij niet vrolijk.
Minder dan veertig helikopters zullen wor
den aangeschaft en men neigt naar de
Frans/Duitse Tigre.
Er spelen natuurlijk grote commerciële
belangen, maar bij de keuze zou Nederland
zich niet moeten laten verleiden tot een
keuze voor Europa of voor de VS. Er komen
dan namelijk onmeetbare, 'zachte', facto
ren in liet spel (moet een EU-lid altijd in
Europa kopen, moet een lid van het Atlan
tisch bondgenootschap niet juist ook in de
VS kopen).
Bovendien zijn de transportheli's al in
Europa gekocht en zou het dus mogelijk
moeten zijn dat een tweede order naar de
VS gaat.
liet belangrijkste argument naar mijn
mening zou, naast de operationele eisen,
moeten zijn: Welke keuze levert de meeste
compensatie-orders op? Voor zover ik heb
kunnen nagaan, is er dan tussen beide or
ders geen verschil van enig belang. Ik hoop
dat er geen papieren tijger zal worden ge
kocht.
DINS
De keuze is afhankelijk van de vraag wat het meeste werk oplevert
De strijd om de gevechtshelikopter voor de luchtmobiele brigade (LM1
nadert eind deze maand zijn climax, als het kabinet besluit welke het
wordt: de Amerikaanse Apache of de Frans/Duitse Tigre. Defensie wil
Apache maar daar heeft premier Kok een stokje voor gestoken. De Frai
se minister van buitenlandse zaken Juppé pleitte gisteren bij zijn collej
Van Mierlo voor aanschaf van de Europese Tigre. De strijd om één vat
de Nederlands grootste defensieorders woedt nog steeds.
Een McDonnell Douglas helikopter tijdens een testvlucht.
De Apache AH 64-D van het
Amerikaanse McDonnell Dopg-
las mag dan operationeel de
beste 'heli' zijn, bij een dergelij
ke aanschaf spelen meer aspec
ten een rol, vindt Kok. Zo mo
gen de gevolgen van de order
voor de Nederlandse defensie
industrie en de werkgelegen
heid niet uit het oog worden
verloren. Voorts spelen de inter-
nationale verhoudingen een rol.
Blijft het Nederlandse buiten
landse beleid hoofdzakelijk ge
richt op de Verenigde Staten of
verlegt minister Van Mierlo de
blik meer naar het Europese
vasteland?
Deze kanttekeningen lijken de
kansen van de voornaamste
concurrent van de Apache, de
Tigre, te vergroten. Defensie re
kende zich te vroeg rijk en Kok
bood feitelijk de helikopter van
het Frans-Duitse consortium
een tweede kans.
Het bedrijf gooide er zelfs een
persreis tegenaan. Journalisten
werden voor een dag overgevlo
gen naar het hoofdkantoor in
Marseille. Niet de Apache maar
juist de Tigre is de gevechtsheli
van de toekomst, zo werd ver
teld. De Tigre-verkopers noem
den de concurrent 'een vliegen-
de zaklantaarn die je zo uit de
lucht schiet'. Het feit dat de Ti-
foto archief gre de tekentafel nauwelijks is
ontstegen, wordt getypeerd als
De kracht van de Apache is dat
die zijn sporen in de praktijk, de
Golfoorlog, heeft verdiend. Ook
kan de Lucht Mobiele Brigade
in 1997 al over het nieuwste
Apache-type beschikken. De Ti
gre komt niet eerder dan in
1999 op de markt en dan nog
kan hij nauwelijks serieus wor
den genomen, stelt vliegtuig
bouwer McDonnell Douglas.
Dat er in deze cruciale fase over
en weer met modder wordt ge
gooid, is niet vreemd. Het einde
van de koude oorlog en de
krimpende defensiebudgetten
maken de spoeling op de inter
nationale wapenmarkt dun. „Ie
dereen heeft honger in die be
drijfstak", stelt PvdA-kamerlid
Henk Vos, binnen zijn fractie de
specialist op het gebied van de
fensiemateriaal. „Er wordt om
elke order enorm gevochten."
McDonnell Douglas en Euro-
copter bieden flink tegen elkaar
op. Beide fabrikanten hebben
de regering toegezegd om het
orderbedrag (1,3 miljard gul
den) volledig te compenseren
met tegenorders. Inmiddels
weet de Nederlandse industrie
zich al verzekerd van tegenor
ders ter waarde van 700 miljoen
gulden. Een uitzonderlijke situ
atie als je kijkt naar het com-
Vt
pensatieprogramma van de
Cougar-transportheli die in
1993 is aangeschaft. Bij de
Cougar werd in het eerste jaar
33 procent van het orderbedn
gecompenseerd. Nu zoc
garandeerde compensatie op
voorhand al zo'n 54 procent
dragen.
De grote vraag is wat Kok nu
deze gegevens gaat doen. Zijn
stem lijkt doorslaggevend nu
Defensie (Apache) en EZ (Tigi
niet op een lijn zitten. Kok
naar de Tigre, vooral vanwege
de perspectieven die Eurocop
ter het Nederlandse bedrijfsle
ven biedt. Kiest Den Haag voo
de Tigrè, dan beloont het Fran
Duitse consortium Nederland
bedrijven met een essentiële
bij het opzetten van een Eu-
ropesedefensie-industrie.
Zo'n ontwikkeling biedt ondei
nemingen zoals Fokker (indi
rect verbonden aan Eurocop-
ter), DAF Special Products, Phij
lips en Hollandse Signaal op
langere termijn meer zekerhei
dan de Amerikanen in het
uitzicht kunnen stellen. En
premier die 'werk. werk en noj
eens werk' boven alles stelt zali
dergelijke perspectieven zwaarj
mee laten wegen, is de v
wachting.
Het leed verscheurt de Noord-Kaukasus
Solombek Machaoeri krimpt
ineen bij elke doffe dreun die
de granaatwerpers produce
ren. „Ze schieten op Barmoet,
een dorp vijf kilometer verder
op. Daar zitten mijn vrouw en
vier kinderen. Maar ik kan er
niet heen, ze laten me niet
door". Wanhopig kijkt hij om
hoog naar de loodgrijze hemel
boven zijn Tsjetjenië.
De avond ervoor, 50 kilometer
westelijk, in een wrakkig hotel
in Noord-Ossetië. Helikopterpi
loot Vladimir giet het zoveelste
glas wodka in één teug achter
over. De missie van die dag
naar de Tsjetsjeense hoofdstad^
Grozny moet uit zijn geheugen
verdwijnen. Vladimir keerde te
rug met een helikopter vol lij
ken. Jonge jongens, morsdood.
Hun lichamen lagen sinds 31
december in de straten van
Grozny weg te rotten. Afgelopen
zondag pas kwam er een kans
ze te bergen.
Het leed verscheurt de Noord-
Kaukasus. Drie dagen geleden
beschoten de helikopterjongens
van commandant Vladimir het
plaatsje Asinovskaja, op hooguit
10 kilometer van de onduidelij
ke grens met Ingoesjië. Drie
meisjes kwamen om het leven.
Sindsdien komen de dodelijke
wentelwieken iedere dag terug.
Asinovskaja, zo'n 20.000 inwo
ners, maakt halverwege de mid
dag een uitgestorven indruk.
Van de meeste lage huizen aan
de lange modderige dorpstraat
zijn de blinden gesloten.
„Waarom schieten ze op ons? Er
zijn geen bojeviki (strijders)
hier. De meeste mensen zijn
Russen en Kozakken", zegt de
mannelijke helft van het echt
paar dat zich door de dorpstraat
naar huis haast. Maar hij is nog
niet uitgesproken of er duiken
vier mannen met geweren op.
Groene lintjes om hun hoofd,
op het hoofd zwarte baretten.
BESCHERMEN
„Wij zijn vreedzame burgers",
zegt de oudste van hen, een
man van een jaar of vijftig,
„maar we zijn uit onze huizen
gekomen om onze vrouwen en
kinderen te beschermen". De
jongste van het gezelschap, de
knaap met blozende wangen,
strijkt over de loop van zijn an
tieke jachtgeweer. „Als het no
dig is vechten we met alles. Dat
geweer is een stuk ouder dan
hij". Veel gegrinnik volgt.
Anderhalve kilometer voor
Asinovskaja hebben de Russen
zich ingegraven. Tanks, pant
serwagens, granaatwerpers. Ook
jonge jongens. Ze liggen al eert
week in de loopgraven. Zien er
vervuild en moe uit. Een kilo
meter aan de oostkant van het
dorp zijn eveneens Russische
stellingen. Daar tussenin loopt
het Tjetjeense gevaar, open en
bloot over straat. En in Asinovs
kaja is het niet anders dan in
Barmoet, of welk ander dorp
ook.
Commandant Vladimir en zijn
eerste-officier Valeri, beide Af -
ghanistan-veteranen, leggen uit
welk probleem dat oplevert. „Je
krijgt doorgegeven dat zich in
het dorp een vijandelijke een
heid bevindt. Erop af. Op twee
kilometer afstand stel je de mas
sa-vernietigingswapens in. Dan
duik je ernaar toe en je hebt
hooguit tien seconden de tijd
om te bepalen of het gekozen
doel een groepje vreedzame
burgers is of een gewapende
bende. Tja, en waar gehakt
wordt vallen spaanders".
BURGERLEVENS
Dagelijks overbruggen zij in een
half uur tijd de afstand tussen
het Noordossetische plaatsje
Beslan, waar hun basis is geves
tigd, en Grozny en omgeving.
Hét zijn oorlogsmachines, maar
niets menselijks is hun vreemd.
„Wij hebben ook vrouwen en
kinderen. Onze opdracht hier,
bij een operatie in eigen land, is
om zoveel mogelijk burgerle
vens te sparen. In Afghanistan
luidden die opdrachten heel an-
STEVENHAGEN
ders". Maar valt dat te rijmen
met hevige bombardementen
op woonwijken of granaatwer
pers die met hun dodelijke la
ding Solombeks vrouw en kin
deren in Barmoet bedreigen? Zo
erg binnenlands is Tsjetsjenië
ook weer niet. Valeri: „In princi
pe is dit buitenland, ja. Ze zeg
gen dat het om gewapende
bandietenformaties gaat. Maar
waar vind je bandieten met
tanks, pantserwagens en zwaar
geschut. We hebben hier te ma
ken met een leger, versterkt met
huurlingen uit andere islami
tische landen".
Valeri en Vladimir (beiden staan
op anonimiteit, willen ook de
naam van hun onderdeel niet
prijsgeven) bestrijden in Tsjets
jenië generaal Doedajevs 'crimi
nele, gewapende bendes'. Maar
helaas voelen ze zich in die
strijd niet in dienst van politici
en militaire meerderen met een
brandschoon blazoen.
TWEE UUR
Neem defensieminister
Gratsjov, toch ook een Afgha
nistan-veteraan. Die liet in een
overmoedige bui de wereld we
ten dat het Tsjetsjeense karwei
in twee uur kon worden ge
klaard. Maar het machtige Rus
sische leger is al vijf weken met
die schoonmaak bezig en het
einde is nog niet in zicht. Vladi
mir: „Als de Amerikanen zoiets
doen, bereiden ze het maan
denlang voor. Bij ons gaat dat
^spontaan, in één dag. En in de
praktijk moeten wij dan de zaak
corrigeren".
Valeri zet de dompelaar in de
zoveelste kan water, zodat de
wodka met een kop thee kan
worden geserveerd. „In Moskou
zitten alleen maar clowns en
kletsmajoors en corrupte gene
raals. Er moet ifi dit land iets ge
beuren om eerlijke mensen
weer een kans te geven.
En met de pers moet het ook
heel anders. „Bij buitenlanders
weten we het niet. Maar Russi
sche journalisten dienen heel
andere belangen dan wij. Van
daag kwamen we op onze basis
aan. Met al die doden aan
boord. Staat er een Russische
fotograaf aan één stuk door
plaatjes te schieten. Dat kan
toch niet". En de wodka mag
rijkelijk vloeien, het léed blijft
staatsgeheim. Hoeveel doden ze
al hebben geborgen wordt niet
prijsgegeven.
HAAT
Er zijn twee overeenkomsten
tussen deze militairen en de 76-
jarige baboesjka in de dorps
traat van Asinovskaja. Ze zijn al
len Russen en ze vervloeken al
len de besluiten van de 'hoge
heren'. Baboesjka huilt. Ze plukt
aan haar versleten grasgroene
mantel, haar gifgroene hoofd
doekje zakt over betraande
ogen. „Ik begrijp niet waarom
ze haat tussen Russen en Tsjets-
jenen proberen te zaaien. Ik be
grijp het niet. Ik heb nooit pro
blemen gehad hier. Ik woon
hier al sinds 1947", snikt ze.
„Alles heb ik meegemaakt. Ik
heb in een Duits krijgsgevan
genkamp gezeten. Nu kan ik
nergens meer heen. En ik had
gedacht hier vredig te kunnen
sterven".
Haar betoog gaat af en toe ver
loren in de daverende knallen
van de granaatwerpers, die
steeds dichterbij schijnen te ko
men. Aan de andere kant van
het dorp klinkt het geratel van
machinegeweren. Uit de verte
klinkt het geluid van naderende
helikopters.
De gesprekken met de journa
listen worden gestopt. Sommi
gen gaan rennen om dekking te
zoeken voor het naderende ge
vaar. Het blijkt loos alarm. Het
geluid verwijdert^ich weer.
„Jullie kunnen maar beter weg
gaan", zegt een van de mannen.
..Jullie zijn Russische posten ge
passeerd en die hebben vast
doorgegeven dat er hier nu
journalisten op bezoek zijn. Dat
vinden ze niet leuk".
Er lijkt echter in Asinovskaja
meer aan de hand. Afgelopen
zaterdag kwamen hier drie Rus
sische officieren proviand in
slaan. Ze werden in koelen
bloede neergeschoten. Niet
door dorpelingen. „Welnee",
zegt een van de strijders, „het
waren mannen van de oppositie
tegen Doedajev. Die schieten
van achter onze rug op de Rus
sen. Gewoon om ze zo te provo
ceren dat ze op onze dorpen
gaan schieten".
Een Russische helikopter kwam
boven het dorp hangen en
dreigde het plat te bombarde
ren als de lijken niet meteen
werden ingeleverd. Uiteindelijk
kreeg Asinovskaja, na inschake
lingvan de raden van oudste,
de stoffelijke overschotten los
van de oppositie. Maar sinds
die tijd was het met de rust in
het dorp gedaan. Twee huizen
zijn al in puin geschoten.
Het zal nog erger worden, voor
spellen de bojeviki. „Als Grozny
eenmaal in Russische handen is
zal de strijd zich naar de dorpen
verplaatsen. Hier en in de ber
gen. We hebben al Russische in
structies gevonden, waarin te
lezen staat dat alle mannen bo
ven de 16 <^ie zich naar de ber
gen begeven moeten worden
doodgeschoten. Daar zal het
niet bij blijven. We weten nog
van Stalins deportaties in 1944.
Ons lot staat vast, sterven doen
we toch".
ASINOVSKAJA HANS GELEUNSE
CORRESPONDENT
