BVD moet georganiseerde
misdaad in kaart brengen
Louter idealisme loont
niet in de journalistiek
Weg naar vrede
in Sri Lanka
vol voetangels
Feiten &Menesigen
'Joep is Hans Kazan van financieel Nederland'
we ZUH 7)£L'6?£ 0UWE /MHKlSj&S- H
Nier IAMCjêK 0? OKIS 65' of EEpVEg-
DONDERDAG 5 JANUAR11995
NIEUWSANALYSE
President Chandrika Bandaranaika-Kuma-
ratunga van Sri Lanka lijkt vastbesloten
haar verkiezingsbelofte na te komen om
vrede te sluiten met de separatistische Ta-
miltijgers. Dinsdag werd een akkoord be
reikt voor een wapenstilstand dat naar ver
wachting volgende week van kracht wordt.
Maar voor een jubelslemming is het nog
veel te vroeg.
Als geen ander weet Chandrika dat de
weg naar vrede lang is en de Tamilkwestie
vol voetangels en klemmen zit. Zo werd
haar echtgenoot Kumaratunga in 1988 door
een radiatie Singalees vermoord, omdat hij
voorstander was van vrede met de Tamils.
Ook binnen het Srilankaanse leger bestaat
weerstand tegen een akkoord met de Be
vrijdingstijgers van Tamil Eelam (LTTE).
Maar Chandrika weet dat ook de Tamil
Tijgers niet bepaald katjes zijn om zonder
handschoenen aan te pakken. Haviken bin
nen het leger menen dat de Tamil Tijgers
een vredesbestand slechts willen aangrijpen
om hun wonden te likken en zich te her
groeperen, zoals dat in 1990 ook gebeurde.
Na het bestand sloegen ze genadeloos te
rug, waarbij honderden militairen werden
gedood en gevangen genomen. Aan de wer
kelijke bereidheid van de Tamils om een
einde te maken aan de oorlog die in twaalf
jaar al 34.000 mensen het leven heeft ge
kost, wordt dan ook getwijfeld.
De moordaanslag op een gematigde Ta-
millcider het afgelopen weekeinde, aan de
vooravond van de vredesbesprekingen is
een veeg teken. Karavai Kandasamy van het
rivaliserende Volksbevrijdingsleger van Ta
mil Eelam (PLOTE) werd in zijn huis ver
moord, omdat hij in 1987 had besloten met
de regering samen te werken.
Al eerder gaf de LTTE blijk het vredespro
ces te willen destabiliseren. Zo schortte de
regering vorig jaar oktober de vredesbe
sprekingen op, nadat presidentskandidaat
Dissanayake met vijftig omstanders bij een
zelfmoordactie was omgekomen. Dis
sanayake was de architect van het vredes
akkoord met India in 1987. India stuurde
toen een vredesmacht om een einde te ma
ken aan de gevechten tussen, de Tijgers en
het leger. Ook de vroegere Indiase premier
Rajiv Gandhi werd in 1991 door een
'menselijke bom' gedood. Hij had zijn fiat
gegeven aan de Indiase vredesmissie.
De LTTE ontkent achter de zelfmoord
aanslagen te zitten. Maar waarnemers me
nen dat de onberekenbare LTTE-leider Pra-
bhakaran er wel degelijk meer van weet.
Het is een van zijn tactieken om eerst vre
desbesprekingen te beginnen om vervol
gens op niets ontziende wijze onverwacht
Toch menen waarnemers dat het klimaat
voor een duurzame vrede beter is dan on
der Chandrika's voorgangers van de Vere
nigde Nationale Partij (UNP) aie zeventien
jaar aan de macht was. Zo beloofde
Chandrika zelfs geld uit te trekken voor de
wederopbouw van de stad Jaffna en het ge
lijknamige schiereiland (het bastion van de
Tijgers) dat zwaar gehavend is. Dit was al
tijd een belangrijke eis van de LTTE. Al eer
der had de regering in Colombo het econo
misch embargo tegen Jaffna gedeeltelijk op-
geheven.
De zich veelal in het oerwoud schuilhou
dende Prabhakaran lijkt te merken dat de
Tamilbevolking de oorlog beu is, zo menen
waarnemers. Bij de recente verkiezingen
stemden de Tamils in Jaffna massaal op
Chandrika, omdat ze vrede beloofde. Een
ronselactie van de LTTE van Tamil-kinde-
ren voor hun gevechtstroepen leidde on
langs tot openlijke protesten van verontrus
te ouders. De commotie was dusdanig dat
de 'grote leider' besloot het besluit terug te
draaien. In een van de zeldzame interviews
zei Prabhakaran onlangs: „Wij willen vrede
en lot een blijvende schikking komen, zodat
iedereen in harmonie kan leven".
Het is echter de vraag of hij de haviken
binnen zijn organisatie kan overtuigen.
Vooral de speciale commando's voor zelf
moordacties die Prabhakaran als een soort
god beschouwden en bereid waren hun le
ven te geven. Zij maken deel uit van de
niets ontziende Zwarte Tijgers en Zee Tij
gers, die de harde kern vormen van de LT
TE.
De katholieke minderheid in Sri Lanka
tenslotte heeft haar hoop gevestigd op de
paus die 20 januari een bezoek aan het ei
land brengt. Circa 7.000 katholieke Tamils
uit Jaffna worden dan in Colombo ver
wacht. Een Tamil-journalist in Colombo
meent dat beide partijen de vijandelijkhe
den willen staken, zodat 'niets onaange
naams zal gebeuren tijdens het tweedaagse
bezoek van de paus'.
DEN HAAG AAD LUYMES
Voormalig hoogleraar strafrecht Van Veen:
„Niet het openbaar ministerie (OM)maar de Binnenlandse Veiligheidsdienst
(BVD) moet criminele organisaties in kaart brengen. Met deze zogeheten pro-ac
tieve fase, waarin wordt gezocht naar verbanden van mensen die van plan zijn
ernstige strafbare feiten te plegen, heeft Justitie nog niets te maken. Het OM
heeft opsporingsmiddelen gebruikt die eigenlijk aan een bijzondere dienst als de
BVD zijn toebedeeld."
Het klinkt als het Ei van Colum
bus. dit revolutionaire idee van
één van de grootste strafrecht-
kenners van het land, prof. m-
r. Th. W. van Veen. Deze voor
malig hoogleraar straffproces-
recht aan de Rijksuniversiteit
Groningen en ex-hoofdredac-
teur van het Vrije Volk, legt zijn
geesteskind deze maand neer in
het juridisch blad Themis.
De problemen rond de opspo
ringsmethoden bij de aanpak
van de georganiseerde crimina
liteit, waar de hele juridische
wereld vorig jaar de buik vol
van had, lijken met deze oplos
sing een stuk minder. Waar Jus
titie verdachten in grote drugza
ken moest laten lopen omdat
binnen de pro-actieve fase fou
ten waren gemaakt met opspo
ringsmiddelen, zou dat in de
toekomst minder voorkomen.
Mits niet het OM, maar de BVD
zich met die eerste fase van de
opsporing bemoeit, daarvoor
verantwoordelijk is en via de
ministeriële verantwoordelijk
heid op kan worden aangespro
ken. En die mogelijkheid is ken
nelijk volop aanwezig.
„Want", legt Van Veen uit, „de
BVD heeft alles in huis om die
criminele bolwerken bloot te
leggen. Zolang zij bestaat is de
ze dienst bezig met wat nu de
pro-actieve opsporing wordt ge
noemd. Er is namelijk geen we
zenlijk verschil tussen het ver
zamelen van gegevens over cri
minele organisaties die onze sa
menleving bedreigen en het
verzamelen van gegevens over
spionage en subversieve acties
die de staat in gevaar kunnen
brengen."
De heisa vorig jaar over opspo
ringsmiddelen, leidend tot een
parlementairejenquête dit jaar,
heeft volgens Van Veen alles te
maken met een grensoverschrij
ding door Justitie. „Er worden
door Justitie bevoegdheden ge
bruikt om strafbare feiten op te
sporen. Die opsporingsbe
voegdheden als afluisteren of
infiltreren gelden voor feiten die
al zijn gepleegd. Ze worden nu
echter ook gebruikt in de pro
actieve fase, als er nog géén
strafbare feiten zijn gepleegd.
Daarmee worden bevoegdhe
den, al dan niet met goedkeu
ring van de Hoge Raad. op een
oneigenlijke manier opgerekt",
meent Van Veen.
Het probleem van ongeoorloof
de opsporingsmethoden is, vol
gens zijn ideeën, makkelijk te
verhelpen. Het openbaar minis-
Van Veen: „De BVD heeft alles in huis om de criminele bolwerken bloot
te leggen". foto anp cormulder
terie zou met die pro-actieve
opsporingsmiddelen gewoon
niets meer te maken hebben en
kan dan dus ook geen fouten
meer maken die bijvoorbeeld
vrijlating van verdachten tot ge
volg hebben. Juist het vrijuit
gaan van de grote jongens door
opsporingsfouten van Justitie
zorgt voor veel maatschappelij
ke commotie.
Van Veen: „De problematiek
rond ongeoorloofde opspo
ringsmethoden zou heel anders
liggen wanneer onder opspo
ring door de politie alleen ge
pleegde strafbare feiten vallen
(onder verantwoordelijkheid en
controle van het OM) en niet
het in kaart brengen van crimi
nele organisaties. Dat gebeurt
dan wel door de politie, maar
onder verantwoordelijkheid van
de twee politieministers."
„Dat biedt bovendien een extra
controlemogelijkheid. We moe
ten niet vergeten dat van alle
verzamelde gegevens over cri
minele activiteiten maar twee
procent wordt gebruikt. De rest
komt nooit bij het OM of de
rechter en wordt dus niet ge
toetst. Toch kunnen bij het in
kaart brengen van criminele or
ganisaties methoden worden
gebruikt die de privacy van
mensen aantast. Dat blijft nu
ongecontroleerd, maar wanneer
anderen (de ministers) verant
woordelijk zijn voor de controle
op de politie bij het verzamelen
van dit soort materiaal en de
bevoegdheden die daarbij wor
den gebruikt, betekent dit een
uitbreiding van toezicht." Van
Veen voegt er nog aan toe dat
opsporingsmethoden altijd op
de wet moeten berusten voor
zover deze inbreuk maken op
de privacy van verdachten.
Van Veen is trouwens s
tegen het moeten laten gaan
van verdachten wegens opspo
ringsfouten of onrechtmatig
verkregen bewijs. „Ik vind datje
alle bewijs, mits wettelijk toege
staan, moet gebruiken. Degene
die dat bewijs op een onterech
te manier heeft verzameld,
moet daarvoor zélf worden aan
gepakt, bijvoorbeeld door disci
plinaire straffen en dus niet de
samenleving. Verdachten mo
gen daarvan in ieder geval nooit
de vruchten plukken."
Hoewel de grens tussen de pro
actieve fase (nog geen gepleeg
de feiten) en de daadwerkelijke
fase van aanhouding en het ge
rechtelijk vooronderzoek (wel
gepleegde feiten of bekende
verdachten) moeilijk blijft, ziet
Van Veen vooralsnog geen an
dere oplossing dan de scheiding
van bevoegdheden. „De BVD
kan altijd gebjuik maken van
het politie-apparaat en heeft
dus mensen ter beschikking. De
controle van die dienst en de
politiemensen die daarvoor
werken, ligt bij de ministers van
binnenlandse zaken en justitie.
In besloten bijeenkomsten
zoals nu ook gebeurt leggen
zij weer verantwoording af aan
een vaste, daartoe gespeciali
seerde kamercommissie. Daar
moet de controle ook liggen en
niet, zoals nu, bij Justitie. Bo
vendien is het OM nu al overbe
last en heeft het onvoldoende
greep op wat er gebeurt binnen
de georganiseerde misdaad. Er
zijn bijvoorbeeld nauwelijks re
laties met buitenlandse opspo
ringsdiensten. De BVD heeft die
in overvloed", aldus Van Veen.
Voor het openbaar ministerie
blijft er, in zijn ogen, werk ge
noeg over. „Die is, met uitslui
ting van andere diensten, be
voegd tot vervolging bij feiten
die gepleegd zijn en als enige
bevoegd vrijheidsbenemende
maatregelen te vorderen. De
pro-actieve opsporing valt daar
vanouds, terecht, buiten", zo
meent de strafrechtkenner.
Zijn ideeën over de scheiding
van machten bij de opsporing
zijn inmiddels aan de Commis
sie Van Traa, die de parlemen
taire enquête dit jaar voorbe
reidde, doorgegeven. Wat er
mee gebeurt is niet bekend.
„Maar het is de moeite van het
bekijken waard", aldus Van
Veen.
DEN HAAG MADELEEN WESSELING
Leden van het Nationale Zapatista Bevrijdingsleger in het Zuidmexicaanse Chiapas, foto»reuter
Persbureau IPS heeft niet aan verwachtingen beantwoord
Nieuws brengen op louter idealistische ba
sis loont niet. Nieuws moet snel, betrouw
baar en relevant zijn. Een persagentschap
dat zulk nieuws niet kan leveren, ongeacht
waar de berichten vandaan komen, heeft
geen bestaansrecht. Dat is de harde conclu
sie bij de aanstaande sluiting van de Neder
landse afdeling van IPS Nederland, waarvan
deze krant tot 1 januari afnemer was.
Pogingen van IPS-hoofdredacteur Holt-
kamp om zijn persdienst te vernieuwen en
beter in te spelen op de wensen van de me
dia, stuitten op onbegrip en onwil. Boven
dien ontbraken daarvoor de middelen,
zoals de laatste jaren bij verschillende ge
sprekken met Holtkamp en zijn medewer
kers is gebleken.
IPS is opgericht uit onvrede over de wijze
waarop de internationale, westerse persbu
reaus de berichtgeving uit en over ontwik
kelingslanden verzorgen. Zo leggen de in
ternationale persbureaus volgens IPS te veel
de nadruk op slecht nieuws uit de Derde
Wereld. Rampen krijgen alle aandacht,
maar het slagen van een ontwikkelingspro
ject of succes bij de oogst ontsnappen aan
de aandacht.
IPS laat daarom medewerkers uit de zoge
noemde Derde Wereld zelf verslag doen
van de gebeurtenissen in hun land en regio.
IPS-Nederland maakt uit dit internationale
aanbod dagelijks een keuze, vertaalt de be
richten en zet ze op het net voor de afne-
Zo worden de ontwikkelingen in, zeg Ki
ribati of Laos, niet door westerse bril beke
ken, maar door 'eigen' ogen. Dat kan inte
ressante verhalen opleveren, mits wel aan
de journalistieke fiormen wordt voldaan. En
daar is het misgelopen. Het net van 1PS-
medewerkers blijkt door uiteenlopende re
denen niet bij machte aan de nieuwshonger
van de, in dit geval, Nederlandse media te
voldoen. Aan de verwachtingen wordt niet
beantwoord.
Eén voorbeeld, daterend uit december
1993. In het arme zuiden van Mexico komt
de inheemse bevolking in opstand tegen de
centrale regering. De indianen, die zich Za
patistas noemen, voelen zich achtergesteld
en gebruiken de toetreding van Mexico tot
het Noordamerikaanse vrijhandels verdrag
(Nafta) om de aandacht te vestigen op hun.
noden.
De berichtgeving van de internationale
persbureaus legt de nadruk op het stand
punt van de Mexicaanse overheid. Hier ligt
bij uitstek een taak voor IPS om de 'andere'
kant van het nieuws te belichten. Helaas,
het is kerstreces en het bureau in Midden-
Amerika is die dagen gesloten.
Hoe het zou moeten, toont een IPS-mede-
werker uit Australië kort daarna. Een Cam
bodjaanse vluchteling probeert de aan
dacht te trekken door de bezoekende Britse
kroonprins Charles aan te vallen. Terwijl de
internationale bureaus schrijven over de
koele reactie van de prins, verhaalt IPS over
het lot van de in kampen gehuisveste Cam
bodjaanse vluchtelingen in Australië.
Niet al het nieuws dat van IPS werd ge
bracht is interessant. Vaak werden verhalen
fijngemalen in de stroom berichten uit ge
bieden en landen die eerder de aandacht
trekken. Een mislukte staatsgreep in Spanje
is voor Nederland van meer belang dan een
coup in, bijvoorbeeld, het nietige Gambia.
IPS streed tegen die ongelijkheid, maar kon
er geen einde aan maken. 'Eigen straat
eerst' blijft voor iedere lezer gelden. De ver
slaggevers konden zich ook niet altijd onaf
hankelijk opstellen. Er zijn maar weinig lan
den in de Derde Wereld die volledige pers
vrijheid kennen. Het door IPS-correspon-
denten aangeleverde nieuws was daardoor
vaak incompleet of oppervlakkig, terwijl
heikele punten onaangeroerd bleven. Re
den voor veel Nederlandse kranten om het
abonnement op de nieuwsdienst op te zeg
gen.
Deze krant behoorde tot de laatste groep,
merendeels regionale dagbladen, die nog
met IPS was verbonden. Maar het laatste
jaar hebben maar weinig berichten de weg
gevonden naar de krantekolommen. Ener
zijds omdat de internationale persbureaus
meer aandacht zijn gaan besteden aan 'tra
ditionele' IPS-onderwerpen. Anderzijds
omdat IPS Nederland door het slinkende
budget een gevolg van het dichtdraaien
vdn subsidiekranen en het verminderen van
het aantal afnemers steeds krapper was
bemand en steeds minder verhalen kon le
veren. IPS had de deur daarmee in feite al
in het slot gegooid. Het idee was goed,
maar in de uitwerking heeft het project
voof wat betreft Nederland gefaald.
HANS JACOBS
WIM STEVENHAGEN
ItPr*-
Zo onstuimig als het conglomeraat van
metaalbedrijfjes onder de naam Bege-
mann tot 1992 groeide, zo hard gaat nu
het mes er weer in. In rap tempo wer
den sindsdien hele bedrijfsonderdelen
verkocht. Maar of dat genoeg is om
weer tot gezonde financiële verhoudin
gen te komen, wordt door menige ana
list betwijfeld. Erger nog, er is buiten de
Van den Nieuwênhuyzens en waar
schijnlijk een enkele bankier in Neder
land niemand meer te vinden die het
gegoochel van de broers Joep en Jeroen
nog kan volgen.
Een paar stukjes van de grote financiële
puzzel zijn wel terug te vinden. Niet ge
noeg om een totaalbeeld van bedrijf en
grootaandeelhouder te krijgen. Maar,
wat misschien ernstiger is, de stukjes
die wel bekend zijn geven zowel samen
als afzonderlijk een niet al te rooskleu
rig beeld.
Op één stukje na misschien. Voor de
hele metaal- en metalektrosector, waar
Begemann nog steeds het grootste deel
van omzet en winst boekt, zijn de voor
uitzichten voor 1995 gunstig. Zo ver
wachten de analisten van ABN AMRO
in 1995 een groei van de kasstromen in
de kapitaalgoederen-industrie met ruim
25 procent on een groei van de winst
per aandeel van meer dan 55 procent.
Maar is dit nu de kurk waarop het be-
drijvenconglomeraat Begemann kan
blijven drijven? Of zelfs kan uitgroeien
tot één van de grote in Europa op bij
voorbeeld het gebied van het openbaar
vervoer? Dat immers is sinds eind jaren
tachtig de grote droom van Joep van
den Nieuwenhuyzen. De overname van
Holec, nu deels weer in de verkoop, was
een onderdeel van die droom. Want al
die tram-, metro- en treinstellen werken
met veel elektrische apparatuur.
De overname van het Oostduitse Wag-
gonbau zou de produktie van de trein
stellen er omheen binnen het concern
brengen. Daarbij is het van belang dat
h is gevestigd in die enorme groei
markt van Midden- en Oost-Europa.
„Nu maken we alleen aandrijvingen
voor treinen. Maar dat willen we uit
breiden, om op korte termijn volledige
treinstellen te kunnen leveren. Een in
dustrie die in een eerder stadium in Ne
derland is afgebouwd. Dat willen we
zelf weer gaan doen, om te beginnen in
Nederland, Engeland en Duitsland", zei
Van den Nieuwenhuyzen ruim vijfjaar
geleden al tegen deze krant.
Een van de grote van Europa moest het
worden, te midden van de Alsthoms,
Siemensen en ABB's. Daarvoor is ijzer-
sterke financiële draagkracht nodig en
die heeft Begemann allerminst. Grote
opdrachtgevers in het openbaar vervoer
wagen zo'n gok waarschijnlijk niet met
Begemann-Waggonbau. Die willen ze
ker weten dat het toeleverende bedrijf
over vijf jaar ook nog gewoon bestaat.
Dat is vermoedelijk ook de reden dat de
verkoper van Oostduitse staatsbedrij
ven, de Treuhand Anstalt, niet verder
wilde praten met Begemann.
Nu heeft Joep van den Nieuwenhuyzen
bewezen uitzonderlijk intelligent en in
ventief te zijn. De Treuhand praat nu
verder met het plotseling uit Amerika
opgedoken investeringsfonds Advent.
In Nederlandse financiële kringen is het
fonds volslagen onbekend. „En daar
zou men ineens interesse hebben in
een Oostduitse wagonfabriek?", zegt
een analist. Niet uitgesloten mag wor
den dat hier belangen achter schuil
gaan die in nauw contact staan met Van
den Nieuwenhuyzen.
Na de veroordeling van Van den Nieu
wenhuyzen in de voorkennis-affaire
rond de reddingspoging van HCS is hij
teruggetreden als directie-voorzitter
van Begemann. Maar ook als 'adviseur'
heeft hij het nog altijd drukker dan alle
andere bestuurders in Breda samen. In
de worsteling om het eigen vermogen
van de onderneming op enigzins accep
tabel niveau te houden, slinkt het con
cern weer net zo hard als het i
groeide in de jaren tachtig.
Een omzet van drie miljard gulden in
1992 heeft Begemann bijna bereikt. Die
drie miljard voorspelde Van den Nieu
wenhuyzen in hetzelfde interview in
1989, toen Begemann een omzet van
slechts 700 miljoen behaalde. 1992
werd inderdaad het topjaar, met een
omzet van 2.751 miljoen. Een jaar later
was dat al ruim 500 miljoen gedaald. In
dat jaar werd Bredero Price (offshore)
verkocht, later gevolgd door Smit
Transformatoren (naar de beurs) en de
grond en de gebouwen van de RDM.
Bovendien ging de Antwerpse Boelwerf
binnen twee jaar failliet.
Met het grote, persoonlijke vermogen
van de grootaandeelhouder zou een
vergelijkbare grafiek zijn te maken.
Noodlijdende bedrijven werden in de
jaren tachtig door de bedrijvendokter
privé opgekocht om, eenmaal winstge
vend, aan het Begemann-conglomeraat
te worden toegevoegd.
Het werkt nu andersom. Zo is bij de
verkoop van Volvo Car St. Truiden aan
Belgische overheidsinstellingen onder
meer overeengekomen dat Joep een
deel van het belang terug zou kopen,
wanneer in april de koers van Bege
mann onder de 114 gulden ligt. Dat
gaat de zakenman vele miljoenen gul
dens kosten, want zo'n stijging van de
huidige ongeveer 33 gulden lijkt uitge
sloten.
Het ligt voor de hand dat het massaal
schuiven met geld en aandelen op dit
moment twee doelen dient. Ten eerste
het oppoetsen van het eigen vermogen
bij het sluiten van de boeken op 31 de
cember. En ten tweede, het vrijmaken
van fondsen om aan particuliere, finan
ciële verplichtingen te kunnen voldoen.
„Het is gegoochel waar Hans Kazan
zich niet voor hoeft te schamen", aldus
een effectenmakelaar in Amsterdam.
AMSTERDAM MARIEN VAN DEN BOS
mvjjb VÓ pmt &ANX ZIM ujeo^ l
VOUWAA^e. LEO EK) ww J
veie ivwmcHAfpij
