De schuurpapier-
rock van Jan James
Kans op nieuw repertoiregezelschap in Utrecht
Wintertuin groeit uit tot literair dubbelfestival
Cultuur Kunst
WOENSDAG 4 JANUAR11995
17
Meer bezoekers Rijksmuseum
Het Rijksmuseum in Amsterdam heeft in 1994 10
procent meer bezoekers getrokken dan het jaar daarvoor. Het
museum telde 1.026.000 mensen. Voor het eerst sinds lange tijd
kwamen er meer Nederlanders dan buitenlanders naar de
kunstschatten kijken. De tentoonstelling Gebed in Schoonheid,
die eind november openging, is door bijna 30.000 mensen be
zocht. De vijftig kunstwerken uit de Middeleeuwen zijn nog tot
en met 26 februari te zien.
André Rieu avondvullend in Ahoy'
Rotterdam André Rieu ziet volgende maand een van zijn harte-
wensen in vervulling gaan. pe Maastrichtse violist en orkestlei
der, die met zowel de singlè 'The Second Waltz' als met het al
bum 'Straus Co' al wekenlang bovenin de Nederlandse hitpa
rades vertoeft, zal op woensdag 8 februari een avondvullend
concert geven in Ahoy'. De voorverkoop van deze co-produktie
van het Nederlands Theaterbureau en het Rotterdamse sportpa
leis begint donderdag 12 januari.
'Variaties' van Litteris bij K &0
leiden Toneelgroep Litteris Sacrum is zaterdag 7 januari te gast
in de Kapelzaal van K O. Regisseur Hein Snijders bewerkte
teksten van de Franse auteur Raymond Queneau tot een stuk
'Variaties op een thema'. Daarin wordt dezelfde gebeurtenis
steeds weer beschreven, alleen de vorm en wijze van uitwerking
verschillen. Eerder gaf Litteris de 'Variaties' al gestalte in het na
bijgelegen Imperium-theater. De voorstelling in de Kapelzaal
begint om 20.30 uur.
Was-schilderingen en andere exposities
leiden Luce van Leeuwen en Josée Bastiaenen schilderen in
was. Deze vorm van kunst beoefenen zij naast andere (schilder
technieken. In Eet-, drink- en kunstlokaal Vooraf en toe aan de
Botermarkt 9 is hun werk tot 1 februari te zien. Beelden van ter
racotta en brons van Alma Polane en schilderijen van Aky de
Zwart zijn van 13 januari tot en met 24 februari te zien op een
expositie bij Fick Makelaardij, Doezastraat 21.
Cyndi Lauper in Utrecht
utrecht De zangeres Cyndi Lauper komt naar Nederland voor
een eenmalig concert. Zij speelt woensdag 1 maart in Muziek
centrum Vredenburg in Utrecht. Lauper had een paar hits: Girls
Just Wanna Have Fun, Time After Time en True Colors. Onlangs
kwam een verzamel-cd uit van Cyndi Lauper met haar hits tot
nu toe: Twelve Deadly Cyns. De kaartverkoop begint zaterdag 7
januari bij de bekende voorverkoopadressen.
Twee concerten Joe Jackson
Rotterdam De Amerikaanse popmusicus Joe Jackson geeft dit
voorjaar voor het eerst in drie jaar twee concerten in Nederland:
woensdag 1 maart in De Doelen in Rotterdam en maandag 6
maart in het RAI Congrescentrum in Amsterdam. Het voorpro
gramma wordt verzorgd door Paul Kelly. Voorverkoop begint za
terdag 7 januari bij de gebruikelijke adressen.
Teylers Museum koopt Barbiers
Dankzij drie belangrijke giften is het Teylers Museum
in Haarlem onlangs in staat geweest een schilderij van Pieter
Barbiers aan te kopen. Deze schilder begon zijn loopbaan, zoals
zovelen, als behangselschilder. Later werd hij bekend om onder
meer zijn duinlandschappen. 'Landschap met boerderij aan een
landweg' is aangekocht ais aanvulling op een serie tekeningen
van Barbiers die reeds in het bezit van het Haarlemse museum
zijn.
Barbiers (1749-1842) vervaardigde dit 'Landschap met
j aan een landweg' in 1819. foto pr/ton van der heide
Europees debuut met 'Last Train
De Amerikaanse Jan James heeft het soort stem waarmee
een beetje winterschilder een seizoen lang kozijnen kan
schuren. Grofkorrelig en rauw. Bij de Nederlandse pla
tenmaatschappij Provoque verscheen onlangs haar de
buutalbum 'Last Train'. Gespierde bluesrock met teksten
over drank en doorrookte nachten. Een kennismaking.
amsterdam peter b
Op de hoes van haar debuutal
bum 'Last Train' oogt de Ameri
kaanse zangeres Jan James als
een lichtekooi uit een klassieke
western. Zo'n dame die per
postkoets in het goudzoekers
stadje arriveert en reeds de eer
ste avond van haar verblijf de
oorzaak is van een massale
knokpartij in de saloon.
In levenden lijve blijkt Jan een
type vrouw van het type 'kloeke
moeke', al verraadt de rauwe, in
knauwend Amerikaans gezon
gen bluesrock op haar plaat, dat
ze het ruige leven kent. De pla
tenmaatschappij benadrukt in
een persbericht dat Jan James
vooral niet met Janis Joplin ver
geleken moet worden.
Tja, zo word je nog eens op
een idee gebracht.
„We schreven dat omdat in
Amerika werkelijk elk artikel
met die vergelijking begon",
zegt de zangeres verontschuldi
gend. „Gelukkig werden hier en
daar ook nog de Rolling Stones
genoemd", valt haar vaste gita
rist Craig Calvert haar bij.
Serveerster
Maar even zo gemakkelijk zou
je Jan kunnen omschrijven als
een wat grofkorrreliger variant
op Melissa Etheridge. „Oh, dat
gebeurt ook regelmatig, hoor. Ik
weet nog goed dat ik bijverdien
de als serveerster en tijdens
mijn werk die allereerste single
van Melissa op de radio hoorde.
Dat was even schrikken. Ze
deed precies waar ik ook mee
bezig was. Ze had het alleen wat
sneller tot een platencontract
geschopt."
Jan James en de lange, don
kere, ruig ogende gitarist Craig
Calvert leerden elkaar kennen
op de middelbare school in De
troit. Met een gitaarkoffer vol
muzikale ideeën en ambities
toog het tweetal enkele jaren la
ter naar Chicago. Ze zochten
spelen in elke kroeg en club die
hen maar hebben wilde. Eigen
songs, géén top-40 werk. De re
acties waren goed en er kon via
bevriende musici en managers
studiotijd geritseld worden. Ze
namen wat songs op en lieten
die zelf op een cd-tje persen dat
bij de concerten verkocht werd.
„Dat had nèt iets meer impact
dan een demo-tape," zegt de
zangeres. Ze heeft gelijk. Het
plaatje kwam via via in handen
van een vertegenwoordiger van
de Nederlandse platenmaat
schappij Provoque, gespeciali
seerd in bluesrock. En ziedaar:
een officiële Europese cd-relea-
se van 'Last Train'.
Mierzoet
In veel van de door het duo Ja-
mes/Calvert geschreven songs
spelen sigaretten, flessen goed
kope wijn en het late nachtelijke
uur een belangrijke rol. „Ach,
dat zal in ieder muzikantenle
ven wel zo zijn. We hebben zo
veel nachten in bars gespeeld.
Dan ga je vanzelf daarover
schrijven."
Opvallend tussen alle stam
pende rock en wiegende ballads
is het countrybluesstuk 'Help
me', compleet met slide-guitar.
Om dat te zingen is ze om twee
uur 's nachts uit haar bed ge
sleurd. „We wilden altijd al zo
iets doen als Thé Stones op 'Let
it bleed'," vult Calvert aan.
En net als bij The Stones
geldt: als er dan opeens een bal
lad gezongen wordt, dan is die
ook meteen mierzoet. Waarom
zijn het toch altijd de ruigste
bands die het sentiment het
meest gesuikerd presenteren?
„Omdat je heel extreem te
werk moet gaan om bij de
diepste diepten van de emotie
te komen," reageert de zangeres
zonder blikken en blozen. Craig
Calvert staat op en pakt zijn
zonnebril van tafel. Het duo
moet naar een radiosessie. Jan
staat ook op en pakt haar zon
nebril mét grote ronde glazen.
Waarom moét ik nu opeens
toch weer aan Janis Joplin den
ken?
Jan James, een grofkorrelige variant van Melissa Etheridge, wil vooral niet n
Bij het hoofdgezelschap van
het Nederlands Danstheater,
NDT 1, beleeft de choreografie
Kaamos van de uit Israël af
komstige choreograaf Ohad
Naharin op 12 januari in het
Haagse AT&T - Danstheater
haar wereldpremière. Daar
naast brengt NDT 1 in zijn
nieuwe programma Composi
tie van Hans van Manen en Ti
ger Lily van Jiri Kylian, de artis
tiek leider van het NDT.
Wereldpremière Kaamos bij Danstheater
De twee laatste baletten zijn
geïnspireerd op de schilder
Piet Mondriaan, die vijftig jaar
geleden in New York overleed.
Zij gingen tijdens het Holland
Festival in juni in première.
Sinds 1987 is Naharin regel
matig gastchoreograaf bij het
Haagse gezelschap geweest.
Hij werd opgeleid bij de Bats-
heva Dance Company, die in
1964 door Martha Graham is
opgericht. Sinds 1990 is hij ar-
tistiek directeur van dit gezel
schap. In april brengt dit gezel
schap de produktie Anaphase
in het Amsterdamse Muziek
theater.
Naharin probeert
zijn
werk verbindingen met het on
derbewuste te leggen en wil dat
het publiek dat zonder nadere
uitleg ondergaat. Kaamos is het
Finse woord voor de duisternis
van de wintermaanden. De
choreografie staat op hiervoor
speciaal gecomponeerde mu
ziek van de 20-jarige Israëli
sche componist Ivri Lider.
Voor Compositie heeft Van
Manen muziek gebruikt van
John Adams en Morton Feld-
man. Tiger Lily wordt gedanst
op muziek van John Gage,
György Kurtag, Anton Webern
en Johann Sebastian Bach. Uit
voerenden zijn het Nederlands
Balletorkest onder leiding van
Howard Williams en Paul Co-
nelly en het Arnold Quartett.
Dagmar Kilian treedt als solist
op in Eros Piano van John
Adams.
Met een boottochtje tussen de twee ste
den Arnhem en Nijmegen, opgeluisterd
door de dichters drs. P en Jean Pierre Ra-
wie, opent op zondag 5 februari De Win
tertuin, het literair festival dat alleen al
door zijn lengte van een week is uitge
groeid tot het grootste in zijn soort in
Nederland. Een week lang treden tiental
len Nederlandse schrijvers en dichters
op vier lokaties in de beide steden op.
Eén van de hoogtepunten wordt de
scholierendag, waarop 1000 middelbare
scholieren hun favoriete schrijvers kun
nen zien optreden en met hen in gesprek
kunnen gaan. Het tweejaarlijkse festival
begon in 1991 als een Arnhemse aange
legenheid, maar is inmiddels u
tot een volwaardig dubbelfestival met
dag- en avondprogramma's. Het aandeel
van Nijmegen is ditmaal zelfs iets groter
dan dat van Arnhem.
Volgens Wintertuin-directeur Koop
man wordt deze derde editie de meest
'literaire' van het festival. Hoewel hij
trouw gebleven is aan het uitgangspunt
dat de literatuur „niet alleen 'kaal', maar
ook verbeeld, verklankt en gedramati
seerd" aan bod moet komen, spreekt
Koopman van een „bij uitstek schrij
versfestival". Eén van de uitgangspunten
is daarbij het herdenkingsjaar dat 1995,
'vijftig jaar na dato', gaat worden. „Ik wil
bekijken wat deze vijftig jaar aan litera
tuur hebben opgeleverd en ook hoe het
literaire landschap er nu bij ligt", zo zegt
hij. Volgens Koopman wordt dat land
schap nog steeds gedomineerd door de
„grote drie of vier, eventueel uit te brei
den tot de grote zes."
Drie van de 'reuzen' van de na-oorlog-
se literatuur komen naar De Wintertuin;
Hugo Claus, W.F. Hermans en Harry
Mulisch, die ieder tijdens een aan hen
gewijde avond aan bod komen. Volgens
Koopman is er onder die literatuur-top
een divisie van sub-toppers, die hij ook
naar Arnhem en Nijmegen haalt. Het
gaat dan om schrijvers als A.F. Th. van
der Heijden, Joost Zwagerman en Ro
nald Giphart. Andere schrijvers en dich
ters die De Wintertuin aandoen zijn on
der anderen Anneke Brassinga, Rutger
Kopland, Carla Bogaards, Freek de Jon
ge, Yvonne Keuls, Tim Krabbé, Thomas
Rosenboom, Jan Kal, Jaap Harten, Neel-
tje Maria Min, Simon Vinkenoog, Henk
van Woerden, Esther Jansma en Anne
Vegter. Volgens Koopman zijn ze mede
geselecteerd op het criterium dat „ze het
goed op het podium moeten doen". Tij
dens het festival worden worden twee
prijzen uitgereikt. De eerste is de literaire
prijs van de provincie Gelderland. De
opdracht van dit jaar was daarvoor het
schrijven van een brief naar of namens
de duivel. Ook de Johnny van Doornprijs
wordt tijdens De Wintertuin uitgereikt.
De eerste prijs voor 'performing poets'
ging twee jaar geleden naar Simon Vin
kenoog.
Door komst Dirk Tanghe bij PaardenKathedraal
utrecht
nith
De aanstelling van Dirk Tanghe
(38) per 1 januari 1996 tot artis
tiek directeur van de Paarden
Kathedraal in Utrecht kan een
aanzet inhouden tot de vorming
van een nieuw gesubsidieerd
repertoiregezelschap voor Mid
den Nederland. Die mogelijk
heid sluit Arie Doeser, voorzitter
van de sollicitatiecommissie al
lerminst uit.
„Utrecht is daar best aan
toe," zegt hij volmondig. „Het
zal geen groot ensemble wor
den in de trant van Toneelgroep
Amsterdam of Het Nationale
Toneel, want Dirk Tanghe werkt
het liefst met een kleine vaste,
kern van spelers."
Dit is echter niet de voor
naamste reden waarom de
Vlaamse regisseur is uitverkoren
tot opvolger van Aram Adriaan-
se, die samen met Aus Greida-
nus de leiding gaat overnemen
van Erik Vos bij De Appel. Arie
Doeser: „Je hoeft maar zijn re
gies van bijvoorbeeld 'Romeo
en Julia' en 'Nora' te noemen
om te beseffen wat voor een
groot talent hij is. De straks
door hem in Utrecht gemaakte
voorstellingen zullen beslist een
grote landelijke uitstraling heb
ben." Dirk Tanghe heeft al eer
der te kennen gegeven cjat hij
bij het Vlaamse gezelschap Mal-
pertuis weg wil om ergens an
ders opnieuw te beginnen en
tegelijkertijd te kunnen beschik
ken over een eigen 'speelhuis'.
Twee produkties
Een van de bestaande taken van
theaterwerkplaats- is het
Dirk Tanghe moet PaardenKathedraal landelijke uitstraling geven.
stimuleren en/of produceren
van jeugdtheater. Die doelstel
ling blijft gehandhaafd. Mini
maal regisseert Dirk Tanghe per
twee produkties. Een
ervan is een familie-voorstelling
die lang achtereen in de Mane
ge, het theater van de Paarden
Kathedraal wordt opgevoerd.
Voorts zal hij projecten begelei-
den op het gebied van jeugd
theater. Al eerder heeft hij zich
met succes op dit terrein bege
ven, zoals onder meer gebleken
de voorstelling 'Jungle
foto gpd/jutka rona
Book'.
Het andere door hem geregis
seerde stuk is een reisvoorstel-
ling. Behalve overal in Neder
land zal het tevens in Vlaande
ren worden gespeeld. Gedacht
wordt om de première in de
Utrechtse Stadsschouwburg te
laten plaatsvinden, gevolgd
door een reeks opvoeringen
daar.
De wens van Dirk Tanghe om
zich te laten bijstaan door de
Utrechtse regisseur Jan Erik
Hulsman is ingewilligd. Hij
heeft al vaker met hem samen
gewerkt, onder meer in 'Ham
let' als jubileumproduktie in
1991 van de Utrechtse Stads
schouwburg.
Menso Carpentier Alting, direc
teur van de Utrechtse Stads
schouwburg, vindt dat Utrecht
bij wijze van spreken de vlag
moet uithangen omdat „ie
mand van dat kaliber in die stad
wil komen werken. Ik heb be
grepen dat hij straks bij de Paar
denKathedraal ook reisvoorstel-
lingen gaat maken. Wij willen
dolgraag die produkties in de
Stadsschouwburg hebben. Ook
zijn we bereid daar faciliteiten
voor te verlenen. Tanghe kan zo
nodig hier repeteren."
En over de grilligheid van
Dirk Tanghe: „Het is te hopen
dat de subsidiënten een klimaat
weten te scheppen, waarin hij
creatief goed kan gedijen en
waardoor zijn artistiek leider
schap bij De PaardenKathedraal
van duurzame aard zal zijn. Ja,
wie weet is het een eerste opzet
naar een vast gesubsidieerd re
pertoiregezelschap in Utrecht.
In elk geval zal met zijn komst
de PaardenKathedraal een nog
grotere landelijke uitstraling
krijgen dan die voorziening nu
al heeft."
Nieuw portret
koningin
in de maak
DEN HAAG ANP
De Rijksvoorlichtingsdienst
(RVD) heeft vijf Nederland
se kunstenaars uitgenodigd
om een portret te maken
van koningin Beatrix. Het is
geen competitie. Als alle vijf
de inzendingen goed ge
noeg worden bevonden,
komen ze ook alle vijf in
omloop. De koningin, die
zeer veel verstand heeft van
kunst, beslist zelf mee.
Bij de inhuldiging van de
koningin, bijna vijftien jaar
geleden, werd een zeefdruk
van Marte Röling in om
loop gebracht. Het portret
werd endrm populair.
Vooral min of meer open
bare instellingen schaffen
zich graag een afbeelding
van de koningin aan.
De RVD wil niet zeggen
welke vijf kunstenaars in de
weer zijn om een nieuw
portret van de Nederlandse
vorstin te vervaardigen.
„Het zou sneu zijn als hun
werk dan niet wordt geko
zen", aldus een woordvoer
ster. Van de kunstenaars is
bekend dat ze in elk geval
portretten kunnen schilde
ren en dat hun werk zich
leent voor reproduktie. Ver
der worden geen al te wilde
beeltenissen verwacht, om
dat de portretten voor een
groot publiek herkenbaar
moeten zijn. De werken
moeten verder niet al,te
zeer aan trends onderhevig
zijn.
Gulle gift
voor Museum
van het Boek
DEN HAAG ANP
Het Museum van het Boek in
Den Haag heeft een collectie
van drieduizend buitenlandse
boekbanden in bezit gekregen
door een schenking van de Am
sterdamse verzamelaar A.S.A
Struik, oud-directeur van Sam-
som-uitgeverij, aan de Staat. Di
recteur dr. Ton Brandenbarg
van het sinds 1 januari verzelf
standigde museum beschouwt
de schenking als een waarde
volle aanvulling op zijn collectie
van vooral Nederlandse indus
trieel vervaardigde boekbanden.
De geschonken verzameling
is bijna 200.000 gulden waard,
aldus Brandenbarg. De vroegste
boeken, die bijzonder zijn door
hun ontwerp, uitvoering of on
derwerp, dateren van eind 19e
eeuw. Zij komen voornamelijk
uit Engeland en Duitsland,
maar er zijn ook voorbeelden
uit landen als Frankrijk, Italië en
Spanje bij.
Struik heeft jarenlang stad en
land afgereisd en anitiquaren in
binnen- en buitenland bezocht
om zijn collectie bijeen te bren
gen. Een aantal jaren geleden
heeft hij het Nederlandse deel
van zijn verzameling al ge
schonken aan de bibliotheek
van de Unversiteit van Amster
dam.
Plaquette voor
Oscar Wilde
op West End
De flamboyante 19e eeuwse to
neelschrijver Oscar Wilde is gis
teren geëerd met een plaquette
op hel Royal Theatre in West
End, het theaterdistrict in Lon
den. Daar had honderd jaar ge
leden de première van zijn to
neelstuk Een Ideale Echtgenoot
plaats.
De onderscheiding betekent
tevens eerherstel voor de homo
seksuele dramaturg, die in 1895
werd veroordeeld wegens
„onzedelijk gedrag en sodo
mie". Ondanks de weigering
van de Britse regering om hem
posthuum pardon te verlenen,
vallen Wilde dit jaar verscheide
ne eerbelonen te beurt. „Hij
was een briljant en geestig
man", zei de Britse acteur sir
John Gielgud, die de plaquette
onthulde.
Wilde (1856-1900) choqueer
de de Victoriaanse samenleving
door zijn relatie met Ixtrd Alfred
„Bosie" Douglas, de zoon van
de markies van Queensbury.
Nadat de markies hem bij de
autoriteiten had aangegeven,
werd Wilde tot twee jaar
dwangarbeid veroordeeld. Twee
jaar later overleed hij in Parijs.
Nakomelingen van zowel Wilde
als Bosie woonden de ceremo-
