Natuur loopt gevaar door
vraag naar planten
Belgen hebben 'de daver': drie pintjes al te veel
Laat de rechter
de goede baas
maar belonen
Feiten &Meningen
Personeel vans
Bavaria is k
niet ziek meeP
VRIJDAG 30 DECEMBER 1994
NIEUWSANALYSE
De verzekeraars zien donkere wolken: als
de tendens doorzet om werkgevers veel
vaker aansprakelijk te stellen voor de
doorbetaling van door een ongeluk of be
roepsziekte getroffen werknemers, wordt
de verzekering voor veel bedrijven vrijwel
onbetaalbaar. Het is echter een donkere
wolk die het zicht op de zon erachter be
neemt. Met toenemende aantal rechtsza
ken zorgt er vooral voor dat de rekening
voor arbeidsongechiktheid steeds meer te
rechtkomt op de plaats waar hij hoort: bij
de werkgevers die slecht voor hun perso-
neel zorgen.
Onderzoek heeft aangetoond dat in on
geveer zeven van de tien bedrijven de ar
beidsomstandigheden beneden de maat
(van de Arbo-wetten) zijn. Werkgevers lig
gen daar echter niet wakker van. Sterker
nog: betere arbeidsomstandigheden kost
ten lot voor kort alleen maar geld. Duur
dere rugvriendelijke stoelen verdienden
zich immers op geen enkele manier terug.
Want of een bedrijf nu goede stoelen had
(en daardoor minder zieken en arbeidson
geschikten had dan de collega met goed
kopere rugkrakers), maakte voor de socia
le premies niets uit. Met de invoering van
de bepaling dat werkgevers de eerste we
ken ziekengeld zelf moeten betalen, is
daarin al een verandering gekomen. De
werknemer die een paar weken plat moet
om de gehavende rug te laten bijkomen,
komt sinds ruim een jaar wél voor reke
ning van hét bedrijf. Bovendien betalen
bedrijven met minder ziekteverzuim sinds
enige tijd ook minder ziektewetpremie.
Het effect: een opmerkelijke daling van
het ziekteverzuim.
De veel strengere keuringscriteria in de
WAO lijken nu indirect het zelfde effect te
krijgen. Belandde vroeger een werknemer
in de WAO, dan was daarmee voor de
werkgever veelal de kous af. Slechts rela
tief weinig stapte een werknemer naar de
rechter voor een aanvulling op de redelijk
riante WAO-uitkering. Immers, bij een be
drijfsongeval is uiteindelijk in veel geval
len ook de werknemer deels schuldig door
bijvoorbeeld even niet goed uit te kijken.
Het inkomensverlies door de arbeidsonge
schiktheid is dus eigenlijk mijn verdiende
straf, redeneerde de werknemer vaak.
Nu door de veel strengere keuringen
veel werknemers een veel lagere of zelfs
helemaal geen WAO-uitkering meer krij
gen, wordt de financiële klap van het on
geluk zo groot dat werknemers het 'eigen
schuld, dikke bult' niet meer (kunnen)
volgen. Ze vinden daarbij de wet vaak aan
hun zijde, die volgens FNV-rechtsdeskun-
dige Vlaardingerbroek 'redelijk ruime' ver-
haalsmogelijkheden biedt. Alleen als de
werknemer door 'grove schuld' of 'bewus
te roekeloosheid' een ernstig ongeluk op
het werk krijgt, hoeft hij nergens op te re
kenen, zo heeft de Hoge Raad herhaalde
lijk uitgesproken.
Het kabinet wil net als bij het ziektever
zuim de rekening voor arbeidsongeschikt
heid veel meer dan nu bij.de schuldige(n)
gaan leggen. Met ingang van 1996 komt
de WAO-premie voor rekening van de
werkgever en gaat de premie bovendien
afhangen van het aantal werknemers dat
i arbeidsongeschikt raakt. Voor de 'slechte'
werkgever vormen de veel hardere keu
ringscriteria nu nog een ontsnappingsluik:
ook al krijgt een werknemer een ongeluk
waardoor hij zijn werk niet meer kan
doen, dan nog krijgt de man of vrouw des
ondanks veelal geen WAO-uitkering om
dat hij in theorie nog ander werk kan
doen. Maar als die werknemers hem via
de rechter aansprakelijk gaan stellen voor
de financiële ellende waarin ze na hun on
geval terecht komen, dan smijt de particu
liere WA-verzekeraar straks het ontsnap
pingsluik met een klap dicht door de pre
mie fiks te verhogen.
Dat de WA-premie onbetaalbaar wordt,
lijkt vooralsnog een nogal boude bewe
ring. Wat echter wél zeker is, is dat het
veel aantrekkelijker wordt voor de 'slechte'
werkgever om die rugvriendelijke stoelen
toch maar aan te schaffen. Want doet hij
dat niet, dan krijgt hij de rekening gepre
senteerd. Via een hogere WAO-premie,
maar ook via een hogere WA-premie. Laat
de rechter dus de slechte werkgevers maar
aanpakken en op die manier tevens de
goede belonen.
sjaak smakman
Zuidafrikaanse 'toverdoktersde markt op met medicinale planten
Als Philip Sobantu Kubukeli door de botanische tuinen van Kirstenbosch loopt, kijkt hij met een
andere blik dan de gemiddelde bezoeker. Iedere plant zegt hem wat: de ene helpt tegen huidziek
tes, de andere tegen hoofdpijn en een derde werkt bij darmproblemen. Hij breekt een paar grote
groene zaaddozen van een leliesoort af en zegt met overtuiging in zijn stem: „En deze bescher
men tegen kogels".
I lij ziet onze twijfelende blik en glimlacht.
Hij kent de ongelovige blik van de wester
ling bij die laatste opmerking. Maar deze
plant werkt, bezweert hij. En hij vertelt een
verhaal, waar gebeurd zegt hij erbij, over
een groep Xhosa die ooit4besloten hun
voorvaderlijke land terug te nemen.
Ze werden aangevoerd door een man die de
bijbelcitaten over Israël als land van melk
en honing als profetie voor hun stamgebied
uitlegde. Ze molken de koeien van de Afri
kaner boer als waren het hun eigen en aten
de honing uit zijn raten. Toen de boer met
zijn mannen kwam om hen te verjagen,
smeerden de Xhosa zich in met medicijn,
gemaakt van verpulverde lelie-zaaddozen.
,,En zijn kogels veranderden in water. Bij ie
der schot klonk er niets anders dan een
spletsj-geluid".
Westerse twijfel over dergelijke wonderen
hebben mensen als Kubukeli aan de nega
tieve naam 'toverdokter' geholpen. Maar de
meeste zwarte Zuidafrikanen gaan, zelfs als
ze niet geloven in medicijnen die tegen ko
gels werken, naar mensen als hij toe voor
alledaagse zaken als kiespijn, koorts of ruzie
met de voorvaderlijke geesten.
VOORVADERLIJKE GEESTEN
Kubukeli is een sangoma, een van de ruim
200.000 traditionele genezers in Zuid-Afri-
ka. Voor 95 procent van de zwarte bevol
king zijn sangoma's de eersten tot wie ze
zich wenden om hulp, zelfs in wijken als
Soweto. En in veel dorpen zijn ze de enige
medische voorziening. Ze helen wonden,
zetten botten en doen dingen waar wester
se genezers zich niet mee bezighouden: ze
bannen kwade bezweringen uit en raadple
gen de voorvaderlijke geesten die in de Afri
kaanse godsdiensten een cruciale rol spe
len.
De belangrijkste basis voor hun medicijnen
zijn planten: wortels, bladeren, takken,
boomschors, die als poeder, als aftreksel of
als rook aan de patiënt worden toegediend.
Er worden ook dierlijke produkten gebruikt:
•slangen, schildpadden en insekten. Sommi
ge duistere figuren die door gerespecteerde
sangoma's als bedriegers worden afgedaan,
gebruiken zelfs menselijke organen. Maar
planten zijn de hoofdzaak. Niet voor niets is
betekent nuti, het Zuluwoofd voor medi
cijn, gelijktijdig ook boom.
Het grote probleem is, dat die planten in
het wild worden gezocht. Door de enorme
bevolkingsgroei in de tweede helft van deze
eeuw en de trek naar de stad dreigt de tra
ditionele geneeskunde ernstig in botsing te
komen met de natuurbescherming. Som
mige populaire planten, zoals de wilde
gember., de peperbast en verschillende cy-
caden, zijn inmiddels vrijwel uitgeroeid.
MEDICIJN PLANTEN
Het is een probleem dat Kubukeli volledig
onderkent. De druk van de traditionele ge
neeskunde op de natuur is groot, mede om
dat de planten niet alleen door sangoma's
worden verzameld, maar ook door handela
ren. Die weten vaak wel dat een bepaald
kruid tegen hoofdpijn werkt, maar hebben
geen idee wat de beste tijd van verzamelen
en de minst schadelijke wijze van oogsten
is. Als gevolg daarvan zie je vooral in de
buurt van grotere steden soms de trieste
aanblik van een rij stervende bomen die
volledig van hun bast zijn ontdaan.
Voor de Kirstenbosch-tuinen bij Kaapstad
was dat een van de redenen om samen te
gaan werken met de sangoma's en een pro
ject te starten voor de aanbouw van tradi
tionele medicijnplanten. Enkele weken ge
leden werd de eerste kruidentuin aange
plant in de zwarte woonwijk Langa. En Ku
bukeli heeft grootse plannen voor zijn eigen
wijk Khayelitsha. Daar kunnen medicinale
planten en bomen bovendien bijdragen aan
de groenvoorziening, die volkomen ont
breekt.
Niet alle traditionele genezers voelen overi
gens voor het plantenproject. Er zijn er, die
Kruidenhandel op een Zuidafrikaanse markt.
vrezen dat gekweekte planten minder
krachtig zijn dan wilde. Scholing en voor
lichting zijn volgens Kubukeli van groot be
lang om over dergelijke vooroordelen heen
te komen.
NATUURBEHOUD
Voorlopig is natuurbehoud de belangrijkste
drijfveer voor het project. „Maar gekweekte
planten kunnen op den duur ook commer
cieel interessant zijn", aldus Gill Scott, een
van de onderzoeksters van Kirstenbosch. Zij
kent Kubukeli al sinds 1988. Ze zocht des
tijds contact met hem, omdat ze als voor
malig apothekeres zeer geïnteresseerd was
in de medicinale kant van de traditionele
geneeskunde. „Daar was van overheidswe
ge geen enkele belangstelling voor, want
onder de apartheid speelde de traditionele
geneeskunde natuurlijk geen enkele rol in
het beleid. Ik was bang dat op den duur veel
kennis verloren zou gaan".
Er is al veel kennis verloren gegaan, met na
me op de VVestkaap, vertelt ze. „De Kaap
heeft een heel eigen plantengroei, met veel
planten die alleen hier voorkomen. Oor
spronkelijk werd dit gebied bewoond door
de Hottentotten. Zij kenden de werking van
de verschillende planten en een deel van
die kennis leeft voort onder de Kaapse
kleurlingen, die van de Hottentotten af
ar een groot deel is verloren
Scott is ervan overtuigd dat de meeste plan
ten die Kubukeli gebruikt, daadwerkelijk
een medicinale werking hebben. En die
overtuiging wordt gedeeld door de pharma-
ceutische industrie, die zich wereldwijd
steeds meer is gaan toeleggen op onderzoek
naar planten die in de traditionele genees
kunde worden gebruikt.
AUTEURSRECHT
De industrie heeft ook de middelen om
planten op hun medische waarde te testen.
„Het gevaar is alleen dat de bedrijven er
met de winst vandoor gaan, zonder dat de
traditionele genezers en de volkeren die de
kennis oorspronkelijk hebben geleverd er
een cent wijzer van worden. Er zou eigenlijk
een soort 'auteursrecht' op kennis over ge
neeskrachtige planten moeten komen".
Zuid-Afrika telt in totaal 25,000 planten
soorten, 2,5 keer zoveel als heel Europa sa
men. Sommige soorten komen alleen maar
voor op een enkele berghelling, een bepaal
de boerderij in de woestijn. Het is aan de
ene kant een zeer kwetsbare flora, aan de
andere kant biedt die natuur een enorme,
voor een groot deel nog onontdekte schat
kamer aan geneesmiddelen. „Het is belang
rijk dat iedereen het commerciële belang
van onze plantenrijkdom inziet, want dat is
de enige motivatie om er echt wat aan na
tuurbehoud te doen".
Kubukeli en Scott constateren gezamenlijk
dat de blanke boeren op dit moment eerder
inzien dat er geld te verdienen valt met het
kweken van medicinale planten dan de
zwarte bevolking. „Mijn eigen vrouw klaagt
over de kruiden die ik in mijn tuin aan
plant", zegt Kubukeli, „Ze vindt dat we er
beter groente neer kunnen zetten".
Maar Kirstenbosch wordt de laatste tijd
steeds vaker gebeld door blanke boeren, die
van de eenzijdige landbouw af willen en
zich afvragen of ze niet op geneeskrachtige
planten kunnen overschakelen.
kaapstad runa hellinga
Da
ïerv
[e b
jent
correspondent
Nederland ziek? Sinds 1 januari v
zelfs het Centraal Bureau voor de Sta- j!
tistiek (CBS) niet meer hoe het ziekte- F'"'
verzuim ervoor staat. Maar uit losse be
richten blijkt dat het hard is teruggelo- Gl
pen. Bij Bavaria zelfs 'verbazingwek
kend hard', zegt bestuursvoorzitter &en.
Swinkels van de Brabantse bierbrouwef°r
rij.
op<.
ier jaar tijd liep het verzuim terug Het
van 11 procent tot 5,4 en in het afgelo-ml)
pen jaar halveerde het nog eens bijna enk
tot 3 procent. Het geheim: „Zorg dat jekor
geen mensen in dienst hebt die het niegez
zo nauw nemen en stop er tijd in om Üe f
iedereen lekker in zijn vel te laten zit
ten. Verzuimbestrijding is een proces
tussen mensen, dat vergt zorgvuldig-
heid." ben
Bavaria (727 werknemers, produktie 5 v,ar
miljoen hectoliter) is net als de meeste em
grote bedrijven al sinds jaar en dag 'ei*5er
gen-risicodrager' en betaalt de hele Le
Ziektewet zelf. Waarschijnlijk om die pe
reden is er in de grotere bedrijven ook we
veel meer actie ondernomen tegen ,jrj(
ziekteverzuim dan in het midden- en L
kleinbedrijf. „Als je het allemaal zelf em
moet betalen ga je vanzelf wel inzien eei
hoe ontzettend hoog de kosten zijn", ^ei
zegt Swijikels. vai
Tien kilometer ten noordoosten van
Eindhoven torent de brouwerij hoog uiL
boven het vlakke land: 25 hectare fa- lx
brieksterrein met hoge bakstenen mu-
ren. Vier van de vijf auto's op de toe-
gangsweg naar Lieshout slaan vóór hetPf
dorp af.naar de brouwerij. In Lieshout ^'l
draait het om Bavaria: de bewoners SIC'
werken er, directie en personeel ont- J™
moeten elkaar in het café, bij de schut-''8'
terij, de voetbalclub en de fanfare. Hetre
is die onderlinge verbondenheid, die
krachtig heeft meegeholpen het ziekte-^
verzuim te verkleinen, legt Swinkels uit,
„Het gaat er bij ons echt Brabants aan det
toe, het is hier eigenlijk één grote fami- oo
lie." Het bedrijf telt alleen al zestien di-ige
recteuren met de achternaam Swinkels,af^
In 1989 was het ziekteverzuim niette- ,D€
min op 11 procent beland, waarbij het co
eigen produkt volgens Swinkels overi- he
gens geen rol van betekenis speelde, isté
„Hebben wij wel de juiste mensen in stt
dienst, vroegen wij ons af', zegt Swin- iov
kels. „Kunnen ze hun taak wel aan? We de
realiseerden ons dat de selectie al moet
beginnen bij de aanstelling. Mensen |j
met een kennisachterstand hebben we |1J
bijvoorbeeldbijgeschoold."
Een commissie 'milieuzorg' ontfermde[-y
zich over de arbeidsomstandigheden
en bepaalde voortaan welke stoelen hef;
lekkerst zaten en moesten worden ge- s
kocht. Het GAK stemde toe in de aan- I-
wijzing van een vaste arts voor Bavaria,
die spreekuur hield in de brouwerij. j.
„Als iemand tegen onze eigen GAK-arts c
zegt: ik werk aan lijn twaalf, dan weet
die man dat het om een blikkenlijn gaar'1
en hoe het er daar aan toe gaat. De
band tussen werknemer en arts wordt
dus hechter en dat werkt efficiënter."
De managers namen de integrale ver- a
antwoordelijkheid over ziekte en ver- tii
zuim over van Personeelszaken. De be- vt
doeling: directe analyse ('Hé, Jansen is k<
al voor de derde keer achter elkaar ziek di
op woensdag') en verscherping van het ai
toezicht. Bijvoorbeeld door 'verzuimge- d
sprekken' na de derde ziekmelding. o
Sinds 1993 geeft Bavaria de werkne- tt
mers tien extra verlofdagen per jaar. h
Een ziekmelding kost echter een vrije
dag. De dagen die aan het einde van
het jaar overblijven, kunnen worden in
gebracht voor vervroegde pensionering, U(
VUT, of een hogere pensioenuitkering.
Resultaat: eind '93 was het ziektever- v
zuim gehalveerd tot 5,4 procent.
De halvering die er dit jaar nog eens op g
volgde, tot 3 procent, maakt Bavaria |j
wel toteen buitengewoon witte raaf. v
Swinkels: „Het spreekuur van de GAK- z
arts op de fabriek was eigenlijk tegen de
regels. Maar het GAK was vooruitlo- t|
pend op de privatisering bereid met
ons mee te denken. Er is veel negatieve
berichtgeving geweest over de bureau
cratie bij het GAK, maar ze zaten al op
de goede weg".
„DeARBO-wet (Arbeidsomstandighe
denwet, red.), ik zal dat heel eerlijk zeg
gen, interesseert me als ondernemer ei
genlijk niet. De wetgeving leidt er alleen
maar toe dat mensen op de rem trap
pen. Als goed ondernemer moet je zelf
op je arbeidsomstandigheden letten.
Verzuim is een kostenpost die gewoon
niet is waar te maken. Verbetering
dwing je niet af via een wet."
eindhoven fred van essen
Deze feestdagen zijn de bellen gaan
rinkelen bij de Belgen. De '0,5 promil
le-psychose' heet de heftige reactie op
de invoering van een hogere borreld
rempel voor automobilisten. Verkeers
minister Di Rupo is daar zo van ge
schrokken dat hij nu al praat over lage
re boetes.
Aan de toog en de dis van onze zuider
buren is de verlaging van het aantal
pinten waarmee men straffeloos achter
het stuur kan plaatsnemen, het gesprek
van de dag. Tijdens zijn traditionele
Kersttoespraak speelde koning Albert II
ook in op de trend. Rijdt niet onder in
vloed, was zijn belangrijkste bood
schap aan het volk en met name aan
de jongere onderdanen.
Begin deze maand werd de strafwetge
ving in het land der bieren verscherpt
om het schrikbarende aantal verkeers
ongevallen terug te brengen. Het do
dental van twaalf dat na de kerstijzel
grote koppen vormde in de Nederland
se kraiïten, vindt men in België na ie
der weekeinde terug op achterpagina's.
Op de twee belangrijkste ver
keersaders, de E 40 en E 17, vielen de
afgelopen vijf jaar meer doden dan bij
de ramp met de Herald of Free Enter
prise: 277.
Vooral bij de ongelukken in het week
einde speelt alcohol een grote rol.
Daarom werd de rijkswacht het afgelo
pen jaar uitgerust met blaaspijpen en
op pad gestuurd voor Wodca-acties
(Weekend Ongevallen Door Controles
Aanpakken). Mede onder invloed van
de koninklijke verkeersveiligheidslobby
kwam daar een strengere wetgeving
bij. Automobilisten met meer dan 0,5
promille alcohol in hun bloed zijn
sinds 1 december strafbaar (voorheen
bij 0,8 promille) en de boetes zijn tege
lijkertijd fors opgetrokken.
In het nieuwe jaar komt er nog een
schepje bovenop voor degenen met
een flinke snee in de neus. Ze gaan
40.000 tot 400.000 frank betalen, zo'n
2.200 tot 22.000 gulden. Minister Elio
di Rupo poogt daaraan te tornen, maar
niet eerder dan rond Pasen, als het ad
vies van een nationale commissie klaar
is, zal een nieuw debat Volgen.
Het effect van de maatregelen is voor
alsnog niet uitgebleven, al durft geen
enkele politie-officier uitspraken te
doen over de 'houdbaarheid' op lange
re termijn. Vooral in de Belgische hore
ca is 'de reflex van de consument'
merkbaar, zegt een woordvoerder van
de bierbrouwers. De omzet van alco
holische versnaperingen is er met 10
tot 25 procent gekelderd, schat hij. Uit
baters klagen steen en been: De klan
ten 'hebben de daver op het lijf. Res
taurateurs constateren dat de gast het
aperitief en de tweede fles wijn achter
wege laat en dat scheelt al gauw 55 gul
den per tafel. Ondernemers in Brugge,
die spreken van 'een halvering van in
komsten', hebben busjes ingezet om
hun klanten te vervoeren.
Ook bij de supermarkten is de 'psycho
se' merkbaar. De Stella's, de Maesen en
andere pilseners blijven langer in de
schappen staan. Flet betekent voor
sommige producenten een verlies aan
inkomsten van naar schatting 10 pro-
Maar er is ook goed nieuws. Het alco
holarme en -vrije gerstenat is in op
mars in het land der bieren. Zelfs klei
ne traditionele brouwerijen zijn al in
dat gat gesprongen en komen met bie
ren die 'dezelfde gewaarwording als
een tapje opleveren'.
Ook de taxichauffeurs profiteren ervan.
'Glaasje op, laat je rijden' is het nieuwe
devies van de Belgische stapper. Het
aantal ritten tijdens weekeinden is in
uitgaancentra zoals Antwerpen met 10
tot 20 procent gestegen. Een creatieve
ondernemer heeft inmiddels bij de
provincie-gouverneur een plan voor
'pyjama-taxi's' gelanceerd, die nacht
brakers tegen aantrekkelijke prijzen
veilig naar huis brengen.
Antwerpen voert op dit moment al een
eindejaarscampagne waarin bekende
Vlamingen via TV-spotjes hun volksge
noten opporren tot verantwoord rijge
drag. Degene die tijdens Oud en Nieuw
wordt gecontroleerd en die nuchter
blijkt te zijn, krijgt van de politie een T-
shirt cadeau. Ook de Vlaamse Automo-
bilistenbond (VAB) komt met een aan
sprekend initiatief. De pechdienst gaat
in de oudejaarsnacht leden die een
glaasje te veel ophebben en die toch
met de eigen wagen naar huis willen,
optakelen en voor de deur afzetten.
a van meteren