Natuur loopt gevaar door vraag naar planten Belgen hebben 'de daver': drie pintjes al te veel Laat de rechter de goede baas maar belonen Feiten &Meningen Personeel vans Bavaria is k niet ziek meeP VRIJDAG 30 DECEMBER 1994 NIEUWSANALYSE De verzekeraars zien donkere wolken: als de tendens doorzet om werkgevers veel vaker aansprakelijk te stellen voor de doorbetaling van door een ongeluk of be roepsziekte getroffen werknemers, wordt de verzekering voor veel bedrijven vrijwel onbetaalbaar. Het is echter een donkere wolk die het zicht op de zon erachter be neemt. Met toenemende aantal rechtsza ken zorgt er vooral voor dat de rekening voor arbeidsongechiktheid steeds meer te rechtkomt op de plaats waar hij hoort: bij de werkgevers die slecht voor hun perso- neel zorgen. Onderzoek heeft aangetoond dat in on geveer zeven van de tien bedrijven de ar beidsomstandigheden beneden de maat (van de Arbo-wetten) zijn. Werkgevers lig gen daar echter niet wakker van. Sterker nog: betere arbeidsomstandigheden kost ten lot voor kort alleen maar geld. Duur dere rugvriendelijke stoelen verdienden zich immers op geen enkele manier terug. Want of een bedrijf nu goede stoelen had (en daardoor minder zieken en arbeidson geschikten had dan de collega met goed kopere rugkrakers), maakte voor de socia le premies niets uit. Met de invoering van de bepaling dat werkgevers de eerste we ken ziekengeld zelf moeten betalen, is daarin al een verandering gekomen. De werknemer die een paar weken plat moet om de gehavende rug te laten bijkomen, komt sinds ruim een jaar wél voor reke ning van hét bedrijf. Bovendien betalen bedrijven met minder ziekteverzuim sinds enige tijd ook minder ziektewetpremie. Het effect: een opmerkelijke daling van het ziekteverzuim. De veel strengere keuringscriteria in de WAO lijken nu indirect het zelfde effect te krijgen. Belandde vroeger een werknemer in de WAO, dan was daarmee voor de werkgever veelal de kous af. Slechts rela tief weinig stapte een werknemer naar de rechter voor een aanvulling op de redelijk riante WAO-uitkering. Immers, bij een be drijfsongeval is uiteindelijk in veel geval len ook de werknemer deels schuldig door bijvoorbeeld even niet goed uit te kijken. Het inkomensverlies door de arbeidsonge schiktheid is dus eigenlijk mijn verdiende straf, redeneerde de werknemer vaak. Nu door de veel strengere keuringen veel werknemers een veel lagere of zelfs helemaal geen WAO-uitkering meer krij gen, wordt de financiële klap van het on geluk zo groot dat werknemers het 'eigen schuld, dikke bult' niet meer (kunnen) volgen. Ze vinden daarbij de wet vaak aan hun zijde, die volgens FNV-rechtsdeskun- dige Vlaardingerbroek 'redelijk ruime' ver- haalsmogelijkheden biedt. Alleen als de werknemer door 'grove schuld' of 'bewus te roekeloosheid' een ernstig ongeluk op het werk krijgt, hoeft hij nergens op te re kenen, zo heeft de Hoge Raad herhaalde lijk uitgesproken. Het kabinet wil net als bij het ziektever zuim de rekening voor arbeidsongeschikt heid veel meer dan nu bij.de schuldige(n) gaan leggen. Met ingang van 1996 komt de WAO-premie voor rekening van de werkgever en gaat de premie bovendien afhangen van het aantal werknemers dat i arbeidsongeschikt raakt. Voor de 'slechte' werkgever vormen de veel hardere keu ringscriteria nu nog een ontsnappingsluik: ook al krijgt een werknemer een ongeluk waardoor hij zijn werk niet meer kan doen, dan nog krijgt de man of vrouw des ondanks veelal geen WAO-uitkering om dat hij in theorie nog ander werk kan doen. Maar als die werknemers hem via de rechter aansprakelijk gaan stellen voor de financiële ellende waarin ze na hun on geval terecht komen, dan smijt de particu liere WA-verzekeraar straks het ontsnap pingsluik met een klap dicht door de pre mie fiks te verhogen. Dat de WA-premie onbetaalbaar wordt, lijkt vooralsnog een nogal boude bewe ring. Wat echter wél zeker is, is dat het veel aantrekkelijker wordt voor de 'slechte' werkgever om die rugvriendelijke stoelen toch maar aan te schaffen. Want doet hij dat niet, dan krijgt hij de rekening gepre senteerd. Via een hogere WAO-premie, maar ook via een hogere WA-premie. Laat de rechter dus de slechte werkgevers maar aanpakken en op die manier tevens de goede belonen. sjaak smakman Zuidafrikaanse 'toverdoktersde markt op met medicinale planten Als Philip Sobantu Kubukeli door de botanische tuinen van Kirstenbosch loopt, kijkt hij met een andere blik dan de gemiddelde bezoeker. Iedere plant zegt hem wat: de ene helpt tegen huidziek tes, de andere tegen hoofdpijn en een derde werkt bij darmproblemen. Hij breekt een paar grote groene zaaddozen van een leliesoort af en zegt met overtuiging in zijn stem: „En deze bescher men tegen kogels". I lij ziet onze twijfelende blik en glimlacht. Hij kent de ongelovige blik van de wester ling bij die laatste opmerking. Maar deze plant werkt, bezweert hij. En hij vertelt een verhaal, waar gebeurd zegt hij erbij, over een groep Xhosa die ooit4besloten hun voorvaderlijke land terug te nemen. Ze werden aangevoerd door een man die de bijbelcitaten over Israël als land van melk en honing als profetie voor hun stamgebied uitlegde. Ze molken de koeien van de Afri kaner boer als waren het hun eigen en aten de honing uit zijn raten. Toen de boer met zijn mannen kwam om hen te verjagen, smeerden de Xhosa zich in met medicijn, gemaakt van verpulverde lelie-zaaddozen. ,,En zijn kogels veranderden in water. Bij ie der schot klonk er niets anders dan een spletsj-geluid". Westerse twijfel over dergelijke wonderen hebben mensen als Kubukeli aan de nega tieve naam 'toverdokter' geholpen. Maar de meeste zwarte Zuidafrikanen gaan, zelfs als ze niet geloven in medicijnen die tegen ko gels werken, naar mensen als hij toe voor alledaagse zaken als kiespijn, koorts of ruzie met de voorvaderlijke geesten. VOORVADERLIJKE GEESTEN Kubukeli is een sangoma, een van de ruim 200.000 traditionele genezers in Zuid-Afri- ka. Voor 95 procent van de zwarte bevol king zijn sangoma's de eersten tot wie ze zich wenden om hulp, zelfs in wijken als Soweto. En in veel dorpen zijn ze de enige medische voorziening. Ze helen wonden, zetten botten en doen dingen waar wester se genezers zich niet mee bezighouden: ze bannen kwade bezweringen uit en raadple gen de voorvaderlijke geesten die in de Afri kaanse godsdiensten een cruciale rol spe len. De belangrijkste basis voor hun medicijnen zijn planten: wortels, bladeren, takken, boomschors, die als poeder, als aftreksel of als rook aan de patiënt worden toegediend. Er worden ook dierlijke produkten gebruikt: •slangen, schildpadden en insekten. Sommi ge duistere figuren die door gerespecteerde sangoma's als bedriegers worden afgedaan, gebruiken zelfs menselijke organen. Maar planten zijn de hoofdzaak. Niet voor niets is betekent nuti, het Zuluwoofd voor medi cijn, gelijktijdig ook boom. Het grote probleem is, dat die planten in het wild worden gezocht. Door de enorme bevolkingsgroei in de tweede helft van deze eeuw en de trek naar de stad dreigt de tra ditionele geneeskunde ernstig in botsing te komen met de natuurbescherming. Som mige populaire planten, zoals de wilde gember., de peperbast en verschillende cy- caden, zijn inmiddels vrijwel uitgeroeid. MEDICIJN PLANTEN Het is een probleem dat Kubukeli volledig onderkent. De druk van de traditionele ge neeskunde op de natuur is groot, mede om dat de planten niet alleen door sangoma's worden verzameld, maar ook door handela ren. Die weten vaak wel dat een bepaald kruid tegen hoofdpijn werkt, maar hebben geen idee wat de beste tijd van verzamelen en de minst schadelijke wijze van oogsten is. Als gevolg daarvan zie je vooral in de buurt van grotere steden soms de trieste aanblik van een rij stervende bomen die volledig van hun bast zijn ontdaan. Voor de Kirstenbosch-tuinen bij Kaapstad was dat een van de redenen om samen te gaan werken met de sangoma's en een pro ject te starten voor de aanbouw van tradi tionele medicijnplanten. Enkele weken ge leden werd de eerste kruidentuin aange plant in de zwarte woonwijk Langa. En Ku bukeli heeft grootse plannen voor zijn eigen wijk Khayelitsha. Daar kunnen medicinale planten en bomen bovendien bijdragen aan de groenvoorziening, die volkomen ont breekt. Niet alle traditionele genezers voelen overi gens voor het plantenproject. Er zijn er, die Kruidenhandel op een Zuidafrikaanse markt. vrezen dat gekweekte planten minder krachtig zijn dan wilde. Scholing en voor lichting zijn volgens Kubukeli van groot be lang om over dergelijke vooroordelen heen te komen. NATUURBEHOUD Voorlopig is natuurbehoud de belangrijkste drijfveer voor het project. „Maar gekweekte planten kunnen op den duur ook commer cieel interessant zijn", aldus Gill Scott, een van de onderzoeksters van Kirstenbosch. Zij kent Kubukeli al sinds 1988. Ze zocht des tijds contact met hem, omdat ze als voor malig apothekeres zeer geïnteresseerd was in de medicinale kant van de traditionele geneeskunde. „Daar was van overheidswe ge geen enkele belangstelling voor, want onder de apartheid speelde de traditionele geneeskunde natuurlijk geen enkele rol in het beleid. Ik was bang dat op den duur veel kennis verloren zou gaan". Er is al veel kennis verloren gegaan, met na me op de VVestkaap, vertelt ze. „De Kaap heeft een heel eigen plantengroei, met veel planten die alleen hier voorkomen. Oor spronkelijk werd dit gebied bewoond door de Hottentotten. Zij kenden de werking van de verschillende planten en een deel van die kennis leeft voort onder de Kaapse kleurlingen, die van de Hottentotten af ar een groot deel is verloren Scott is ervan overtuigd dat de meeste plan ten die Kubukeli gebruikt, daadwerkelijk een medicinale werking hebben. En die overtuiging wordt gedeeld door de pharma- ceutische industrie, die zich wereldwijd steeds meer is gaan toeleggen op onderzoek naar planten die in de traditionele genees kunde worden gebruikt. AUTEURSRECHT De industrie heeft ook de middelen om planten op hun medische waarde te testen. „Het gevaar is alleen dat de bedrijven er met de winst vandoor gaan, zonder dat de traditionele genezers en de volkeren die de kennis oorspronkelijk hebben geleverd er een cent wijzer van worden. Er zou eigenlijk een soort 'auteursrecht' op kennis over ge neeskrachtige planten moeten komen". Zuid-Afrika telt in totaal 25,000 planten soorten, 2,5 keer zoveel als heel Europa sa men. Sommige soorten komen alleen maar voor op een enkele berghelling, een bepaal de boerderij in de woestijn. Het is aan de ene kant een zeer kwetsbare flora, aan de andere kant biedt die natuur een enorme, voor een groot deel nog onontdekte schat kamer aan geneesmiddelen. „Het is belang rijk dat iedereen het commerciële belang van onze plantenrijkdom inziet, want dat is de enige motivatie om er echt wat aan na tuurbehoud te doen". Kubukeli en Scott constateren gezamenlijk dat de blanke boeren op dit moment eerder inzien dat er geld te verdienen valt met het kweken van medicinale planten dan de zwarte bevolking. „Mijn eigen vrouw klaagt over de kruiden die ik in mijn tuin aan plant", zegt Kubukeli, „Ze vindt dat we er beter groente neer kunnen zetten". Maar Kirstenbosch wordt de laatste tijd steeds vaker gebeld door blanke boeren, die van de eenzijdige landbouw af willen en zich afvragen of ze niet op geneeskrachtige planten kunnen overschakelen. kaapstad runa hellinga Da ïerv [e b jent correspondent Nederland ziek? Sinds 1 januari v zelfs het Centraal Bureau voor de Sta- j! tistiek (CBS) niet meer hoe het ziekte- F'"' verzuim ervoor staat. Maar uit losse be richten blijkt dat het hard is teruggelo- Gl pen. Bij Bavaria zelfs 'verbazingwek kend hard', zegt bestuursvoorzitter &en. Swinkels van de Brabantse bierbrouwef°r rij. op<. ier jaar tijd liep het verzuim terug Het van 11 procent tot 5,4 en in het afgelo-ml) pen jaar halveerde het nog eens bijna enk tot 3 procent. Het geheim: „Zorg dat jekor geen mensen in dienst hebt die het niegez zo nauw nemen en stop er tijd in om Üe f iedereen lekker in zijn vel te laten zit ten. Verzuimbestrijding is een proces tussen mensen, dat vergt zorgvuldig- heid." ben Bavaria (727 werknemers, produktie 5 v,ar miljoen hectoliter) is net als de meeste em grote bedrijven al sinds jaar en dag 'ei*5er gen-risicodrager' en betaalt de hele Le Ziektewet zelf. Waarschijnlijk om die pe reden is er in de grotere bedrijven ook we veel meer actie ondernomen tegen ,jrj( ziekteverzuim dan in het midden- en L kleinbedrijf. „Als je het allemaal zelf em moet betalen ga je vanzelf wel inzien eei hoe ontzettend hoog de kosten zijn", ^ei zegt Swijikels. vai Tien kilometer ten noordoosten van Eindhoven torent de brouwerij hoog uiL boven het vlakke land: 25 hectare fa- lx brieksterrein met hoge bakstenen mu- ren. Vier van de vijf auto's op de toe- gangsweg naar Lieshout slaan vóór hetPf dorp af.naar de brouwerij. In Lieshout ^'l draait het om Bavaria: de bewoners SIC' werken er, directie en personeel ont- J™ moeten elkaar in het café, bij de schut-''8' terij, de voetbalclub en de fanfare. Hetre is die onderlinge verbondenheid, die krachtig heeft meegeholpen het ziekte-^ verzuim te verkleinen, legt Swinkels uit, „Het gaat er bij ons echt Brabants aan det toe, het is hier eigenlijk één grote fami- oo lie." Het bedrijf telt alleen al zestien di-ige recteuren met de achternaam Swinkels,af^ In 1989 was het ziekteverzuim niette- ,D€ min op 11 procent beland, waarbij het co eigen produkt volgens Swinkels overi- he gens geen rol van betekenis speelde, isté „Hebben wij wel de juiste mensen in stt dienst, vroegen wij ons af', zegt Swin- iov kels. „Kunnen ze hun taak wel aan? We de realiseerden ons dat de selectie al moet beginnen bij de aanstelling. Mensen |j met een kennisachterstand hebben we |1J bijvoorbeeldbijgeschoold." Een commissie 'milieuzorg' ontfermde[-y zich over de arbeidsomstandigheden en bepaalde voortaan welke stoelen hef; lekkerst zaten en moesten worden ge- s kocht. Het GAK stemde toe in de aan- I- wijzing van een vaste arts voor Bavaria, die spreekuur hield in de brouwerij. j. „Als iemand tegen onze eigen GAK-arts c zegt: ik werk aan lijn twaalf, dan weet die man dat het om een blikkenlijn gaar'1 en hoe het er daar aan toe gaat. De band tussen werknemer en arts wordt dus hechter en dat werkt efficiënter." De managers namen de integrale ver- a antwoordelijkheid over ziekte en ver- tii zuim over van Personeelszaken. De be- vt doeling: directe analyse ('Hé, Jansen is k< al voor de derde keer achter elkaar ziek di op woensdag') en verscherping van het ai toezicht. Bijvoorbeeld door 'verzuimge- d sprekken' na de derde ziekmelding. o Sinds 1993 geeft Bavaria de werkne- tt mers tien extra verlofdagen per jaar. h Een ziekmelding kost echter een vrije dag. De dagen die aan het einde van het jaar overblijven, kunnen worden in gebracht voor vervroegde pensionering, U( VUT, of een hogere pensioenuitkering. Resultaat: eind '93 was het ziektever- v zuim gehalveerd tot 5,4 procent. De halvering die er dit jaar nog eens op g volgde, tot 3 procent, maakt Bavaria |j wel toteen buitengewoon witte raaf. v Swinkels: „Het spreekuur van de GAK- z arts op de fabriek was eigenlijk tegen de regels. Maar het GAK was vooruitlo- t| pend op de privatisering bereid met ons mee te denken. Er is veel negatieve berichtgeving geweest over de bureau cratie bij het GAK, maar ze zaten al op de goede weg". „DeARBO-wet (Arbeidsomstandighe denwet, red.), ik zal dat heel eerlijk zeg gen, interesseert me als ondernemer ei genlijk niet. De wetgeving leidt er alleen maar toe dat mensen op de rem trap pen. Als goed ondernemer moet je zelf op je arbeidsomstandigheden letten. Verzuim is een kostenpost die gewoon niet is waar te maken. Verbetering dwing je niet af via een wet." eindhoven fred van essen Deze feestdagen zijn de bellen gaan rinkelen bij de Belgen. De '0,5 promil le-psychose' heet de heftige reactie op de invoering van een hogere borreld rempel voor automobilisten. Verkeers minister Di Rupo is daar zo van ge schrokken dat hij nu al praat over lage re boetes. Aan de toog en de dis van onze zuider buren is de verlaging van het aantal pinten waarmee men straffeloos achter het stuur kan plaatsnemen, het gesprek van de dag. Tijdens zijn traditionele Kersttoespraak speelde koning Albert II ook in op de trend. Rijdt niet onder in vloed, was zijn belangrijkste bood schap aan het volk en met name aan de jongere onderdanen. Begin deze maand werd de strafwetge ving in het land der bieren verscherpt om het schrikbarende aantal verkeers ongevallen terug te brengen. Het do dental van twaalf dat na de kerstijzel grote koppen vormde in de Nederland se kraiïten, vindt men in België na ie der weekeinde terug op achterpagina's. Op de twee belangrijkste ver keersaders, de E 40 en E 17, vielen de afgelopen vijf jaar meer doden dan bij de ramp met de Herald of Free Enter prise: 277. Vooral bij de ongelukken in het week einde speelt alcohol een grote rol. Daarom werd de rijkswacht het afgelo pen jaar uitgerust met blaaspijpen en op pad gestuurd voor Wodca-acties (Weekend Ongevallen Door Controles Aanpakken). Mede onder invloed van de koninklijke verkeersveiligheidslobby kwam daar een strengere wetgeving bij. Automobilisten met meer dan 0,5 promille alcohol in hun bloed zijn sinds 1 december strafbaar (voorheen bij 0,8 promille) en de boetes zijn tege lijkertijd fors opgetrokken. In het nieuwe jaar komt er nog een schepje bovenop voor degenen met een flinke snee in de neus. Ze gaan 40.000 tot 400.000 frank betalen, zo'n 2.200 tot 22.000 gulden. Minister Elio di Rupo poogt daaraan te tornen, maar niet eerder dan rond Pasen, als het ad vies van een nationale commissie klaar is, zal een nieuw debat Volgen. Het effect van de maatregelen is voor alsnog niet uitgebleven, al durft geen enkele politie-officier uitspraken te doen over de 'houdbaarheid' op lange re termijn. Vooral in de Belgische hore ca is 'de reflex van de consument' merkbaar, zegt een woordvoerder van de bierbrouwers. De omzet van alco holische versnaperingen is er met 10 tot 25 procent gekelderd, schat hij. Uit baters klagen steen en been: De klan ten 'hebben de daver op het lijf. Res taurateurs constateren dat de gast het aperitief en de tweede fles wijn achter wege laat en dat scheelt al gauw 55 gul den per tafel. Ondernemers in Brugge, die spreken van 'een halvering van in komsten', hebben busjes ingezet om hun klanten te vervoeren. Ook bij de supermarkten is de 'psycho se' merkbaar. De Stella's, de Maesen en andere pilseners blijven langer in de schappen staan. Flet betekent voor sommige producenten een verlies aan inkomsten van naar schatting 10 pro- Maar er is ook goed nieuws. Het alco holarme en -vrije gerstenat is in op mars in het land der bieren. Zelfs klei ne traditionele brouwerijen zijn al in dat gat gesprongen en komen met bie ren die 'dezelfde gewaarwording als een tapje opleveren'. Ook de taxichauffeurs profiteren ervan. 'Glaasje op, laat je rijden' is het nieuwe devies van de Belgische stapper. Het aantal ritten tijdens weekeinden is in uitgaancentra zoals Antwerpen met 10 tot 20 procent gestegen. Een creatieve ondernemer heeft inmiddels bij de provincie-gouverneur een plan voor 'pyjama-taxi's' gelanceerd, die nacht brakers tegen aantrekkelijke prijzen veilig naar huis brengen. Antwerpen voert op dit moment al een eindejaarscampagne waarin bekende Vlamingen via TV-spotjes hun volksge noten opporren tot verantwoord rijge drag. Degene die tijdens Oud en Nieuw wordt gecontroleerd en die nuchter blijkt te zijn, krijgt van de politie een T- shirt cadeau. Ook de Vlaamse Automo- bilistenbond (VAB) komt met een aan sprekend initiatief. De pechdienst gaat in de oudejaarsnacht leden die een glaasje te veel ophebben en die toch met de eigen wagen naar huis willen, optakelen en voor de deur afzetten. a van meteren

Historische Kranten, Erfgoed Leiden en Omstreken

Leidsch Dagblad | 1994 | | pagina 2