CDA zoekt aansluiting
bij nieuw middenveld
T
Feiten Meningen
'Bommen Boris'
kan beter gaan
Mekong-akkoord: watej;
vreedzaam delen l
Geld verdienen met stilstaan
DONDERDAG 29 DECEMBER 1994
ten keurig houten bordje met in duide
lijk leesbare letters de tekst 'Kto posejet
vjeter, pozjnyot boerjoe' zou een aardig
kerst- of nieuwjaarsgeschenk zijn voor
Boris Nikolajevitsj Jeltsin. In goed Neder
lands: 'Wie wind zaait, zal storm oog
sten'. En dat is precies wat Bommen Bo
ris heeft gedaan.
Er wordt in Moskou driftig met Zwarte
Pieten gesmeten teneinde het antwoord
op de vraag 'wie is er nu verantwoorde
lijk voor het militaire optreden in Tsjets
jenië' te ontlopen. Maar degenen die 'm
uiteindelijk in handen krijgt en moet
houden is de president aller Russen,
tevens de opperbevelhebber der strijd
krachten.
De dramatische beelden van gevechts
vliegtuigen die vanaf veilige hoogte (de
vijand heeft immers geen deugdelijke
luchtafweer) hun bommen op woonwij
ken droppen, zijn een rechtstreeks ge
volg van Jeltsins fouten in het verleden.
En de belangrijkste werd al'in 1990 ge
maakt.
Jeltsin was toen verwikkeld in een ver
woede strijd om de macht met zijn rivaal
Gorbatsjov. Hij riep de leiders van de 21
Russische republieken te hulp. Als tegen
prestatie beloofde hij hen 'zoveel auto
nomie als ze maar konden grijpen'. Doe-
dajev deed dat, toen hij in 1991 aan de
macht kwam.
De afgelopen twee jaar werd Tsjetsje
nië de inzet van een regelrechte machts
strijd in Jeltsins directe omgeving. Er
werd hevig geruzied over de vraag of er
ter oplossing van het conflict nu met
Doedajev, met de anti-Doedajev-opposi-
tie of beiden moest worden onderhan
deld.
Het gevolg was dat er pas in de loop
van dit jaar iets gebeurde: Rusland koos
voor de oppositie, bewapende die, er
kende die als 'legitieme vertegenwoordi
ger van het Tsjetsjeense volk'. Russische
soldaten, eerst 'huurlingen', later 'vrijwil
ligers' genoemd en vliegtuigen steunden
die oppositie. Maar ook die poging om
Doedajev te wippen, faalde volledig.
Jeltsin heeft dit beleid altijd gesteund.
En zoals zo vaak, veranderde zijn me
ning zodra de omstandigheden dat
noodzakelijk maakten. In augustus nog
zei hij dat er nooit gewapenderhand te
gen Doedajev zou worden opgetreden,
omdat zo'n Russische actie 'een nieuwe
oorlog in de Kaukasus zou ontketenen'.
Het hele Tsjetsjeense conflict vertoont
opmerkelijk veel parallellen met de tragi
sche gebeurtenissen vorig jaar rond het
Russische parlement. Ook toen liet Jelt
sin een conflict doorzieken, verloor zich
in eindeloze politieke r
sloeg adviseurs en nam
eindigde allemaal bloedig, met tanks ien
kanonnen voor het Witte Huis.
Jeltsin zorgde vervolgens met een
nieuwe Grondwet voor een parlement
dat ten opzichte van de president nau
welijks bevoegdheden heeft. Echt ruime
steun kreeg hij van de bevolking niet. Bij
het grondwetsreferendum vorig jaar de
cember haalde Jeltsin met een krappe
meerderheid van 52 procent de buit bin
nen.
Jelena Bonner, de weduwe van de dis
sident en Nobelprijswinnaar Andrei Sa-
charov, heeft Jeltsin altijd gesteund.
Maar zij zei onlangs dat er oktober vorig
jaar iets in de president is geknakt. Met
andere woorden: Jeltsin de moedige, de
man die slaagde waar Gorbatsjov faalde,
namelijk het op gang brengen van radi
cale hervormingen, was niet meer.
De afgelopen weken is in de Russische
media herhaaldelijk gesuggereerd dat
Jeltsin zelf de touwtjes niet meer in han
den heeft. Dat het zijn entourage is, on
grijpbaar in het Kremlin, die bepaalt wat
er in het land moet gebeuren. Jeltsin
heeft ook geen machtsbasis meer. Hij
schoof onder voortdurend afleggen van
democratische geloofsbelijdenissen
steeds meer naar het nationalistiche
kamp op. De democraten die hem in
1991 aan de winst bij de presidentsver
kiezingen hielpen, hebben zich van hem
afgekeerd.
Boris staal volledig géfisoleerd, is van
Triumfator de Verliezer geworden. Het is
onduidelijk en oncontroleerbaar wie er
in het Kremlin de lakens uitdeelt. De po
litieke lijn is volledig onberekenbaar. In
tussen dreigt het land onder invloed van
de gebeurtenissen in Tsjetsjenië intern te
breken, zoals dat ook met de Sovjetunie
gebeurde. Bovendien zorgt de Tsjetsje
nië-politiek voor spanningen met voor
malige Sovjet-republieken.
Om al die redenen is het voor Bom
men Boris de hoogste tijd om op te stap
pen. Hoe eerder presidentsverkiezingen
hoe beter. Het volk is hem zat en Rus
land dreigt niet alleen een gevaar voor
zichzelf, maar ook voor de wereld te wor
den.
Lang heeft het Westen de kop in het
zand gestoken door Jeltsin in benarde tij
den (en meestal te laat) te steunen uit
angst dat zijn vertrek chaos en mogelijk
een nieuwe dictatuur zou opleveren. Die
westerse steun gaf Jeltsin de afgelopen
weken carte blanche om de tanks en
vliegtuigen naar Tsjetsjenië te sturen.
De 'uiterst bezorgde' geluiden die nu
uit het westerse kamp klinken, zijn dan
ook zeef hypocriet. Het Westen kan
slechts afwachten of de Russen zelf in
staat zijn met een alternatief voor Jeltsin
op de proppen te komen. De enige posi
tieve bijdrage die het buitenland kan le
veren, is paal en perk stellen aan Russi
sche politieke ambities gepresenteerd
als zorg om veilige grenzen die in het
'nabije buitenland', de ex-Sovjet-repu-
blieken en de landen van Oost-Europa
grote onrust veroorzaken. Wie het Krem
lin in dat opzicht een vinger geeft, is
meteen de arm kwijt.
MOSKOU HANS GELEUNSE
CORRESPONDENT
Politieke val vernielt identiteit christen-democraten
Twintig kamerzetels verlies, voor het eerst sinds mensenheugenis geen deelname aan de regering,
geknakte hoogstaande partij-voormannen, een gedeukt imago. Bittere feiten uit een rampjaar
voor het CDA. De politieke aardverschuiving behoeft geen nadere toelichting. Een halfjaar na da
to rijst wel de vraag wat de gevolgen zijn van het christen-democratisch fiasco. Partijsecretaris
Cees Bremmer: ,,Tal van vanzelfsprekendheden zijn ineens niet vanzelfsprekend meer. Dat is het
grote verlies. De vanzelfsprekendheid van onze centrale rol in de politiek, onze brugfunctie, die is
weg."
Partijsecretaris Bremmer: „Dit is
ook een proces met kansen en uit
dagingen." foto anp
Voorzichtig gaat het CDA op zoek naar een nieuw
bestaan. Nu bestaande zekerheden zijn weggeval
len, moet de christen-democratische identiteit een
andere invulling krijgen. Maar welke? De fractie in
de Tweede Kamer buigt zich over de knellende
vraag, wat effectief oppositie voeren inhoudt. De
partijtop is naarstig op zoek naar aansprekende
thema's voor de gefrustreerde achterban. In de re
gio's bezorgen plaatselijke CDA-activisten de poli
tiek weer aan huis in de hoop dat het christen-de
mocratische gedachtengoed kan worden gerevitali
seerd.
Een goed verliezer put hoop uit tegenslag. Zo staat
dat al in de bijbel. En dus zegt Bremmer: ,,We pra
ten niet alleen in termen van verlies. Dit is ook een
proces met kansen en uitdagingen. Een nieuwe er
varing, waar we veel van kunnen lerelï." Zo positief
is ook de vertaling in de Haarlemse regio. Afdelings
voorzitter Pierre Schlicher: ,,Na de clash liep ieder
een hier rond als een kip zonder kop. Nu we in de
oppositie zitten, hebben we ruimte gekregen voor
zelfreflectie. We kunnen ons permitteren de zaak
recht te trekken.'.'
Bremmer heeft inmiddels een eerste aanzet gege
vendoor wat heet een 'heroriëntatie' in het CDA-
denken. In Christen Democratische Verkenningen,
het maandblad van het wetenschappelijk instituut
voor het CDA, schetst de partijsecretaris de weg
naar een 'CDA als natuurlijke bondgenoot'. Twee
zaken vallen daarin op: Bremmer wil het maat
schappelijk middenveld heroveren en hij wil terug
naar de basis. Het CDA moet zich weer bezig hou
den met wat de burger beweegt.
Zelfkritiek voert de boventoon in de analyse. Veran
deringen in het middenveld heeft het CDA onvol
doende onderkend. Fusies en samenwerking heb
ben in religieus geïnspireerde organisaties hun tol
geëist. Het CDA was er niet bij om daar op in te
spelen. De beweging.is verworden tot een bestuur
derspartij; is het contact met de basis kwijtgeraakt.
Veranderingen in de samenleving drongen niet lan
ger door tot de partijtop. De aantasting van het
machtsblok in het middenveld geschiedde zonder
dat de roergangers het in de gaten hadden.
Voorschotenaar Bremmer wil dat het CDA opnieuw
de brede volkspartij wordt, die ze ooit was. „Wat
gebeurt er in de samenleving. Daar leggen we het
accent. We willen ons bezig houden met maat
schappelijke en politieke problemen, die door de
burgers zelf als relevant worden beleefd." Als voor
beeld noemt hij de opkomst van belangen-organi-
saties, die in brede lagen van de bevolking steun
vinden. Artsen zonder Grenzen, Greenpeace, Am
nesty International, Natuurmonumenten. Bewegin
gen, waarvan ook veel CDA'ers lid zijn, maar in de
besturen vind je ze vaak niet terug.
Bremmer: „Dit zijn belangrijke platforms in de
maatschappij. Het CDA hoort daar thuis. Onze
mensen praten echter soms makkelijker met tradi
tionele organisaties als die van ondernemers, zelf
standigen of werknemers. Wij gaan niet zo vanzelf
sprekend om met die nieuwe organisaties. Alleen
door dat wel te doen, krijgt het beleid, zoals wij dat
voorstaan, een draagvlak in de samenleving."
Hij beklemtoont dat het zoeken naar het nieuwe
middenveld niet een goedkope marketing-truc is.
„Het CDA spreekt mensen aan op een morele be-
De partij is verworden tot een bestuurderspartij; is het contact met de basis kwijtgeraakt. Het CDA moet op
nieuw een brede volkspartij worden, die weet wat er in de samenleving verandert. archieffoto
trokkenheid. Dat, en daar zit de overeenstemming,
doen deze organisaties ook. Als wij proberen daar
contacten te leggen, gaat dat dieper dan het berei
ken van kiezers. Het gaat vooral om het karakter
van onze partij. Een partij, die ook lokaal en regio
naal midden tussen de mensen staat, toegankelijk
is en meer deelneemt aan de samenleving dan dat
ze die vertegenwoordigt. Daar moeten we in de da
gelijkse praktijk gestalte aan geven. In dit opzicht is
het middenveld cruciaal voor de identiteit van het
CDA."
Een standpunt, waarbij afdelingsvoorzitter Schli
cher wel enige kanttekeningen plaatst. Hij ziet zich
al rond de tafel zitten met de plaatselijke afdeling
van Greenpeace of Artsen Zonder Grenzen. „Met
wie praat ik dan? Die organisaties hebben toch
plaatselijk geen betekenis. Nee, we moeten terug
naar ons vertrouwde instellingen. Al jaren geleden
zijn we verdwenen uit de jeugdbeweging, de ge
zinszorg, het kruiswerk, het bedrijfsleven. Daar la
gen en liggen onze aanspreekpunten."
Deconfessionalisering heeft eveneens haar tol ge
ëist, weten Bremmer en Schlicher. Desondanks is
de laatste dptimistisch over de toekomst. „Mensen
zijn ook vandaag de dag intensief op zoek naar de
zin van het leven. Het religieuze gevoel is heel
groot, ook al vertaalt zich dat niet in een bezoek
aan de kerk. Het CDA moet daar op inspelen."
De oorzaak van veel partij-ellende ligt volgens
Schlicher op een totaal ander vlak. Hèt probleem is
volgens hem de schier onoverbrugbare afstand tus
sen de CDA-top en de afdelingen. „Daar heb ik ont
zettend de pé over in." De Haarlemmer klaagt over
het ontbreken van samenwerking binnen een CDA-
regio, over de filterende werking van de Kamerkrin
gen, waardoor geluiden van onderen nooit de par
tijtop bereiken en over de veel te ingewikkelde par
tijstructuur, die de democratie binnen de beweging
geen kans geeft. „Aan de basis verandert momen
teel iets ten goede", signaleert Schlicher, „maar lan
delijk blijven vastgeroeste structuren bestaan." Eni
ge hoop heeft hij nu gevestigd op het werk van de
commissie-Klaassen, die voorstellen ontwikkelt om
de afdelingen binnen de partij meer zeggenschap te
geven.
Ook voor de afdelingen zijn voorheen vanzelfspre
kendheden niet langer vanzelfsprekend meer. De
dramatische verkiezingsuitslag heeft de regionale
bestuurders geleerd dat zij zich minder door Den
Haag moeten laten leiden en meer zelf het voor
touw moeten nemen. In die zin kan Schlicher zich
vinden in Bremmers aanbeveling, dat het CDA de
weg naar de burger moet inslaan. Maar wel onder
één voorwaarde: dat het eindelijk afgelopen moet
zijn met de dwingende sturing vanuit Den Haag.
Schlicher: „Wij zijn altijd afhankelijk van het grote
Den Haag. Vervolgens krijg je zo'n verkiezingsuit
slag. En daar sta je dan. Machteloos. Als je nou
maar eens ergens de schuld van kon krijgen 't
Overkomt je gewoon. Daarna denk je: meteen
doorslikken. Maar ik zie om mij heen nog steeds
mensen, die er op kauwen. Flet leed is nog steeds
niet verwerkt."
Hong 1
Ma^ao Kong f
Laos
Yangon Thailand
eangKOK vieinc
Cambodja f
f~ - p'™* py/
v I LJ m
•Singapore
DEN HAAG» JAN KUYS
HAAGS REDACTEUR
De vrede is in aantocht voor de
woelige wateren van de Mekon-
grivier en daarmee wordt
mogelijk in deze rusteloze regio
een nieuw conflict voorkomen.
De vier landen die de laatste
2.300 kilometer van de rivier de
len, hebben najaren bekvech
ten een akkoord bereikt over
gezamenlijk gebruik van de Me
kong. Dat akkoord biedt tot nu
toe de beste hoop dat de wereld
een serie wateroorlogen wordt
bespaard. Thailand, Laos, Cam
bodja en Vietnam hebben be
loofd het document binnen 90
dagen te ondertekenen.
Milieuactivisten vrezen dat het
akkoord zal leiden tot een serie
dammen die de waterloop en
daarmee de visserij en land
bouw langs de 4.000 kilometer
lange rivier verstoren. Maar vol
gens het Ontwikkelingspro
gramma van de Verenigde Na
ties bevat het akkoord keiharde
milieuclausules. De oeverstaten
kunnen daardoor worden ge
dwongen tot betaling van scha
devergoeding aan eventueel ge
dupeerde buurlanden.
De overeenkomst is mede mo
gelijk gemaakt door een opmer
kelijke serie onderzoeken die de
afgelopen 37 jaar naar de rivier
zijn uitgevoerd, ondanks alle
oorlogen die de regio hebben
verscheurd. De onderhande
laars konden met behulp van de
onderzoeksresultaten plannen
maken om het water zo eerlijk
mogelijk te verdelen.
De Mekong stroomt van haar
bron op het Hoogland van Tibet
naar de 5.000 meter lager gele
gen delta in Vietnam. De Chine
zen noemen haar de Lacang
Jiang, de Woelige Rivier, omdat
zé door nauwe beddingen door
de bergen kolkt. De Vietname-
zen noemen haar Cuu Long
Negen Draken naar het
bochtige complex van deltaka
nalen. Daar tussenin zijn er 100
miljoen mensen van het rivier
water afhankelijk.
Tijdens de moesson, van mei
tot oktober, zwelt de rivier aan
tot meer dan 40 maal haar nor
male omvang en zet ze velden
en bossen onder water. In het
droge seizoen krimpt de rivier
en verliest zij zoveel kracht dat
het zoute water uit de Oostchi-
nese Zee tot bijna 500 kilometer
stroomopwaarts komt, tot het
centrum van Cambodja.
De helft van de Vietnamese rijst
wordt verbouwd in de Mekong-
delta, die iedere zomer een flin
ke slok water nodig heeft. De
landen stroomopwaarts willen
de rivier gebruiken om hun ei
gen landbouw te stimuleren.
f Ongeveer de helft van Thailands
bouwland ligt in het droge
noordoosten van het land. Thai
land wil daarom een deel van
de waterstroom omleiden voor
|e
irrigatie.
Omdat de Thaise economie zr
snel groeit, is de afgelopen 30
jaar de vraag naar electriciteit^
70 maal zo groot geworden, h
de toekomst zal de waag naaél!
stroom iedere vijfjaar nog eeisl
verdubbelen. Laos is van plan?1
waterkrach tdam men te bouwri
en de elektriciteit naar Thailaf0
te exporteren. Maar nieuwe ie
dammen dreigen de landboujje
en visserij te verstoren, die voite
viervijfde van de inkomsten zi11
gen in dit gebied. jh
Deze tegenstellingen kwamen''
in het voorjaar van 1992 naar
buiten, net op het moment ds..
de herinneringen aan militairr
conflicten begonnen te verva^
gen. Thailand en Vietnam palj
ten hun biezen, waardoor de t[-
Mekongcommissie uiteenvielL,
Daarmee leek de wereld met j
een zoveelste waterconflict teirj
maken te krijgen.
In het Mekonggebied is het tc|
nog goed afgelopen, maar el-,,
ders is de toestand bepaald IJ
minder rooskleurig. Verwacht
wordt dat de komende dertig^
jaar het aantal landen het eeife
chronisch watertekort zal grof'
en van 26 tot 66. „De volgend?1
oorlog in het Midden-Oosteni1
zal om water gaan. niét om pitv
litiëk", hééft VN-secretaris-gete
neraal Boutros-Ghali opge-
merkt. Hij stelde vast dat 'de i
nationale veiligheid van Egyp:
in handen is van de acht and&
Afrikaanse landen in het r
stroomgebied van de Nijl'. I
De Tigris en de Eufraat vorm£
andere mogelijke conflictstof.
Twee jaar geleden concludeet
een CIA-rapport dat de strijd H
om water tussen Turkije en Sr
rië in dat gebied de meest wai
schijnlijke aanleiding vormt
voor oorlog. Turkije is van pla
22 dammen te bouwen, waari
mee in droge jaren het water 1
dat via de Eufraat Syrië binnef
stroomt met meer dan eendel0
de wordt verminderd.
Volgens het akkoord dat in
Hanoi is gesloten zijn de vierj'
landen langs de benedenstrod5
van de Mekong verplicht elkaf
te raadplegen bij geplande orf
wikkelingen langs de rivier.
Voordat de plannen doorganf
mogen vinden moet ieder ver
schil van mening door alle vi#
zijn opgelost. „Ik ken geen an°
dere overeenkomst, over wellf
andere rivier ter wereld ook, <F
zo uitgebreid is", aldus Nay
Htun, regionaal voorzitter var*
hetVN-Ontwikkelingsprografj
ma. „Er is een sterke wil om sf
men te werken, en dat biedt (f
hoop dat de wereld wateroorlf
gen kan voorkomen." ji
LONDEN GEOFFREY LEAN J1
I AMSTERDAM
Ze zijn te zien in alle grote
steden op de hele wereld,
dus ook in Amsterdam.
Mensen, vaak met wit ge
verfde gezichten, die uren
lang in één houding als ver
steend vastgenageld staan
aan de grond. Meestal in een drukke win
kelstraat, waar de kans op een donatie van
voorbijgangers het grootst is. Kleine kinde
ren staan er vol bewondering naar te kijken
en prikken stiekem met een vinger om te
kijken of het om een echt mens gaat.
Volgens Ide van Heiningen, directeur van
de Europese Mime Federatie, heet deze
vorm van straatkunst 'display-mime', een
naam die afgeleid is van de reclameborden
waarmee winkeliers hun waren op straat
aanprijzen. „Ze staan ook altijd in de buurt
van etalages", zegt Van Heiningen, die geen
voorstander is van display-mime voor thea
terstudenten. „Het is niet goed voor de le
dematen, zeker voor de rug, om zo lang stil
te staan. Aan de andere kant is het natuur
lijk wel aardig dat zulke dingen op straat ge
beuren".
Volgens Van Heiningen is display-mime
van het beste niveau te zien in Parijs, waar
theaterstudenten zich na de les, ondanks
het verbod van hun schoolleiding, aan de
commercie verhuren als standbeeld. In Am
sterdam is enige hoge kwaliteit Van Heinin
gen nog niet opgevallen. Wel beaamt hij de
aanwezigheid, sinds kort, van een bijzonde
re groep gelegenheidskunstenaars, zwer
vers. Die denken: geld verdienen met stil
staan, kan het mooier?
Er lopen steeds meer zwervers met een em
mertje en een koffiebekertje in Amsterdam
rond. Op drukke verkeerspunten, waar win
kelroutes de toeristische aders in de stad
kruisen, stellen zij zich op. Staande op een
emmer, het koffiebekertje een meter ervoor
geplaatst. Zonder make-up, zonder voorbe
reiding, proberen ook zij met stilstaan de
passanten tot een kleine gift aan te zetten.
„Mooi hè", zegt Van Heiningen, „ik vind
dat leuk, er zijn er zelfs die het zonder een
verhoginkje doen
Overigens laten de overlevingskunstenaars
zich iets eerder verleiden tot spreken. Bij
voorbeeld als hen de vraag wordt gesteld of
het een beetje verdient: „Wat gaat jou dat
aan?", klinkt het dan vanuit stilstand. Ook
de discipline om uren achtereen stil te blij
ven staan, is deze groep acteurs vreemd. Zo
zijn er bierflessen die even aan de mond
moeten, worden de paar verdiende guldens
om de hoek snel in een volle fles omgezet
en ontstaat er nogal eens een scheldpartij
met een collega uit de scene die toevallig
voorbij komt, eveneens uitgerust met em
mer en bekertje.
Display-mime is populair in Amsterdam.
Onlangs stond er een keurige jonge vrouw
in de Leidsestraat. Ook zij had een emmer
en een koffiebekertje. Ook zij stond volledig
stil, leek het, maar van dichtbij was een ge
spannen gelaatstrek waarneembaar. En bij
nadere inspectie bleek het hele lichaam
licht te trillen. Zou zij er al zo lang staan?
Nadat ook een tweede passant de zaak eens
aandachtig kwam bekijken, hield de jonge
dame het niet langer en proestte het uit van
het lachen. Zij viel erdoor van haar emmer
tje. Op haar rug stond: 'Ik ga trouwen'.
Aan de overkant van de straat giechelde de
rest van het gezelschap dat aan het vrijge-
zellenfeestje deelnam, geërgerd gadegesla
gen door een zwerver die van zoveel ama-
niet was gediend.
WIM STEVENHAGEN
iKgUB^'HfrSgMTMCr W &JifEH|ftNPEQ MoaiWfcft W veflMQff-
...POS, PfcWS PöHCKOJ 15 6EN
vefótrsHeiP, Pie im vat w mud eekJ
S/Vtffkqe.rouiB^öLWlWL^OWVEWeuWNÉlSOoé^ VOffPE,
VAAOm AAN ve IMtfr VAN VE'VPANP' 7EË&) zuN WWf^EWItN vairin
JJ ml HEPEN Al?At W/WEPBZINE? EN PE5P6C.T Moce. KftJXqT,
TCPWUL 0£KNH4g|7 fPlNCEN EEN PUITTEP. 1$ VIE
HIEP. IN ve iyiem wepopoopioó TSB-J PE
PUITTEE5 fTPEEP EN vmo», Z'N fvAMLIE
IN vurrsvw NIET v&per&t-
3*J3 T4w
BÜV>J*3<Wl