Een prins tussen
de mensapen
'Mi
Het zand brandt nog voor Anneke Grönloh
Rtv show
Over Sportfreaks is nagedacht
Gleuf is voor de PTT
een inwerp-opening
VRIJDAG 23 DECEMBER 1994
«IJD/
Indische herinneringen met Rudy Kousbroek
umatra: het is er nog wei, maar ik hoor er
niet meer bij." Schrijver/essayist Rudy Kous-
broek, voor wie Indonesië een onuitputtelij
ke bron van inspiratie vormt, kan op onnavolgbare wijze
vertellen over een 'hartstochtelijke en tegelijk uitzichtloze
verbondenheid' met zijn geboorteland Nederland-Indië.
De RVU zendt onder de titel Het meer der herinnering
vrijdag een documentaire uit over de jeugdjaren in
Noord-Sumatra van Kousbroek.
HILVERSUM GPD
Programmamakers Frans Hoe
ben en Lies Janssen maakten
een tocht met Rudy Kousbroek
door Sumatra. Het eiland waar
hij in 1929 werd geboren en dat
hij in 1946 moest verlaten. De
tocht voerde langs de plantages
waar zijn ouders woonden,
langs de verschillende interna
ten waar Kousbroek werd opge
voed en lang6 de kampen waar
hij tijdens de Japanse bezet
tingsjaren verbleef. Zijn per
soonlijke herinneringen plaatst
hij tegen de achtergrond van de
koloniale verhoudingen van
destijds. Beelden van het he
dendaagse Indonesië worden in
de film afgewisseld met authen
tiek materiaal over Nederlands-
Indië, aangevuld met foto's en
een tot op heden nog nooit ver
toonde film uit het persoonlijk
archief van de familie Kous
broek.
Kousbroek heeft zich nooit
een gemakkelijk man getoond
als het om interviews gaat. Vrij
wel alle interview-aanvragen
ketst de schrijver resoluut af. Bij
de voorvertoning van Het meer
der herinnering laat hij zich zo
waar echter verleiden tot het
beantwoorden van wat vragen.
Bijvoorbeeld de vraag wie het
intiatief heeft genomen om de
documentaire te maken. „Ik
was lange tijd een roepende in
de woestijn", zegt Kousbroek
die doelt op zijn jarenlange
journalistieke reportages voor
dagbladen, waarin hij verhaalt
over zijn Indische herinnerin
gen. ,Jk ben twee jaar geleden
door Lies Janssen benaderd." In
haar bijzijn kan Koi^broek het
niet laten kritiek te leveren.
„Wat ik zo ontzettend betreur is
dat de film zo kort is. Veel komt
niet uit de verf." Het meer der
herinnering duurt overigens één
uur en een kwartier. „Kijk, van
allerlei flauwekul maken ze zo
drie programma's."
Een onderdeel van de film
vormt de plaats op Sumatra
Rudy Kousbroek zwemmend in Het Meer der Herinnering.
waar destijds het kamp - waar
Kousbroek verbleef - was gesi
tueerd. Enkele graven zijn nog
net met hulp van een plaatselij
ke gids te traceren; voor de rest
doet niets denken aan een
kamp.
Kousbroek heeft altijd over
hoop gelegen met mensen, die
eveneens in kampen in Indië
hebben gezeten en daar de
meest dramatische verhalen
over vertellen. Kousbroek vindt
die dramatiek onzinnig. „Ik zal
wel weer veel reacties krijgen",
zegt hij na afloop van het verto
nen van de film „want je komt
de meest wonderlijke psy
chopaten tegen. Ik schep niet
HILVERSUM GPD
Willem zeggen",
vraagt quizmaster Robert
Brink aan „de vleesge
worden nummer 10". Van Hanegem: „Ja, zo
heet ik; dus..." De toon is gezet; een nieuwe
sportquiz is geboren.
Sportkwisjes op de Nederlandse TV zijn ge
doemd te mislukken. Willibrord Frequin deed
na zijn vrije val tussen XTC-pillen en doods
hoofden een teleurstellende poging om rond
het jaarlijkse wielerspektakel in Frankrijk een
Tourquiz op poten te zetten, Hans van Breuke-
len probeerde ooit het graspolletje te vergeten
door stuntelig de tv-persoonlijkheid uit te han
gen in een flauwe voetbalquiz en zanger Gor
don lachte deze zomer nog voornamelijk zijn
eigen tanden bloot tijdens het presenteren van
de WK-voetbalquiz. En waarom dat falen? In
het buitenland zijn immers voorbeelden te over
dat sportkwissen populair kunnen zijn. De Ne
derlandse (kabel)kijker kan bijvoorbeeld regel
matig de BBC-quiz A question of sport bewon
deren.
Paul Brinks, hoofd amusement van Veronica,
denkt te weten waaraan dat falen van de op de
Nederlandse TV uitgezonden sportkwisjes ligt:
„Vandaag wordt het idee geboren, morgen is de
sponsor al benaderd en volgende week zijn de
eerste opnamen. Men neemt in Nederland niet
de tijd om iets te ontwikkelen. Te kostbaar? Te
lui? Ik weet het niet. Maar zo werkt het nu een
maal niet. Neem nou die WK-voetbalquiz.
Daaraan zie je af dat de kijkers dat niet pikken.
Zo simpel, zo slecht. En persoonlijk vind ik dat
een leiding het niet kan maken om Gordon, die
het overigens helemaal niet zo slecht deed,
zonder begeleiding op de TV te mieteren. Op
zo'n manier help je zijn carrière naar de knop
pen. Nou, dat wil ik niet op mijn geweten heb
ben".
Details
Toen Brinks ruim een jaar geleden werd gecon
fronteerd met een idee van Henk Spaan en Pe
ter Eijkens wist hij dus hoe voorzichtig en hoe
goed voorbereid dit moest worden gebracht.
Vele praatsessies over vormgeving en persoon
lijke invulling, proefafleveringen en laatste pun-
jes op de i later presenteerde Veronica vorige
week voor de eerste keer Sportfreaks. En Brinks
heeft gelijk. Sportfreaks. dat wekelijks op dins
dag wordt uitgezonden, is een onderhoudend
programma geworden dat in tegenstelling tot
de voorgangers alles in zich heeft om te slagen.
De sfeer is ontspannen, de vorm is van deze tijd
en de vragen zijn op niveau. Brinks is er trots
op; „We hebben over de kleinste details nage
dacht. En het resultaat is er naar. Ik denk dat
we dit programma aan ik weet niet hoeveel lan
den gaan verkopen. Het is het Rad van Fortuin
van de jaren '90."
De opzet van Sportfreaks is simpel: Spaan en
Vermeegen fungeren als captains die, samen
met Bekende Nederlanders uit de sportwereld,
tegen elkaar spelen. De vragen, gesteld door
kwismaster Robert ten Brink, komen uit een
fruitmachine die aangesloten is op een CD-i-
programma (ontwikkeld door Philips en SPC-
Vision). De drie rollen van de fruitmachine ge
ven sport, jaar en land aan. De redactie heeft
inmiddels 1.000 vragen aan het apparaat ge
koppeld. Combinaties van sport, jaar en land
die zijn geweest kunnen niet meer terugkomen;
combinaties waarbij geen vraag voorhanden is,
worden geblokkeerd. Sportfreaks kent voorlopig
13 afleveringen. Wordt het een succes, dan
krijgt de quiz een vervolg en worden het aantal
fragmenten en vragen uitgebreid.
llltieme combinatie
Eijkens: „Het voordeel van dit CD-i-project is
dat bij een combinatie direct het filmpje voor
handen is. Het programma kan daardoor vrij
wel in één ruk worden opgenomen en dat komt
de sfeer ten goede".
Spaan: „We willen dat ontspannen sfeertje
vasthouden door combinaties te zoeken die bij
elkaar passen. Willem van Hanegem speelde
daarom tegen Johan Neeskens. In latere afleve
ringen komen de koppels Jansma/De Saede-
leer, Wouters/Menzo en Hiddink/Michels.
Veertig procent van de vragen gaat over voet
bal. Het percentage voetballers onder de deel
nemers is ook het hoogst".
Brinks: „De basis van elke quiz is: hoe stel je
de vraag? Bij Lingo komt die uit een bak vol bal
letjes en in Triviant uit een kaartenbakje. In
Sportfreaks is het de computer. En het leuke is
dat niemand vooraf weet hoe de vraag luidt. De
'format' van Sportfreaks is van deze tijd die je
ook bij andere disciplines kunt gebruiken. Een
soortgelijke filmquiz of muziekquiz, Dat kan. Je
past het decor aan en je zet andere mensen in
beeld. Maar de keus van die mensen moet wel
zorgvuldig worden gemaakt. Spaan en Ver
meegen zijn niet zó maar gekozen. Zij vormen,
net als André van Duin en Ron Brandsteder in
Wie ben ik?, een ultieme combinatie. Niet om
dat ze grappig zijn, maar omdat ze elkaar door
en door kennen. De kracht van Nieuwe Koeien
is dan ook niet de rolletjes die ze daarin spelen,
maar het feit dat ze al vele jaren
ken".
op over de slechtheid van de
kampen, dat is voor sommige
mensen een probleem. De laf
heid van de Indische gemeen
schap in Nederland - die elkaar
nog steeds ziet op reünies - is
enorm." Kousbroek zegt een
vreselijke hekel te hebben aan
de huilerige kampverhalen.
Kousbroek observeren in Het
Meer der Herinnering wekt iets
melodramatisch op. Niet alleen
door het (oude en nieuwe)
beeldmateriaal waar werkelijk
alle zorg aan besteed lijkt te
zijn, maar ook door de verhalen
van Kousbroek over bijvoor
beeld de geuren en geluiden
van het oude Indië. En over z'n
jeugd. „Jeugd is prachtig. Jam
mer dat het alleen aan kinderen
wordt verspeeld." Spelen met
andere kinderen deed hij nau
welijks. „Ik kon niet met kinde
ren omgaan. Eigenlijk ook niet
met volwassenen.
Kousbroek voelde zich in In
dië een buitenbeentje. „Ik voel
de me een prins, die verzeild is
geraakt tussen de mensapen."
Natuurlijk werd Kousbroek veel
gepest. „Omdat ik de beste van
de klas was. Dat beschouwt
men als een misplaatst soort
ijver. M'n bijnaam op school
was Iwa, Ik weet alles. Ik wist
inderdaad alles beter."
Kousbroek beleefde zijn
FOTO RVU FRANS HOUBEN
meest gelukkige periode in het
kamp, waar hij samen met zijn
vader verbleef. „Ik herinner me
dingen, die veel mensen willen
vergeten. Bijvoorbeeld over
stervende jongetjes of over ste
lende mensen, tójk, daar wordt
op de reünies niet over gepraat.
Ik heb er dus niet zo'n behoefte
aan naar die reünies te gaan."
En: „Veel gerepatrieerden vor
men een kongsi van leugenaars.
We hadden het inderdaad be
roerd, maar de Indonesiërs en
Chinezen hadden het nog
slechter."
(Vanavond, Nederland 3, 23.07
HILVERSUM GPD
De PTT spreekt al
lang niet meer
over de gleuf
van de brievenbus. Inwerp-
opening is de term die het
postbedrijf tegenwoordig
hanteert. En gehandicapte is
zo langzamerhand een
scheldwoord geworden. Het
is beter om het te hebben
over een mens met een fy
sieke uitdaging.
Politiek correct taalge
bruik heet deze aanpassing
van de Nederlandse taal.
Woorden vermijden waar
mee je een groep mensen
zou kunnen kwetsen. Het is
een beweging die is komen
overwaaien uit de Verenigde
Staten, waar een neger te
genwoordig een African-
American heet. Programma
maker Theo Uittenbogaard
neemt het verschijnsel van
avond onder de loep in de
RVU-serie Mooie Woorden.
Uittenbogaard praat met
verschillende taaldeskundi
gen over politiek correct
taalgebruik. Margot Minjon,
redacteur ingezonden brie
ven van de Volkskrant, krijgt
bijna dagelijks per post te
rechtwijzingen van lezers
onder ogen. Zo heeft een
briefschrijver zich doodgeër-
gerd aan de term 'zwarte
dag'. Dat woord zou voor
oordeel bevestigend en
kwetsend zijn voor gekleur
de mensen. Pardon...men
sen met een kleur, want dat
is volgens het politiek cor
rect taalgebruik tegenwoor
dig de juiste term voor de
gekleurde medemens.
Het grote bezwaar van
Neerlandicus Frank Jansen
tegen het verschijnsel poli
tiek correct taalgebruik is
het verdoezelende effect.
Een fragment van een inter
view van Sonja met Gabri de
Wagt ondersteunt zijn be
toog. De Wagt is vader van
een mongoloïde zoon. Hij
heeft de indruk dat ouders
zich schamen voor hun
zoon of dochter en steeds
mooiere omschrijvingen
gaan zoeken. „Vroeger was
het kind achterlijk of zwak
begaafd en tegenwoordig
heeft het kind speciale mo
gelijkheden."
Columnist en schrijver
Gerrit Komrij worstelt ook
wel eens met politiek correct
taalgebruik, zo blijkt in het
RVU-programma. Het
woordje jood zou hij niet
makkelijk durven gebruiken.
„Je kunt abosluut niet tegen
iemand rot-jood zeggen, ter
wijl rot-katholiek geen pro
bleem is." Ook cartoonist
Peter van Straaten kent dat
gevöel. „Je vraagt niet aan
iemand of hij jood is. Je
vraagt 'bent u joods. Dat
klinkt vriendelijker. Jood is
een beladen woord. Het
klinkt heel naar."
De volgende afleveringen
van Mooie woorden van
Theo Uittenbogaard gaan
onder meer over afasie, taal
verwerving en liedjestek-
EDI
'Onze eigen parel uit de Gordel van Smaragd' viert 35-jarig jubileum
Het is alweer (of
pas, het is maar
hoe je het be
kijkt) vijfendertig jaar gele
den dat ze de eerste ele-
t gante schreden zette op
het artiestenpad. Op die
gedenkwaardige dag in
1959 won ze het Cabaret
der Onbekenden met het
schone lied Ma. he's ma
king eyes at me. Dezelfde
avond nog sloot haar moe
der zeer voortvarend voor
dochterlief contracten af
bij, adoe zeg, vijf verschil
lende platenmaatschappij
en. Het duurde een jaartje
voordat deze Gordiaanse
knoop weer was ontward,
maar toen kon ze dan ook
haar baan als typiste bij
DAF vaarwel zeggen en
professioneel zingend aan
de slag. De ene na de an
dere pakkende kraker
kweelde ze naar de hoogste
regionen van de vader
landse en de overzeese hit
parade, en nog steeds is ze
Beroemd Geliefd op de
betere bruiloften en partij
en. Precies: Anneke Grön
loh. Onze eigen parel uit de
Gordel van Smaragd, ons
eigen Soerabaja'tje uit Ce
lebes.
Dat Anneke het inmiddels al
vijfendertig jaar zo geweldig
volhoudt, moest natuurlijk uit
gebreid gevierd worden. Met
een fonkelnieuwe CD, 'Grönloh
zingt Rot'. ('Rot' staat in dit ge
val niet voor de kwaliteit van
Grönloh's stem, maar voor
tekstschrijver Jan Rot.) En met
een jubileumoptreden, dat in
deze donkere dagen voor Kerst
mis werd gehouden in de Am
sterdamse Stadsschouwburg.
Alle Grönloh-fans en collega's
waren ervoor uitgelopen. De
enige die niet meewerkte was
het KNMI. Geen Brandend
Zand op het Leidseplein, maar
het omgekeerde: soppende
modder. En krachtig neerdalen
de regen. Het haar van Donna
Lynton piekte dan ook treurig
onder haar charmante pothoed-
je uit, Ria Alberti worstelde met
een onwillige paraplu, bij Her
man Stok liep het water in
straaltjes uit zijn schoenen en
zelfs het koninklijk lintje van
Gerrit den Braber hing er slap
jes bij. Hetgeen de pret niet ver
mocht te drukken. Bij de felle
lampen van de vele televisieca
mera's, de aanblik van de als
La Grönloh heeft eindelijk het podium kunnen verlaten. Temidden van een
immer Djakarta-bruine presen
tator Hans van Willigenburg en
de tempo doeloe-toner\ van de
band Hollywood Boulevard,
waande zelfs de natste gast zich
al spoedig in tropenland.
Vanuit de loge
Na het voorlezen
van een brief van
Erica Terpstra, die
het zeer betreurde
dat ze vanwege 'be
langrijke staatsza
ken' niet aanwezig
kon zijn, gaf Van
Willigenburg het
startsein voor het
eerste deel van de
feestelijkhedi
hommage ai
neke - die ontroerd
toekeek vanuit de
koninklijke loge-
door haar collega's.
Jan Rot, van kinds
af aan al dól op An
neke, bracht een ei
gentijdse versie van
de grote Grönloh-
kraker uit 1963, Pa-
radiso. Sjoukje Smit volgde
Soerabaja. Waarna
de Ronnie Tober het podium
betrad. Vroeger deed hij wel
eens een duootje met Anneke,
aldus Ronnie, en hij had dit
feest voor geen goud willen
missen. In een speels mari
nepakje a la zijn goede vriend
i An-
Het
Wereldje
PANDA DE
L'ISLE
de Prins van Lignac, liet Ronnie
horen dat hij nog niets van zijn
charmante accent heeft verlo
ren. Van wat hij zong was dan
ook weinig te verstaan. Maar bij
het „and now met z'n allen!" la-
la-laadden alle aan
wezigen vrolijk'mee
en pinkte Anneke in
haar koninklijke loge
geroerd een traantje
weg. Ook Jacques
Herb was voor de
feestelijke gelegen
heid weer even op
gegraven. Met een
welgemeende snik in
zijn door veel smar
ten gevormde stem
vertolkte hij een van
de weinige Grönloh-
songs die géén num
mer één hit werden:
het meeslepende le
venslied 'Rozen heb
ben doornen, ja, lief
de doet soms pijn'.
Julia Loko eerde An
neke met een prach
tige vertolking van
Proud Mary en ons
aller Benny Neyman
stortte zich, gehuld in een
paarslederen cowboypak, op Si-
meroni. Benny ging vroeger al
met zijn opa naar feesttenten
om Anneke te zien optreden.
Hij was helemaal idolaaaat van
haar en twistte dag en nacht op
haar liedjes. 'In het dal, daar
staat het witte huis, al.., eeh..,
honderd jaar, en.., eeh...' Hele
maal niet erg dat Benny de tekst
niet meer wist. Gelukkig had hij
een spiekbriefje meegenomen.
'Simeroni, simero-ho-ni. Hi-hi.
Hi-hi-hi-hi-hi-hi'. Tot slot zon
gen 'De Raggende Manne' de
'grootste 'Grönloh-hit aller tij
den, over zwarte Dino die met
Mina ging, die weer met Rocco
was verloofd, die door niemand
werd geloofd. Of zo. Kortom,
het na vijfendertig naar nog al
tijd volstrekt onbegrijpelijke
Brandend Zand.
Ongelóóóflijk
En toen was - hoera! hiep hiep! -
het moment aangebroken dat de
diva zelf het toneel betrad. Die
natuurlijk tot tranen toe geroerd
was. „Jongens, het is waaacm-
zinnig! Ongelóóóflijk! Jacques,
Benny..., wat schattig. Wat lief
Hans, geweldig! En Ronnie, ik
houd van je. Echt!" Waarna La
Grönloh liet horen dat ze na al
die vijfendertig jaar nog heel
best zingen kan. In het Engels. In
het Nederlands. En in het Ma
leis. „Bedankt, lieve, lieve men
sen. Allemaal bedankt!" Vooruit,
een afscheidsliedje. En nóg een
afscheidsliedje. „Jongens. op
naar de borrel!" Maar het met
vlaggen en rozen zwaaiende pu
bliek wilde haar niet laten gaan.
Nóg maar een afscheidsliedje.
„Op naar de borrel." Hè nee.
Nóg een afscheidsliedje. Lang
r de*—
zaam maar zeker stroomde hek
hele podium vol. Willibrord Fre-t
quin met cameraploeg, 'de bla-[chei
den', fans met bloemen, fanx
zonder bloemen, fans met hand-V
tekeningenboekjes. Nog
een afscheidsliedje dus. That'i
what friends are for. Op r
borrel? Mis! Want 'we wa
re!' scandeerde de zaal. Na
Soerabaaacijaaa en nog
keer Paradiso met je pal-jfp|j
menstrancl mocht diva Annekev
eindelijk, eindelijk naar haarE*
kleedkamer. Waar ze de persleng
vriendelijk verzocht alleen maaifach
mooie foto's in de krant te zet-p^
ten. „Die waar ik het jongst op-f1^J]
sta, dus." En verzuchtte: „Dit ir
avond van mijn le
Toen later op de borrel hal ff1
beroemd Nederland zijn
sumptiebonnen had ingewis-L""
seld voor een welverdiende!
hartversterking, heerste er eenl
euforistische eensgezindheids
De Blue Diamonds: „Anneke#™
Super!" Buikdanseres Yonina(c
„Fantastisch!" Trea Dobbs:
beste!" Ronnie Tober: „Whatljeef
een gewèèèldige vrouw!" Justi-F"!
ne Pelmelay: „Ik heet eigenlijk?^
qpk Anneke." Peter Koelewijnioe
„Wie heeft er nog consumptie-Ie hi
bonnen?" fcdi
Een waardig jubileum,i
kortom, voor de Indische helding
van het Nederlandse lied. OpUnt
naar de volgende vijfendertig
jaar. Simero-ho-ni. Hi-hi.
-