Een prins tussen de mensapen 'Mi Het zand brandt nog voor Anneke Grönloh Rtv show Over Sportfreaks is nagedacht Gleuf is voor de PTT een inwerp-opening VRIJDAG 23 DECEMBER 1994 «IJD/ Indische herinneringen met Rudy Kousbroek umatra: het is er nog wei, maar ik hoor er niet meer bij." Schrijver/essayist Rudy Kous- broek, voor wie Indonesië een onuitputtelij ke bron van inspiratie vormt, kan op onnavolgbare wijze vertellen over een 'hartstochtelijke en tegelijk uitzichtloze verbondenheid' met zijn geboorteland Nederland-Indië. De RVU zendt onder de titel Het meer der herinnering vrijdag een documentaire uit over de jeugdjaren in Noord-Sumatra van Kousbroek. HILVERSUM GPD Programmamakers Frans Hoe ben en Lies Janssen maakten een tocht met Rudy Kousbroek door Sumatra. Het eiland waar hij in 1929 werd geboren en dat hij in 1946 moest verlaten. De tocht voerde langs de plantages waar zijn ouders woonden, langs de verschillende interna ten waar Kousbroek werd opge voed en lang6 de kampen waar hij tijdens de Japanse bezet tingsjaren verbleef. Zijn per soonlijke herinneringen plaatst hij tegen de achtergrond van de koloniale verhoudingen van destijds. Beelden van het he dendaagse Indonesië worden in de film afgewisseld met authen tiek materiaal over Nederlands- Indië, aangevuld met foto's en een tot op heden nog nooit ver toonde film uit het persoonlijk archief van de familie Kous broek. Kousbroek heeft zich nooit een gemakkelijk man getoond als het om interviews gaat. Vrij wel alle interview-aanvragen ketst de schrijver resoluut af. Bij de voorvertoning van Het meer der herinnering laat hij zich zo waar echter verleiden tot het beantwoorden van wat vragen. Bijvoorbeeld de vraag wie het intiatief heeft genomen om de documentaire te maken. „Ik was lange tijd een roepende in de woestijn", zegt Kousbroek die doelt op zijn jarenlange journalistieke reportages voor dagbladen, waarin hij verhaalt over zijn Indische herinnerin gen. ,Jk ben twee jaar geleden door Lies Janssen benaderd." In haar bijzijn kan Koi^broek het niet laten kritiek te leveren. „Wat ik zo ontzettend betreur is dat de film zo kort is. Veel komt niet uit de verf." Het meer der herinnering duurt overigens één uur en een kwartier. „Kijk, van allerlei flauwekul maken ze zo drie programma's." Een onderdeel van de film vormt de plaats op Sumatra Rudy Kousbroek zwemmend in Het Meer der Herinnering. waar destijds het kamp - waar Kousbroek verbleef - was gesi tueerd. Enkele graven zijn nog net met hulp van een plaatselij ke gids te traceren; voor de rest doet niets denken aan een kamp. Kousbroek heeft altijd over hoop gelegen met mensen, die eveneens in kampen in Indië hebben gezeten en daar de meest dramatische verhalen over vertellen. Kousbroek vindt die dramatiek onzinnig. „Ik zal wel weer veel reacties krijgen", zegt hij na afloop van het verto nen van de film „want je komt de meest wonderlijke psy chopaten tegen. Ik schep niet HILVERSUM GPD Willem zeggen", vraagt quizmaster Robert Brink aan „de vleesge worden nummer 10". Van Hanegem: „Ja, zo heet ik; dus..." De toon is gezet; een nieuwe sportquiz is geboren. Sportkwisjes op de Nederlandse TV zijn ge doemd te mislukken. Willibrord Frequin deed na zijn vrije val tussen XTC-pillen en doods hoofden een teleurstellende poging om rond het jaarlijkse wielerspektakel in Frankrijk een Tourquiz op poten te zetten, Hans van Breuke- len probeerde ooit het graspolletje te vergeten door stuntelig de tv-persoonlijkheid uit te han gen in een flauwe voetbalquiz en zanger Gor don lachte deze zomer nog voornamelijk zijn eigen tanden bloot tijdens het presenteren van de WK-voetbalquiz. En waarom dat falen? In het buitenland zijn immers voorbeelden te over dat sportkwissen populair kunnen zijn. De Ne derlandse (kabel)kijker kan bijvoorbeeld regel matig de BBC-quiz A question of sport bewon deren. Paul Brinks, hoofd amusement van Veronica, denkt te weten waaraan dat falen van de op de Nederlandse TV uitgezonden sportkwisjes ligt: „Vandaag wordt het idee geboren, morgen is de sponsor al benaderd en volgende week zijn de eerste opnamen. Men neemt in Nederland niet de tijd om iets te ontwikkelen. Te kostbaar? Te lui? Ik weet het niet. Maar zo werkt het nu een maal niet. Neem nou die WK-voetbalquiz. Daaraan zie je af dat de kijkers dat niet pikken. Zo simpel, zo slecht. En persoonlijk vind ik dat een leiding het niet kan maken om Gordon, die het overigens helemaal niet zo slecht deed, zonder begeleiding op de TV te mieteren. Op zo'n manier help je zijn carrière naar de knop pen. Nou, dat wil ik niet op mijn geweten heb ben". Details Toen Brinks ruim een jaar geleden werd gecon fronteerd met een idee van Henk Spaan en Pe ter Eijkens wist hij dus hoe voorzichtig en hoe goed voorbereid dit moest worden gebracht. Vele praatsessies over vormgeving en persoon lijke invulling, proefafleveringen en laatste pun- jes op de i later presenteerde Veronica vorige week voor de eerste keer Sportfreaks. En Brinks heeft gelijk. Sportfreaks. dat wekelijks op dins dag wordt uitgezonden, is een onderhoudend programma geworden dat in tegenstelling tot de voorgangers alles in zich heeft om te slagen. De sfeer is ontspannen, de vorm is van deze tijd en de vragen zijn op niveau. Brinks is er trots op; „We hebben over de kleinste details nage dacht. En het resultaat is er naar. Ik denk dat we dit programma aan ik weet niet hoeveel lan den gaan verkopen. Het is het Rad van Fortuin van de jaren '90." De opzet van Sportfreaks is simpel: Spaan en Vermeegen fungeren als captains die, samen met Bekende Nederlanders uit de sportwereld, tegen elkaar spelen. De vragen, gesteld door kwismaster Robert ten Brink, komen uit een fruitmachine die aangesloten is op een CD-i- programma (ontwikkeld door Philips en SPC- Vision). De drie rollen van de fruitmachine ge ven sport, jaar en land aan. De redactie heeft inmiddels 1.000 vragen aan het apparaat ge koppeld. Combinaties van sport, jaar en land die zijn geweest kunnen niet meer terugkomen; combinaties waarbij geen vraag voorhanden is, worden geblokkeerd. Sportfreaks kent voorlopig 13 afleveringen. Wordt het een succes, dan krijgt de quiz een vervolg en worden het aantal fragmenten en vragen uitgebreid. llltieme combinatie Eijkens: „Het voordeel van dit CD-i-project is dat bij een combinatie direct het filmpje voor handen is. Het programma kan daardoor vrij wel in één ruk worden opgenomen en dat komt de sfeer ten goede". Spaan: „We willen dat ontspannen sfeertje vasthouden door combinaties te zoeken die bij elkaar passen. Willem van Hanegem speelde daarom tegen Johan Neeskens. In latere afleve ringen komen de koppels Jansma/De Saede- leer, Wouters/Menzo en Hiddink/Michels. Veertig procent van de vragen gaat over voet bal. Het percentage voetballers onder de deel nemers is ook het hoogst". Brinks: „De basis van elke quiz is: hoe stel je de vraag? Bij Lingo komt die uit een bak vol bal letjes en in Triviant uit een kaartenbakje. In Sportfreaks is het de computer. En het leuke is dat niemand vooraf weet hoe de vraag luidt. De 'format' van Sportfreaks is van deze tijd die je ook bij andere disciplines kunt gebruiken. Een soortgelijke filmquiz of muziekquiz, Dat kan. Je past het decor aan en je zet andere mensen in beeld. Maar de keus van die mensen moet wel zorgvuldig worden gemaakt. Spaan en Ver meegen zijn niet zó maar gekozen. Zij vormen, net als André van Duin en Ron Brandsteder in Wie ben ik?, een ultieme combinatie. Niet om dat ze grappig zijn, maar omdat ze elkaar door en door kennen. De kracht van Nieuwe Koeien is dan ook niet de rolletjes die ze daarin spelen, maar het feit dat ze al vele jaren ken". op over de slechtheid van de kampen, dat is voor sommige mensen een probleem. De laf heid van de Indische gemeen schap in Nederland - die elkaar nog steeds ziet op reünies - is enorm." Kousbroek zegt een vreselijke hekel te hebben aan de huilerige kampverhalen. Kousbroek observeren in Het Meer der Herinnering wekt iets melodramatisch op. Niet alleen door het (oude en nieuwe) beeldmateriaal waar werkelijk alle zorg aan besteed lijkt te zijn, maar ook door de verhalen van Kousbroek over bijvoor beeld de geuren en geluiden van het oude Indië. En over z'n jeugd. „Jeugd is prachtig. Jam mer dat het alleen aan kinderen wordt verspeeld." Spelen met andere kinderen deed hij nau welijks. „Ik kon niet met kinde ren omgaan. Eigenlijk ook niet met volwassenen. Kousbroek voelde zich in In dië een buitenbeentje. „Ik voel de me een prins, die verzeild is geraakt tussen de mensapen." Natuurlijk werd Kousbroek veel gepest. „Omdat ik de beste van de klas was. Dat beschouwt men als een misplaatst soort ijver. M'n bijnaam op school was Iwa, Ik weet alles. Ik wist inderdaad alles beter." Kousbroek beleefde zijn FOTO RVU FRANS HOUBEN meest gelukkige periode in het kamp, waar hij samen met zijn vader verbleef. „Ik herinner me dingen, die veel mensen willen vergeten. Bijvoorbeeld over stervende jongetjes of over ste lende mensen, tójk, daar wordt op de reünies niet over gepraat. Ik heb er dus niet zo'n behoefte aan naar die reünies te gaan." En: „Veel gerepatrieerden vor men een kongsi van leugenaars. We hadden het inderdaad be roerd, maar de Indonesiërs en Chinezen hadden het nog slechter." (Vanavond, Nederland 3, 23.07 HILVERSUM GPD De PTT spreekt al lang niet meer over de gleuf van de brievenbus. Inwerp- opening is de term die het postbedrijf tegenwoordig hanteert. En gehandicapte is zo langzamerhand een scheldwoord geworden. Het is beter om het te hebben over een mens met een fy sieke uitdaging. Politiek correct taalge bruik heet deze aanpassing van de Nederlandse taal. Woorden vermijden waar mee je een groep mensen zou kunnen kwetsen. Het is een beweging die is komen overwaaien uit de Verenigde Staten, waar een neger te genwoordig een African- American heet. Programma maker Theo Uittenbogaard neemt het verschijnsel van avond onder de loep in de RVU-serie Mooie Woorden. Uittenbogaard praat met verschillende taaldeskundi gen over politiek correct taalgebruik. Margot Minjon, redacteur ingezonden brie ven van de Volkskrant, krijgt bijna dagelijks per post te rechtwijzingen van lezers onder ogen. Zo heeft een briefschrijver zich doodgeër- gerd aan de term 'zwarte dag'. Dat woord zou voor oordeel bevestigend en kwetsend zijn voor gekleur de mensen. Pardon...men sen met een kleur, want dat is volgens het politiek cor rect taalgebruik tegenwoor dig de juiste term voor de gekleurde medemens. Het grote bezwaar van Neerlandicus Frank Jansen tegen het verschijnsel poli tiek correct taalgebruik is het verdoezelende effect. Een fragment van een inter view van Sonja met Gabri de Wagt ondersteunt zijn be toog. De Wagt is vader van een mongoloïde zoon. Hij heeft de indruk dat ouders zich schamen voor hun zoon of dochter en steeds mooiere omschrijvingen gaan zoeken. „Vroeger was het kind achterlijk of zwak begaafd en tegenwoordig heeft het kind speciale mo gelijkheden." Columnist en schrijver Gerrit Komrij worstelt ook wel eens met politiek correct taalgebruik, zo blijkt in het RVU-programma. Het woordje jood zou hij niet makkelijk durven gebruiken. „Je kunt abosluut niet tegen iemand rot-jood zeggen, ter wijl rot-katholiek geen pro bleem is." Ook cartoonist Peter van Straaten kent dat gevöel. „Je vraagt niet aan iemand of hij jood is. Je vraagt 'bent u joods. Dat klinkt vriendelijker. Jood is een beladen woord. Het klinkt heel naar." De volgende afleveringen van Mooie woorden van Theo Uittenbogaard gaan onder meer over afasie, taal verwerving en liedjestek- EDI 'Onze eigen parel uit de Gordel van Smaragd' viert 35-jarig jubileum Het is alweer (of pas, het is maar hoe je het be kijkt) vijfendertig jaar gele den dat ze de eerste ele- t gante schreden zette op het artiestenpad. Op die gedenkwaardige dag in 1959 won ze het Cabaret der Onbekenden met het schone lied Ma. he's ma king eyes at me. Dezelfde avond nog sloot haar moe der zeer voortvarend voor dochterlief contracten af bij, adoe zeg, vijf verschil lende platenmaatschappij en. Het duurde een jaartje voordat deze Gordiaanse knoop weer was ontward, maar toen kon ze dan ook haar baan als typiste bij DAF vaarwel zeggen en professioneel zingend aan de slag. De ene na de an dere pakkende kraker kweelde ze naar de hoogste regionen van de vader landse en de overzeese hit parade, en nog steeds is ze Beroemd Geliefd op de betere bruiloften en partij en. Precies: Anneke Grön loh. Onze eigen parel uit de Gordel van Smaragd, ons eigen Soerabaja'tje uit Ce lebes. Dat Anneke het inmiddels al vijfendertig jaar zo geweldig volhoudt, moest natuurlijk uit gebreid gevierd worden. Met een fonkelnieuwe CD, 'Grönloh zingt Rot'. ('Rot' staat in dit ge val niet voor de kwaliteit van Grönloh's stem, maar voor tekstschrijver Jan Rot.) En met een jubileumoptreden, dat in deze donkere dagen voor Kerst mis werd gehouden in de Am sterdamse Stadsschouwburg. Alle Grönloh-fans en collega's waren ervoor uitgelopen. De enige die niet meewerkte was het KNMI. Geen Brandend Zand op het Leidseplein, maar het omgekeerde: soppende modder. En krachtig neerdalen de regen. Het haar van Donna Lynton piekte dan ook treurig onder haar charmante pothoed- je uit, Ria Alberti worstelde met een onwillige paraplu, bij Her man Stok liep het water in straaltjes uit zijn schoenen en zelfs het koninklijk lintje van Gerrit den Braber hing er slap jes bij. Hetgeen de pret niet ver mocht te drukken. Bij de felle lampen van de vele televisieca mera's, de aanblik van de als La Grönloh heeft eindelijk het podium kunnen verlaten. Temidden van een immer Djakarta-bruine presen tator Hans van Willigenburg en de tempo doeloe-toner\ van de band Hollywood Boulevard, waande zelfs de natste gast zich al spoedig in tropenland. Vanuit de loge Na het voorlezen van een brief van Erica Terpstra, die het zeer betreurde dat ze vanwege 'be langrijke staatsza ken' niet aanwezig kon zijn, gaf Van Willigenburg het startsein voor het eerste deel van de feestelijkhedi hommage ai neke - die ontroerd toekeek vanuit de koninklijke loge- door haar collega's. Jan Rot, van kinds af aan al dól op An neke, bracht een ei gentijdse versie van de grote Grönloh- kraker uit 1963, Pa- radiso. Sjoukje Smit volgde Soerabaja. Waarna de Ronnie Tober het podium betrad. Vroeger deed hij wel eens een duootje met Anneke, aldus Ronnie, en hij had dit feest voor geen goud willen missen. In een speels mari nepakje a la zijn goede vriend i An- Het Wereldje PANDA DE L'ISLE de Prins van Lignac, liet Ronnie horen dat hij nog niets van zijn charmante accent heeft verlo ren. Van wat hij zong was dan ook weinig te verstaan. Maar bij het „and now met z'n allen!" la- la-laadden alle aan wezigen vrolijk'mee en pinkte Anneke in haar koninklijke loge geroerd een traantje weg. Ook Jacques Herb was voor de feestelijke gelegen heid weer even op gegraven. Met een welgemeende snik in zijn door veel smar ten gevormde stem vertolkte hij een van de weinige Grönloh- songs die géén num mer één hit werden: het meeslepende le venslied 'Rozen heb ben doornen, ja, lief de doet soms pijn'. Julia Loko eerde An neke met een prach tige vertolking van Proud Mary en ons aller Benny Neyman stortte zich, gehuld in een paarslederen cowboypak, op Si- meroni. Benny ging vroeger al met zijn opa naar feesttenten om Anneke te zien optreden. Hij was helemaal idolaaaat van haar en twistte dag en nacht op haar liedjes. 'In het dal, daar staat het witte huis, al.., eeh.., honderd jaar, en.., eeh...' Hele maal niet erg dat Benny de tekst niet meer wist. Gelukkig had hij een spiekbriefje meegenomen. 'Simeroni, simero-ho-ni. Hi-hi. Hi-hi-hi-hi-hi-hi'. Tot slot zon gen 'De Raggende Manne' de 'grootste 'Grönloh-hit aller tij den, over zwarte Dino die met Mina ging, die weer met Rocco was verloofd, die door niemand werd geloofd. Of zo. Kortom, het na vijfendertig naar nog al tijd volstrekt onbegrijpelijke Brandend Zand. Ongelóóóflijk En toen was - hoera! hiep hiep! - het moment aangebroken dat de diva zelf het toneel betrad. Die natuurlijk tot tranen toe geroerd was. „Jongens, het is waaacm- zinnig! Ongelóóóflijk! Jacques, Benny..., wat schattig. Wat lief Hans, geweldig! En Ronnie, ik houd van je. Echt!" Waarna La Grönloh liet horen dat ze na al die vijfendertig jaar nog heel best zingen kan. In het Engels. In het Nederlands. En in het Ma leis. „Bedankt, lieve, lieve men sen. Allemaal bedankt!" Vooruit, een afscheidsliedje. En nóg een afscheidsliedje. „Jongens. op naar de borrel!" Maar het met vlaggen en rozen zwaaiende pu bliek wilde haar niet laten gaan. Nóg maar een afscheidsliedje. „Op naar de borrel." Hè nee. Nóg een afscheidsliedje. Lang r de*— zaam maar zeker stroomde hek hele podium vol. Willibrord Fre-t quin met cameraploeg, 'de bla-[chei den', fans met bloemen, fanx zonder bloemen, fans met hand-V tekeningenboekjes. Nog een afscheidsliedje dus. That'i what friends are for. Op r borrel? Mis! Want 'we wa re!' scandeerde de zaal. Na Soerabaaacijaaa en nog keer Paradiso met je pal-jfp|j menstrancl mocht diva Annekev eindelijk, eindelijk naar haarE* kleedkamer. Waar ze de persleng vriendelijk verzocht alleen maaifach mooie foto's in de krant te zet-p^ ten. „Die waar ik het jongst op-f1^J] sta, dus." En verzuchtte: „Dit ir avond van mijn le Toen later op de borrel hal ff1 beroemd Nederland zijn sumptiebonnen had ingewis-L"" seld voor een welverdiende! hartversterking, heerste er eenl euforistische eensgezindheids De Blue Diamonds: „Anneke#™ Super!" Buikdanseres Yonina(c „Fantastisch!" Trea Dobbs: beste!" Ronnie Tober: „Whatljeef een gewèèèldige vrouw!" Justi-F"! ne Pelmelay: „Ik heet eigenlijk?^ qpk Anneke." Peter Koelewijnioe „Wie heeft er nog consumptie-Ie hi bonnen?" fcdi Een waardig jubileum,i kortom, voor de Indische helding van het Nederlandse lied. OpUnt naar de volgende vijfendertig jaar. Simero-ho-ni. Hi-hi. -

Historische Kranten, Erfgoed Leiden en Omstreken

Leidsch Dagblad | 1994 | | pagina 8