Roemenen hebben weinig
redenen om te feesten
Kom, laten we een bisschop interviewen
Meer openheid
over ziekte
prins Bernhard
Feiten &Meningen
Privatisering
maakt de WAO
peperduur
Vi
d(
VRIJDAG 23 DECEMBER 1994
COMMENTAAR
De prins is springlevend totdat hij dood is.
Een tussenvorm is niet wenselijk. Een zieke
prins past niet in het beeld dat het 'volk'
van het koningshuis dient te hebben.
Mocht de prins, anders dan in sprookjes ge
bruikelijk, toch de wetten van de natuur
volgen en ziek worden dan moeten onmid
dellijk alle deuren en ramen op slot. Nie
mand mag tenslotte iets weten over de ster
felijkheid van Zijne Koninklijke Hoogheid.
Jammer alleen dat de media, als verte
genwoordigers van het 'volk', anno 1994
niet meer met de pet in de hand bij het hek
van het paleis blijven wachten op me.dede-
lingen van de Rijksvoorlichtingsdienst
(RVD). Nee, de beroepssnuffelaars duiken
in hun medische encyclopedieën en bellen
artsen en professoren op om meer te weten
te komen over het ziektebeeld.
Dat is echter niet de bedoeling. De Ne
derlandse Vereniging van Artsen voor Long
ziekten en Tuberculose (Nvalt) bijvoorbeeld
heeft deze week haar leden schriftelijk be
volen geen vragen te beantwoorden over
longziekten. Het wachten is nu op directie
ven aan boekhandels die medische naslag
werken verkopen en verstoring van tele
foongesprekken die mediavertegenwoordi
gers met medici in het buitenland voeren.
En als dat niet helpt, moet wellicht een al
geheel verschijningsverbod worden over
wogen.
Dat laatste lijkt misschien wat ver ge
zocht. De krampachtigheid waarmee de
media, en daarmee de Nederlandse bevol
king, onwetend worden gehouden over de
gezondheidstoestand van prins Bernhard,
doet vermoeden dat Hof en RVD het liefste
alle publikaties en uitzendingen zouden
verbieden.
De vraag is hier w
patiënt Bernhard voi
:cht op informatie c
aar de privacy van de
Lippe eindigt en het
ver de publieke figuur
Bernhard, prins der Nederlanden, begint.
Hoewel de vergelijking niet helemaal op
gaat, is het toch interessant om te zien hoe
in het buitenland met de ziekte van belang
rijke staatsfunctionarissen wordt omge
gaan.
De Amerikaanse president Ronald
Reagan kreeg tijdens zijn twee ambtstermij
nen enkele malen te maken met kwaaltjes.
Niet zo verwonderlijk, het overkomt ieder
mens (zelfs prinsen) en Reagan was boven
dien al aardig op leeftijd.
Tot in de fijnste details en met een bijna
misselijk makende volledigheid werd het
Amerikaanse publiek voorgelicht over de
gezondheidstoestand van het staatshoofd.
Waarmee maar is aangegeven dat de Ame
rikanen die in de jaren dertig niets mochten
weten over de gezondheid van president
Roosevelt naar het andere uiterste zijn
doorgeslagen. Deze tijd stelt nu eenmaal
andere eisen aan zijn overheid.
In Frankrijk gaat het er niet veel anders
aan toe. De prostaatkanker van president
Frangois Mitterrand is van alle kanten be
keken en besproken, niet in de laatste
plaats door de zieke president zelf. Op tele
visie en voor een miljoenenpubliek. Het is
de keerzijde van het leven in de schijnwer
pers van de publiciteit en aan de top van de
machtspyramide.
Een auto en vliegtuig, een paleis en een
staatsinkomen horen daarbij, maar ook be
langstelling van het publiek en het recht op
informatie van datzelfde publiek. Zonder
dat 'volk' namelijk geen president, of in het
geval van Nederland, koninklijke familie.
Dat schijnt echter bij Hof en RVD nog niet
te zijn doorgedrongen.
Natuurlijk hoeft prins Bernhard niet met
beademingsapparatuur en al te poseren
voor de fotografen of het Journaal. De be
handelende artsen zijn gehouden aan hun
beroepseed en kunnen naar buiten zonder
toestemming van de patiënt en zijn familie
geen mededelingen doen. Patiënt en fami
lie moeten zich echter wel realiseren dat
voor hen andere regels gelden dan voor 'ge
wone' Nederlanders.
De summiere medische bulletins die de
RVD verspreidt, geven aan dat dit ook wel
wordt gevoeld. Maar meer openheid is ge
wenst en het kan ten ene male niet dat
spreekverboden worden opgelegd aan art
sen buiten het Academisch Ziekenhuis
Utrecht. Dat is censuur, belemmert het in
de Grondwet verankerde recht op vrije me
ningsuiting en schaadt de democratie.
Teleurstelling overheerst verjaardag revolutie
„Niets is veranderd, niets. We zijn verschrikkelijk verraden. Toen we in 1989 de straat op gingen,
was dat voor een beter leven, een beter economisch bestaan, niet alleen voor vrijheid", zegt de
20-jarige Ana-Maria Vasu in de Roemeense hoofdstad Boekarest. Bij de Roemenen, die deze week
de vijfde verjaardag van de opstand tegen de communistische dictatuur herdenken, overheerst de
teleurstelling.
Boekarest, 21 december 1989. Militairen en burgers zoeken dekking achter een pantserwagen. Ze worden onder v
Veel reden tot feesten is er niet. De levensstandaard is
sinds 1989 verder gedaald, de werkloosheid is hoog en
de inflatie bedraagt op jaarbasis zo'n 75 procent. Vol
gens een recent onderzoek leeft driekwart van de bevol
king op de grens van het bestaansminimum. Ook de
vrijheid kent haar grenzen. Vrije verkiezingen hebben
de oude staatsstructuur nauwelijks aangetast. Roeme
nië is het enige Oosteuropese land waar de communis
ten eigenlijk aan de macht zijn gebleven.
De veteranen van de Roemeense revolutie herdachten
hun gevallen medestanders afgelopen woensdag. Het
was een sobere herdenking, met foto's van enkele van
de ongeveer 1.200 slachtoffers en met de vlag halfstok.
Zo'n 2.000 mensen hielden waken op de plaatsen waar
in 1989 de eerste kogels in de muren sloegen.
Vijfjaar geleden bereikte de opstand die enkele dagen
eerder in Timisoara was begonnen, de hoofdstad. Nico-
lae Ceausescu merkte, vol ongeloof, tijdens een toe
spraak dat hij werd uitgefloten. Op eerste kerstdag, vier
dagen later, eindigde de carrière van 'het genie van de
Karpaten' voor het vuurpeleton. Samen met zijn vrouw
Elena, de nummer twee van het bewind, was hij in al-
lerhaast ter dood veroordeeld.
De achtergrond van de opstand is nog altijd niet opge
helderd. De Roemeense geheime dienst 'onthulde' on
langs nog dat het in werkelijkheid ging om een buiten
lands complot onder aanvoering van Russische geheim
agenten, die samenwerkten met Washington en de
Hongaarse minderheid in Roemenië. Die lezing zegt
meer over de macht waarover de oude i
nog altijd beschikken dan over de werkelijke gang van
zaken vijf jaar geleden.
De meeste Roemenen zouden het liefst geloven dat het
leger in een spontane opstand de kant van de bevolking
koos en zich tegen de gehate geheime dienst Securitate
keerde. Maar menigeen meent dat de oude hap de re
volutie heeft gebruikt of zelfs heeft aangezwengeld voor
een geslaagde greep naar de macht.
De verschillen in uideg leidden er in Timisoara toe dat
diverse groepen afzonderlijk de opstand herdachten.
Alleen het Forum van Revolutionairen kon daarbij reke
nen op steun van president Ion Iliescu, een oude com
munist die in de jaren zeventig in ongenade viel en
dankzij de revolutie een come-back maakte. Lid zijn
van het Forum betekent vooral aantrekkelijke cadeaus,
zoals een hectare land, gratis reizen en vrijstelling van
belasting. Het waren duidelijk andere revolutionairen
die deze week schreeuwden: 'Weg met Iliescu, we wil
len geen bolsjewistische president meer'.
De neo-communisten, die zich net als elders in Oost-
Europa tegenwoordig socialisten of sociaal-democraten
noemen, zitten echter stevig in het zadel. Het feit dat
deze week de zesde motie van wantrouwen in twee jaar
tijd tegen de linkse minderheidsregering in stemming
komt, doet daaraan weinig af. De oppositie is ernstig
verdeeld, terwijl premier Nicolae Vacaroiu zich heeft
verzekerd van de steun van extreemrechtse nationalis
ten en orthodoxe communisten.
De Roemeense machthebbers hopen bovendien hun
internationale isolement te kunnen doorbreken door de
overwinning van links in Bulgarije en door eer
dere overwinningen van links in Hongarije en Polen. De
ex-communisten in Roemenië staan niet langer alleen.
De meeste Roemenen accepteren de loop van de ge
beurtenissen gelaten, alsof het gaat om een noodlot. De
Roemeense socioloog Mircea Kivu meent dat een col
lectief gevoel van schuld mogelijk een verklaring voor
de desinteresse is, aangezien niemand vóór december
1989 de moed had in opstand te komen tegen de Grote
Leider. De conducatorkon ongestoord vrouwen degra
deren tot broedmachines en dorpen laten platwalsen,
om pittoreske huizen te vervangen door grijze model
woningen.
Illustratief is de onverschilligheid waarmee de Roeme
nen reageren op de vrijlating van alle oude hoogwaar
digheidsbekleders. Die hebben amnestie gekregen of
zijn op vrije voeten gesteld met het oog op hun leeftijd.
Zo wandelt Andruta Ceaucescu, één van de broers van
de geëxecuteerde dictator, weer door Boekarest. Hij was
tot vijftien jaar cel veroordeeld wegens zijn bloedige in
spanningen om de opstand van 1989 de kop in te druk
ken. Kivu: ,,De oppositie heeft begrepen dat niemand
zich interesseert voor de berechting van de leden van
het oude regime. De Roemenen maken zich alleen nog
zorgen om hun dagelijkse bestaan."
DEN HAAG THIEU VAESSEN
Privatisering van de WAO maakt de regeling niet goed
koper, maar voorlopig alleen maar peperduur. Gisteren
maakten de particuliere verzekeraars dat bij privatise
ring de AAW/WAO-premie in eerste instantie bijna ver
dubbelt en pas na twaalf jaar weer op het huidige
veau komt. Daarmee lijkt het erop dat het kabinet zich
met het privatiseringsplan flink in de nesten heeft ge
werkt, want een stijging van de sociale premies
haaks op alles wat het kabinet voorstaat in zijn streven
naar meer werkgelegenheid.
Het paarse kabinet heeft hoog ingezet op het overhe
velen van de WAO van de bedrijfsverenigingen naar dt
particuliere verzekeraars. Die lieten toen direct al we
ten dat de premies dan de pan uit zullen rijzen, maai
het kabinet gaf geen krimp. Vorige week lekten al bere
keningen van de verzekeraars uit dat de AAW/WAO-
premie in eerste instantie bijna zal verdubbelen. Voor
'gevaarlijke beroepen' zal de premie zelfs verdrievoudi
gen.
Cel
ling va
jaar zij
geen a
tweelii
Hoe
De reden daarvoor is dat de particuliere verzekeraars
wettelijk moeten werken via kapitaaldekking en de be
drijfsverenigingen werken via een omslagstelsel. Bij dat
laatste systeem moeten de verzekerden elk jaar via de
premies het geld bijeenbrengen voor de lopende uitke
ringen. Kapitaaldekking werkt anders. Daarbij moet de
verzekeraar zorgen dat hij voldoende geld in huis heeft
om hoe dan ook te kunnen uitbetalen als de nood aar
de man komt. De verzekerde spaart daarbij als het wa
re via zijn premie het kapitaal bij elkaar voor zijn even
tuele uitkering. Zo werken bijvoorbeeld de pensioen
fondsen.
Als de WAO wordt geprivatiseerd, moeten de verze
kerden in eerste instantie een dubbele premie gaan be
talen. Ze moeten blijven betalen voor de huidige bijna
900.000 arbeidsongeschikten, maar moeten daarnaast
ook nog eens het kapitaal bij elkaar gaan sparen vooi
de eventuele eigen WAO-uitkering.
Op langere termijn is de balans in evenwicht. Jaar
lijks verdwijnen er ongeveer 70.000 arbeidsongeschik
ten uit de WAO omdat ze werk vinden, in de AOW gaan
of omdat ze overlijden. Bovendien kan de 'eigen' pre
mie lager worden naarmate de verzekeraar meer kapi
taal in kas krijgt.
Maar dat is toekomstmuziek: de eerstkomende jaren
rijzen de premies de pan uit. De verzekeraars hebben
berekend dat de premies in eerste instantie gemiddeld
zullen verdubbelen. Dat kan voor bepaalde groepen
nog veel slechter uitpakken, omdat de premie bij priva
tisering wordt berekend naar het risico. Een bouwvak
ker heeft een bijna drie keer grotere kans om arbeids
ongeschikt te worden als een graficus, zodat die ook
drie keer zoveel premie moet gaan betalen. Het kabinet
wil juist die zogeheten premiedifferentiatie, omdat dat
de toeloop naar de WAO kan afremmen. Op termijn
moet dat veel geld besparen.
Als de premies echter gemiddeld bijna verdubbelen,
dreigt die prikkel zo ongeveer een doodsteek te wor
den. Werk is het centrale thema van dit kabinet, en het
belangrijkste breekijzer daarvoor is verlaging van de
loonkosten. Privatisering van de WAO betekent echter
in eerste instantie juist het omgekeerde: een fikse
hoging van de loonkosten. Temeer daar het kabinet de
WAO-premie na de privatisering voor rekening van dt
werkgever wil brengen om hem te prikkelen de werk
omstandigheden optimaal te maken en werknemers zo
lang mogelijk in dienst te houden. Staatssecretaris Lin-
schoten van sociale zaken wil om die reden voorlopig
ook nog van geen wijken weten.
De verzekeraars hebben wel een gedeeltelijke oplos
sing. Net als bij het uitkomen van het regeerakkoord in
augustus stellen ze voor om alleen de eigenlijke WAO
te privatiseren. De arbeidsongeschiktheidsuitkering be
staat namelijk uit twee delen: de AAW en de WAO. De
AAW omvat een voor iedereen (werknemers en zelf
standigen) geldende basisuitkering van 70 procent van
het minimumloon. De WAO regelt voor werknemers
een aanvulling tot maximaal 70 procent van het laatst
verdiende loon. Zelfstandigen moeten zich v
aanvullende uitkering al sinds jaar en dag particulier
verzekeren.
De AAW is goed voor vijftien miljard gulden per jaar,
de eigenlijke WAO beslaat 'slechts' negen miljard gul
den. Ook wanneer alleen de WAO wordt geprivatiseerd,
stijgen de premies uiteraard, maar veel minder. Ze
hebben nóg een alternatief, namelijk om de AAW/WAO
te privatiseren in kleine stapjes. De opbouw van het
dekkingskapitaal wordt dan over een veel langere pe- waarl
'riode uitgesmeerd en de premiestijging dus ook. Maar gister
hoe dan ook: de privatisering jaagt de loonkosten om- djf j;
hoog. heeft
Bij die treurnis is er één lichtpuntje voor het kabinet: de b<
de economische groei zal de komende jaren waar- stuur
schijnlijk veel groter zijn dan waarop tot voor kort werd front;
gerekend. Dat schept in principe financiële ruimte voor (botst
die privatisering. Zo'n scenario vereist echter wél de
bereidheid van de werknemers om het ondanks de
economische groei de komende jaren zuinig aan te
blijven doen. En of die bereidheid zo groot is, valt na al
die jaren van loonmatiging ernstig te betwijfelen.
blinde
De sp<
honde
Ver
derdg
dt
beslot
li
gensi
GV
heeft
dr,
gaan
Tie
uitLe
achtl
daari
Wi
g>ng
wacJ
dene
zonF
Urk,
VNit
clair
)EN BC
Een 2
dranl
Pij 1
speel
jkund
Kardinaal Simonis blikt terug op voor katholieken roerig jaar
Simonis: het wezenlijke is het geloof.
FOTO GPD HENK TUKKER
Kardinaal Simonis heeft het niet zo op
de media begrepen. ,,Ik zal het u maar
eerlijk zeggen. Flet wordt weer Kerst
mis en dan denken ze op de kranten:
we moeten ook wat aan het geloof en
de kerk doen, kom, laten we dan maar
een bisschop interviewen."
In het aartsbisschoppelijke paleis aan
de Utrechtse Maliebaan hangt de sa
crale sfeer van een instituut dat twee
duizend jaar geschiedenis vertegen
woordigt. Over de schriftelijk ingele
verde vragen is de kardinaal ook al
niet zo tevreden. ,,Het gaat allemaal
over kerkpolitiek. Maar niet over het
meest wezenlijke, het geloof. Ik her
ken wat bisschop Muskens onlangs
zei. Na zijn benoeming heeft hij tal
van journalisten te woord gestaan,
maar niemand vroeg hem naar zijn
geloof."
Waar hij dan zelf over had willen spre
ken? Over de waarden van het geloof
en het verdwijnen van het geloof in
een persoonlijke God. Acht jaar gele
den heeft hij daar een vastenbrief over
geschreven onder de titel 'God: Iets of
Iemand'. Daarin vroeg Simonis zich af
of er niet een goddeloosheid, een mo
dern heidendom aan het groeien is
dat de verworvenheden van eeuwen
christelijke beschaving bedreigt. Door
de secularisatie (verwereldlijking)
dreigt het geloof in een persoonlijke
God te verdwijnen. „Godsdienst
vraagt geloof en overgave. Je overge
ven in de handen van God, die je ge
schapen heeft en bepaalde waarden
heeft ingeschapen. Maar zich overge
ven kan de moderne mens slecht. Die
houdt zichzelf vast. En dan hou je ook
je eigen onmacht vast."
Over de affaire Bar, die vorig jaar van
wege geruchten over zijn vermeende
homoseksualiteit plotseling terugtrad
als bisschop van Rotterdam, kan kar
dinaal Simonis geen nadere ophelde
ring geven. „De enige die dat kan
doen, is monseigneur Bar zelf. En die
spreekt niet. Dat hebben wij te res
pecteren. Ook voor ons bleven er toen
veel vragen over, die wij hem graag
hadden willen stellen."
In de pers is het afgelopen jaar gere
construeerd dat mgr. Bar het slachtof
fer is geworden van een geruchten-
campage, opgezet vanuit het bisdom
Roermond. Die was erop gericht de
publieke aandacht af te leiden van de
perikelen op het seminarie Rolduc.
Daar zou bijvoorbeeld een homo
seksuele relatie hebben bestaan tus
sen een priester-student en de vice-
rector.
Simonis vindt het speculaties. „Het
wordt beweerd. Ik heb daar geen en
kele aanwijzing over. Geen bewijs,
niks. Wij als collega-bisschoppen heb
ben voor mgr. Bar alles gedaan wat
wij menselijkerwijze zouden kunnen
doen. Toen er geruchten opdoken,
heb ik iedere stap genomen in nauw
overleg met mgr. Ernst, een hele wijze
en verstandige man. Ik heb niet het
gevoel dat daarin fouten zijn ge
maakt."
Die zaak heeft wel veel schade aange
richt, vindt hij. „Mgr. Bar is erdoor be
schadigd, talloze mensen zijn erdoor
beschadigd, de kerk is erdoor bescha
digd." Welke conclusie hij daaraan
verbindt? „Mensen kunnen in hun le
ven zwaar beproefd worden. De kerk
wordt zwaar beproefd.
Over de aanbevelingen van de advies
commissie Dialoog, ingesteld om de
polarisatie te overwinnen, beraden de
Nederlandse bisschoppen zich nog.
Volgens die commissie zal uit het con
tact met de Acht Mei Beweging moe
ten blijken of de dialoog in de toe
komst zal aanslaan. Zelf weigerde Si
monis dit jaar de vice-voorzitster van
de Acht Mei Beweging te benoemen
tot pastoraal werkster in Arnhem. Ge
vraagd naar de reden, verwijst hij naar
het advies van de ambtstoelatings-
commisie van het aartsbisdom
Utrecht. Die heeft de benoeming te
gengehouden.
„De meerderheid was tegen, omdat
mevrouw Versteegen vice-voorzitster
van de Acht Mei Beweging is en als
zodanig een heleboel dekt wat er uit
die beweging naar voren komt. Om
dat helaas de beweging in veel paro
chies als een splijtzwam werkt, zou
een aanstelling in een parochie niet
goed zijn."
Paus Johannes Paulus II verklaarde dit
jaar in zijn brief Sacerdotalis Ordina-
tio de discussie over de toelating van
vrouwen tot het priesterambt defini
tief voor gesloten. Maar kan Simonis
zich voorstellen dat er bij zo'n uit
spraak iets breekt bij vrouwen, die het
merendeel van het pastoraat als vrij
willigster voor hun rekening nemen?
„Voor vrouwen liggen er tal van ande
re mogelijkheden. Vrouwen kunnen
religieuze worden, zij hebben onvoor
stelbaar veel betekend voor onze kerk
en de samenleving, vrouwen hebben
ook een geweldige capaciteit voor ka-
techese. Christus heeft constituerende
dingen gedaan voor zijn kerk. Hij
heeft alleen mannen tot apostel aan
gesteld. De uitspraak van de paus is
geen machtsuitspraak, maar een on-
machtsuitspraak. Wij kunnen niet an
ders doen dan wat de Heer gedaan
heeft. Als dat in een bepaalde tijd niet
wordt verstaan, kan dat zijn redenen
hebben. De kerk vraagt ook van man
nen voor het priesterschap het celi
baat. Veel mannen willen dat niet. Dat
alleen de man priester kan worden als
sacramentele vertegenwoordiger van
Christus, is een ordening van de Heer
zelf."
UTRECHT THEO KRABBE
gel
