Vervlogen tijden herleven in Lisse
Cultuur& Kunst
(leidsgoedj
-Vox Humana beter dan
Reddingspoging moet Cineac
voor ondergang behoeden
Cabaret Gala 1994
zonder 'de sterren'
is in afgelopen jaren
Swanenburg, de Leidse keizer van de kunst
NSDAG 20 DECEMBER 1994
ioedkope jaarwisseling in Euro
|.PHENDe Euro Cinema bioscopen in Alphen aan den Rijn
oen op zaterdagmiddag 31 december en zondag 1 januari het
."^Soscoopkaartje in de aanbieding: voor 7,50 gulden krijgt het pu-
liek toegang tot de films die er draaien om kwart voor twee
oudejaarsdag) en vier uur, 18.45 en 21.15 uur (nieuwjaarsdag).
Imdat er grote belangstelling wordt verwacht, kan vanaf van-
aag al een kaartje voor een van de voorstellingen worden ge-
de pPc^1-
9.30
<oor uit Oekraïne in Stadsgehoorzaal
fiPEN'Freski Kiev', een koor uit de Oekraïne treedt donderdag
2 december op in de Leidse Stadsgehoorzaal. Het koor, op
r k|purnee door Nederland, laat het publiek onder meer kennis
naken met de geestelijke koormuziek uit deze streek. De op-
tot gretigst van het concert, dat om 20.15 uur begint, gaat voor een
leel naar het Unesco Chernobyl Project.
30-1
Soymans tweede kerstdag gratis
jr |?otterdam Het museum Boymans-van Beuningen is op tweede
:erstdag gratis te bezichtigen. De directie wil hiermee de vol-
ooiïng van de grote verbouwing vieren. De werkzaamheden
lebben nogal wat overlast veroorzaakt. Ter verzachting van dit
5"1J;leed" mag het publiek gratis naar binnen. In het Rotterdamse
qq jiuseum zijn negen tentoonstellingen te zien, waaronder Van
jyck tot Bruegel, The Wonder Years over kunst uit de jaren zes-
itenïg uit Rotterdam en de Nederlandse Tekenkunst uit de negen-
jende eeuw.
ne b|
leell
en De Tasjesdief naar Berlijn
17 Amsterdam De Nederlandse kinderfilm De Tasjesdief is geselec
teerd voor het Internationale Filmfestival in Berlijn. Olivier Tui
nier, bekend van onder meer Het Zakmes en De Ideine blonde
Jjood, speelt de hoofdrol. Omstreeks Pasen is de film in de Ne
derlandse bioscoop te zien. Hij beleeft tijdens het festival - van
10 tot 20 februari - zijn première. De Tasjesdief is gebaseerd op
net gelijknamige boek van Mieke Hooft. Het gaat over een jon
getje dat onder dwang van criminelen tasjes gaat stelen. Regis-
,08(?eur is Maria Peters.
'De Oude Pastoriebiedt keur aan antieke meubelen
Wie het interieur van 'De Oude Pastorie' in Lisse binnen
loopt, waant zich meteen in vervlogen tijden. Zijden gor
dijnen, een geschenk van de Nederlandse ambassadeur
in Rusland, sieren de hoge ramen. De antieke eettafel,
gedekt met origineel Wegdewood servies en brandende
kaarsen, nodigt uit tot aanschuiven. Een Biedermeier-
bank biedt gelegenheid om na de maaltijd onder het ge
not van klassieke muziek uit te buiken. Een originele
Mesdag aan de muur maakt de huiselijke sfeer af.
Ooit was het majestueuze pand
het domein van de dominee
van het dorp. Hij had de drie
verdiepingen tellende pastorie
veertig jaar lang voor zich al
leen. Daarna was het huis tien
tallen jaren de praktijk van een
tandarts, die de monumentale,
houten trap uit 1901 met hoog
polige tapijttegels bekleedde.
Nu is 'De Oude Pastorie' een
antiek- en kunstzaak annex
woonhuis. Met veel oude meu
bels, in combinatie met werk
van moderne schilders.
Het echtpaar Frank Schermer
Voest en Paula van Elburg heeft
de winkel opgezet. Vijfjaar gele
den ontstond het idee om van
hun hobby hun werk te maken.
„We hebben heel Nederland af
gezocht naar een pand met ge
schikte uitstraling", aldus Van
Elburg, die de zakelijke kant van
het bedrijf op zich genomen
heeft. „In januari van dit jaar
hebben we het huis gekocht en
verbouwd tot winkel/woning. In
juni zijn we met stille trom ge
opend. De officiële opening was
ruim een maand geleden."
Die feestelijke gebeurtenis liet
even op zich wachten, omdat
een nieuw aan het huis te bou
wen gedeelte nog niet af was.
„Maar gedurende de zomer is
heel Lisse wel even komen kij
ken", lacht Van Elburg. Samen
met Schermer Voest heeft ze er
alles aan gedaan om de winkel
sfeer te geven. „We hebben het
echt ingericht alsof je hier
woont", aldus Schermer Voest,
die een rondleidinkje door de
winkel verzorgt.
Stijlkamers
'De Oude Pastorie' lijkt dan ook
in niets op een gewone an
tiekwinkel, waar alle spulletjes
vaak gewoon op elkaar gesta
peld staan. In 'De Pastorie' is al
les in stijlkamers goed te zien.
Eén van de oudste dingen die in
de winkel staat, is een brood
kast uit 1620. „Dat weten we ze
ker", vertelt Van Elburg, „omdat
het een familiestuk is en omdat
Schermer Voest en Van Elburg: „We hebben het echt ingericht alsof je hier woont.foto henk bouwman
zelfs het hang- en sluitwerk nog
origineel is."
Omgekeerde stoeptegels ge
ven de galerie een oude sfeer.
Vanaf een antiek Frans tuinstel
valt de expositie van de Tsjechi
sche schilderes Madame Stast-
na te bewonderen. Een glazen
gaanderij leidt naar een middel
eeuwse kamer, geheel aange
past aan de wisselexpositie van
de schilder Björn Gunderson.
Deze kunstenaar, die momen
teel in Lisse woont, is gefasci
neerd door de Middeleeuwen.
Aan de muur hangt zijn werk:
jonkvrouwen in fluwelen jurken
kijken óf verliefd naar een koe
ne ridder óf zitten gevangen in
een donkere torenkamer.
Cursus
In deze ruimte begint in januari
de antiekcursus, waarin diverse
prominente mensen uit de an
tiekwereld over hun passie
spreken. Zo houdt de bekende
auteur A. van Oirschot een uit
eenzetting over kunst en kitsch
en geeft T. Beurs van de Rijks
universiteit Leiden uitleg over
Engelse meubelen uit de 18e en
19e eeuw. „De belangstelling is
zo groot dat we besloten heb
ben in het najaar weer een cur
sus te organiseren", aldus Van
Elburg. Voor de cursus van ja
nuari zijn nog plaatsen beschik
baar.
Om de winkel te vullen, gaan
Schermer Voest en Van Elburg
naar diverse, goede veilingen in
Nederland. Ook bieden particu
lieren hun spullen aan die dan
in de winkel tentoon worden
gesteld. „Een onafhankelijke
taxateur bepaalt, in bijzijn van
de eigenaren, de waarde van de
antieke stukken", aldus Scher
mer Voest. Eén van de aan
dachtstrekkers is momenteel
een schilderij van Hogerwaard,
met de afbeelding van een
Haagse actrice. „Waarschijnlijk
koopt de Haagsche Schouwburg
het werk", vertelt Schermer
Voest. „Het zou toch mooi zijn
om het schilderij weer in de hal
te zien hangen. Waar het
hoort."
'De Oude Pastorie' is geves
tigd aan de Grachtweg 2 (bij 't
Vierkant) in Lisse. Openingstij
den: di-za: 11.00 tot 18.00 uur,
op do tot 21.00 uur. In verband
met de feestdagen ook woe
21/12 tot en met vr 23/12 tot
21.00 uur. Inlichtingen over de
cursus: tel. 02521-22405.
IE TEXTICI IN f EN HOUHHOSE STAD -v. I
De Cineac bij avond nog in volle glorie, want deze foto werd in 1935 gemaakt. archieffoto gpd
Graffiti-fanaten hebben op de
bioscoopmuren hun sporen
achtergelaten. De gevels verto
nen scheuren en sommige ra
men zijn dichtgetimmerd. De
beroemde lichtmast is al sinds
jaren verdwenen, evenals de
ronde, glazen kassa. De Cineac
in de Amsterdamse Reguliers-
breestraat is een rijksmonu
ment, maar van het oorspron
kelijke gebouw is weinig over
gebleven. Het kassahokje zou
een jaar of tien geleden nog
eens zijn gesignaleerd op een
Amsterdams volkstuincomplex.
Sinds kort is de discussie op
nieuw opgelaaid over wat er
met de eerste nieuwsbioscoop
van ons land moet gebeuren.
Een onderwerp waarvoor al ja
ren aandacht wordt gevraagd.
Moet het een restaurant wor
den, zoals de huidige eigenaar
Caransa dat wil, of kan het ge
bouw gered worden door er een
toeristisch informatiecentrum
van te maken?
De in 1934 geopende Cineac,
van de architect Jan Duiker
(1890-1935), wordt beschouwd
als een van de hoogtepunten
van het Nieuwe Bouwen. Dui
ker is onder meer ook bekend
als architect van het sanatorium
Zonnestraal en Theater Gooi
land in Hilversum en de Am
sterdamse Openluchtschool.
In juni dit jaar verkocht MGM
Cinemas de Cineac aan de on
roerend goedexploitant Caran-
sa. Na 1 mei 1995 wordt de hui
dige Riksbioscoop elders in Am
sterdam gevestigd. In het koop
contract heeft MGM bedongen
dat de Cineac niet meer als
commerciële bioscoop mag
voortbestaan.
Caransa wil het pand als res
taurant verhuren aan het Ame
rikaanse concern Planet Holly
wood. Dat concern is opgezet
door de filmsterren Silvester
Stallone, Arnold Schwarzeneg
ger en Bruce Willis. In diverse
Amerikaanse steden bestaan in
middels dergelijke filmrestau
rants. Men kan er dineren in
een 'monster room', een 'sub
marine room' of 'western
room'.
Voor bewonderaars van Dui
ker is die gedachte alleen al een
regelrechte gruwel. Liever zien
zij het hele pand dan maar he
lemaal gesloopt.
De architect Cees Dam on
derzoekt in opdracht van
Caransa de mogelijkheid tot
verbouwing van het zestig jaar
oude monument. Hij zegt een
restauratieplan te willen maken,
waarmee het oorspronkelijke
plan van Duiker zoveel mogelijk
in ere wordt hersteld. Hij dis
tantieert zich bovendien van
plannen die nooit meer terug
zijn te draaien.
Maar helemaal gerust is men
er niet op. ARCAM, de stichting
Architectuur Centrum Amster
dam, wil de discussie over de
toekomst van de Cineac op de
valreep weer op gang brengen.
De Cineac vormt een regel
recht contrast met het er tegen
over gelegen art-deco filmpaleis
Tuschinski. Duiker streefde er
naar een gebouw te maken, dat
technisch gezien een
'functionerend organisme' is.
De vochtigheidsgraad en tem
peratuur in de filmzaal moesten
perfect zijn, evenals het geluid.
Bij de bouw werden lichte en
transparante materialen ge
bruikt.
In de ARCAM Galerie aan het
Waterlooplein is tot en met 14
januari een tentoonstelling te
zien over de Cineac. Naast foto
materiaal zijn er ook originele
bouwtekeningen te zien van
Duiker.
Het meest opvallende aan het
gebouw was de projectieruimte
op de eerste verdieping boven
de ingang. Via een glazen wand
was die vanaf de straat zicht
baar. Samen met de hoge licht
mast en het ronde hokje voor
de kaartjesverkoper waren het
de essentiële elementen voor
het gebouw. Evenals de aflo
pende zaal, waardoor iedereen
een goed zicht had op het film
doek.
Duiker baseerde zijn ontwerp
op de wensen van de Engelse
filmoperateur Reginald Ford.
Die bedacht de formule voor
een 'sprekend nieuwsblad' en
stichtte een keten van Cineacs.
De eerste ontstonden in Londen
en Parijs. Ford werkte altijd sa
men met een plaatselijk dag
blad en zo ontstond in Amster
dam de Cineac-Handelsblad.
Met de opkomst van het me
dium televisie liep het aantal
bezoekers sterk terug. In 1969
stapte de bioscoop over op het
vertonen van voornamelijk ou
dere B-films. Het werd de
doodsteek voor de bioscoop.
Twee jaar geleden stapte de
toenmalige eigenaar MGM Ci
nemas over op de formule van
Riksbioscoop.
Op 12 januari organiseert AR
CAM een discussie over het
voortbestaan van de Cineac.
Maar de tijd is nog kort tot mei
volgend jaar.
'De Cineac van Duiker', AR
CAM Galerie, Waterlooplein
213, Amsterdam.
Het had zo mooi kunnen zijn,
maar de profs uit de vaderland
se cabaretwereld lieten gister
avond massaal verstek gaan op
het Scheveningen Cabaret Gala.
Was het uit protest tegen de
toekenning van de Nationale
Scheveningen Cabaret Prijs
1994 aan Mini Maxi? Het lijkt
niet helemaal uitgesloten. Er
waren een paar kritische gelui
den te horen over de toewijzing
van de prijs aan het variété-duo
Maar wat Ivo de Wijs, presenta
tor van het jaarlijkse Schevenin
gen Cabaret Gala, betreft stond
niets in de weg om Mini Maxi
te bekronen. „Ik heb de beste
herinneringen aan non-verbale
cabaret-ntlmmers."
Het gala zelf was er een van
allure. Optredens van Hans Li-
berg, De Nieuwe Snaar en voor
al van Karin Bloemen en bege
leidingsband zorgden voor aan
genaam vuurwerk. Eenzelfde
vuurwerk wilde op het feestje
na afloop maar niet loskomen.
Twee foyers in het luxueuze
Scheveningse theater waren er
voor gereserveerd. De sponsors
van het Cabaret Gala hadden
driftig uitnodigingen uitge
deeld, zodat het een drukte van
jewelste was.
Het was dan ook meer een
feest voor de zakenlui en zaken
partners. Sterren liepen er wei
nig rond; die waren of allemaal
druk in de weer voor het oude-
jaarsprogramma van de firma
Endemol of gewoonweg niet
uitgenodigd. En de vaderlandse
cabaretwereld voelde blijkbaar
ook al weinig voor een partijtje.
Zo trok Karin Bloemen vrijwel
meteen na haar optreden de
deuren van het theater achter
haar dicht. Maar zij had ten
minste nog van zich laten ho
ren.
Barry Stevens genoot in stilte
van zijn onderscheiding. Als lid
van het creatieve team achter
'Scherzo', het bekroonde pro
gramma van Mini Maxi,
mocht hij delen in de Vormge
vingsprijs 1994. „Mijn eerste
prijs in de vierendertig jaar dat
ik in het vak zit", bekende de
Amsterdamse choreograaf. De
Amsterdammer is blij dat hij
weer actief is in het theater. I lij
werkt momenteel aan 'Willeke
de musical' en nog voor de zo
mervakantie van volgend jaar
beginnen de repetities van de
nieuwe show van Jos Brink. „Ik
heb alleen de synopsis gelezen
en die zag er wel goed uit. Maar
of het ook echt leuk wordt, kan
ik nu nog niet zeggen."
Mini Maxi, dé prijswinnaars
van alle prijswinnaars, kan het
niet zoveel schelen. Na Cannes
en Montreux zijn ze eindelijk
eens in eigen land onderschei
den voor hun werk.
Tien jaar geleden kregen Ka-
rel de Rooij en Peter de Jong al
eens een eervolle vermelding bij
de uitreiking van de Schevenin
gen Cabaret Prijs. Het duo had
het herinneringsbord van toen
meegenomen. „Eigenlijk wilde
ik het kapot smijten", meldde
Karei de Rooij op het feestje na
afloop van het gala. „Maar ik
dacht alleen maar aan de rot
zooi die dat zou opleveren. En
we moesten nog zo veel doen."
staf van de pedel bij promoties
op de universiteit heeft Swa-
nenburg eveneens gemaakt.
„Hij had een soort monopolie
op de kunst in Leiden. De schil
der kende alle mensen met aan
zien. Hij komt zelf uit een vrij
belangrijke regentenfamilie.
Ook was hij politiek actief, hij is
zélfs burgemeester geweest, en
zat in allerlei besturen. Als het
stadsbestuur een schilderop
dracht gaf, kreeg Swanenburg
die. Zoals deze serie. Op dit
schilderij zijn de mensen op het
bordes het stadsbestuur. Swa
nenburg staat «r zelf ook bij,
rechts met die baard. Nu zou je
dat verstrengeling van belangen
noemen. Toen zat men daar
kennelijk niet zo mee."
„Die kleine coterie, die vol
gens het vestzak-broekzak-prin
cipe werkte, had ook een na
deel. Haarlem en Utrecht waren
toen belangrijke, kunst stimule
rende steden. Haarlem had
Hendrick Goltzius en Utrecht
Abraham Bloemaert. Dat waren
niet alleen goede kunstenaars
maar ze trokken ook leerlingen
aan. In Leiden had je geen vrije
competitie. Swanenburg schil
derde immers alles. Het was wel
een goed vakman maar naast
Goltzius wordt hij helemaal
weggedrukt. Zo kwam Leiden in
artistiek opzicht op het tweede
plan te staan terwijl het daar
voor dè kunststad van de Noor
delijke Nederlanden was met
kunstenaars als de Van der Ley-
dens."
„Dit schilderij is 'De nieuwe
nering ontvangt de keuren van
de stedemaagd' uit 1595. Het is
typisch zinnebeeldig. Dat engel
tje bij voorbeeld met die veel te
grote hoed verwijst naar Mercu-
rius, de god van de handel. De
lakenhandel leidde tot rijkdom
en dat wordt gesymboliseerd
door die dikke buidel. Die putti
(naakte kinderfiguurtjes -red.)
rechtsonder op het schilderij
verwijzen ook naar welvaart.
Dat gouden gevaarte met die
Christiaan Vogelaar: „Aan die engeltjes kun je zien dat Swanenburg heel erg op de Italiaanse kunst was gericht." foto hielco kuipers
krul die ze dragen, is de hoorn
des overvloeds. Aan die engel
tjes kun je zien dat Swanenburg
heel erg op de Italiaanse kunst
was gericht. En neem die stede
maagd en de nijverheid. Dat
zijn geen vrouwen die je ge
woon op straat ziet lopen. Ze
hebben een geïdealiseerd uiter
lijk. Die rare sandaaltjes bij
voorbeeld moeten Romeinse
schoenen verbeelden."
De serie hing in de Saaihal, de
tegenwoordige Lodewijkskerk.
De schilderijen raakten zwaar
beschadigd toen in 1807 aan
het Rapenburg een kruitschip
ontplofte. De Leidse J.O. Cornet
werd als restaurateur aange
trokken. „En hij heeft iets heel
raars gedaan. Cornet verving de
kapotte planken en maakte zelf
de nieuwe schilderingen. In die
tijd werd net geëxperimenteerd
met chemische middelen en dat
leidde tot grote problemen. De
serie zag er tot voor kort dan
ook niet uit. De verf was korrelig
en zat vol haarscheuren. Met de
laatste restauratie is terugge
gaan naar de eerste laag en ver
dwenen alle voorgaande restau
raties en retouches. De serie
heeft nu weer iets van zijn oor
spronkelijke frisheid terug."
LETTY STAM
dat alleen Van Marion maar op
deze manier kan brengen; gul,
licht en luchtig, in een dansend
tempo, écht een parelend wel
kom aan 'Jesu, lieve Heer'.
Van Marion had ook verras
send-nieuwe nummers op het
.programma gezet. Het Benedic-
tus van Anton Diabelli is daar
een goed voorbeeld van. Ook
hier viel de uitstekende zang
kwaliteit op met strak gezongen
ritmes, absolute homogeniteit
van alle stemmen en zwevende
pianissimo's. Gelukkig zong Li-
sette Emmink nèast de micro
foon, ze heeft zo'n ding totaal
niet nodig. Emmink was goed in
vorm.
Prachtig weerklonk Handels
'He shall feed His flock' tot in de
hoogste noten. Opvallend mooi
was hier ook de (vanzelfspre
kend) bewerkte begeleiding met
hobo en orgel; Han Kapaan
speelde met een haarzuivere
glasheldere toon. In 'Maria's
Wiegenlied' van Max Reger ex
celleerde Emmink door een so
bere eenvoud.
Aan de vleugel zat deze keer
Laurens van Rooyen. Van hem
kan niet meer gezegd worden
dan dat hij keurig en beschaafd
begeleidde en 'zich te buiten
ging' aan een behoorlijk saaie
improvisatie; volgend jaar kan
Peter Bontje dat veel beter voor
zijn rekening nemen, hij ver
heugt het hart'tenminste!
ldmuziek
- ooi RECENSIE LI DY VAN DER SPEK
iretconcert Rijnlands Chr. Mannenkoor
q ox Humana' o.l.v. Sander van Marion. Me
ewerkenden: Laurens van Rooyen, vleugel,
peggio Trio, Peter Bontje, synthesizer,
3, 2rk Out. orgel. Leonie Metz, declamatie en
niette Emmink, sopraan. Gehoord op 19 de-
"ieil cem')er'ncleStadsgehoorzaal, Leiden,
rup
>ebi
venlalf Leiden ontmoette elkaar
gisteravond in de Stadsgehoor-
aiial om de muzikale Kerst
boodschap van Vox Humana in
2optvangst te nemen. Een zee
an roodwitte bloemen, het
Dor in zwart-wit en de diri-
ent, typisch Sander van Ma-
pn, had zich een oogverblin-
end rood-zwart zijden rozen-
enue aan laten meten. Op deze
'Htspatting na viel juist een wel-
4 jadige soberheid op.
[jJ Voor het eerst was er subtiel
30tjekleurde verlichting naar de
is i/anden gericht in de vorm van
cht kerstballen in verschillende
jootten; geen geflikker, geen
leen en weer gezwaai. Het con-
Tijert duurde niet te lang en de
2Jezetting was niet te pompeus,
iander van Marion blonk uit in
jnthousiast en gedegen dirige-
jen.
Het koor zong duidelijk beter
45lan de afgelopen jaren. Na hun
5|isitekaartje 'wij hebben de
barsen ontstoken' zong Vox
'fumana 'Nu zijt wellekome',
5 let oude vertrouwde Kerstliedje
bnder de titel 'Leids Goed'
brengt Stedelijk Museum
ht)e Lakenhal de geschie-
edenis van de Leidse tex
tielnijverheid in beeld.
r.Deze krant wijdt met een
Jlteeks artikelen aandacht
aan de verschillende as
pecten van deze expositie.
Vandaag: Lakenhalcon-
4servator Christiaan Voge
laar vertelt over de schil
der Isaac van Swanenburg
1(1537-1614).
Op Leids Goed is van Swa
nenburg ondermeer een serie te
r£ien van zes schilderijen die net
ofcijn gerestaureerd. Zijn garen
Jnakende vrouwen sferen ook
Vet tentoonstellingsaffiche.
j.Swanenburg was een heel op
vallende figuur in de tweede
helft van de zestiende eeuw",
vertelt conservator Vogelaar.
f.Hij was een belangrijk schilder
jnaar ontwierp ook het bordes
Van het stadhuis. De zilveren
