'Valente is een fanaat,
hij is te ver gegaan'
Studenten draaien op voor bezuinigingen
Europese Unie
moet Turkije
niet toelaten
Feiten &Meningen
Ethiopië rekent af
met bloedig verleden^
DINSDAG 13 DECEMBER 1994
COMMENTAAR
Turkije heeft de afgelopen maanden op
nieuw duidelijk gemaakt dat het voorlopig
niet tot de Europese Unie moet worden
toegelaten. Zolang de Turken de mensen
rechten niet respecteren, horen zij niet
thuis in deze organisatie.
Terecht wordt dit standpunt ook gehul
digd door de voorzitter van de Europese
Commissie, de Fransman Jacques Delors.
Het probleem is echter dat hij de voorzit
tershamer binnenkort neerlegt. Bovendien
lijkt hij het enige commissie-lid, dat ver
gaande consequenties wil trekken uit de
veroordeling van acht Koerdische parle
mentariërs door het Turkse Hof voor Staats
veiligheid.
De EU heeft wel 'fel' geprotesteerd tegen
die zware straffen en in de slotverklaring
van de Europese top in Essen is de uit
spraak van de Turkse rechter nog eens ver
oordeeld, maar daarbij blijft het. De voor
bereidingen om tot vergaande samenwer
king te komen tussen de EU en Turkije
gaan gewoon door.
Daarmee sluit de Europese Unie de ogen
voor de harde realiteit in het zuidoosten
van het land waar al tien jaar een onge
meen harde strijd woedt tussen het Turkse
leger en de Koerdische beweging PKK. Deze
guerrilla-groepering vecht voor een onaf
hankelijke staat en schuwt daarbij het terro
risme bepaald niet. Zo was de PKK in juni
van dit jaar nog verantwoordelijk voor
bomaanslagen in Marmaris en Fethiye
waarbij tien buitenlandse toeristen en acht
Turken gewond raakten.
In die confrontatie, die inmiddels aan
meer dan tienduizend mensen het leven
heeft gekost, is het begrijpelijk dat leger, re
gering en parlement niet altijd even zorg
vuldig handelen. Flet is echter ontoelaat
baar dat ook zij zich niets aan de mensen
rechten gelegen laten liggen. Het parlement
hief in maart de politieke onschendbaar
heid op van acht volksvertegenwoordigers
die werden verdacht van samenzwering
met de PKK. Zonder dat het bewijs daar
voor werd geleverd, veroordeelde het Turk
se Hof de parlementariërs tot gevangenis
straffen van drieëneenhalf tot vijftien jaar.
Daarnaast heeft het leger in een poging
meer vat te krijgen op de PKK de afgelopen
maanden honderden dorpen in de Koerdi
sche provincie Tunceli in het zuidoosten
van Turkije met de grond gelijkgemaakt.
Honderdduizenden mensen zijn verdreven
en worden bijeengebracht in zogeheten
'collectieve dorpen'. Gedetailleerde infor
matie is de afgelopen week naar buiten ge
bracht door de Stichting Nederland Koer-
distan.
In oktober stelde de Turkse minister zon
der portefeuille en belast met mensenrech
ten, Azimet Koyluoglu, die misstanden ook
al aan de kaak. „We hebben vastgesteld dat
218 gehuchten door het leger in brand zijn
gestoken in de regio Ovacik in de provincie
Tunceli". zo liet Koyluoglu via het dagblad
Cumhüriyet weten. De minister tekende
daar overigens bij aan dat het terrorisme
zowel door de staat als door de PKK wordt
gepleegd.
Met die klacht van Koyluoglu is echter
niets gedaan, zoals ook aan een oproep van
Amnesty International geen gehoor is gege
ven. Amnesty wilde een onderzoek naar de
repressie in Turkije en wilde vooral ophel
dering over het spoorloos verdwijnen van
24 mensen, van wie de meesten Koerden,
sinds begin dit jaar.
Turkije heeft daarmee eens te meer aan
getoond dat het de mensenrechten niet se
rieus neemt en dat het meer dan ooit het
principe huldigt dat het doel alle middelen
heiligt. Redenen genoeg derhalve voor de
Europese Unie om Turkije gewoon in de
wachtkamer te laten zitten.
Strafpleiter Piet Doedens over intimidaties door onderwereld:
Strafpleiter Piet Doedens uit Utrecht werd door velen deze week verguisd. Een grote crimineel
verdedigde hij voor het Hof met gebruikmaking van bij Justitie gestolen informatie. Ondermijning
van de rechtsstaat. Aantasting van het aanzien van de advocatuur. Maar gaandeweg zwakte de
kritiek op Doedens af. Dat de Amsterdamse officier van Justitie Valente door de onderwereld is
bedreigd, keurt Doedens niet goed. „Maar Valente is bezeten. Hij wil heel ver gaan om mensen
achter tralies te krijgen. Te ver."
Piet Doedens: „Al die kritiek op mij, het zal me een zorg zijn."
Een telefoontje naar Jo Valente vindt hij wat te ver
gaan. „Het zou hypocriet zijn als ik dat deed." Maar
de eerste de beste keer dat hij zijn in de vernieling
zittende tegenspeler uit de rechtszaal tegenkomt,
zal hij op hem afstappen en hem de hand schud
den. Zo is hij ook wel weer. No hard feelings van de
kant van Piet Doedens voor wie succes haast routi
ne is geworden.
„Ik zou Valente zeggen dat ik het verschrikkelijk
vind wat hem is overkomen. Dat meen ik. Ook ik
was verbijsterd. Ik had de afgelopen dagen zowat
mijn bed bij het Hof in Amsterdam staan. Ze zijn
me aan het slopen, zei ik tegen mijn secretaresse.
Tussendoor volgde ik het nieuws. Wat er deze week
weer niet allemaal los kwam. Hoe ze Valente te gra
zen hebben genomen. Ik kon mijn ogen niet gelo
ven."
Valente is niet zijn vriend. Net zomin als diens baas
Vrakking en de na het IRT-schandaal stilletjes uit
Amsterdam vertrokken misdaadjager Van Capelle,
om nog eens iemand te noemen. Maar molesteren
en intimideren noemt hij ronduit misdadig. Nee,
hij heeft niet gegniffeld, ook al gaat de strijd tussen
sommige aanklagers en verdedigers in een aantal
opzienbarende hasjzaken er momenteel voor Ne
derlandse begrippen ongekend hard aan toe.
„Ik zou doodsbang zijn als ik niet langer veilig over
straat kon. Ik zie het al gebeuren dat ze met een au
to op me in komen rijden als ik aan het joggen ben.
Of dat ze me van mijn fiets trekken en in de sloot
flikkeren. Daar zou voor mij de grens liggen. Ik zou
kappen."
De van veel kanten gekritiseerde Utrechtse advo
caat weegt zijn woorden. „Maar ik zou me, als ik
Valente was, ook afvragen in hoeverre het ook aan
mezelf heeft gelegen dat ik zo duidelijk het slacht
offer van een terreurcampagne vanuit het criminele
milieu was geworden."
Moet Valente de hand in eigen boezem steken? Hoe
ver zijn we in Nederland nog af van Italiaanse wan
toestanden, als het begin er al niet is? Werkt u met
zo'n opmerking dan toch niet mee aan de onder
mijning van de rechtsstaat?
Hij zuigt aan zijn onafscheidelijke Miss Blanche-si-
garet. „Valente is bezeten. Hij is in een grote drug
zaak helemaal gefixeerd op enkele mensen of één
persoon in het bijzonder. Fanatisme is verkeerd. En
Valente rust niet voordat de crimineel voor enkele
jaren achter de tralies zit. En dan wil hij heel ver
gaan. Te ver. Er zijn officieren van justitie die zich
strikt aan de regels houden en elke medewerking
weigeren aan politie-opsporingsmethoden die wet
telijk niet of nog niet zijn geregeld. Maar er zijn er
ook die deals met criminelen sluiten. Ze bedienen
zich van kroongetuigen onder de belofte van straf
vermindering. Je roept daarmee een ongelooflijke
agressie over je af van mensen die voor weinig te
rugdeinzen."
Hij beschouwt de Valentes als exponenten van de
hardere lijn van Hirsch Ballin. „Een zegen dat die
man als minister van justitie is afgelost door me
vrouw Sorgdrager. Hirsch Ballin liet de wind uit
Amerika komen. Hij en de rest van de politiek zijn
er verantwoordelijk voor dat de politie zich steeds
meer van dubieuze opsporingsmethoden ging be
dienen en het een vuile oorlog werd tussen politie
en Justitie en de strafpleiters."
Hij haalt voorbeelden aan van politiemensen die al
heel lang zonder noemenswaardig resultaat aan
een onderzoek werkten en van Justitie te horen kre
gen dat zij voor een bepaalde datum toch echt met
iets bruikbaars moesten komen. „Want alles bij el
kaar had het al veel geld gekost. En dan kom je in
een sfeer terecht van: lukt het niet goedschiks dan
maar kwaadschiks. Soms lichtte de politie niet eens
de verantwoordelijke officier in over de werkwijze.
Want dat was toch maar een houten Klaas. Je kréég
opsporingsoperaties die wettelijk helemaal niet zijn
toegestaan!"
Natuurlijk was het een uitgekiende verrassingsactie
van hem zoals hij de afgelopen week in de zaak te
gen hasjbaron en ex-autocoureur Charles Z. het
Hof in Amsterdam met nieuwe feiten als inkijkope
raties confronteerde. Gestolen politie- en justitie-
documenten die 'tot hem waren gekomen'. „Ik had
voor mezelf besloten te zeggen dat ik de feiten op
hun authenticiteit had gecontroleerd. Het woord
had ik eerst thuis nog in het woordenboek opge
zocht."
„Ik wist wat ik deed. Want ik opereer nooit impul
sief. Ik wilde het Hof op het juiste moment con
fronteren met dingen waarvan ik vond dat ze niet
toelaatbaar zijn. Het gaat er niet om of de informa
tie die ik aan een zaak toevoeg wel of niet van dief
stal afkomstig is. Die informatie lag in dit geval
trouwens al op straat. Ik zou als verdediger gek zijn
als ik er in het belang van mijn cliënt geen gebruik
van zou maken. Maar natuurlijk is ook voor mij wel
van belang hoe die informatie mij heeft bereikt. Ik
archieffoto anp
a u niet wijzer maken, maar het kon door de beu-
Dat zegt u nu wel, maar moet ik u dan op uw woord
geloven?Sommigen kijken toch tegen de verdediger
van het crème de la crème van crimineel Nederland
aan als een man met weinig scrupules. „Geloof me,
als ik een enveloppe met een paar diskettes in mijn
brievenbus zou aantreffen zonder te weten wie
daarvoor gezorgd had, dan zou ook ik van gebruik
afzien. Ik heb deze week ook duidelijk gemerkt dat
commentatoren die mijn handelwijze voor het Hof
eerst nog afkeurden gaandeweg deze week hun me
ning veranderden. En uiteindelijk tot de conclusie
kwamen dat er niets mis mee was. Los daarvan: het
interesseert me niet wat de buitenwacht vindt. Ik
heb geen seconde aan mezelf getwijfeld."
Het enige discutabele zou volgens hem de presen
tatie voor het Hof kunnen zijn. Ook zo'n punt van
discussie, de afgelopen dagen. Hij geeft toe dat het
altijd goed gebruik was nieuw explosief materiaal
eerst vooraf mee te delen aan de rechter en de offi
cier. Om vooral de tegenpartij in de rechtszaal zelf
niet voor een complete verrassing te plaatsen. In dit
geval heeft hij daar bewust van af gezien.
„Die tijd komt wellicht weer, maar nu is het klimaat
er niet naar. De onderlinge verhoudingen zijn ver
ziekt. Bij het lezen van de getuigenverklaringen in
de IRT-affaire zijn ook mij de schellen van de ogen
gevallen. Mijn cliënten spreken sinsdien als spot
tend over de georganiseerde criminaliteit tegen de
ongeorganiseerde criminaliteit. Politiemensen heb
ik voor de rechter onder ede horen verklaren dat zij
zich niet aan grensverleggende opsporing als inkij
koperaties hadden schuldig gemaakt. Soms voelde
ik aan mijn water dat ze logen."
De reacties met name op de zitting van vorige week
zaterdag voor het Amsterdamse Hof hebben hem
overigens zeer verbaasd. Na afloop was hij voor zijn
rust naar het zuiden afgereisd. „Ik ben de rest van
het weekend geen ogenblik meer met de zaak Z.
bezig geweest. Maandag las ik de kranten. Er was
veel meer kabaal over mijn optreden dan ik had
verwacht. De leukste reactie hoorde ik van een stu-
denticoos type op straat. 'Doedens', riep hij, 'het
wordt tijd datje eens minder je best gaat doen'.
UTRECHT JOHAN CARBO
Het was halverwege de jaren
zeventig. De marxistische mi
litaire raad had de macht ge
grepen in Ethiopië en leider
Mengistu Haile Mariam vond
dat een grote schoonmaak
onder de bevolking zijn zaak
het beste diende. Dus kregen
districtsbestuurders in het
land opdracht iedereen te eli
mineren die als vijand van
het regime werd beschouwd.
Dat gold ook voor schoolkin
deren, zoals de vader van de
toen 16-jarige Wolde Mariam
vertelt. „Het lijk van mijn
zoon werd voor de ingang
van zijn school gegooid. De
tweeduizend leerlingen
moesten er één voor één
overheen lopen. Ik werd erbij
geroepen en moest er naar
kijken." Mensenrechtenorga
nisaties schatten dat gedu
rende deze periode van zui
veringen, de zogenaamde Ro
de Terreur, vele tienduizen
den Ethiopiërs zijn vermoord.
De lijken werden eerst op
openbare plekken gedumpt,
als een waarschuwing voor de
burgers, en vervolgens in
massagraven gegooid.
Direct na de val van Mengistu
in mei 1991 kwamen de gru
welverhalen op grote schaal
naar buiten en al snel ont
stond een luide roep om be
rechting van de schuldigen.
Na twee jaar voorbereiding
en met financiële steun van
de internationale gemeen
schap is het vandaag eindelijk
zo ver: het oorlogstribunaal
voor Ethiopië kan officieel
van start gaan. Naar verwach
ting zullen tientallen
Mengistu-adepten de
doodstraf krijgen.
Een van de mensen wie dat
boven het hoofd hangt, is
Gessegesse Fereja. Hij was
gouverneur van het Indibre-
district èn werd samen met
honderden andere functiona
rissen vrijwel onmiddellijk na
de val van het Mengistu-regi-
me opgepakt. Wie in die da
gen naar de Ethiopische tele
visie keek, kreeg huivering
wekkende programma's te
zien waarin ex-politici de gru
welijkste daden bekenden,
vaak ten overstaan van fami
lieleden van hun slachtoffers.
Zo bekende Gpssegésse 22
vermeende opponenten van
Mengistu te hebben ver
moord. Hij ontkende 65 an-
dere moorden. Een oude
vrouw bleef echter volhouden i
dat hij ook haar zoon had i
doodgeschoten en dat hij ver- i
volgens had bevolen het lijkt i
drie dagen in de open lucht te i
laten liggen, zodat het werd
verscheurd door wilde bees-
Nu, drieëeneenhalf jaar later,
krijgende voormalige junta- j
leden en ondergeschikten op-
nieuw de kans in het open
baar hun daden toe te lichten
of te ontkennen. Volgens het
Rode Kruis zitten zo'n 1.700
verdachten in de gevangenis.
Ze zijn in 1991 opgepakt of
hebben zich na een oproep
van de nieuwe regering van
Meles Zenawi vrijwillig ge
meld.
In totaal zijn er aanklachten
tegen 73 juntaleden, maar ze
ven ervan zijn reeds dood en
21 aangeklaagden kunnen
slechts bij verstek worden be
recht. Zoals de initiatiefne
mervan de volkerenmoord,
Mengistu zelf, onder wiens
vijftienjarige dictatuur meer
Afrikanen zijn gedood dan
onder welk ander regime op
het continent ook. „Bij hem
vergeleken was Idi Amin
slechts een speelgoedpoppet
je", aldus een waarnemer.
Mengistu wist in mei 1991
Ethiopië te ontvluchten en
verblijft sindsdien in Zimbab
we, dat tot op heden weinig
animo heeft getoond voor
uitlevering.
Ondanks Mengistu's afwezig
heid zal het vandaag geopen
de tribunaal een belangrijke
voorbeeldfunctie vervullen
voor de oorlogstribunalen
voor Rwanda en het voorma-
lige Joegoslavië. Van buiten
aangetrokken advocaten me- j
nen dat het er eerlijk en open
aan toe zal gaan, en de Ethio
piërs krijgen eindelijk een ge
voel van gerechtigheid. „Mijn
familie krijg ik er niet door te-
laat de wereld zien dat je niet
zomaar ongestraft massa
slachtingen kunt aanrichten."
CORRESPONDENT
|l nj
J
Voormalig dictator Mengistu Haile Mariam zit
veilig in Zimbabwe. archieffoto
WIM STEVENHAGEN
Er dreigt een koude sanering in het ho
ger onderwijs. Dat lijkt het resultaat van
de nieuwste plannen van minister Rit-
zen (onderwijs). Zijn voornemen het
collegegeld met 1.000 gulden per jaar te
verhogen, zal onvermijdelijk leiden tot
een vermindering van het aantal stu
denten, zonder dat de veelal bureaucra
tische instellingen voor hoger onderwijs
worden aangepakt.
Schattingen voorspellen dat zo'n 10.000
potentiële studenten zullen afzien van
een opleiding aan hogeschool of uni
versiteit. Die vermindering van het stu
dentental zal echter niet gepaard gaan
met een evenredige daling van het we
tenschappelijk personeel. Zoals studen
tenleider Kystia Hekster zondag zei:
„Het is de instellingen gelukt de bezui
nigingen naar de studenten door te
schuiven." Inmiddels zijn de VSNU
(verenigingen van universiteiten) en de
FIBO-Raad (hoge scholen) op hun
schreden teruggekeerd, maar de minis
ter wil daar niet van weten. Ritzen
houdt vast aan de afspraken die hij het
afgelopen weekeinde met hen heeft ge
maakt.
Alles wijst erop dat de studenten nog
meer pijn staat te wachten. Vanaf ko
mende zomer geldt
denten de prestatiebeurs, een regeling
waarbij een studielening pas na het be
halen van voldoende resultaten wordt
omgezet in een beurs. Maar deze zal
ook niet het eeuwige leven hebben, net
zomin als de (huidige) tempobeurs dat
had.
Aan de stijging van de studiekosten kan
pas een einde komen wanneer de do
centen en onderzoekers uit de naoor
logse geboortegolf met VUT of pen
sioen gaan. Dat moment komt over tien
jaar. Tot het jaar 2004, wanneer een
aantal bezuinigingen hun beslag krijgt,
zullen achtereenvolgende ministers van
onderwijs dan ook voortdurend met
geldgebrek kampen.
Het ligt voor de hand dat allereerst
wordt gekeken naar het beurzenstelsel,
want daar valt direct financieel gewin te
behalen. Voor de hand ligt dat het hui
dige stelsel geleidelijk wordt omgezet in
een leenstelsel. Formeel werpt een der
gelijke maatregel geen drempel op die
deelname aan het hoger onderwijs be
moeilijkt.
Het protest is nu al voorspelbaar, maar
daarom op zich niet minder onterecht.
Voor Ritzen staat immers voorop dat
studenten bereid moeten zijn zowel
geestelijk als financieel in de eigen toe
komst te investeren. Daarbij komt dat
hij de financiering van basis- en voort
gezet onderwijs ten principale be
langrijker vindt.
Onderwijsdeskundige Van Vught, ver
bonden aan het Centrum voor Studies
van het Hoger Onderwijsbeleid in En
schede, deelt die mening. Hij vindt het
niet meer dan vanzelfsprekend dat stu
denten een groter deel van de kosten
van het wetenschappelijk onderwijs zelf
dragen. Elke andere oplossing voor het
dreigend tekort zal de toegankelijkheid
van het hoger onderwijs inperken.
Volgens Van Vught behoort de invoe
ring van de prestatiebeurs nog tot de
'redelijke' maatregelen, omdat een stu
dent jaarlijks slechts de helft van de stu
diepunten hoeft te halen. In Denemar
ken bij voorbeeld moeten alle punten
worden gehaald, wil de student recht
hebben op een beurs.
De invoering van een leenstelsel is een
logische volgende stap, willen de kosten
van het hoger onderwijs beheersbaar
blijven. Alternatieven, zoals een aan
zienlijke vermindering van het weten
schappelijk personeel, zetten door de
wachtgeldregeling geen zoden aan de
dijk. Ook een drastische vermindering
van het studentental, door de invoering
van toelatingsexamens en dergelijke, is
uitgesloten. Nederland loopt dan inter
nationaal uit de pas.
Slechts een fundamentele herziening
van het stelsel biedt uitzicht op een de
finitieve oplossing. Uitgangspunt zou
moeten zijn dat alle studenten een be
roepsgerichte opleiding volgen die na
drie of vier jaar wordt afgesloten met
het kandidaats (het bachelors in termen
van het ministerie). Slechts een kleine
groep zou de kans moeten krijgen op
eigen kosten of met een studielening
door te gaan met een gespecialiseerde
beroepsopleiding of een wetenschap
pelijke cursus.
In tegenstelling tot de plannen van
'paars' komt er via deze weg weer struc
tuur in het hoger onderwijs. Dat ont
breekt bij het huidige ratjetoe aan op
leidingen en diploma's. Mogelijk wor
den dan zelfs de kosten weer beheers
baar, en daar heeft iedereen belang bij.
DEN HAAG LOUIS BURGERS