'Ik trap terug, maar
dat vinden ze best'
Liever parttime aan de slag dan fulltime werkloos
Feiten Meningen
Speciale
Surprise Show
van Endemol
Van Mierlo steekt zich
in Kaukasisch wespennest
VRIJDAG 9 DECEMBER 1994
NIEUWSANALYSE
Veronica/Endemol heeft woensdagavond
de publieke omroep onthaald op een spe
ciale Surprise Show. Met als enige verras
sing de opzegging van een drievoudig mon
deling principe-akkoord. Nu precies twee
maanden geleden kringelde boven Het
Gooi witte rook, nadat de Hilversumse zui
len een monsterverbond hadden gesloten
met een vroegere zendpiraat en twee pret-
fabrikanten.
Vrezend voor de concurrentie van het
Luxemburgse RTL en bovenal beducht voor
de toekomst leverden behoudens VPRO
en TROS de publieke omroepen al wat
nog resteerde aan identiteit en geloofwaar
digheid in.
De publieke omroep verplichtte zich er
toe van Van den Ende en De Mol vijf jaar
lang programma's af te nemen in ruil voor
een aanbetaling van 45 miljoen en vervol
gens vier jaar termijnen van 49 miljoen gul
den. De publieke omroep toonde zich daar
naast bereid de altijd zo zorgvuldig be
schermde programma gegevens af te staan
aan het Veronica Blad. En de publieke om
roep ging ook nog een eentweetje aan met
Veronica/Endemol met als opzet de TV-
rechten van kijkers bindende sportevene
menten veilig te stellen.
Tevredenheid alom, twee maanden gele
den in Hilversum. Veronica, halverwege de
jaren zeventig tegen wil en dank in het pu
blieke bestel gestapt, kon eindelijk haar wa
re aard gaan tonen als commerciële om
roep. De heren Van den Ende en De Mol
wisten zich als volwaardige (vijftig procent)
fusiepartner verzekerd van een vaste op
drachtgever en een lucratieve schnabbel bij
de zuilen. Van den Ende had na z'n misluk
te TV1 O-avontuur alsnog zijn eigen TV-zen-
der.
De opmerkelijke flirt van de publieke om
roep met Veronica/Endemol droeg niet de
inspiratie van het All you need is love-den-
ken dat wekelijks door lohn de Mols troetel
kind Robert ten Brink wordt verspreid. De
strategische alliantie die de publieke om
roep aan Veronica/Endemol vastklonk, had
geen ander belang dan het te machtig ge
worden RTL een paar toontjes lager te laten
zingen. De publieke omroep had de laatste
jaren steeds meer kijkers naar '4' zien
vluchten. En Van den Ende, die met z'n
'sterren' RTL hoe dan ook groot maakte,
voelde zich 'gewurgd' door de Luxemburgse
bemoei- en schraapzucht. De producent
van hap, slik, weg-televisie mag dan heel in
nemend ogen, trekjes van een verlicht des
poot heeft hij wel.
„We voelen ons bevrijd van een overheer
ser, het is alsof we de oorlog hebben ge
wonnen", sprak Van den Ende namens
'jongmaatje' De Mol, na de fusie met Vero
nica en de mondeling beklonken strategi
sche alliantie met de publieke omroep.
Rancune als scenario van een levensechte
soap. waarin de aanvankelijke 'winnaar'
RTL alsnog in de rol van 'verliezer' leek te
worden geperst. Veronica, jarenlang spreek
buis van al wat jong is en wat wil, presen
teerde zich opeens als 'Keihard de lekker
ste'. In een wankele poging de cover nog
enigszins op te houden bedacht RTL de slo
gan 'Keihard de beste'.
In werkelijkheid werden in Luxemburg
wonden gelikt. Directeur Thyes, verant
woordelijk gesteld voor het vertrek van En
demol, werd weggepromoveerd. Daarnaast
beloofden investeerders meer geld te steken
in RTL-programma's. En vanuit Luxemburg
werd ook nog verkondigd dat de tot 1996
strekkende opties op Endemol-sterren zou
den worden gelicht. Maar bij CTL, RTL's
moederbedrijf, bleken ze na ampel beraad
toch wel zo realistisch om in te zien dat on
willige sterren zelden stralen.
RTL knoopte nadien besprekingen aan
met de TROS, in het verleden weliswaar een
grote afnemer van Endemol, maar fervent
tegenstander van de strategische alliantie
vanwege de verstrekking van programma
gegevens aan het commerciële Veronica.
De TROS besloot uiteindelijk toch maar in
het publieke bestel te blijven en toen werd
het even stil in Hilversum. Waarbij het op
merkelijk was dat de twee maanden gele
den beklonken strategische alliantie niet
werd bekrachtigd met handtekeningen.
Sinds woensdagavond is het duidelijk waar
om. Van den Ende en De Mol, twee heren
die zich onlangs bevrijd voelden van de
Luxemburgse onderdrukkers, schurken
weer aan tegen RTL. „Omdat de publieke
omroep zo veel tijd nodig had om de
puntjes op de i te zetten", sprak een woord
voerder van Endemol. Omdat het de heren
vooral om de poen is te doen, zal de spre
kende pop van het trio Van der Reijden,
Van den Ende en De Mol hebben bedoeld.
Wordt ongetwijfeld vervolgd met een juri
dische toetsing van de eertijds mondeling
beklonken strategische alliantie. Daarop
vooruitlopend is het voor de publieke om
roep misschien zinvol de contacten te her
stellen met de TV-producenten, die twee
maanden geleden bot de deur zijn gewe
zen. Wie weet biedt Endemols speciale Sur
prise Show de publieke omroep een onver
wachte herkansing om zich werkelijk te on
derscheiden. Ook duur gemaakte eenheids
worst is op den duur moeilijk te verteren.
Burgemeester Patijn gaat fluitend naar zijn werk
Hij gaat dagelijks 'fluitend' naar het stadhuis. Heeft nog geen moment
spijt gehad van zijn overstap van het betrekkelijk rustige bestuur van de
provincie Zuid-Holland naar roerig Amsterdam. „Fantastisch. Ik voel me
hier thuis", zegt Schelto Patijn na zijn eerste halfjaar burgemeesterschap
in de hoofdstad.
Na het dramatische falen van
de NAVO in Bosnië moet de re
putatie van het Westen als vre
destichter worden hersteld. Op
de vlag die de lading moet dek
ken, staan de letters CVSE: Con
ferentie voor Veiligheid en Sa
menwerking in Europa. Het
nieuwe oefenterrein heet Na-
gorno-Karabach.
Minister Van Mierlo (buiten
landse zaken) stelde voor dit
nobele streven spontaan 125
Nederlandse militairen beschik
baar. Zijn defensiecollega Voor
hoeve trapte echter op de rem.
En daar zijn goede redenen
voor. Karabach is politiek en
militair een mijnenveld, waarbij
Bosnië verbleekt tot een on
schuldig stadspark.
Het te pacificeren oorlogsge
bied is 4.400 vierkante kilome
ter groot. Het is een berg- en
heuvelachtig gebied, uiterst ge
schikt voor guerrilla-oorlogvoe
ring. Van de naar schatting
160.000 inwoners is 80 procent
van (christelijk) Armeense af
komst. Maar de enclave ligt in
de (moslim) republiek Azer
beidzjan en wil aansluiting bij
Armenië.
Alle pogingen om een einde te
maken aan deze onverklaarde,
slepende oorlog tussen de nu
onafhankelijke republieken
Azerbeidzjan en Armenië zijn
mislukt. Dat werd niet alleen
veroorzaakt door etnische en
religieuze tegenstellingen tus
sen de Azeri's en Armeniërs,
maar ook doordat het gebied ha
het uiteenvallen van de Sovjetu
nie een speelbal werd van de
landen die in deze strategische,
olierijke regio om invloed strij
den: Rusland, Iran en NAVO-lid
Turkije.
Rusland eist daarbij zo groot
mogelijke speelruimte. Moskou
meent ter bescherming van de
eigen belangen recht te hebben
op een exclusieve Transkaukasi-
sche achtertuin. Net als de VS in
het Caribisch gebied. Daar zit
de kern van het probleem en
het motief voor de westerse
wens om vrede in Karabach te
stichten.
De volgzaamheid van Rusland
is, mede door de opkomst van
het Russische nationalisme,
veranderd in een eigenzinnige
en (volgens sommigen ge
speeld) zelfbewuste houding.
Moskou wil niet dat de VS on
gestoord het alleenrecht van de
supermacht uitoefenen. Het wil
niet dat de VS de NAVO dusda
nig uitbreiden dat de Russische
grenzen ook die van het westers
bondgenootschap markeren.
De Koude Oorlog is na een
dooifase doorgeschoten naar
een Koude Vrede. En onderlinge
meningsverschillen daargela
ten, de landen die de ruggegraat
van de NAVO vormen, zijn bij
gebrek aan beter automatisch
teruggevallen op het beproefde
strategische concept: beperking
van de Russische invloedssfeer.
Het vervelende is echter, dat
Rusland officieel niet langer 'de
vijand' is. Integendeel, het Wes
ten zegt dat het land moet wor
den geholpen een democrati
sche, welvarende staat te wor
den. Maar als de tegengestelde
belangen tussen dit Rusland en
het Westen ergens duidelijk
zijn, dan is hef in de Kaukasus,
in het gebied waarVan Mierlo
zo graag Nederlandse militairen
wil hebben.
De commentaren van de Russi
sche media op het 'resultaat'
van de CVSE-top in Boedapest
zijn in dit opzicht illustratief.
Het feit dat Russische militairen
als vredesmacht in Karabach
collega's uit andere landen
naast zich moeten dulden,
wordt beschouwd als een ne
derlaag voor Rusland. „We zijn
onzè exclusieve invloed daar
kwijt", schrijft de Nezavisimcija
Gazetci, die eerder al had opge
merkt dat de CVSE-activiteiten
'anti-Russisch zijn' en alleen ge
richt op het verhinderen van
stationering van Russische (vre
desgroepen in het gebied.
De kwaliteitskrant Izvestia ves
tigde er vorige maand al de aan
dacht op dat Rusland door Tur
kije en het Westen wordt 'weg
gedrukt' uit de voormalige olie-
gebieden van de Sovjetunie. Het
miljardencontract tussen wes
terse maatschappijen en Azer
beidzjan over oliewinning uit de
Kaspische Zee zal ervoor zorgen
dat straks alle strategische olie-
transportleidingen buiten Rus
sisch gebied (en controle) om
lopen.
Natuurlijk probeert Moskou dit
te voorkomen. De manier waar
op dit in het verleden gebeurde,
voorspélt #eiftigf goeds t/db'Pcl^
toekomstige CVSE-vredes-
macht. Het strategische doel
van Moskou is militaire presen
tie in het gebied, als buffer te
gen de groeiende invloed van
Turkije en Iran. Het Karabach-
conflict is daar een onderdeel
De voorgeschiedenis en de Rus
sische opstelling garanderen dat
Moskou, nu het in CVSE-ver-
band ook militair weer voet aan
de grond krijgt in Azerbeidzjan,
alles zal doen om de CVSE-vre-
desoperaties te manipuleren
wanneer de eigen belangen
daarmee strijdig zijn. En dat zal
niet alleen veel politiek rumoer
opleveren, maar mogelijk ook
veiligheidsproblemen voor een
CVSE-vredesmacht, zeker als
die onder Russisch commando
zou komen.
Voorhoeve lijkt dit beter te be
seffen dan Van Mierlo. Boven
dien: Jan Soldaat, de Neder
landse publieke opinie, heeft
recht op een duidelijke uitleg
over de motieven voor de CV-
SE-operatie. Dat schept een ge
loofwaardigheidsprobleem. Er
moet om de Koude Vrede te be
waren en in het belang van de
westerse eenheid worden gespit
in de Russische achtertuin.
Want het is tamelijk onwaar
schijnlijk dat 's werelds leiders
in Boedapest na jaren van apa
thie plotsklaps diep begaan
raakten met het menselijk leed
in de Kaukasus.
MOSKOU HANS GELEUNSE
CORRESPONDENT
Eén op de drie werknemers heeft een deeltijdbaan.
Daarmee is Nederland koploper in Europa. De vakbe
weging wil er nog honderdduizenden deeltijdbanen bij.
Zelfs het ministerie van sociale zaken is sinds kort
een pleitbezorger vaii deeltijd. Maar is die hoera-stem-
ming wel terecht?
Een deeltijder verdient per uur gemiddeld zes gulden
minder dan een fulltimer. Bijna een kwart van de part
timers werkt noodgedwongen in deeltijd omdat er geen
fulltime baan beschikbaar is. Bovendien is deeltijdwerk
vaak te monotoon of te vermoeiend om het acht uur
per dag vol te houden en worden bijna alle deeltijdba
nen door vrouwen vervuld. Kortom, een deeltijdbaan is
veelal een onaantrekkelijke, laagbetaalde vrouwenbaan.
Voor mannen en middelbare en hogere functies is deel
tijd (nog) vrijwel taboe. Econome Jolande Sap van de
Emancipatieraad: „We laten nu een onderzoek doen
naar middelbare en hoge functies bij bedrijven die be
kend staan om hun 'sociale gezicht' zoals McDonald's,
PTT-Telecom, Centerparcs en Océ-van der Grinten.
Maar ook deze werkgevers bieden nauwelijks ruimte
om in hogere functies in deeltijd te werken." De Eman
cipatieraad waarschuwt dan ook voor een tweedeling
op de arbeidsmarkt waarbij goedbetalende functies in
vast dienstverband alleen zijn weggelegd voor blanke,
hoogopgeleide mannen.
Vooral in de feestmaand december worden in warenhuizen
veel oproep- en deeltijdkrachten ingezet.
FOTO GPD ROLAND DE BRUIN
Maar er zijn inmiddels ook doorbraken te melden. In
de gesubsidieerde en gepremieerde sector (denk aan de
gezondheidszorg) werkt nog maar de helft van de men
sen fulltime. De overheid scoort ook niet slecht met 30
procent werknemers in deeltijd ook in de wat hogere
functies.
Op 'mannelijke' departementen, zoals Financiën, is
deeltijd nog steeds een vloek. „Daar heerst een arbeids
ethos waar de Japanners een puntje aan kunnen zui
gen. Je maakt op Financiën pas echt de blits door 's
avonds na zeven uur nog met stapels dossiers onder je
arm langs de directiekamers te flaneren", aldus Eelco
Wierda, eveneens econoom bij de Emancipatieraad.
Het is natuurlijk de vraag of mannen wel in deeltijd wil
len werken. Uit enquêtes van de vakcentrale FNV en de
Organisatie voor Strategisch Arbeidsmarktonderzoek
(OSA) blijkt dat afhankelijk van de vraagstelling 14
tot 40 procent van de mannen minder uren willen
draaien.
Universitair docent Janneke Plantenga, gespecialiseerd
in de arbeidsparticipatie van vrouwen, is ook optimis
tisch. „Er zijn mannen die weloverwogen voor een vier
daagse werkweek hebben gekozen bij voorbeeld om
dat er kleine kinderen thuis zijn. Het aantal is klein
(zo'n 4 procent van alle werkende mannen) maar er zit
ontwikkeling in. Je ziet om je heen steeds meer ver
schillende combinaties. Hij vier dagen, zij halve dagen.
Of allebei vier dagen."
Al met al zijn Plantenga en de Emancipatieraad ingeno
men met de hoge vlucht die deeltijd in Nederland heeft
genomen. „Er zijn heel veel vrouwen de arbeidsmarkt
opgekomen door die deeltijdbanen. Liever parttime
aan het werk dan fulltime werkloos thuis zitten", aldus
Sap. „Tot voor kort onderbraken vrouwen hun arbeid
zame leven. Ze werkten tot er kinderen kwamen, stop
ten een jaar of vier, vijf met werken en keerden partti
me (in een lagere functie) terug. Tegenwoordig probe
ren vTOUwen parttime te draaien in de periode dat ze
kleine kinderen hebben. Dat heeft natuurlijk ook gevol
gen voor je carrière. Maar de gevolgen zijn veel minder
dramatisch dan wanneer je er een paar jaar helemaal
uitstapt."
Deeltijdarbeid kan volgens de Emancipatieraad en
Plantenga een belangrijke rol spelen in het terugdrin
gen van de werkloosheid. Maar wat dat betreft zijn de
cijfers niet hoopvol. Van 1979 tot 1989 zijn 200.000 vol-
tijdsbanen verdwenen, zo heeft het Economisch Insi-
tuut voor het Midden- en Kleinbedrijf laten berekenen.
Dat verlies is grotendeels maar niet helemaal
goedgemaakt door de groei van het aantal parttime ba
nen in horeca, dienstverlening en schoonmaak. Die
nieuwe deeltijdbanen zijn echter niet opgevuld door
werklozen. Ze zijn voor 90 procent opgevuld door men
sen zonder uitkering: dus nieuwkomers op de arbeids
markt en herintreedsters. Voor werklozen (met een full
time uitkering) is een deeltijdbaan dus geen alternatief.
DEN HAAG MARGREET
„Ben ik het openbaar ministerie?"
Burgemeester Schelto Patijn van Am
sterdam steekt zijn armen omhoog in
een gebaar van zogenaamde machte
loosheid. Natuurlijk maakt hij zich
zorgen over de stok die de georgani
seerde criminaliteit tussen de spaken
van het justitieel apparaat steekt,
maar het stadsbestuur raakt het voor
lopig niet. Hij slaagt er zelfs in een po
sitieve kant te ontdekken aan alle op
schudding van de laatste weken.
„Misschien zijn we te naïef gqweest
op het punt van veiligheid. Gebruikt u
nog een autotelefoon om geheime in
formatie door te geven? Ik niet meer.
Sluit u altijd kasten af? Ik wel. We zijn
zo'n open land. We zijn niet gewend
aan aanslagen, bedreigingen, afper
singen. Die lessen leren we deze
week."
Het onderwerp komt regelmatig ter
sprake tijdens het driehoeksoverleg
met hoofdcommissaris Nordholt en
hoofdofficier van justitie Vrakking.
Het overheerst de gesprekken echter
niet, zegt Patijn. Tenslotte is er meer
aan de hand in de stad waarvan hij
sinds juni eerste burger is. Zo dreigen
Chinese ondernemers de stad de rug
toe te keren wegens de parkeerpro
blemen. Ook moest hij al de woede
van-een groep zigeuners sussen, die
een discriminatoire brief van de ge
meente hadden ontvangen. En om
wonenden van de Oostelijke Handels
kade moest hij uitleggen waarom de
gemeente juist déór een tijdelijke tip
pelzone wil instellen.
„Als iedereen altijd alleen de leuke
dingen wil dan kan er in deze stad
niks", zegt hij. „Kijk, ik vind het niet
leuk als ze proberen mijn integriteit
aan te tasten en een trap onder de
gordel te geven. Wie dat doet krijgt
een trap terug. Boven de gordel, want
zo ben ik nu eenmaal. Maar dat vin
den Amsterdammers best, heb ik ge
merkt. Ze zijn er niet beledigd door.
Na afloop van de informatieavond
over de tippelzone werd er zelfs geap-
plaudiseerd."
De vergelijking tussen Provinciale
Staten en de Amsterdamse gemeente
raad valt in het voordeel van de
laatste uit. „Provinciale Staten was
toch wat aan de saaie kant. Soms
dacht ik: 'Als ik op jullie plaats zat,
zou ik gehakt maken van dat GS-
voorstel.' Hier doet men zoiets wél.
Het debat wordt niet geschuwd en
daarna drinken we gezellig een bor
rel."
Vooral vlak na zijn benoeming waren
de vergelijkingen met zijn voorganger
Ed van Thijn niet van de lucht. Hij zat
er niet mee. „Heerlijk, om een voor
ganger te hebben die zo goed was.
Dan kom je toch in een gespreid bed
je?" Hij is een heel andere persoon
dan Van Thijn, beaamt hij zelf. „Toen
ik in 1973 in de Tweede Kamer kwam,
het waren de nadagen van Nieuw
•Links, vroegen mensen zich ook af
wat ze 'met die nette meneer moes
ten'. Ik ben wie ik ben. Niemand in
Amsterdam heeft er iets aan als ik
verander."
Zijn voorganger Van Thijn was voor
stander van een gekozen burgemees
ter. Patijn is dat slechts onder voor
waarden. „Ik vind het systeem van
checks en balances zoals dat nu be
staat goed. De raad als hoogste or
gaan, dat is stukken beter. Alleen het
kiesstelsel veranderen en niet de be
voegdheden van de burgemeester,
dat kan niet. Ik zou er alleen vóór zijn
als het hele bestuurlijk stelsel veran
dert, anders zijn verkiezingen fake. Er
ontstaat dan een heel andere verhou
ding tussen raad en burgemeester
omdat die dan het mandaat van het
volk heeft gekregen. Je moet een raad
dan ook kunnen ontbinden, wethou
ders wegsturen. Nu is de burgemees
ter een non-politicus en de raad de
baas."
Een tussenweg, een grotere openheid
rond burgemeestersbenoemingen
zoals enkele partijen in de gemeente
raad bepleitten in de periode voor
zijn benoeming, wijst Patijn van de
hand. „Dat werkt niet. Dan solliciteert
niemand. Ik ook niet. Ik denk er niet
over. Ik heb het meegemaakt in Rot
terdam. Mijn naam en die van Peper
lekten uit. Vreselijk. De pers lag zes
maanden lang voor de deur."
„Nee", zegt hij hoofdschuddend, „als
je dat zou willen, moet je kandidaten
ook een proef-speech laten houden.
Of een keer de raad laten leiden. Maar
wat gebeurt er als je het niet wordt? Je
moet daama nog wél verder. De hui
dige proceduremet een vertrouwens
commissie is naar mijn overtuiging
het uiterste dat je in het bestaande
bestel kunt doen. Een stapje verder
kan niet. Dan is het tóch net een ver
kiezing. Nou, noem het dan ook zo."
Schelto Patijn: „Het debat wordt niet geschuwd en daarna drinken we gezellig een borrel."
