'Sombere' Breitner letterlijk opgefrist
'Die Fledermaus' vliegt wat stijfjes
Borduren zonder keurslijf en stramien
Cultuur&Kunst
Nieuwe CD Leids kwartet
Mondriaan versleet veel
tijd met passen en meten
6 DINSDAG 6 DECEMBER 1994
17
RUYGROK, 071-3
NRIJSDAM. 071-356472
Ode van carillons aan Johnny Jordaan
Amsterdam De Amsterdamse carillons moeten op 7 februari de
liederen van Johnny Jordaan spelen. Dat is het streven van de
Initiatiefgroep Johnny Jordaan (IJJ). De groep heeft daartoe een
verzoek ingediend bij de hoofdstedelijke beiaardiers. De IJJ vindt
dat een passende herinnering aan wat zij noemt de allergrootste
aller Nederlandse volkszangers. Op 7 februari 1927 werd de zan
ger geboren. In de jaren vijftig genoot hij ongekende populari
teit. Jordaan overleed in 1989.
Muziekcursussen voor peuters
leiden De streekmuziekschool Leiden en omstreken begint in
het nieuwe jaar met twee cursussen voor peuters en kleuters. In
de eerste achtweekse cursus, die op 10 januari begint, stimuleert
de docent samen met de ouders de muzikale ontwikkeling van
kinderen van twee tot drie jaar. Een cursus van tien lessen,
waarin de muzikale fantasie van kleuters van vier en vijfjaar
wordt geprikkeld, begint op maandag 9 januari. Voor meer in-
j formatie: mevrouw M. de Ru, telefoon 071-141041.
Kaarten voor My Fair Lady te koop
leiden Bij K&O is een beperkt aantal kaarten verkrijgbaar voor
j de musical 'My Fair Lady' met Paul van Vliet en Vera Mann. Tot
één week voor de voorstelling zijn voorde avonden van 21 de
cember, 5 en 6 januari kaarten verkrijgbaar tijdens de openings
tijden van het K&O-bureau (ma t/m vr 9-17 uur, za 9-12 uur)
aan de Oude vest 45, tel. 071-141141.
Freaks Hairys live in Wassenaar
leiden/wassenaar De Leidse band Freaks Hairys bestaat nu
drie jaar en begint langzamerhand podiumbekendheid te krij-
j gen. Wie de band, die onlangs de cd 'Lies' uitbracht, live wil ho-
1 ren moet op vrijdag 9 december naar Boerderij Ter Weer gaan.
Daar treden de Leidenaren vanaf tien uur op. De boerderij zit
aan de Deylerweg 153. Voor meer informatie: 01751-14415,
J vraag naar Richard.
Extra concert Wet Wet Wet
rotterdam Het concert door Wet Wet Wet op 30 mei in Rotter
dams Ahoy' was al zo snel uitverkocht, dat er een extra concert is
ingelast. Dat is op 13 mei in Ahoy' en het begint om acht uur. De
voorverkoop begint op zaterdag 10 december.
Hoogste punt mega-bios Scheveningen
scheveningen» Komend voorjaar gaat op de hoek van de Bad-
I huisweg en de Gevers Deynootweg in Scheveningen de zoge-
I naamde multiplex-bioscoop open. Vandaag werd het hoogste
punt van dit 8 zalen-complex bereikt. De toekomstige bioscoop
j bergt, behalve acht bioscoopzalen, ook een aantal café's binnen
Expositie in Amsterdams Stedelijk toont fascinatie voor mensen op straat
Toen in 1987 het Stedelijk Museum in Amsterdam een
aantal Breitners uit het depot lichtte en ze zonder tam
tam ophing, kwamen in een paar weken tijd 50.000 men
sen kijken. Dat belooft wat nu er tachtig schilderijen, vijf
tig tekeningen en aquarellen en veertig foto's uit museale
en particuliere verzamelingen prominent te zien zijn.
amsterdam rob bouber
Stedelijk Museum-directeur Ru-
di Fuchs vindt George Hendrik
Breitner (1857 - 1923) een voor
beeld van een kunstenaar die
motieven zoekt en schildert
vanwege hun aandoenlijke
schoonheid. „Het vermogen om
die gedetailleerde schoonheid
te vinden maakt hem zo bijzon
der" aldus Fuchs. Waar zocht
Breitner die schoonheid? Vol
gens Paul Hefting, de Haarlem
se kunsthistoricus die 24 jaar
geleden op leven en werk van
Breitner aan de Universiteit van
Utrecht promoveerde en nu de
samenstelling van de tentoon
stelling voor zijn rekening nam,
roeide Breitner tegen de stroom
in. Breitner zocht die schoon
heid niet in de historiestukken
met verheven vorm en inhoud,
die hier in zijn jeugd in zwang
waren. Breitner zou beroemd
worden vanwege zijn opmerke
lijke visie op het stadsgezicht.
Bij Fuchs staat Breitner te
boek als een schilder die som
berde. Maar over de typisch
Hollandse bruinen en grijzen
meldt Paul Hefting: „Een aantal
schilderijen uit de collectie van
het Stedelijk is speciaal voor de
tentoonstelling gerestaureerd:
deze werken geven een verras
send inzicht in zijn werkwijze.
Het beeld van de wat bruine,
sombere Breitner kan worden
bijgesteld want door de restau
raties zijn de schilderijen weer
sprankelend en fris, alsof ze net
geschilderd zijn."
Breitner opgefrist: zijn schil
derijen zijn weer toonbaar. In
tweeledig opzicht: gerestau
reerd en eindelijk weer te zien.
Het laatste overzicht in het Ste
delijk dateert van 1947. De ko
mende maanden zijn de stuk
ken in vol ornaat te bewonde
ren, bruist het leven in zijn
stadsgezichten, is er zicht op
het toentertijd snel uitbreiden
de Amsterdam.
Aannemer
Misschien was hij nooit zo ge
fascineerd geraakt van afbraak
en opbouw als hij Cees Maks,
zijn enige leerling, niet tegen
het lijf was gelopen. Vader Maks
was aannemer die in Amster
dam de stadsvernieuwing uit
voerde en compleet nieuwe wij
ken neerzette. Soms trokken
Breitner en Maks erop uit om
diens bouwprojecten en de
handwerkslieden te schetsen.
Aannemer Maks bouwde in
1898 twee ateliers op het Prin
seneiland. Een voor zijn zoon
en een voor Breitner, die Kees
Maks onder zijn hoede nam.
Hefting: „Zijn leraarschap be
stond waarschijnlijk uit de vol
gende zin: 'Hier heb je een
schilderij, ga dat maar eens na
schilderen'. En als Kees dat af
had, kreeg hij waarschijnlijk een
volgend doek in handen ge
drukt om dat te kopiëren."
Breitner was een verwoed fo
tograaf. Hij zwierf door de stad
en stuitte op een volksvrouw die
resoluut over de brug beende.
Hij zag
Lauriergracht van George Hendrik Breitner (1895): het leven bruist v
pleinen van Amsterdam.
Naakten
stoffen snuffelen, vereeuwigde
de dienstbode op de Nieuwe-
zijds of de onbekende fietser in
het Vondelpark. Hij zocht naar
onderwerpen voor zijn schilde
rijen maar hij kon ook een foto
maken als zelfstandig werk,
vanwege het verrassende licht,
vanwege de opzienbarende
sporen, vanwege de stille leegte.
Maar het liefst maakte hij toch
'reportages' van mensen: wan
delende, werkende spelende
de karakteristieke
op de welbekende
Zijn naakten zijn fameus. Een
naakt was in zijn tijd aanvaard
baar als het fraai gepenseeld
was: een geïdealiseerd lijf ver
wees naar een bijbels of mytho
logisch figuur. En of Breitners
naakt nou voor de spiegel staat
of op de sofa rust, hier is eerder
sprake van vrijmoedigheid dan
van een pose die de schoonheid
uitdrukt.
Ook bij de naakten was de fo-
leiden loman leefmans
Blues in the Night. Dat is de titel van een CD die vier Leidse muzi
kanten vervaardigden en aanstaande zaterdag uitkomt. Het gaat
om puur akoestische bewerkingen van veertien bestaande num
mers op het grensgebeid van blues- en jazzmuziek, van Alice Coo
per tot Billy Holiday.
Zangeres Ted Doove, bassist Ruud Fransen (ex-Livin' Blues),
saxofonist Frans Kramer en pianist Arnoud van Buuren vormen de
gelegenheidsformatie Mama was Right die de nieuwe CD in eigen
beheer gaat uitgeven. „De repertoirekeuze is grotendeels bepaald
door een sterke hang naar oorspronkelijkheid in de muziek. We
spelen deze nummers al jaren en willen de muziek zo puur moge
lijk benaderen. Het is echte luistermuziek", aldus Van Buuren.
In café Jazzmatazz aan de Lange Scheistraat wordt de CD aan
staande zaterdag om 16.00 uur officieel gepresenteerd.
recensie» hans visser
e Fledermaus', operette op muziek van Johann Strauss.
Carl Haffneren Richard Cenée. Regie: Johannu;
20, 24, 26 december. Rechtstreekse uitzending: 26
Voor de derde keer is hij terug in Amster
dam: 'Die Fledermaus' van Johann Strauss
in de regie van Johannus Schaaf. Een op
zich feestelijke operette die door zijn sfeer
goed past bij de komende feestdagen. Er
valt in de uitvoering van de Nederlandse
Opera in de eerste akte dan ook heel wat
sneeuw en later knallen er nog behoorlijk
wat flessen champagne. Het is daarom
dringen geblazen bij de kassa van het Am
sterdamse Muziektheater.
Gelukkig voor wie de boot dreigt te mis
sen: de NOS zendt op Tweede Kerstdag
rechtstreeks de matinee van die dag uit.
Maar het is de vraag of deze reprise nu echt
dat tintelende heeft dat van deze, sinds de
première in 1874 louter bejubelde operette
mag worden verwacht.
Deze produktie van De Nederlandse Ope
ra bewijst weer eens, dat het goed spelen
van het spel dat operette heet, een vak
apart is. Natuurlijk, het ziet er prachtig uit
en de stemmen mogen er zijn. Menig solist
stond ook in de vorige opvoeringen van de
ze produktie. Mensen die het genre kennen.
Maar toch, er ontbreekt iets.
De vonk die dit verhaal moet doen ont
branden wil maar niet overspringen. Zo
kent de tweede akte, het feest van prins Or-
lofsky, werkelijk aardige regie-vondsten.
Maar bruisend als de daar geserveerde
champagne wil het maar niet worden. Wel
komt in het kille toneelbeeld de eenzaam
heid op dit soort lege feesten prachtig over,
gesymboliseerd in Orlofsky.
Te veel ligt de nadruk op de idee achter
het werk: de satire op de rijkgeworden mid-
Onder de titel 'Leids Goed'
brengt Stedelijk Museum
De Lakenhal de geschiede
nis van de Leidse textielnij
verheid in beeld. Deze
krant wijdt met een reeks
artikelen aandacht aan de
verschillende aspecten van
deze expositie. Vandaag:
Leids goed om te bordu
ren, deel 2. Over heden
daagse naaldkunst.
Voor de toegang van de zaal op
de eerste verdieping hangt een
groot laken. Je moet er omheen
lopen en dan, eenmaal in de
zaal, zie je dat er nog een 'voor
hang' is met daarop gèbor-
duurd knobbelzwanen in een
dwarrelende vlucht. De lijven
wit op wit geborduurd, alleen
de snavel en de kop met het oog
hebben een kleur. Het werk is
van de hedendaagse naaldkun
stenares Annie Dekker en hoe
wel de allergie nog steeds toe
slaat bij het observeren van de
miniem kleine steekjes, waar
van er honderdduizenden op
het metershoge doek zijn gezet,
slaat het afgrijzen om in werke
lijke bewondering. Boven aan
de trap neerkijkend zie je dat de
zwanen op de begane grond
zijn neergestreken. Op grote,
vreemd gevormde kussens lig
gen zij te rusten.
'Borduren 2000' heet de ten
toonstelling in de bovenzaal van
De Lakenhal en de hedendaag
se naaldkunstenaars bewijzen
hier hun bevrijding van de
strakke borduurtechniek, die
beneden op de merk- en stop-
lappenexpositie is te zien.
Hier geen strakke stramienen,
maai" vrije expressie, letterlijk
voortbordurend op wat de
meisjes en vrouwen vroeger -
vaak gedwongen - deden. De
kunstenaars zijn duidelijk uit
het keurslijf gestapt. Was bor
duren in de jaren zeventig een
vies woord, nu mag het weer, zij
het heel anders en vrijer dan
vroeger.
Zoals de lichtkranten van Ar
noud Holleman: met behulp
van de computer heeft hij tek
sten op een stramien gezet, dat
hij als ondergrond voor zijn ge
borduurde - en vaak kneuterige
- teksten gebruikt.
Berend Strik interpreteerde
een folkloristisch gegeven, een
carnavalsvereniging met dans-
Mariekes, op eigen enigszins
ranzige wijze. Op een meters
hoog en -breed volgeborduurd
doek staan ze afgebeeld: de Ma-
riekes, zoals het hoort, met vle
zige dijen, de heren van de car
navalsvereniging met gezichten
als weerwolven, behaard en ka
rikaturaal. Het is bepaald geen
doek dat je boven de tweezitter
in de woonkamer zou hangen,
maar boeiend is het wel.
Ronduit imponerend zijn de
minieme borduursels van Co-
lette Whiten. Zij gebruikt
krantefoto's en borduurt ze in
wit-, grijs- i
Ronduit imponerend zijn de minieme borduursels van Colette Whiten, die krantefoto's gebruikt.
op wit doek. Gedrapeerd over
zuiltjes, maken vier van deze
naaldkunstwerken een onuit
wisbare indruk.
En dan zijn er de knipogen
naar de kneuterigheid van het
bestaan: geluidboxen met bor
duursel gecamoufleerd, de
'boeket reeks'-stretcher van An-
toniëtta Peeters met een bloem
motief dat halverwege ophoudt.
Alsof het de goedkope, machi
naal geweven stof is die door
gaans voor dit soort meubels
wordt gebruikt. En zowaar: ook
een merklap, van Strik, met he
dendaagse motieven. Stramien-
loos.
Het zijn werken van beeldend
kunstenaars die uit eigen vrije
wil het keurslijf van de naald
kunst hebben aangetrokken.
Maar het tafelkleed van wijlen
Anna Verweij-Verschuure geeft
de strijd aan waarmee de over
gang van borduurkunst naar
naaldkunst gepaard ging: een
tafelkleed met een bloemen
rand. De rand is aanvankelijk
kleurig, strak, zoals vroeger een
bloemenrand op een kleed
diende te worden gezet. Allengs
worden de bloemen zwart, ver-
i zijn stadsgezichten.
togralïe een essentieel hulpmid
del bij het schilderen. Hij ving
de compositie in de foto en zet
te de afbeelding soms recht
streeks op het linnen over. De
eerste versies van het bekende
schilderij 'Meisje met rode ki
mono' waren letterlijk naar de
foto gemaakt. Pas later veran
derde hij de arm en de plooival
van de kimono.
„Breitner vormt met Willem
Witsen en Isaac Israëls de kern
van de groep schilders die later
de 'Amsterdamse impressionis-
loopt het patroon, worden het
schotse en scheve steken. En
aan het eind van de tafel, waar
de kunstenares haar plaats had,
is het kleed uit elkaar getrokken,
het patroon verbroken. Uit
woede. Omdat ze niet in dat
keurslijfwilde.
FOTO PR/STEDELIJK MUSEUM
ten' werd genoemd. De beste
werken dateren van vóór 1900.
Breitners impressionisme be
hoort duidelijk tot de 19de
eeuw. Het tragische van Breit
ner is dat hij na 1900 door an
dere stromingen is overvleu
geld. Een van de reden
naai i
cht
geappreciee rd wo rd t
George Hendrik Breitner is
t/m 5/2, dagelijks van 11 tot 17
uur te zien in het Stedelijk Mu
seum, Paulus Potterstraat 13,
Amsterdam.
denklasse zonder niveau. Maar te veel ook
ontbreekt de franje, de losheid, de
'Schwung' die operette nu juist tot zo'n
amusante theatervorm maakt. Operette als
opera: een daarom wat beredeneerd, wat
stijf geheel.
Met een hoorbaar op een droogje spelend
Nederlands Filharmonisch Orkest is deze
'Fledermaus' te zelden het feest van de
meeslepende muziek, de soms dolle klucht
met een zweem van romantiek en terloopse
satire. Het zijn enkele solisten, die deze
'Fledermaus' toch de moeite waard maken.
De Oostenrijker Walter Raffeiner bij voor
beeld, als de in zijn eigen plezier verstrikt
geraakte Eisenstein.
De Amerikaanse Barbara Daniels, in
valster voor Adrianne Pieczonka, maakt als
Rosalinda een wat stugge indruk. De Ween-
se Edith Lienbacher is daarentegen een ver
rukkelijk natuurlijke dienstmaagd Adèle, die
vocaal vuurwerk combineert met aansteke
lijk acteren. Zij speelt het spel dat operette
heet zoals dat moet worden gespeeld.
peerde roze, groene en blauwe
vlakjes op de 'Compositie met
kleurvlakjes nr. 3' uit 1917 een
wirwar van lijnen en vlakken
verschuilt. Er is duidelijk te zien
dat de kunstenaar de vlakken
vaak heeft verschoven. Onder
de microscoop bleek dat Mon
driaan daarna op zoek ging naar
de juiste kleurkracht en de vlak
jes nog enkele malen met een
lichtere tint overschilderde.
Jeugdbarsten
Van der Werf ontdekte zo ook
veranderde lijnen en een kleur-
wijziging op de 'Compositie
met rood, geel en blauw' uit
1921. Onder de gele verflaag
bleek zich een witte en tenslotte
een dunne zwarte laag te bevin
den. Ook de onderlaag op ande
re werken bevestigt hoe waar
het was wat Mondriaan in 1918
aan zijn vriend en opdrachtge
ver H. van Assendelft schreef:
„Omdat ik mij aldoor wijzig -
zonder het te willen."
In het tijdschrift van de Stich
ting Kunstenaarsmateriaal wijst
prof. Van Asperen op het belang
van verder onderzoek naar de
schilderijen. Het is nog niet be
kend waarom juist de kleurvel-
den cadmiumgeel en cadmium-
rood in slechte staat verkeren.
Ook voor de jeugdbarsten in
Mondriaans werk moet nog een
oorzaak worden vastgesteld. „In
elk geval heeft dit beperkte en
voorlopige onderzoek al laten
zien dat Mondriaans schiderij-
en allesbehalve gladde een-
laags-composities zijn in alleen
primaire kleuren zoals repro-
dukties en reclame ons zouden
kunnen doen geloven", aldus
Van Asperen.
De indruk dat Piet Mondriaan
de strakke lijnen en kleurvlak
ken op zijn schilderijen zonder
aarzeling in één keer op het
doek zette blijkt niet te kloppen.
Het eerste onderzoek onder het
zichtbare verfoppervlak van zijn
werk maakt duidelijk dat Mon
driaan de lijnen en vlakken juist
geregeld verschoof. Oppervlak
kig gezien lijkt het er op dat hij
altijd met een exact plan werk
te. Mondriaan blijkt echter een
zoeker die pas na lang wikken
en wegen tevreden was over de
balans in de compositie.
Het onderzoek is mogelijk ge
maakt door het veilinghuis
Christie's en werd daar gisteren
in Amsterdam gepresenteerd.
Aanleiding was de komende
overzichtstentoonstelling van
Mondriaan in het Haags Ge
meentemuseum. Kunsthistori
cus Pien van der Werf onder
zocht eerst alle 150 olieverf
schilderijen van Mondriaan uit
de collectie van het museum. In
samenwerking met prof. 1. van
Asperen, bijzonder hoogleraar
materiaalonderzoek naar kunst
voorwerpen in Groningen, wer
den tenslotte acht werken uit de
periode 1917-1921 uitgekozen.
Reden voor de selectie was dat
deze tijd cruciaal voor Mondri
aans ontwikkeling als abstracte
kunstenaar is geweest.
Met behulp van geavanceerde
apparatuur voor röntgenfoto
grafie, infraroodreflectografïe,
UV-fluorescentie en een stereo
microscoop kon Van der Werf
achter het verfoppervlak op
Mondriaans werken kijken. Een
van haar ontdekkingen was dat
zich achter de keurig gegroe-
Hamers dirigent Marinierskapel
heerlen.gpd band Limburg, harmonie St.
Caecilia Simpelveld en fanfare
St. Martinus Urmond. Hij is de
laatste jaren ook als componist
actief. In 1989 wist hij de Zilve
ren Dirigeerstok te winnen tij
dens de dirigentenwedstrijd van
het Wereld Muziek Concours.
Maurice Hamers uit Limburg
wordt zo goed als zeker de nieu
we dirigent van de Kapel van de
Koninklijke Marine. Als hij de
medische keuring op 20 decem
ber doorstaat, zal de Limburgse
musicus Ger Buitenhuis opvol
gen als dirigent van het meest
gerenommeerde professionele
blaasorkest van ons land.
Hamers heeft in Limburg een
grote naam opgebouwd als diri
gent van onder andere Brass-
Voordat Maurice Hamers bij
de Marinierskapel aan de slag
gaat, zal hij eerst nog een ver
snelde officiersopleiding van
tien weken moeten volgen in
Den Helder en Rotterdam.
Nieuw stuk Lloyd Webber in de maak
new york gpd
De Britse musical-componist Andrew Uoyd Webber werkt samen
met Jim Steinman (beter bekend als de producer van rockster Me-
atloaf) aan een nieuwe theaterproduktie. Die draagt voorlopig de
titel 'Whistled on the wind' en is gebaseerd op een filmscript dat
Lloyd Webber van een vriend in handen kreeg. De Brit bewefkte
eerder al de film 'Sunset Boulevard' tot een succesvolle musicaL
'Sunset Boulevard' ging vorige week op Broadway in première en
brak daar alle records. Er is al voor ruim 38 miljoen dollar aan toe
gangskaarten verkocht. De hoofdrol in deze dertien miljoen dollar
kostende produktie wordt gespeeld door Glenn Close.
