De
beer
danst
niet
meer
De huur is een sociaal probleem in Zuid-Afrika
Nederlandse dierenarts
leidt Turks project
voor mishandelde beren
ZATERDAG 3 DECEMBER 1994
Turkse beren hoeven
niet langer te dansen.
De overheid heeft de
jacht op en
mishandeling van
beren verboden, al zijn
het meestal nog
buitenlandse toeristen
die de
dierenbescherming
tippen. In Ouwehands
Dierenpark gen ie ten
geredde beren van een
rustige oude dag. Maar
ook in Turkije zelf, aan
de universiteit van
Bursa, krijgen de
dansende beren een
stukje vrijheid terug.
De moeder van de 6 maanden oude Ozlem-Elisabeth is doodgeschoten, haar broertje door wilde honden verscheurd. Het beertje wordt nu opgevoed op de universiteit van de Turkse stad Bursa, foto gpd
Kutsju-kutsju is een stevige bruine
beer van bijna anderhalf jaar
oud. Hij en zijn maatje Tommy
zuigen, net als kinderen dat doen, op hun
vingers. Daarbij maken ze een gezellig ron
kend geluid. Kutsju-kutsju woonde als baby
op een boerderij, maar toen hij groter werd,
begon hij met de kippen te spelen. Die over
leefden dat niet. Daarom werd hij in een olie
vat vastgebonden. Zo vonden de medewer
kers van Werelddierenbescherming hem: on
gelukkig en zwaar ondervoed.
Tommy steekt zijn poten onder het hek
van de kooi door en probeert een broekspijp
naar zich toe te trekken. Hij wil graag spelen,
maar dat is voor een mens een gevaarlijke
onderneming. Zijn poot aaien kan wel. Bede
lend om een appel steekt hij daarna zijn tong
door het gaas. Hij was een dansende beer,
die in de straten van Istanbul moest poseren
voor de camera's van toeristen.
Dat was ook het lot van zijn pleegmoeder,
de 13-jarige Nazo. Een stuk van haar neus en
bovenlip zijn afgescheurd als gevolg van de
vele ringen die in de loop der jaren door haar
neus geboord zijn. Door aan een ketting te
trekken die aan de ring is bevestigd, kan een
mens een beer in bedwang houden of dwin
gen op zijn achterpoten te gaan staan.
Ouwehand
Nazo heeft nog geluk, want haar ogen zijn
prima. Een beer aan de ketting kan zich al
leen verdedigen door aan te vallen. En dat le
vert hem of haar stokslagen op, meestal op
de ogen gericht, die daardoor onherstelbaar
beschadigd kunnen raken. Drie beren, op de
ze manier blind geworden, zijn een paar
maanden geleden ondergebracht in het Be-
renbos van het Nederlandse dierenpark Ou
wehand. Maar ook voor de zeventien beren
die nu op de universiteit van de Turkse stad
Bursa wonen, zijn dit soort taferelen verleden
tijd.
Een jaar geleden werden ze van de straten
geplukt in het kader van de campagne Libe-
arty van de Wereldfederatie Dierenbescher
ming. Daar was een lange periode van voor
bereiding aan voorafgegaan met departe
menten van de betrokken ministeries, de
universiteit, dierenartsen en berenspecialis-
Onlangs mochten de beren, die inmiddels
dankzij een intensieve behandeling weer
kerngezond zijn, voor het eerst weer proeven
van de natuur in de buitenruimte die half no
vember werd geopend op het universiteits
terrein. Dit is nog maar de voorbereiding op
volgend jaar. Dan krijgen de beren een stuk
bos van twintig hectare, waar ze de rest van
hun leven in semi-gevangenschap zullen
doorbrengen. Want beren die eenmaal in
mensenhanden zijn geweest, kunnen nooit
meer voor zichzelf zorgen.
De dierenarts die het project in Bursa leidt,
is Gerry Dorrestein van de vakgroep Bijzon
dere Dieren aan de Rijksuniversiteit van
Utrecht. Hij was betrokken bij het ophalen
van twee beren uit het oorlogsgebied in Bos
nië en werd daarna door de Werelddierenbe
scherming gevraagd of hij het project in Tur
kije wilde begeleiden.
Hij krabbelt een klein beertje op de buik,
dan net is binnengebracht. Ozlem-Elisabeth
is ze gedoopt, naar een Franse prinses die het
project steunt. Boswachters vonden haar in
de buurt van Erzincan, zo'n duizend kilome
ter oostwaarts. Haar moeder was neerge
schoten en een ander jong door wilde hon
den gedood. „De boswachters hebben haar
eerst twee maanden bij zich gehouden en
haar gevoerd met brood en melk. Daarom is
ze ondervoed, ze is veel te klein voor haar
leeftijd (ongeveer zes maanden) en kan niet
meer terug in de natuur", zegt Dorrestein.
Maar het enige alternatief was haar aan
haar lot over te laten en hopen dat ze het zou
redden. Hier in Bursa krijgt ze, zodra ze weer
wat op kracht is, een pleegmoeder. De
vrouwtjesberen vinden het best om voor een
baby te zorgen. De 20-jarige Serpil toont al
hevige belangstelling vanaf het moment dat
Ozlem-Elisabeth in een aangrenzende kooi
werd gestopt.
Bessestruik
In het buitenverblijf liggen de beren Brutus
en Roger te rollen in de modderpoel, die ont
stond toen het zwembad overliep. Daarin
staan Erik en Karabulut (Zwarte Wolk) elkaar
speelse klappen uit te delen, waarbij het wa
ter hoog opspat. Benjamin, herkenbaar aan
zijn witte oren, zit onder de appelboom afge
vallen appeltjes op te graven. Percy heeft de
bessenstruik ontdekt bovenop het heuveltje,
waarin met behulp van rioolbuizen vier
holen zijn gemaakt. Vandaag mogen alleen
de mannetjes naar buiten, daarna de vrouw
tjes en de volgende dag de moeders met
(pleeg-)kinderen. Omdat beren solitaire die
ren zijn, zouden ze elkaar op de tweeduizend
vierkante meter in de haren vliegen.
„De vrouwtjes zijn nog het ergst", vertelt
Dorrestein. „Die zitten nu in paartjes bijeen
en als een van de twee naar een andere
vrouw kijkt, is het gelijk vechten met een
hoop gescheld en geschreeuw." Ruimtege
brek zal ook een probleem vormen op de
omheinde twintig hectare die de beren vol
gend jaar in gebruik nemen.
De verwachting is dat er nog minstens der
tig beren bij zullen komen, die nu nog in de
toeristische kustplaatsen aan de ketting lo
pen. Met het toedienen van hormonen zal
worden voorkomen dat ze zich voortplanten.
Alle beren krijgen bovendien een 'radiokraag'
om, zodat via het signaal dat die uitzendt in
de gaten kan worden gehouden wat ze doen
en waar ze zijn.
Maar zover is het nog niet. De Financiering
van het meer dan een miljoen gulden kosten
de project wordt voor het grootste deel ge
dragen door Libearty, dat afhankelijk is van
donaties. De rest wordt betaald door de
Turkse overheid. Die werd echter door de
economische crisis dit jaar gedwongen een
belangrijk deel van de toegezegde steun weer
in te trekken. Daardoor is bijvoorbeeld het
bouwen van de omheining in de knel geko-
De overheid is echter van goede wil. De be
renjacht is inmiddels verboden, net als het
laten dansen van beren. Het ministerie van
bosbouw heeft de benodigde twintig hectare
geschonken en de verantwoordelijkheid aan
vaard om deze ook te beheren. Waar het nog
aan schort, is maatschappelijk draagvlak.
Want nog steeds komen de meeste tips over
dansende beren van toeristen.
"Tl
en lap grond, een WC, een waterkraan en
a elektriciteit. Het mag niet veel lijken, maar
Thabo Ntshongwe kijkt er naar uit. In janua
ri is het zover. Dan verhuist hij met zijn gezin uit zijn
zelfgebouwde krotwoning op een gekraakt stukje weg
berm naar een perceel met voorzieningen. Dan kan hij
eindelijk de koelkast aansluiten die nu dienst doet als
aanrecht.
Dan hoeft zijn vrouw ook niet meer aan de overkant
van de straat om water te bedelen of water te scheppen
uit de sloot achter de rij hutjes. Natuurlijk, ze wonen
dan nog steeds in een krot. Maar als ze weten dat ze
kunnen blijven, kan het hardboard en de golfplaat op
den duur worden vervangen door hout, bakstenen en
een echt dak boven het hoofd.
Of hij er geen bezwaar tegen heeft straks te betalen
voor de voorzieningen die hij krijgt? Ntshongwe schudt
zijn hoofd. Zeker niet, hij is alleen maar blij dat hij
straks water en licht heeft. Maar als hij echt gaat beta
len, is hij een van de weinigen in Khayelitsha, de groot
ste zwarte woonwijk bij Kaapstad en een van de groot
ste townships van Zuid-Afrika. Niemand betaalt huur
of gemeentediensten. Al jaren niet.
De huurboycot begon in 1984 als een actie tegen het
apartheidsregime en tegen de gemeenteraden, die
door de regering waren benoemd. Dat actiedoel is
sinds de verkiezingen in mei een gepasseerd station.
Direct na zijn beëdiging riep president Nelson Mande-
la township-bewoners op weer te gaan betalen. Maar
het tegendeel gebeurde. Het aantal wanbetalers is van
66 naar 80 procent gestegen.
Hoeveel geld er precies uitstaat, is onduidelijk, maar
het loopt in de miljarden guldens. Alleen de gemeente
Kaapstad had eind september al 289 miljoen rand
(pakweg 144 miljoen gulden) aan huren en servicekos
ten tegoed. In Khayelitsha, een wijk met naar schatting
zo'n half miljoen inwoners, komt van de 2,2 miljoen
rand (1,1 miljoen gulden) aan huren en servicekosten
maandelijks maar negentigduizend rand binnen.
Minister zonder portefeuille Jay Naidoo waarschuw
de vorige week dat het hele wederopbouwbeleid van
de regering in gevaar komt, als de townshipbewoners
hun boycot blijven volhouden. De regering heeft be
woners een termijn gesteld: vanaf 31 januari zullen
wanbetalers worden uitgezet. In ruil daarvoor zal de
huidige huurachterstand worden kwijtgescholden. Als
een erkenning van de strijd tegen het apartheidssys
teem, maar ook, omdat de zwarte bevolking over het
algemeen heel arm is en iedereen weet dat je van een
kale kip niet kunt plukken.
Hervormingen
Over de oorzaak van de toegenomen wanbetaling
sinds de verkiezingen verschillen de meningen. Men
sen weigeren om politieke redenen, omdat de hervor
mingen niet snel genoeg gaan, meent de Zuid-Afri
kaanse Nationale Burger Organisatie (Sanco), een
groepering die is voortgekomen uit de straatcomités
die de huurboycot onder het apartheidsregime organi
seerden.
„Onzin", meent Ian Iverson, wethouder in Kaapstad.
Hij wijt het grote aantal wanbetalers in de Kaapprovin
cie vooral aan de belabberde sociale omstandigheden
in de zwarte woonwijken, aan de enorme werkloosheid
en de armoede. „Het is niet zozeer dat mensen niet
willen, als wel dat ze niet kunnen betalen."
In het kale Sanco-kantoortje in Khayelitsha leggen
Raymond Umrawu en Jackson Kaba uit waarom de or
ganisatie de huidige huurboycot nog steeds rechtvaar
digt, ondanks de waarschuwingen van de regering dat
het geld hard nodig is voor nieuwe woningbouw en de
verbetering van de infrastructuur in de zwarte woon
wijken.
„Aan het lokaal bestuur van de gemeenten is nog
niets veranderd. Er zitten nog steeds dezelfde gemeen
teraden al$ onder het apartheidsregime", zegt Um
rawu. „En zolang dat niet veranderd is, weten mensen
niet waarom ze nu plotseling wel zouden moeten beta
len."
De townshipbewoners hebben volgens Sanco nog
geen enkele verandering gezien sinds de verkiezingen.
Kaba wijst naar buiten, waar tegen een schutting een
hoge stapel huisvuil ligt. Er zijn veel klachten over de
vuilnisdienst en over de kapotte riolering, zegt hij. Het
afval wordt officieel twee keer per week opgehaald,
maar soms komt de vuilnisman maar één keer in de
twee weken. Vooral rond de krotten die een groot deel
van de wijk uitmaken, stapelt het afval zich vaak da
genlang op. Mensen willen wel betalen, meent hij,
Het probleem is dat een gemeente als Khayelitsha
simpelweg geen geld heeft om de dienstverlening te
verbeteren. Het geld daarvoor zou moeten komen uit
de servicekosten die bewoners nu juist weigeren te be
talen. Het is een slang, die zichzelf in de staart bijt.
En het gaat van kwaad tot erger, zegt wethouder
Iverson: „In veel townships stort het lokale bestuur vol
ledig in. Op sommige plaatsen wordt wegens geldge
brek geen post bezorgd. En omdat de post niet bezorgd
wordt, krijgen mensen geen rekeningen en kunnen ze
dus ook niet betalen, zelfs niet als ze willen."
Tientje
Saturday Xhotongo krabt zich op het hoofd bij de vraag
waar hij straks het geld vandaan denkt te halen als de
huur weer moet worden betaald. Van zijn pensioen
van driehonderd rand per maand kan hij de lasten
voor zijn kleine, blokkendoosachtige huisje eigenlijk
niet opbrengen. Zelfs al kost het huisje met het kale
zanderige tuintje hem niet meer dan twintig rand, een
tientje per maand.
De armoede druipt aan alle kanten van de verveloze
muren af. Xhotongo slijt zijn dagen op de rand van het
tweepersoonsbed, 's Nachts slapen ze er met zijn vij
ven in. Samen met een klerenkast is het een van de
weinige meubelstukken in huis.
„Maar ik wil wel betalen", zegt Xhotongo. En dat
geldt volgens wethouder Iverson voor het merendeel
van de township-bewoners. „Mensen willen geen on
zekerheid, ze willen niet bedreigd worden door huis
uitzettingen. Het is geen politieke actie om niet te be
talen, al zegt Sanco van wel. Het is een sociaal pro
bleem."
Hij haalt het voorbeeld aan van de elektriciteitsme
ters die op dit moment overal in de townships worden
geïnstalleerd. Het zijn computergestuurde apparaten,
die werken met een soort telefoonkaart. Je koopt een
kaart met een bepaald aantal eenheden en als die op
zijn, moet je een nieuwe kaart kopen of in het donker
zitten.
Bewonersorganisaties maakten aanvankelijk politie
ke bezwaren tegen de nieuwe meters. Het was discri
minatie om dergelijke meters wel in zwarte en niet in
blanke wijken te installeren. Maar de townshipbewo
ners blijken er zeer tevreden mee te zijn. Xhotongo
ook, hij laat de nieuwe meter vol trots zien. „Je ziet
precies hoeveel geld je uitgeeft en omdat je vooruit be
taalt, kunnen ze je niet meer afsnijden", legt hij uit.
Iverson: „Diezelfde bewonersorganisaties die toen
tegen waren, staan nu op de stoep en vragen waarom
we die meters nog niet in hun wijk hebben geplaatst."
De kwestie van de electriciteitsmeters bewijst voor
hem dat er met enige creativiteit wel oplossingen voor
de wanbetaling te vinden zijn.
Dat kan liggen in de aanpassing van de tarieven voor
de allerarmsten en in zaken als huursubsidie. „Maar
het belangrijkste is dat de hele discussie over huren en
tarieven uit de politieke sfeer wordt getrokken. Als je
dat lukt en je gewoon kunt beginnen met het leveren
van goede service, is iedereen geholpen."
Naast de krottenwijk Khaylisha ligt het vuil hoog opgestapeld. foto's gpd
De meeste bewoners van
de Zuidafrikaanse
krottenwijken betalen al
jaren geen huur.
Voorheen kwam dat door
de zwarte boycot van het
apartheidsregime, maar
tegenwoordig ligt de zaak
veel gecompliceerder.
Veel bewoners willen best
betalen, ook al is het voor
een krot, maar ze hebben
eenvoudig het geld niet.
Het armzalige interieur van de familie Ntshongwe in Khaylisha.
