Fractie is nog niet
helemaal ingereden
Feiten &Menemgen
Dijkstal is geen
werkgever maar
kille cijferaar
Schrijvers: Economie
begrijpelijker maken
Een gezond kamerlid relativeert en is bevlogen
ZATERDAG 3 DECEMBER 1994
„Minister Dijkstal stelt zich niet op als
werkgever van zijn ambtenaren, maar als
een kille cijferaar die als eerste man van de
WD in het kabinet zijn collega's zal laten
zien hoe je moet bezuinigen." Bob Alber-
sen, secretaris van de ambtenarencentrale
CMHF (voor middelbaar en hoger perso
neel), schuwt de harde woorden niet na
honderd dagen Dijkstal.
Albersen verwacht dit voorjaar een forse
botsing tussen minister en bonden. Dijkstal
(het kabinet) wil de komende jaren de VUT
voor ambtenaren afschaffen. Samen met
nog wat maatregelen moet dat anderhalf
miljard gulden opleveren. En loonsverho
ging zit er, in elk geval voor volgend jaar,
niet in. „Echt slecht", oordeelt Albersen,
„misschien moeten er maar helemaal geen
CAO's voor 1995 komen."
Machteloos staan de bonden niet, zeker
niet waar het de feitelijke afschaffing van de
VUT betreft. Het kabinet wil dat vervroegde
uittreding alleen nog mogelijk wordt voor
ambtenaren met veertig dienstjaren of
meer. Tijdens de omvorming van het jaar
lijks arbeidsvoorwaardengesprek tussen de
minister en de ambtenarenbonden de afge
lopen jaren tot een echt CAO-overleg, is
echter onder meer vastgelegd dat de minis
ter de arbeidsvoorwaarden niet langer een
zijdig kan wijzigen. Met dat zogenoemde
'toestemmingsvereiste' in de hand kunnen
de bonden de afschaffing van de VUT dus
blokkeren. Voorzitter Den Uyl van de Abva
Kabo liet al in september weten dat Dijkstal
in elk geval zjjn bond tegenover zich zal
vinden, al isJb^wei bereid te praten over
meer flexibele regelingen. Dat kan op ter
mijn geld opleveren, zei hij, 'maar in elk ge
val geen anderhalf miljard gulden in de ko
mende vier jaar'.
De CMHF zit op dezelfde lijn. Want als er
helemaal niets gebeurt, wordt de VUT on
betaalbaar, zo realiseert ook Albersen zich.
Anderhalf miljard bezuinigen voor Dijk
stal keihard gaat de vier centrales te ver.
De minister is bereid over de invulling van
dat bedrag te praten, heeft hij tegenover de
bonden laten doorschemeren. „Misschien
dat daar een opening zit", denkt Albersen,
al ziet hij pas ruimte voor de jaren na 1995.
Voor 1996 en daarna is wel geld voor sala
risverbetering opgenomen in de meerjaren
ramingen. Dat zou voor een deel kunnen
worden gebruikt om Dijkstals noden te ledi
gen.
Dilemma is echter dat de ambtenarensa
larissen dan opnieuw achter blijven bij de
inkomens in de bedrijven. „In de jaren '89-
'91 liepen we redelijk in de pas, maar in fei
te hebben ambtenaren vijftien magere ja
ren achter de rug."
Toch is een betere beloning vooral voor
de middelbare en hogere ambtenaren vol
gens Albersen dringend noodzakelijk. La-
gerbetaalden zijn bij de overheid beter af,
zo is uit onderzoek gebleken, maar hoogge
kwalificeerde mensen verdienen in het be
drijfsleven voor vergelijkbaar werk tot an
derhalf keer zoveel. Volgens Albersen heeft
de overheid het op de arbeidsmarkt tot nu
toe gered dank zij de recessie en de enorme
werkloosheid. De aanzuigende werking van
het bedrijfsleven op zittende ambtenaren
was daardoor minder groot en voor de ver
vulling van vacatures was het aanbod ruim.
„Maar nu het weer wat beter gaat in de be
drijven, kan het kwaliteitsprobleem snel de
kop weer opsteken."
D66 leidt niet echt onder ongelukkige vuurdoop
D66 bevindt zich in het strategische niemandsland tussen li
berale en sociale politiek. De partij is niet links of rechts,
maar een beetje van alle twee. Genuanceerd en individualis
tisch, noemen de Democraten dat. Onduidelijk en wisselval
lig, zeggen coalitiegenoten PvdA en WD. Samen delen de
drie partijen nu de macht, maar over het 'derde wiel aan de
wagen' wordt met dédain gesproken.
D66-fractieleider Wolffensperger overlegt na het debat over Borssele met D66-minister Wijers,
Keuvelend zoeken de D66-frac
tieleden een plaatsje in de on
persoonlijke Marcus Bakker
zaal. Verdreven uit hun eigen
vertrouwde, ouderwetse verga
derkamer. Een verdubbeling
van twaalf naar 24 mensen
heeft zo zijn handicaps. De ver
gadertafel is te klein geworden.
Het is tijd voor de wekelijkse
fractievergadering. Maar de
spreekwoordelijke openheid
van D66 blijkt aan inflatie on
derhevig. Het bijwonen van 'de
fractie' door buitenstaanders is
beperkt. Halverwege gaat het
sein op rood. Het tropisch hard
hout is dan behandeld, het D66-
congres en Borssele moeten
nog komen. „Men moet elkaar
de koppen kunnen inslaan zon
der pottenkijkers", legt fractie
voorzitter Wolffensperger uit.
Erg veel bloed is er niet gevloeid
zo blijkt naderhand. Jorritsma
wordt eendrachtig gelanceerd:
de kerncentrale in Borssele
moet dicht in 2004. Het wordt
het begin van een soap-opera
waarin D66 een hoofdrol speelt.
Niets is meer zoals het vroeger
was, hebben de volksvertegen
woordigers van D66 gemerkt.
Vijf ervaren Democraten zijn
naar het kabinet gegaan. De ze
ventien nieuwelingen moeten
de mores van de Tweede Kamer
in hoog tempo leren.
Nieuwe kamerleden worden
voor de leeuwen geworpen. Ze
moeten opboksen tegen de er
varen rotten uit andere partijen.
„We moeten politieke ervaring
opdoen", erkent kamerlid Bak
ker. „Dat de fractie nog moet
worden ingereden, is duidelijk",
zegt D66-senator Glastra van
Loon. „Maar dat betekent nog
niet dat het een zwakke fractie
Het gebrek aan ideologie maakt
een strakke sturing van het
groepje kleine zelfstandigen no
dig. Vroeger was Van Mierlo het
bindend element, nu wordt de
verzameling individualisten ge
leid door iemand die nog moest
worden bijgeschoold op de be
langrijke onderwerpen.
De afgelopen kabinetsperiode
zat D66 voortdurend in de lift
en liep alles goed. De partij zat
in de oppositie en wist kiezers
te binden met aansprekende
strijdpunten: de burger dichter
bij het bestuur, een beter
milieu. Geen nachtvluchten in
Beek, geen bovengrondse Betu
welijn, de kerncentrale in Bors
sele niet moderniseren. Simpel
toch. De charismatische Van
Mierlo hoefde maar te glimla
chen en er waren weer wat kie
zers gewonnen.
Dat heerlijke, overzichtelijke,
eenvoudige leventje is nu voor
bij. Het D66-gezicht Van Mierlo
zit ergens ver weg, op Buiten
landse Zaken, en redt het niet
meer met alleen een sympa
thieke glimlach. Regeren blijkt
wat minder vrijblijvend dan op-
positievoeren.
Dat het moeilijk zou worden,
had de fractie kunnen weten.
Het kabinet zat er amper, of
WD-leider Bolkestein begon al
te roepen dat de inbreng van
Van Mierlo in de formatie niets
had voorgesteld. Glastra van
Loon gepikeerd: „Als een van de
drie onderhandelaars in de for
matie geen heldere en duidelij
ke inbreng had, dan was het de
WD wel. Zo'n verwijt is alleen
bedoeld om tekortkomingen te
verhullen."
In de euforie over de verwezen
lijking van het paarse visioen
bleven de beperkingen van de
fractie en de irritaties van de co
alitiegenoten maandenlang on
derbelicht. De eerste oprisping
kwam met het overleg over de
nachtvluchten op Beek. Maar
de echte vuurproef diende zich
aan met het debat over de ver
lenging van de levensduur van
de kerncentrale in het Zeeuwse
Borssele.
Over die eerste test Borssele
is inmiddels iedereen heen
gevallen, behalve D66 zelf. In de
fractie zijn geen koppen gerold.
Volgens Jorritsma, de woord
voerster die de afgelopen weken
met rode konen in de schijn
werpers stond, is er vooral 'ge
analyseerd'.
Wat heeft er zich afgespeeld.
Tijdens een eerste overleg over
de levensduurverlenging van de
kerncentrale blijken de stand
punten van kabinet en de drie
regeringspartijen ver uit elkaar
te liggen. Het kabinet en de
WD willen Borssele tot 2007
open houden. PvdA wil 'm zo
snel mogelijk dicht en D66
streeft naar sluiting in 2004. Na
wat vooroverleg doet D66-mi-
nister Wijers zijn eigen partij
een toezegging: hij zal opnieuw
met de energieproducenten
gaan bekijken of Borssele met
een soberder modernisering
drie jaar eerder dicht kan.
De andere partijen keren zich
daar niet onmiddellijk tegen.
Dan gebeurt er iets dat D66 nog
steeds bijzonder logisch vindt.
Na een kort overleg tussen Jorri
tsma en fractievoorzitter
Wolffensperger besluit D66 haar
wens ook nog eens vast te leg
gen in een motie, zodat de hele
kamer zictf erover moet uitspre
ken.
D66 had de motie bedoeld als
signaal aan de elektriciteitsbe
drijven (SEP). Maar dat bleek
niet uit het verhaal van Jorrits
ma. „Ik heb het niet goed ver
teld. Als ik toen een duidelijker,
harder, verhaal had gehad, had
dat een boel gescheeld. De eer
ste klap is een daalder waard",
zegt Jorritsma nu.
„Normaal neem je er genoegen
mee als een minister iets toe
zegt. Maar hier speelde ook nog
een derde partij een belangrijke
rol, de SEP. Toen hebben wij
gedacht dat we de minister niet
weg wilden sturen met alleen de
steun van D66, maar met een
kamermeerderheid.
De meesterzet zwaaide als een
boemerang terug in het gezicht
van Jorritsma en Wolffensper
ger. Zie je wel, kraaide zo onge
veer het hele Binnenhof. Oner
varen en onduidelijk. Hun poli
tieke winst weggeveegd met een
volstrekt overbodige motie. Het
beeld gewekt dat ze hun eigen
minister niet op zijn woord ver-
Jorritsma bestrijdt dat dit een
bewijs van onervarenheid is.
„We hadden gewoon te weinig
tijd om alles op een rijtje te krij
gen."
Bakker en Glastra van Loon vin
den dat hun partij geen dikke
onvoldoende verdient. „Binnen
de realiteit waarin we zaten,
hebben we heel helder geope
reerd. Als we die motie niet
hadden ingediend, was Wijers
twee weken later teruggekomen
met een tussenoplossing a la
'Borssele dicht in 2005-en-een-
halF."
Jorritsma heeft veel van Borsse
le geleerd. Ze weet nu in ieder
geval wat debatteren is. Volgens
Bakker was het 'een goede les'.
„We moeten de balans zien te
vinden tussen helderheid in de
besluitvorming en het politieke
bedrijf van alledag."
D66 staat weer met beide voe
ten op de grond. Ze heeft nog
eens ervaren dat 'als je een brug
bent, er over je wordt gelopen',
om maar eens een beroemde
uitspraak van Van Mierlo aan te
halen. De D66-fractie ligt niet
wakker van de neerbuigende
toon waarop WD-vice-fractie-
voorzitter Korthals spreekt over
het gebrek aan 'duidelijke regie'
bij D66.
Voor Glastra van Loon valt het
hele gedoe in de categorie 'par-
tijretoriek'. Het georakel over de
onduidelijkheid van D66 ziet hij
als een schimmengevecht, ge
richt op electoraal effect. „Ze
zien een ander niet graag snel
groeien."
DEN HAAG ANS BOUWMANS
Nieuwe rubriek maandag van start
Na het afscheid van
de rubriek Beursef
fecten van Brigitte
Slot, nemen twee
economen vanaf
maandag de fakkel
van haar over. De
rubriek heet Econo
mie gesnapt, en
wordt geschreven
doordr. RolfSchön-
dorff. Eens per
maand levert zijn
drs. Jan Pleus e
„De lezer het ge
reedschap aanrei
ken om economi
sche ontwikkelingen
beter te snappen.
Dat staat ons voor
ogen", zegt Schön-
dorff. „Samenhang
in de actualiteit pro
beren duidelijk te
maken. Dan zegt
bijvoorbeeld Joh an
Stekelenburg van de
FNV dat ingrijpen in
het minimumloon
de vrije loonvor
ming frustreert.
Nou, dan zit ik al
achter mijn tekst
verwerker."
„De grofste ingreep
in de vrije loonvor
ming is natuurlijk
juist dat minimum
loon. Als je dat gaat
verlagen en je komt
dichterbij het loon
dat zonder die in
greep tot stand zou
zijn gekomen, hoe
vrijer de loonvor
ming juist wordt."
Economisch gezien
een merkwaardige
uitspraak van de
vakbondsman en
dat willen de beide
heren dan graag
gaan uitleggen.
Pleus: „We kunnen
gewoon met een
grafiekje laten zien
dat een bepaald mi
nimumloon zoveel
werkloosheid tot ge
volg heeft. En dat,
als je dat loon ver
laagt, er ook minder
werkloosheid is. Wij
hoeven die keuze
niet te maken, dat
moet de maat- Jan P
schappij als geheel
doen. Wij laten al
leen de gevolgen van het een en
het ander zien."
Het zo eenvoudig mogelijk uit
leggen van economische begin
selen is Schöndorff en Pleus vol
ledig toevertrouwd. Schöndorff
(56) was tot voor kort hoogle
raar aan de Universiteit van
Amsterdam en is nog altijd bij
een aantal universitaire projec
ten betrokken. Pleus (48) do
ceert algemene economie aan
de Hogeschool voor Economi
sche Studies in de hoofdstad.
Daarnaast schreven ze leer- en
studieboeken voor het voortge
zet en hoger onderwijs.
Met deze achtergrond is het lo
gisch dat de nieuwe rubriek
zich wat breder met economie
zal bemoeien dan de meer op
de financiële markten gerichte
rubriek Beurseffecten. Schön
dorff: „Er zijn nogal wat begrip
pen in de economie die in het
dagelijkse spraakgebruik een
heel andere betekenis hebben.
Zoals het begrip 'schaarste', dat
veel meer aansluit bij het feit
dat er moet worden gekozen.
Elke dag weer."
In de wekelijkse rubriek komt
het 'uitleggen' van de economie
dan wel centraal te staan, in dit
interview komen de beide he-
4»
ren echter niet onder de politiek
uit. Waar staan ze ergens? „Ver
standig links", meent de een.
„Misschien is heel links wel wat
naar rechts opgeschoven", vult
de ander aan. Een beetje 'paars'
dus, zou de conclusie kunnen
zijn.
„Vanuit de economie gezien",
verduidelijkt Schöndorff, „kun
nen wij heel goed een pleidooi
houden voor de vrije-markteco-
nomie. Dat is een prachtig me
chaniek. Maar we wijzen dan
meteen wel op de defecten in
die markt en hoe de rechtvaar
digheid daarbij in de knel kan
komen. 'De markt' werkt welis
waar efficiënt, maar is ook mee
dogenloos. En bijziend."
Voor Pleus en Schöndorff is er
naast de markteconomie dus
zeker een belangrijke rol wegge
legd voor de overheid. Een
overheid die voor 'collectieve
goederen' zorgt, maar ook doet
aan herverdeling van inkom
sten. „En dat betekent automa
tisch een 'verstoring' van de
marktwerking, zoals het opleg
gen van een minimumloon bijT
voorbeeld."
TOM JANSSEN
Het beroep van Tweede-Kamer
lid is nog net niet zo ongezond
als dat van mijnwerker in diep-
Siberië. Toch zijn de volksverte
genwoordigers nauwelijks in de
wachtkamer van bedrijfsarts
Herman Spanjaard te vinden,
tot voor kort in dienst van de
Kamer om over het wel en wee
van het personeel te waken. „Ik
ben er eigenlijk niet voor ka
merleden, alleen voor het per
soneel.
Waarom kamerleden geen ei
gen arts hebben? Tsja, mis
schien hebben ze er nooit bij
stil gestaan. Of misschien willen
ze van niets weten."
Spanjaard (36) is arts bij de be
drijfsgezondheidsdienst RBB en
zes jaar 'huisdokter' van de
Tweede Kamer geweest. Met
dien verstande dat met name
de 550 ambtenaren en perso
neelsleden van enkele fracties
bij hem consult konden vragen
voor medische klachten die
vooral met de arbeidsomstan
digheden hebben te maken.
Vorige week nam de blijmoedig
ogende dokter afscheid. „Ik heb
nu al heimwee", lacht hij. De
vierkante kilometer in het cen
trum van Den Haag waar onge
veer duizend mensen (kamerle
den, ambtenaren, fractiemede
werkers en journalisten) inten
sief samenwerken, is een uniek
werkterrein. „Het is een familie
bedrijf waar het personeel zeer
gemotiveerd en trots is om er te
mogen werken."
Als bedrijfarts signaleert hij
meteen het gevaar van zo'n
houding. „De neiging bestaat
daardoor dat de werknemers te
ver doorschieten in hun ijver.
Vooral in de tijd vlak voor het
reces, zoals nu met kerst, wordt
er verschrikkelijk hard gewerkt
om de zaken tijdig af te hande
len. De druk van de politiek om
dat voor de vakantie te doen, is
zeer groot. Dat merkje, want in
de kerstvakantie knappen er al
tijd een aantal medewerkers af
als de druk eenmaal van de ke
tel is."
Dat zal ook wel voor volksverte
genwoordigers gelden, maar
daar heeft Spanjaard weinig
zicht op. De kamerleden die wel
af en toe op zijn spreekuur kwa
men, hadden vooral last van
hoge bloeddruk en slapeloos
heid.
Het is niet vreemd dat de zo
flink overkomende kamerleden
het één en ander onder de le
den hebben. „Ga maar na. Er
zijn nogal wat belastende facto
ren. Het werk is onvoorspel
baar. Het ene moment denkt
een kamerlid dat hij een verga
dering heeft en hup, dan is dat
weer verschoven door de actua
liteit van de dag. Er valt heel
weinig te plannen. Ook de druk
om te presteren is gigantisch."
Een andere verklaring voor psy-
cho-somatische klachten bij po
litici is dat ze denken dat ze on
misbaar zijn. „Ze blijven maar
doorgaan, ook als ze het eigen
lijk wat kalmer aan zouden
moeten doen." Ellenlange de
batten, soms tot diep in de
nacht, zijn ook niet bepaald ge
zond.
Spanjaard stuit hier op de te
genstelling tussen het gezonde
verstand en de 'beroepstrots
van politici om zoveel mogelijk
uren te maken, net als artsen'.
Wellicht, zo formuleert de be
drijfsarts het voorzichtig, kan dit
te maken hebben met de onwil
minder te vergaderen en meer
het land in te gaan. „Misschien
is het kamerlid bang dat zijn
status afneemt als hij niet meer
wordt gesignaleerd in de zalen
en gangen van het kamerge
bouw.''
Na de lange en soms saaie ka
merdebatten grijpt de politicus
vaak naar het Volgende kamer
stuk en een borrel. Tijd voor
ontspanning en intimiteit is er
veelal niet. Veel kamerleden ko
men 's avonds laat thuis, of ver
blijven door de weeks in Den
Haag. Voor hun gezin blijft wei
nig tijd over.
Tot slot heeft Spanjaard nog
wat tips voor 'verse' kamerle
den. „Zoek naar de juiste balans
tussen werk en privé-leven.
Voor de één ligt de grens op vijf
tig uur werken, de ander moet
gewoon meer werken om opti
maal te presteren. Dat moet een
politicus zelf ondervinden
De dokter benadrukt dat de po
liticus zijn beschikbare tijd goed
moet verdelen. Het geheim voor
een geslaagd én gezond kamer
lidmaatschap ligt in de wijze
waarop de politicus in het leven
staat. „Bevlogenheid geeft meer
energie, waardoor je meer kunt
presteren. Als dat ook nog eens
gepaard gaat met een goed rela
tiveringsvermogen, maakt dafje
tot een goed en gezond politi-
DEN HAAG WILFRED SCHOLTEN
