Tips voor Sinterklaas en de Kerstman
Boeken
Meeslepende essays van Wolkers
Komrij's poëziebloemlezing
één groot verrassend avontuur
Ierse Noble vecht voor
het 'uitschot' Vietnam
DONDERDAG 1 DECEMBER 1994
RECENSIE NICO KEUNING
Jan Wolkers, Rembrandt in Rommeldam.
Uitgeverij De Bezige Bij, 32,50.
Het eerste waar ik door werd
getroffen, tóen ik ooit kennis
maakte met het proza van Jan
Wolkers, was zijn beeldend taal
gebruik. Het verbaasde mij dan
ook niet dat hij naast zijn schrij
verschap beeldend kunstenaar
bleek te zijn.
In zijn essaybundel Rem
brandt in Rommeldam wendt
Wolkers beide talenten aan in
zijn plastische beschrijvingen
over zichzelf, kunstschilders en
industriële vormgevers.
Wolkers behoort tot die groep
van schrijvers die over ellc on
derwerp boeiend kunnen schrij
ven, omdat zij in het onderwerp
dat zij bij de kop nemeir hun ei
gen doorleefde thematiek weer
geven. Zonder hinderlijke pa
thetiek bejubelt Wolkers het
werk van Rembrandt, voert ons
wild om zich heen wijzend en
voortdurend citerend mee door
het Rommeldam van Marten
Toonder (Olivier B. Bommel
van Bommelstein), gunt ons
een rondgang door zijn huis en
langs zijn flora in zijn tuin en
laat ons tot slot'uitblazen op de
Revoltstoel van Friso Kramer.
Meeslepende teksten zijn het.
Mochten jeugd en bijbel het af
laten weten als inspiratiebron
nen, dan vindt Wolkers in een
schilderij wel aanleiding om uit
te weiden over vrouwenborsten,
tepels en billen. Je hoort Wol
kers erbij praten. Zoals hij in het
VPRO-prgramma Een oceaan
van hoop over de oorlog praat.
Je hangt aan zijn lippen.
Niet voor niets is hem ge
vraagd voor de komende boe
kenweek een essay over de oor
log (het thema van de boeken
week) te schrijven. In dat essay
zal ongetwijfeld, evenals in
Rembrandt in Rommeldam de
dood van zijn broer ter sprake
komen. In de genoemde tv-uit-
zending vertelde een ontroerde
Wolkers hoe mis de dominee
het had toen hij Wolkers moe
der wilde troosten met de woor
den dat de tijd alle wonden
heelt.
Niets is minder waar, zegt
Wolkers. De tijd brengt juist,
naarmate iets langer is geleden,
het verleden steeds scherper
dichterbij. Gelukkig voor d'e le
zer van Wolkers.
de 12e tot en met de 16e eeuw in 1000
en enige bladzijden, uitgave Bert Bakker
Amsterdam. Tot 1 januari 29,90, daarna
40,=, gebonden 50,=.
Verschenen: De Nederlandse
poëzie van de twaalfde tot en
met de zestiende eeuw in dui
zend en enige bladzijden. Door
Gerrit Komrij. Een bloemlezing,
„waarmee na precies vijftien
jaar met enige trots een trilogie
wordt voltooid, waarschijnlijk
de grootste bloemlezing uit de
middeleeuwse poëzie die ooit
ter wereld verscheen." Niet
minder dan 1264 pagina's, in
clusief de registers. Na de bun
dels met resp. 17/18e en 19/20e
eeuwse poëzie kan nu iedere le
zer beschikken over de onuit
puttelijke voorraad van Komrij's
keus uit acht eeuwen Neder
landse poëzie. Het lijkt wel tv.
Neem dit nieuwe deel ter
hand en boek daarmee het
avontuur van zoveel onbekende
liederen en gedichten. Benijd de
eenvoudige zekerheid van he
melse zaligheid en het enthou
siasme van de geëxalteerden.
Herken de vooroordelen van
mannen over vrouwen, en an
dersom. Passeer opgewekt de
schaamte in de rijke verbeel
dingskracht van het erotische
gedicht. Herinner je vercast en
kele klassieke kerstliederen, met
hun onontkoombare feiten: een
krib, een stal, een kind. En be
leef nog zoveel poëtische déja-
vu's: Het waren twee koninghs
kindren, Die winter is vergang-
hen, Het hoofd werd op de tafel
gezet.
In ieder deel van de Grote
Trilogie heeft Komrij wel iets
bijzonders. Hier is het een na
drukkelijk eerherstel van de Re
derijkers, aan wier werk meer
dan de helft van de bundel is
gewijd. De Rederijkerskamers,
die literaire gilden uit vooral de
15e en 16e eeuw, stonden im
mers te boek als gezelschappen
waör men 'creatief aan kunst'
deed, in de ergste zin van het
woord, monumenten van ge
kunsteldheid en onnatuur. Hoe
veel prachtig materiaal er in de
moeilijk toegankelijke archieven
schuilgaat, kan zelfs Komrij nog
niet overzien. Maar hij heeft
voorlopig zoveel fraais opge
diept, dat er wel een renaissan
ce in moet zitten. Virtuoze
kreeft-, keer- en naamdichten,
te lezen met Opperlands ple
zier, refreinen met bijtende
stokregels. Zoals die uit het re
derijkersspel 'Mariken van
Nieumeghen' die wel als motto
'mag gelden voor de gehele bun
del: „Doer donconstighe gaet
die conste verloren," d.w.z. „die
knoeiers richten de ware kunst
ten gronde." Anna Bijns, zes-
tiende-eeuws rederijker uit Ant
werpen, roept Komrij uit tot
„veruit onze grootste dichte
res." Tegenwicht tegen de felle
toon van deze dichteres van de
Contra-Reformatie (en contra
zoveel andere zaken) vormen
dé vele bewogen Geuzenliede
ren.
Wat de bundel tweemaal zo
veel waard maakt als hij is: de
doorlopende prozavertaling on
deraan de bladzij, waar elke
tekst compléét is vertaald. Ver
bazend nuttig en plezierig, geen
voetnoten duizend bladzijden
verderop, maar onmiddellijke
'ondertiteling'. En zo betrouw
baar als mogelijk, gemaakt door
„het puik van de, Nederlandse
en Belgische mediëvistiek," met
namen van medewerkers aan
het Leidse onderzoekprogram
ma 'Nederlandse Literatuur en
Cultuur in de Middeleeuwen'.
Ook de registers, een inhouds
opgave met bronvermelding,
een index van titels en beginre
gels en van de stokregels van de
refreinen, maken het boek
bruikbaarder. De nieuwsgierig
heid, gewekt door opmerkingen
als „ontdekt op het schutblad
van een handschrift," gebiedt te
vragen om een curriculum vitae
van de bronnen.
Koop de paperback als lees-
exemplaar. En, als door inten
sief gebruik, de liederen zich
hebben losgezongen van hun
band, een mooi gebonden
exemplaar. Om die nog vaak, in
Liefde Bfoeyende, liefkozend te
hanteren.
Dolf de Vries, De wereld rond.
Dat moet mij weer gebeuren.
Ruim baan. De verzamelde co
lumns van dokter Ed Kouwen-
berg uit de soap Onderweg naar
morgen in drie delen. Uitgeverij
Novella, 14,90 per boek.
Frederic Tuten, Kuifje in de
nieuwe wereld. Roman over de
bekende stripheld. De betweter
in plusfours wordt een man met
haar op zijn borst. Uitgeverij De
Arbeiderspers, 39,90.
Nadine Gordimer, Niemand
die mij vergezelt. Roman uit
het 'nieuwe Zuid-Afrika' van de
winnares van de Nobelprijs
voor Literatuur 1991. Uitgeverij
Prometheus, 39,90,»
Richard Klein, De goddelijke
sigaret. De geschiedenis, het
genot en het belang van het ro
ken. Uitgeverij Arena, 49,90.
Susie Orbach, Het vrouwelijk
mijnenveld. Artikelen over seks,
liefde, familiebanden, politiek,
frustraties, vakantieleed en
rouwverwerking. Oorsponkelijk
geschreven als columns voor
The Guardian. Uitgeverij Bert
Bakker, 19,90.
De mening van Cor Galis.
Boek met teksten en cd met
liedjes. Uitgeverij Balans,
24,90.
Voorkanten. Borsten in
woord en beeld. Smakelijk
boekje met teksten van onder
meer Maartje Luccioni, Mischa
de Vreede, Edgar Vos en Her
man Pieter de Boer. Achterkan
ten. Billen in woord en beeld.
Boek vol tweelingheuvels met
teksten van onder meer Simon
Vinkenoog, Robert Long en
Louis Paul Boon. Uitgeverij No
vella, 18,90 per deel.
Bert Voorhoeve, Zicht op een
nieuwe levensfase. Pensione
ring, afkeuring, ontslag. Een
werkboek voor allen die door
het ophouden met hun baan
een nieuwe levensfase ingaan.
Uitgeverij Christofoor, 39,50.
Noble voelt zich vooral aangetrokken tot de 'wegwerpkinderen' van Vietnam, foto unicef/jacques danois
BOEKEN
RECENSIE JAN PREENEN
Christina Noble, Kind zonder thuis. Uitge
verij Luiting-Sijthoff, Amsterdam, 29,90.
Christina Noble is rijk geworden
van de armoede van zichzelf en
van anderen. In geestelijk op
zicht wel te verstaan, want fi
nancieel heeft de Noordierse
nooit willen profiteren van de
verschrikkelijke ervaringen die
zij in de sloppenwijken van Du
blin en in de achterbuurten van
Ho Chi Minhstad, het vroegere
Saigon, heeft opgedaan met
straatkinderen.
In veel opzichten doet zij
denken aan Moeder Teresa.
Met deze non is zij ook vaak
vergeleken. „Waarom? Ik lijk
absoluut niet op haar. Naar alle
waarschijnlijkheid wordt zij ooit
heilig verklaard. Dat zal met mij
nooit gebeuren, want ik gedraag
me allesbehalve heilig. Ik ben
dol op zingen, nota bene in
nachtclubs, en dan gooi ik echt
alle remmen los. Als ik kwaad
ben, geef ik mijn woede ruim
baan. Ik lust op z'n tijd een
dubbele whisky en ik ben dol op
dansen, plezier maken en uit
gaan. Als een van mijn kinderen
gevaar loopt, schrik ik er niet
voor terug om iemand te lijf te
gaan. Ik ben nou eenmaal een
wilde. Een volbloed Ierse en be
paald geen Moeder Teresa."
Op deze manier maakt Chris
tina Noble in haar open boek
Kind zonder thuis duidelijk dat
zij genoeg aan haar hoofd heeft
en dat daar echt geen aureool
meer om past. Ze vindt het van
zelfsprekend dat zij zich voor
kinderen inzet en dat zij in Ho
Chi Minhstad een medisch en
sociaal centrum heeft opgezet
voor straatkinderen. Daar hoeft
ze niet voor te worden gehul
digd. Ze beschouwt het eenvou
dig als een roeping.
Noble is als straatkind opge
groeid in de Liberties, de ge
welddadige achterbuurt van
Dublin. Daar bleef ze in leven
met het eten van bladeren, als
een wild dier slapend in een hol
in een park. Haar jeugd is een
opeenhoping van ellende: moe
der vroeg dood, vader alcoho
list, een perverse pastoor, een
oom die haar seksueel mis
bruikte, een verkrachting door
vier mannen, een zoontje dat
haar werd ontnomen. Een trau
matische jeugd kortom waaraan
ze zich met veel wilskracht en
vooral optimisme heeft weten
te onttreldcen.
Ze weet als geen ander wat
een straatkind denkt, voelt,
doet, overkomt. Of dat nu in
Dublin woont, in Rio de Janeiro,
of in Ho Chi Minhstad, waartoe
ze zich jaren geleden al voelde
aangetrokken en dat ze in 1989
opzocht toen haar eigen kinde
ren inmiddels zelfstandig wa
ren. Dat ze zich juist tot de weg
werpkinderen van Vietnam met
hun 'magere schurftige lijfjes,
hun snotterige neusjes en hun
tot bloedens toe opengekrabde
luizenhoofdjes' voelde aange
trokken, is geen toeval. Zij wijst
er op dat Vietnam procentueel
de meeste gevallen van huid
kanker en diverse andere zeld
zame vormen van kanker heeft.
Dat zijn de tastbare herinnerin
gen aan de oorlog met de Ame
rikanen, die op papier (de Viet
namese geschiedenisboekjes) is
geëindigd in een enorme over
winning voor de Vietnamezen.
„In werkelijkheid is het mis
schien wel het schrijnendste
voorbeeld van een Pyrrusover
winning uit de wereldgeschie
denis. Ik word vaak geconfron
teerd met wantrouwen: waarom
komt iemand uit het Westen
ons helpen? Waarom maakt een
westerling zich druk om ons?
Omdat de VS Vietnam zo lang
een embargo hebben opgelegd
dat het van alles te kort komt",
aldus 'Mama Tina', zoals ze in
Vietnam wordt genoemd. Be
halve dan door 'uiterst bureau
cratische' regeringsfunctiona
rissen, met wie ze zo lang in de
clinch heeft gelegen maar die
haar uiteindelijk wel hebben ge
holpen.
Meer dan de rooms-katholie-
ke kerk waarnaar zij in het boek
het felst uithaalt: „Ierland heeft
me kapot gemaakt en de kerk in
het bijzonder. Mij werd gewoon
de toegang geweigerd. Ook later
toen ik voor de kinderen in
Vietnam geld inzamelde, werd
ik door de kerk, waar dan ook,
tegengewerkt. Ik werd afge
scheept met gebeden in plaats
van dat ik medicijnen, eten of
geld kreeg".
Opschrift boven een der
poorten van het Leidse
stadhuis
Indien Gods goetheyt u
brengt voort
Geluck en spoet, niet 'trots'
tgemoet,
Maer neer wilt dragen.
En sent hij (siet) weer-om
aen boort
Angstich verdriet, weest
daerom niet,
Te seer verslagen.
U Heyl sulcx hil, en toebe
hoort,
Danct God, swijcht stil, zo
was mijn wil
Begeer, behagen.
Indien Gods goedheid u
geluk en voorspoed aan
brengt, verhef uw gemoed
dan niet, maar blijf beschei
den. Indien hij aan de an
dere kant angstig verdriet
aan boord zendt, laat u
daardoor niet te zeer te-
neerslaan. Uw heil hield dit
in en het past erbij! Dank
God en zwijg stil: zo was
zijn wil, begeer hem te be
hagen.
Dit gedicht is geschreven
door de Leidse stadssecre
taris en Rederijker Jan van
Hout. Ruim vierhonderd
jaar later neemt Komrij het
op in zijn bloemlezing uit
de middeleeuwse poëzie.
De vertaling is verzorgd
door een medewerker aan
het Leids onderzoekpro
gramma 'Nederlandse lite
ratuur en Cultuur in de
Middeleeuwen'. Ieder ge
dicht in deze „grootste
bloemlezing uit de middel
eeuwse poëzie die ooit ter
wereld verscheen" is op de
ze wijze 'ondertiteld'. Voor
Leidse lezers en anderen
een avontuur.
WIMVEGT
De Nederlandse poëzie vart
de 12e tot en met de 16e
eeuw in 1000 en enige blad
zijden, door Gerrit Komrij.
Uitgeverij Bert Bakker, Am
sterdam. Tot 1 jariuari
29,90, daarna 40,=, ge
bonden uitgave 50,=.
Het 'heerlijk avondje' nadert
met rasse schreden. Het gaat
zelfs zo snel dat sommige gulle
gevers met het zweet in de han
den zitten. Want een cadeau
voor X en Y is nog niet gevon
den. En tante zus en me zo is
ook nóg niet voorzien. Voor die
genen en de mensen die altijd
alles óp het laatste nippertje
doen, nog wat tips.
Nogal wat uitgeverijen heb
ben een pocketserie waarin gro
te namen uit de wereldlitera
tuur voor een klein prijsje -te
koop zijn. Maarten Muntinga's
Rainbow boeken gaan voor
12,= weg. De Geuzenpockets
zijn vijftig cent duurder. Dat
geldt idem voor de Salamanders
van Querido. De pocketeditie
van de Arbeiderspers, de Pan
dora's van Contact en de Ooie
vaars van Bert Bakker kosten
15,=.
Een enkel boek is duurder
zoals bij voorbeeld De Quin
cunx van Charles Palliser. Deze
thriller-detective speelt in de
tijd van Dickens en vertelt in
ruim 800 pagina's het fantasti
sche verhaal over de erfenis van
John Huffam. Al spoedig be
twisten allerlei mensen hem
zijn deel, blijken vrienden vijan
den te zijn en is de jongen bijna
voortdurend op de vlucht. Wie
genoten heeft van De Quincunx
moet even naar De Slegte. Daar
ligt voor nog geen 5,= Wilkie
Collins' The woman in white.
Wordsworth Classics gaf deze
thriller van ruim een eeuw oud
opnieuw uit.
Ook iets duurder dan de ge
middelde pocket is Recent verle
den, Nederland in de twintigste
eeuw van de Leidse historicus
prof. dr. J.J. Woltjer (Rainbow
serie, 20,=). Het boek kreeg bij
het verschijnen van de gebon
den editie in 1992 veel lovende
kritieken want het zette als eer
ste de recente Nederlandse ge
schiedenis gedegen op een rij
tje.
Chinees, Iers, Indonesisch,
joods, Russisch: sprookjes
overal vandaan zijn te vinden in
de Elmarserie voor 12,50. Uit
geverij De Harmonie bundelde
de cartoons van Stefan Verwey
voor 14,90. Voor hetzelfde
geld zijn de laatste avonturen
van cowboy Henk te koop en
Kamagurka's Very safe sex.
Kermissen, vergeten gebrui
ken, oude zegswijzen en de
standen van zon, maan en wa
ter zijn allemaal gebundeld in
Nederlands kleinste naslagwerk:
de Enkhuizer almanak 6,50..
Andere 'jaaroverzichten' zijn de
diverse scheurkalenders. Voor
gemiddeld 20,= is het mogelijk
een jaar lang aan te kijken tegen
Deelder, Loesje, FC Knudde,
Mr. Beans, Laurel Hardy en
Winnie the Pooh. Ook poezië,
puzzles en geschiedenis zijn on
derwerp van een kalender. Wat
prijs betreft, is Peter van Straat-
en de enige uitschieter: voor
24,90 'zeurt' hij een jaar lang.
Uitgeverij Michon in Hel
mond komt met fraai vormge
geven odes op diverse dieren. In
Het kleine boek van de koe zijn
gedichten en schilderijen uit al
le delen van de wereld verza
meld. Ook het varken, de eend
en het schaap komen aan bod
voor 14,90 per deel. Rob van
Vuure die na Libelle, Viva en
Avenue nu de Panorama aan
een hogere oplage moet helpen,
verzamelde 289 tips en ideeën
in Het geheim van leuk speechen
(Spectrum, 17,50,=).
Voor wie de pakjes al binnen
heeft en alleen nog worstelt bo
ven het maagdelijk blanke pa
pier: uitgeverij Prisma is heel
behulpzaam. Ron Wim
Schroder stelden Kant-en-klare
Sinterklaasgedichten 14,90)
samen. Voor dezelfde prijs is
een Rijmwoordenboek te koop.
Jaap Bakker stelde voor Ooie
vaar Pockethouse het Neder
lands Rijmwoordenboek 10,=)
LETTYSTAM
JEUGDBOEKEN «RECENSIE
CASPER MARKESTEUN
Henk Figee, De val van Sinterklaas. Met il
lustraties van Len Munnik. Uitgeverij Van
Goor, ƒ15, Quentin Blake en John Yeo
man, Quentin Blake Agenda 1995. Uitge
verij Fontein, 19,95; Quentin Blakè,
Jantje. Uitgeverij Bekadidact 19,50;
John Yeoman en Quentin Blake, Het
doe-het-zelf-huis dat Jan bouwde. Uit
geverij Bekadidact, 19,50; Una Leavy
en Peter Utton, Hoor de wind waait om
ons huis. Uitgeverij Kluitman 14,95;
Selina Young en Georgie Adams, Geef
mij maar pindakaas!. Uitgeverij Kluit
man 14,95; Koos Meinderts, Leen. Il
lustraties Annette Fienig. Uitgeverij
Ploegsma, 22,95; Thea Beekman, De
doge-ring van Venetië. Uitgeverij Lem-
niscaat, 28,50.
De val van Sinterklaas is het ori
ginele Sintenverhaal van de re
cent overleden Henk Figee. Ene
Wodka, een man met schilfers
op zijn kraag die naar 'uien,
knoflook en nog iets anders'
ruikt, dringt zich op als foto
graaf en daagt Sinterklaas uit zo
dicht mogelijk aan de rand van
het dak te verschijnen voor een
foto. Een gruwelijke val is het
gevolg. Marianne en Johannes
zijn getuige van de moordaan
slag, die gelukkig niet meer op
levert dan een gebroken been
en een paar gekneusde ribben.
Wodka heeft echter meer snode
plannen. Dank zij Marianne en
Johannes krijgt Wodka wat hij
verdient: een straf als rolstoel-
duwer van de Sint. Een schitte
rend verhaal, ook voor kinderen
die het ware geloof al een poos
je kwijt zijn.
Voor elJce, jonge of oude, lief
hebber van illustrator Quentin
Blake is de Quentin Blake Agen
da 1995 een must. De toepasse
lijke teksten van John Yeoman
werden door Huberte Vriesen-
dorp vertaald. Bij december een
illustratie van- een man in bed:
'Ik blijf hier/ Tot het lente
wordt/ Niet storen!/ Hoe je ook
moppert en hoe je ook mort.'
Inclusief de verjaardagen van
veel kinderboekauteurs.
Er is méér nieuws van Quen
tin Blake. In een vertaling van
Willem Wilmink verscheen
Jantje, een in woord en beeld
treffend verslag van de tegen
stellingen die voor veel kinde
ren zo kenmerkend zijn. Het
ene moment is Jantje een echte
pestkop, het andere moment
een schat van een ventje dat
zijn zusje bloemen geeft.
Een andere Jan speelt de
hoofdrol in Het doe-het-zelf-
huis dat Jan bouwde, met tekst
van John Yeoman in een verta
ling van Joke Linders. Van alles
en iedereen komt Jan helpen bi}
het bouwen van zijn huis, maar
erg professioneel gaat het niet.
Bij uitgeverij Kluitman ver
schenen de prentenboeken
Hoorde wind waait om ons huis
en Geef mij maar pindakaas!.
Het eerste boek voor jonge kin
deren gaat over het oeroude ge
geven 'bang voor donker en
wind'. Hoe jong Davy ook nog
is, als zijn kleine broertje Tom
my door de storm wakker
wordt, vertelt hij hem verhaal
tjes tot hij in slaap valt.
In Geef mij maar pindakaas?.
is Arnold Vos net als alle andere
vossen gek op kippen. Maar al
léén om naar te kijken. Een vet
te kip op zijn bord is aan hem
niet besteed. Hij eet liever een
boterham met pindakaas! Zijn
liefde voor kippen gaat zelfs zo
ver dat hij oppas wordt voor de
zes kuikens van Hen Verenbos.
vanggezin, omdat zijn moeder
een tijdje in een psychiatrisch
ziekenhuis zit. Leen is daardoor
wel wat droef soms, maar hij is
ook geestig, bij de tijd en begrij
pelijk opstandig. Hier en daar
echt schitterend van taal.
Beekman-liefhebbers doe je
natuurlijk een groot plezier met
Kinderen vanaf een jaar of haar nieuwe De doge-ring van
tien hebben een ontroerend,
maar ook humoristisch en so
ber geschreven verhaal aan
Leen, van Koos Meinderts. Leen,
bijna negen, gaat naar een op-
Sinterklaas loopt niet steeds in dezelfde rode mantel en mijter rond zoals
bewijst.
deze 'modeshow' met zes verschillende modellen
foto anp
Venetië. Traditioneel verteld
historisch verhaal over een ei
gentijds public-relations pro
bleem: hoe trek je als arm
klooster rijke pelgrims? De op
lossing: je stuurt
als abt de oude
re, gewiekste
monnik-van-de-
wereld (voor zo
ver dat mogelijk
is) Matthias met
de enthousiaste
jonge novice
Thomas naar
Venetië om daar
een pu
bliekstrekker te
kopen in de
vorm van een
goede relikwie.
Bij Thomas
neemt onderweg
en in Venetië de
onzekerheid toe
over zijn keuze
zijn leven te slij
ten in het kloos
ter. Rijk en
machtig wil hij
worden, net als
de kerkelijk lei
ders in Venetië!
Innerlijke vrede
vindt hij tenslot
te als hij besluit
dat doel te be
reiken door kei
hard te gaan stu
deren. Wie de
typische Beek
man-stijl voor
lief neemt, staat
na het Sinter
klaasfeest enkele
aangename uur
tjes te wachten.
