Archeologie van de moderne kunst
Cultuur Kunst
Beatles staken tijdgenoten loef af
De Rafels magistrale sfeertekening
Veelbelovende inspeel voorstelling Youp van 't Hek
Imposante hoerenrol
van Jules Croiset
j/OENSDAG 30 NOVEMBER 1994
chef annemiek ruycrok, 071 -356471plv -chef jan rijsdam, 071-356472
Jongste zoon Igor Stravinsky overleden
vanaf sarasota Sviatoslav Soulima Stravinsky, componist, pianole-
enhuis)raar maar vooral de jongste zoon van de beroemde componist
[igor Stravinsky, is gisteren in Florida op 84-jarige leeftijd overle-
Iden. Hij werd in 1910 geboren in Lausanne. Zijn jeugd bracht de
jonge Stravinsky door in Parijs, waar hij piano studeerde. Hij gaf
later les aan het conservatorium in Ilinouis. Sviatoslav Soulima
)artnerslmaa^le *n ^38 samen met zijn vader een plaatopname van
Concerto voor twee solo-piano's.
uu
Het Zwanenmeer in Muziektheater
amsterdam Het Nationale Ballet brengt van 12 december t/m 1
januari zestien keer Het Zwanenmeer op de planken van Het
klasse i Muziektheater in Amsterdam. Het gezelschap presenteert dit ro-
mantisch-klassieke meesterwerk op de gelijknamige muziek van
21OqTsjaikovski in de versie van Rudi van Dantzig. De hoofdrollen
j worden in de speelperiode afwisselend door veertien solisten ge-
en danst. De serie wordt afgesloten met het traditionele Nieuw-
n I jaarsgala. Op die dag vervullen gastsolisten de hoofdrollen: de
Japanse Miyako Yoshida en de Cubaan José Manuel Carreno. Na
afloop wordt de jaarlijkse Alexandra Radius Prijs uitgereikt.
klasse)
Hollandse Toffe Tommie in New York
purmerend Het Nederlands Kindertheater uit Purmerend gaat
en volgende maand naar New York. Tien keer wordt daar in het
Lincoln Center de voorstelling 'Toffe Tommie Zorgeloos' ge-
0 uur speeld. Herman van Veen heeft vandaag in Purmerend de eerste
I CD in ontvangst genomen van de Engelstalige versie van deze
end vooj jeugdmusical over zwerfkinderen. Dat gebeurde na de première
e bezoelvan c'e 'Tiptop Tommy Care-a-lot', zoals de 'Broadway'-versie
van 'Toffe Tommie Zorgenloos' heet. Het Nederlands Kinder-
;elkunc theater speelt straks in dezelfde zaal waar eerder de cabaretier
zelf tijdens zijn beide tournees in de Verenigde Staten optrad.
Leeuwekoning trekt volle zalen
6f
20.00.
amsterdam De nieuwste animatiefilm van Walt Disney, De
Leeuwekoning, die donderdag in Nederland in première ging,
heeft het afgelopen weekeinde 200.000 bezoekers getrokken. Dat
is bijna vier maal zoveel als Disney's vorige recordhouder Ala-
din. Bijna alle voorstellingen in het land waren uitverkocht, al
dus distributiemaatschappij Buena Vista International. Het ab
solute record voor Nederland staat op naam van Jurassic Park.
Deze film trok in haar eerste weekeinde 240.000 bezoekers. De
Leeuwekoning blijft tot juli in de bioscoop te zien.
Jazz-slagwerker Al Levitt overleden
parus De Amerikaanse jazz-slagwerker Al Levitt is in Parijs op
62-jarige leeftijd na een hersenbloeding gestorven. De uit New
York afkomstige musicus woonde al zo'n 20 jaar in Parijs. Vorige
week trad hij nog op in een jazz-club aan de Seine. Alan Levitt
werd in 1952 profmusicus toen hij ging spelen met Charles Min-
gus en Stan Getz. Na in Frankrijk en Nederland te hebben ge
werkt en gewoond, trok hij weer naar de Verenigde Staten waar
hij optrad met de orkesten van Lionel Hampton en Jackie Ma
clean. Met Hampton maakte hij tournees door Europa en Azië.
In 1975 vestigde hij zich definitief inJParijs, waar hij speelde met
Franse jazz-muzikanten als Martial Solal, Barney Wilen en Step-
hane Grappelli.
Galerie Liga Nieuw Beelden vijf jaar
Deze maand viert de Leidse Galerie Liga Nieuw Beelden
zijn eerste lustrum. De eerste vijf jaar van zijn bestaan
profileerde de galerie zich met het presenteren van mo
derne kunst uit de jaren tussen 1945 en 1970. De beide
galeriehouders, Maarten Kersten en Jacques van der
Vliet, combineren hun werkzaamheden in de kunst met
hun werk als Egyptologen.
overleden, heeft Maarten Ker
sten steeds contact gehouden
met diens vroegere collega's:
kunstenaars die over het alge
meen een onopvallend bestaan
hebben geleid, en die in de
schaduw zijn gebleven van de
publicitair veel succesvollere
schilders van de Cobra-groep.
In de loop der jaren is Maarten
Kersten zich gaan storen aan de
overvloedige aandacht voor Co
bra. ,,Wie het hardst schreeuwt,
krijgt de meeste aandacht. Karei
Appel en Corneille waren daar
van meet af aan heel goed in, en
daardoor zou je bijna vergeten
dat er in die tijd ook nog andere
kunstenaars waren. Die mensen
hadden vaak een veel beschei
dener karakter. Juist deze kun
stenaars zouden wij graag de
plaats aan het kunstfirmament
geven die hun toekomt. Dege
nen die nog leven, zoals Riemco
Holtrop en Juul Neumann, von
den het direct een enig idee, dat
we een galerie voor de Liga
Nieuw Beelden op wilden rich
ten, omdat er in het hele land
niet één galerie is, die zich spe
ciaal op hen richt."
leiden onno schilstra
Het duurt even voordat Maar
ten Kersten een antwoord weet
op de vraag, of er een verband
bestaat tussen Galerie Liga
Nieuw Beelden en de Egyptolo-
gie. Dan zegt hij: „Mijn interes
se voor oud-Egypte heeft te ma
ken met het spirituele en de wij
ze waarop men daar omging
met het immateriële. De kun
stenaars die wij in de galerie
vertegenwoordigen zijn allesbe
halve materialistisch. In dat op
zicht is er een samenhang.
Maar ik denk niet dat er een in
houdelijke relatie bestaat tussen
Egyptische kunst en de moder
ne kunst. Ik geloof niet dat in
Egypte Tart pour l'art', kunst
om de kunst werd gemaakt. Het
was allemaal bedoeld voor de
goden. Waar het Jacques en mij
vooral om gaat, is dat we dol
zijn op het vorsen naar het ver
leden. In de galerie bedrijven
we ook een soort archeologie.
Wij zoeken naar de wortels van
de moderne kunst."
Galerie Liga Nieuw Beelden
werd gesticht in 1989. De wer
kelijke oorsprong moet echter
worden gezocht in de jeugd van
Maarten Kersten. Hij is de zoon
van de schilder Wim Kersten,
die in de jaren na de Tweede
Wereldoorlog een belangrijke
rol speelde bij de introductie
van de moderne, abstracte
kunst in Nederland. Zijn vader
was een gangmaker van de 'Liga
Nieuw Beelden', een federatie
van modernistische kunste
naarsgroepen die zich van 1954
tot 1969 inzette voor de nieuwe
kunst.
Hoewel zijn vader allang is
Maarten Kersten met medewerksters in de pijpenla-galerie: „Wie het hardst schreeuwt, krijgt de meeste aandacht."
archieffoto ap
De CD met live opnamen van The Beatles heeft weinig historische diepgang.
i George Martin brengt weinig orde in archiefopnamen BBC
londen john oomkes
Vandaag ligt-ie in de winkel: de
nieuwe van The Beatles, Live at
the BBC. De dubbel-CD bevat
56 niet eerder door EMI uitge
brachte radio-opnamen uit de
jaren 1963-1965, waaronder 25
songs die voor de gemiddelde
consument in elk geval nieuw
zullen zijn.
Het grote historische belang
van de opnamen is drievoudig.
Ze tonen beter dan de Star
Club-opnamen uit Hamburg of
het Hollywood Bowl-concert
van later datum aan wat een
voortreffelijk live-niveau de
band bezat voordat ze massaal
doorbrak in 1963/1964. Ze ma
ken ook duidelijk dat het kwar
tet uit Liverpool de beste leven
de schakel met de rock 'n' roll
van de jaren vijftig vormde,
voordat Lennon McCartney
zich zelf op schrijven gingen
En tenslotte: de uitgave van
deze dubbelaar is de eerste wer
kelijke poging om een histo
risch verantwoorde uitgave van
BBC- en EMI-opnamön van The
Beatles te maken.
De meeste master-opnamen
die The Beatles voor program
ma's als Pop go the Beatles, Sa
turday Club, Easy Beat, Side by
Side en Top Gear maakten, zijn
verloren gegaan of gewist. In die
zin is de uitgave van deze dub-
bel-CD dus al per definitie een
mijlpaal.
Pr-gehalte
De grote hoeveelheid opnamen
die onder Beatles-verzamelaars
in omloop zijn, tonen aan dat
de presentatie vorige week
vooral een hoog public rela-
tions-gehalte had, en weinig
historische diepgang. De stel
ling van producer George Mar
tin dat hij uit het grote aanbod
streng moest selecteren tenein
de de kwaliteit op niveau te
houden, is in èlk geval onhoud
baar. Tot 1965 speelden The
Beatles elke Britse band van het
podium, inclusief tijdgenoten
The Rolling Stones die pas be
gin jaren zeventig hun roots
werkelijk ontplooiden.
De dubbelset bevat acht co
vers door Lennon van Chuck
Berry, die aantonen dat het
huisregime van de BBC (droog
en helder opnemen) ten koste
ging van de hoeveelheid vervor
ming die nodig is voor smerige
rock 'n' roll, maar die deson
danks naar meer smaken (voor
al Too Much Monkey Business).
McCartney's idool was destijds
Little Richard; zijn versie van
Lucille staat als een huis.
Verder zijn er covers van Carl
Perkins, Elvis Presley, The Ever-
ly Bros., Arthur Alexander en
Ray Charles - originele Ameri
kaanse artiesten uit de fifties die
bijna allemaal anno 1963 onder
invloed van de Amerikaanse
Payola (smeergelden) gedwon
gen waren een zeer rustig
imago erop na te houden. Niks
Brave Hendrikken dus, gewoon
een tijdsbeeld van wat er maxi
maal op de radio mogelijk was.
De evolutie van de band is
van dag tot dag geboekstaafd in
twee standaardwerken van de
huishistoricus Mark Lewisohn.
Dankzij Lewisohn is alles tot op
het uur van de dag controleer
baar. Dat facet zul je tevergeefs
op deze CD zoeken.
theater
recensie susanne lammers
Voorstelling: De Rafaëls van Filip Vanluchene door Theater De
Korre. Regie: Bob De Moor Spel: Chris Lomme, Brit Alen en Griet
Debacker. Gezien: 29/11, LAK-theater, Leiden. Nog te zien: van
avond, aldaar.
Zo vaak komt het niet voor dat alle acteurs van
een stuk tegelijk glanzen. Meestal is er eentje net
iets onder de maat, zijn ze allemaal maar zo-zo,
of gaat er een met alle glorie vandoor. Bij 'De Ra
faëls' van De Korre zijn ze allemaal even perfect.
Schrijver Vanluchene en regisseur De Moor
hebben het klein gehouden. Een klein dorpje in
West-Vlaanderen, een klein kerkkoor en een dra
ma dat geen drama lijkt te zijn. De drie actrices
spelen ingetogen naturalistisch en spreken een
bijzonder natuurlijk ouderwets Vlaams. Het to
neelbeeld is eenvoudig. Het resultaat is een groot
se voorstelling.
Het dragende personage is Anna. Zij is de drij
vende kracht achter het koor dat de komende
Maria Hemelvaart tot iets onvergetelijks gaat ma
ken. Vooral het 'panis angelicus', het engelen
brood, door de grote en de kleine Rafaël, zal de
hemel doen opengaan. Voluptueuze Andrea heeft
een wat meer aardsè passie voor deze Rafaëls.
Een gewone kunsthandel kun
je Galerie Liga Nieuw Beelden
niet noemen. Daarvoor liggen
de prijzen te laag en is de in
richting te weinig gestroom
lijnd. Gevestigd in een voorma
lige groentenwinkel in de Presi
dent Stein-straat, even buiten
het stadscentrum, is de toeloop
niet spectaculair groot. Toch
heeft de galerie een hechte
band weten te smeden met een
kleine groep belangstellenden
van zo'n 500 mensen. Zij bezoe
ken regelmatig het pijpenla
achtige conglomeraat van ka
mertjes, gangetjes en kabi
netjes.
Optimisme
Het meest aantrekkelijke van de
galerie is de ongewone, open
atmosfeer die er heerst. Die
sfeer heeft alles te maken met
de kunst die er gepresenteerd
wordt. De doorbraak van de
moderne kunst in Nederland
was een reactie op het vastge
roeste, vooroorlogse academis
me. De mentaliteit waaruit de
kunst van de Liga Nieuw Beel
den ontstond ademde één en al
optimisme. Volgens de Liga
kunstenaars moest de vormge
ving van het nieuwe tijdperk
democratisch zijn en gebaseerd
op vrijheid. Niet langer diende
de kunst gebonden te zijn aan
regels; zij moest onstaan uit
spontaniteit; zij moest maak
baar, zowel als betaalbaar zijn
voor iedereen. Men wilde
dienstbaar zijn aan de samenle
ving, niet werken vanuit een
verheerlijkt kunstenaarschap,
maar vanuit de behoefte een
bijdrage te leveren aan de We
deropbouw
Indachtig zulke idealen liggen
de prijzen bij Galerie Liga
Nieuw Beelden consequent
laag. Kersten: „Wij verkopen
niet aan mensen waarvan we de
indruk hebben dat ze kunst
aanschaffen als investering, om
mee te speculeren. Zelf verdie
nen we er ook niets aan, we ko
men meestal net uit de kosten.
Sommige mensen snappen dal
niet. Maar de kunstenaars zelf
foto loek zuyderduin
vinden onze prijzen vaak nog te
hoog. Dat bewonder ik. Deze
mensen hebben destijds de weg
vrij gemaakt voor heel veel an
deren, zonder er iels voor terug
te verlangen. Dat kun je van
hun werk aflezen."
T/m 15 januari is bij Galerie
Liga Nieuw Beelden (President
Steinstraat 14, Leiden) een lus
trumexpositie te zien met gra
fiek van circa 20 Liga-kunste
naars. Open: vr, za, zo 12-18
uur.
theater
voorbeschouwing wunand zeilstra
'Spelen met je leven', solovoorstelling van en door
Youp van 't Hek. Gezien: 29/11, schouwburg Leiden.
Aldaar nog te zien: tot en met 3/12 (alle inspeelvoor-
stellingen uitverkocht).
Alleen al de aankondiging doet zalen vol
stromen: 'Youp komt' is gewoon een
kwaliteitskeurmerk geworden. Dat geeft
extra spanning mee aan de avond, leder
een beseft dat hij een felbegeerd kaartje
heeft veroverd. En dat nota bene voor
een inspeelvoorstelling, want officieel
gaat het nieuwe programma pas op 7 ja
nuari in de stadsschouwburg van
Utrecht in première. Het programma
boekje is nog niet gedrukt, het decor nog
niet helemaal af.
Recensies kunnen daarom nog niet ge
schreven worden, hooguit een impressie
hoe het er nu met de voorstelling in wor
ding bij staat. Het is haast extra leuk om
te weten dat Youp zelf nog aan het uit
proberen is. Bijna voelen wij als toe
schouwers een klein beetje macht. Want
als wij nu niet lachen, kruipt Van 't Hek
morgenochtend achter zijn computer
om de teksten aan te scherpen. Bij wijze
van spreken natuurlijk-Youp van 't Hek
heeft inmiddels een schat aan ervaring
opgebouwd, kent zijn publiek door en
door en weet dat ook ditmaal weer uitge
kiend te bespelen.
In het nieuwe programma zijn we als
het ware bij hem te gast op de zolder. De
plaats van handeling leidt tenslotte tot
een ontknoping, waarin hij zijn eigen
personage te kakken zet. Dit soort fraaie
momenten van zelfrelativering zijn bij
hem wel vaker voorgekomen. Het is een
sterk aspect van zijn werk. In dit pro
gramma is de zolder zijn toevluchtsoord,
vanwaar hij ons bestookt met zijn felle
spot, woede en ergernissen.
Herkenbaar is de steevast terugkeren
de thematiek van Youp van 't Hek. Het
knappe is dat hij daarvoor opnieuw een
vertrouwde en toch verrassende vorm
gevonden lijkt te hebben. Met zekere re
gelmaat bijvoorbeeld komt het thema
van de dood aan de orde. Het zekere van
de dood en het onzekere van de manier
waarop leidt tot enkele bespiegelingen.
Dat besef van vergankelijkheid brengt
hem op zijn bekende angst voor verlies
van spontaneïteit en voor gezapigheid
waarin elk jeugdig élan dreigt te ver
zanden. Flet leven moet nu, en wel zo in
tens mogelijk geleefd worden.
Daarom blijft hij ons hardhandig wak
ker schudden en lirades afsteken tegen
de flutzorgjes van de 'welvaartskneuzen'.
En als Youp echt kwaad wordt, valt er te
genieten van verbaal vuurwerk - of hij
nu vertelt over een kennis in de 'relatié-
geschenkenbusiness' of ons deelgenoot
van zijn IKEA-belevenissen maakt.
Kortom, de inspeelvoorstelling van Youp
is veelbelovend.
Over een paar weken gaat 'Spelen met
je leven' in première. We kunnen slechts
gissen naar het antwoord op de vraag, of
Van 't Hek aan de teksten, aan de timing
of aan bepaalde overgangen in zijn pro
gramma nog wil sleutelen. Als bevoor
rechte voorproevers weten wij nu al dat
hij t.z.t. wederom iets kwalitatief hoog
waardigs voorschotelt.
Ook zij is ervan overtuigd dat het hier engelen
in mensengedaante betreft. Maar zij heeft met
hen leren dwepen toen ze nog in de turnclub za
ten en besteelt haar eigen man voor hen. Ze
schroomt zelfs niet Elza de schuld van de diefstal
te geven. De onnozele Elza zet het drama in gang.
Afwijkend door haar vallende ziekte en haar bi
zarre gedrag, worden haar haast magische krach
ten toegeschreven, die Andrea niet slecht uitko
men op dit moment.
Deze magistrale sfeertekening van West-Vlaan-
deren in de oorlog is niet alleen een geloofwaar
dig stuk over oprechtheid en desillusie. Dat wat
schoon en zuiver lijkt, moet zijn zelfs, blijkt be
smet. Engelen bestaan niet.
Chris Lomme speelt overtuigend Anna's vuur
voor 'haar' muziek, de omslag door haar compas
sie met Elza en haar walging en desillusie over de
afloop. Brit Alen, de valse maar innemende heks
Andrea, maakt aannemelijk dat je de zaken ook
van een andere kant kunt benaderen: het blijven
mannen, nietwaar? En de simpele Elza? Griet De
backer is óók al geweldig. Kwetsbaar speelt ze die
nauwelijks te vatten, ongrijpbare gekkin. Hun spel
is consistent, net als hun personages, ze verdie
pen zich, maar ze veranderen niet wezenlijk. Heel
herkenbaar, heel triest. Heel mooi.
theater voorbeschouwing
homme siebenga
De Spaanse Hoer van Hugo Claus, ge
speeld door Haarlems Toneel. Regie:Fran-
ces Sanders. Decor: Willem Heesen. Mu
ziek: Rutger Laan Spel JulesCroiset, Elsje
Scherjon, Sjoera Retel, Vaster van Aarden-
ne, e.a. Gezien:29/10 Stadsschouwburg
Haarlem. Te zien: 6/12, schouwburg, Lei-
Meteen in de eerste scene van
de Spaanse Hoer krijgt het pu
bliek een stevig shot harde rea
liteit uit het eind van de twintig
ste eeuw toegediend. Tegen een
decor van stalen golfplaten ver
moorden twee criminelen een
oude dame met dakloze uitstra
ling. Het licht dooft langzaam,
flitst dan plotseling weer op vol
le sterkte aan en de hele cast
duikt op vanachter het decor,
een vrolijk en cynisch shoobee-
dooah-lied zingend.
Met regisseuse Frances San
ders, die al jaren tekent voor de
voorstellingen in het enorme
openluchttheater in het Amster
damse Bos, heeft Haarlems To
neel een kracht in huis gehaald
die kiest voor spektakel en het
grote gebaar. De enorme mo
biele decorstukken, de musical-
-achtige aanpak met veel zang
en dans en niet te vergeten de
keus voor good old Jules Croiset
als monumentale oude hoer -
het getuigt allemaal van lef en
dat kan een uitbundig en los
bandig stuk als De Spaanse
Hoer van Hugo Claus uitste
kend gebruiken.
Croiset is als de doortrapte en
verlopen hoer Celestina - geluk
kig gespeeld zonder geforceerd
hoge stem - de spil van de voor
stelling. Zijn personage moet in
opdracht van het rijke en mooi-
pratende fatje Calisto het vuur
van de liefde laten ontvlammen
bij het opstandige meisje Me-
libea. „Zij kan zelf? de rots on
der het mos nog geil krijgen",
zo wordt er over Celestinés to
verkunsten en achterbakse
trucs gefluisterd. Ook nu brengt
ze haar missie tot een goed ein
de. Ze haalt Melibea over haar
jarretel-gordeltje mee te geven
als bewijs van hartstocht voor
Calisto.Maar die afgedwongen
passie, is het begin van een
bloedbad waarin velen hun ein
devinden.
Croiset is bekend om zijn
vaak wat theatrale acteerstijl. Je
kunt ervan houden of niet,
maar in deze rol pakt het bij
zonder geslaagd uit. Celestina
liegt, slijmt en bedriegt, kortom
ze speelt dat ze een goed men-
sis. Die dubbele bodem weet
Croiset perfect zichtbaar te ma
ken. Tegelijk geeft hij de Spaan
se hoer sympathieke en kwets
bare trekjes, dooringehouden,
soms zelf fluisterend spel. Een
ongelooflijke prestatie.Ze schui
felt slecht ter been door het le
ven, om zich dan weer als een
zak aardappelen in haar rolstoel
te laten vallen. Die heeft iets
van een rijdende uitdragerij,
volgestouwd met plastic zak
ken, prullaria, een wekker en
een dubbelloops geweer. Celes
tina is tegelijk levensmoe en vol
energie.
Keerzijde van de Croiset-me-
daille is dat de overige, voor een
groot deel jongere acteurs, wat
bleekjes bij hem afsteken. De
prachtige beeldrijke teksten van
Claus, die de hartstocht tegelijk
zalig verklaren en vervloeken,
krijgen maar weinigen met volle
overtuiging uit hun strot. De
rollen zijn stuk voor stuk ge
schikt om eens flink uit te pak
ken, maar het lijkt wel alsof bij
na niemand voluit durft te gaan
naast Croiset. Maar gelukkig
staan daar ettelijke spetterend
geënsceneerde groepsscènes te
genover en dat maakt De
Spaanse Hoer tot een zeer on-
Croiset (links) is als de doortrapte en verlopen hoer Celestina de spil van de voorstelling. foto jaap pieper
derhoudende voorstelling met de delen, vanuit het dodenrijk Het zielige oude vrouwtje uit de
veel vaart en tal van hoogtepun- naar het aardse gedoe te kijken, eerste scene, heeft een wonder-
ten. Aan het slot van de voor- Gehuld in een soort douchegor- baarlijke metamorfose onder
stelling slaat Celestina, ver- dijn, kijkt ze grinnikend toe hoe gaan tot een cynische godin der
moord door haar knechten om- het bloed vloeit van het liefdes- wrake,
dat ze de buit niet met hen wil- paar dat zij tot elkaar bracht.
