'Bamboe
kan bijdragen
aan redding
regenwoud'
s
'Roofvogel is in Nederland leven niet zeker'
Natuur Milieu
Slakken (2)
mm;
Brandstofprijzen
Nigeria omhoog:
bossen bedreigd
Aanleg vistrappen
in Neder-Rijn en
in Lek vertraagd
DINSDAG 29 NOVEMBER 1994
EINDREDACTIE
NATUURLIJK
ie o|
tot di
h ei
no8" In ons land is de wijngaardslak de grootste
mc?? huisjesslak. De naam huisjesslak duidt er a
Z1l! op, dat het dier zijn huis steeds bij zich
0Ifie| heeft, zulks in tegenstelling tot de naakt -
1 I slakken, die ergens een onderdak
zoeken om te schuilen, te slapen of te
ELÖ
Bamboe kan bijdragen aan de redding van het tropisch regenwoud. Deze
snelgroeiende plant is in bepaalde gevallen een goed alternatief voor tropisch
hardhout in de bouw. Dat is de overtuiging van de Haarlemse architect
Watse Heringa, een enthousiast pleitbezorger van bamboe. Als secretaris van
de Environmental Bamboo Foundation Holland probeert hij Nederlandse
bedrijven te bewegen om een experimenteel bamboeproject in Indonesië te
steunen.
,h' uvv^-> a
Een slakkenhuis is van kalk gemaakt. Het
dier moet zelf het huis maken en zal, om
aan kalk te komen, voedsel moeten gebrui
ken dat zeer kalkrijk is. Bovendien moet de
slak herhaaldelijk zijn huis herbouwen,
vanwege het feit dat hij, zoals de mens en
elk levend dier, klein begint.
Voor elke leeftijd heeft de wijngaardslak een
passend huis nodig, vandaar die voortdu
rende bouwactiviteit. Het huis kan vier cen
timeter hoog en breed worden; de slak heeft
dan een lengte van tien tot twaalf centime
ter bereikt.
De kleur van het huis kan variëren van crè
me of wit tot geelbruin. De spiraalbanden
zijn door hun donkere kleur goed te onder
scheiden. Zo ook de groeilijnen.
De wijngaardslak heeft voor de huizenbouw
dus kalkrijk voedsel nodig. In ons land
groeien de planten met veel kalk van nature
in Zuid-Limburg, zodat het dier daar van
ouds veel voorkomt.
Om culinaire redenen heeft de mens de
wijngaardslak overgebracht naar onze kalk-
rijke duinen te zuiden van Schoorl. Het dier
heeft zich daar vrij goed kunnen aanpassen.
De wijngaardslak is één van de 886 soorten
slakken die in ons land voorkomen. Die
slakken leven zowel in zee, brakwater, zoet
water als op het land. Natuurlijk behoort de
wijngaardslak tot de landslakken, die zich
voeden met plantenresten, zodat het echte
afvalopruimers zijn.
Wel vragen deze dieren een bepaald milieu;
Het moet niet alleen voedselrijk, het moet
ook voldoende warm, vochtig en kalkrijk
zijn. Vooral bij vochtig weer is de wijn
gaardslak heel actief; bij droogte trekt het
dier zich in zijn huis terug, om vochtverlies
te voorkomen.
Als de wijngaardslak in de wintermaanden
geen voedsel vindt, dan gaat hij in winter-
rust. In een holletje in de grond of onder
dorre bladen kruipt hij weg; koude-invloe-
den mogen hem dan niet storen.
Zijn huis biedt wel voldoende beschutting,
alleen de 'deur' moet nog dicht. Die 'deur'
is de opening waar hij in actieve toestand
door naar buiten komt. Op heel bijzondere
wijze sluit hij die opening af. Hij maakt van
slijmstof, uit klieren in zijn lichaam, een
kalkplaatje, waarmee dan de opening wordt
afgesloten.
Zijn wetenschappelijke naam duidt daar
op: pomatia bevat het Griekse woord poma,
dat lid of deksel betekent. Die afsluiting is
sterk genoeg om roofkevers te weren en is
tegeljk voldoende poreus om lucht door te
laten!
Zodra het weer gunstig wordt, in het voor
jaar soms al, weekt hij het deksel los met
behulp van het slijm dat door de voet van
de slak afgescheiden wordt.
Hoewel elke wijngaardslak zelf nakomelin
gen kan voortbrengen, zijnde mannetje en
vrouwtje tegelijk, vindt toch ook wel paring
plaats. Aan de paring gaat een heel liefdes
spel vooraf.
De beide partners strijken hun tentakels te
gen en langs elkaar heen. Onderzoekingen
hebben uitgewezen dat deze handeling no
dig is om de geslachtsklieren te activeren.
Het liefdesspel eindigt als tenslotte de die
ren over en weer sperma gewisseld hebben.
Het ontvangen sperma wordt bewaard tot
de eitjes rijp zijn; per dier worden er enkele
tientallen eitjes gelegd, die ondergebracht
worden in een daarvoor uitgegraven holle
tje. Zijn de eitjes gedeponeerd, dan wordt
het holletje afgesloten.
Na twintig tot dertig dagen komen de jonge
slakken, geheel compleet, maar nog wel
heel klein, tevoorschijn. Zo'n wijn
gaardslakje is dan ongeveer één centimeter
groot en zeer doorzichtig. Met als gevolg
dat een groot aantal ten prooi valt aan pad
den, kevers en mieren. In de natuur is het
immers: eten en gegeten worden, zodat er
evenwicht blijft.
De wijngaardslak wordt vooral bedreigd
door de mens. Het dier is sterk afhankelijk
van zijn woongebied, van zijn milieu. Wor
den er veranderingen in dat milieu aange
bracht denk aan ontwatering, gebruik
van kunstmest en bestrijdingsmiddelen, ge
bruik van zware landbouwwerktuigen, ter-
reinbrand dan zijn die desastreus voor
het dier.
De voornaamste reden waarom de wijn
gaardslak onder bescherming van de wet is
gesteld, ligt in de massale stroperij die in
Nederland werd bedreven door Belgen en
Fransen. Zij kwamen naar Zuid-Limburg
nadat aan het rapen in Zwitserland, Oos
tenrijk, Luxemburg en Duitsland stringente
voorwaarden werden gesteld.
De grootste landslak is dus in ons land be
schermd. Vergeten moet niet worden dat
andere kleinere landslakken eveneens be
scherming nodig hebben. Zal wettelijk
milieubescherming uitkomst bieden? Daar
wordt wel naar uitgekeken.
Piers Hayman maakte de tekening bij deze
rubriek: a. oog; b. mond; c. voet; d. adem-
opening; e. huis.
HAARLEM RICHARD MOOYMAN
„Bamboe is een sterk onderschat materi
aal", aldus Heringa. „Je kunt het gebruiken
voor woningen in de tropen, kleding en pa
pier. Maar bamboe is ook eetbaar en bruik
baar om te stoken." De architect heeft
bamboe uit idealistische motieven
omarmd. „Ik denk dat iedereen het nuttig
vindt dat de regenwouden worden ge
spaard. Dat is de inzet van onze stichting.
Ook denken we zo ter plekke iets terug te
kunnen doen voor Indonesië, c
lige kolonie."
Wereldwijd bestaan er zo'n 1.500
schillende bamboesoorten. Bepaalde
i schijnen maar
liefst
dag t
groeien,
bamboe geldt als de
snelst groeiende
plant op aarde.
Bamboepianten
kunnen enkele tien
tallen meters hoog
worden. Al na twee
tot drie jaar is bam
boe volwassen en kan
Andere voordelen
gens Heringa dat het
dingen en land tegengaat
heden kooldioxyde
Architect Heringa
iet een alternatief voor
tropisch hardhout
worden geoogst,
bamboe zijn vol-
osie van rivierbed-
grote hoeveel-
de oorzaken
Tekening, gemaakt voor het internationale bamboecentrum van Garland op Bali.
het broeikaseffect vastlegt. Maar de
ze blijde boodschap alleen is niet genoeg,
zo beseft Heringa. „Alternatieven als bam
boe werken niet, als ze geen commerciële
onderbouwing hebben. Daar moet nog
hard aan worden gewerkt."
Zijn vriend Han Peekei, TV-producer,
bracht hem vorig jaar in contact met Linda
Garland, een bekende interieurarchitecte
van Ierse afkomst. Garland werkt tegen
woordig teruggetrokken op een prachtig ge
legen stuk land in Ubud op Bali aan de ver
wezenlijking van haar droom: een interna
tionaal bamboecentrum.
Bamboe is volgens Garland de mogelijke
redding voor de tropische bossen. Haar
aanstekelijk enthousiasme sltpeg al snel over
op Heringa. Uren praatten ze over de toe
passingsmogelijkheden van bamboe en
voor hij het wist zat Heringa bamboehuizen
te ontwerpen. Hij werkt nu vanuit Neder
land aan het realiseren van Garland's ide-
Vanuit Bali
Het internationale bamboecentrum van
Garland moet een bamboe-instituut met
Bamboe is gevoelig
in de tropen niets a;
een paar jaar weg." Het verbeteren van de
impregneermethodes moet de levensduur
van bamboe verlengen.
Bamboe is volgens Heringa vooral ge
schikt als bouwmateriaal in de tropen. „Ik
denk niet dat we in Nederland arbeiders
huisjes uit bamboe gaan bouwen." Inmid
dels zijn er wel parketvloeren uit bamboe
op de markt. Bamboe-meubelen zijn in Ne
derland nog zeldzaam, in tegenstelling tot
het hier zeer populaire rotan.
Tevreden
Snoepfabriek Van Melle heeft zich inmid
dels als eerste grote Nederlandse sponsor
gemeld. Heringa zegt dat er contacten zijn
met verscheidene andere grote onderne
mingen over een Financiële bijdrage aan het
bamboeproject. Als tegenprestatie kunnen
de sponsors jaarlijks enige tijd gebruik ma
ken van de bamboehuizen op Bali.
De architect denkt dat de geldschieters
zeer tevreden zullen zijn met de 'primitieve
luxe' die de huisjes uit bamboe, kokos en
gras te bieden hebben. De paradijselijke en
tourage en de vriendelijke bevolking doen
de rest. Zelf kan hij er geen genoeg van krij
gen. Binnenkort stapt hij weer op het vlieg
tuig naar Indonesië.
Campagne om jacht op havik en kiekendief te stoppen
Er zijn in Nederland nog nooit
zoveel roofvogels geweest als
nu, toch zijn die dieren hun le
ven niet zeker. Ze worden ver
giftigd, afgeschoten en met
klemmen gevangen. Nesten
worden vernield en eieren of
jongen vertrapt. Met de cam
pagne Stop vervolging Roofvo
gels willen Vogelbescherming
Nederland, Natuurmonumen
ten en de Werkgroep Roofvogels
Nederland daaraan een einde
maken.
In een brief aan minister
Aartsen van landbouw vragen
de organisaties om strengere
maatregelen. Met name vragen
ze aandacht voor de vergifti
ging, want die maakt de meeste
slachtoffers. Soms wordt doel
bewust vergiftigd aas neerge
legd op plaatsen waar roofvo
gels hun uitkijkpost hebben. In
andere gevallen eten ze van aas
dat illegaal is neergelegd
om kraaien of vossen te verdel
gen. Vooral de rode wouw, een
aaseter bij uitstek, dreigt daar
door volledig te verdwijnen.
Al sinds sinds 1936 is het ver
boden roofvogels te doden, te
vangen of in bezit te hebben.
Dat neemt niet weg dat er
sindsdien nog heel wat haviken,
sperwers, buizerds en valken
zijn gesneuveld. De grootste
achteruitgang deed zich in de
jaren zestig voor. Landbouw
bleek rampzalig voor de roofvo
gel. De dieren, die aan het eind
staan van de voedselketen,
stierven met bosjes.
Inmiddels is een groot deel
van deze pesticiden verboden
en de roofvogelstand herstelt
zich zienderogen. Vooral de to
renvalk, de buizerd en de havik
doen het weer goed, het aantal
broedparen is respectievelijk
7.000, 5.500 en 2.000, aldus de
Vereniging van samenwerkende
organisaties voor Vogelonder-
zoek in Nederland (Sovon).
In het begin van de eeuw
stond het er ook slecht voor met
de roofvogels. Ze werden uitge
roeid waar dat maar mogelijk
was. Boeren en landeigenaren
loofden premies uit voor iedere
rover die werd neergehaald.
Vooral de grotere soorten als
buizerd, havik en kiekendief
waren impopulair omdat ze
zich vergrepen aan konijnen,
hazen of fazanten. Deze slach
ting was aanleiding tot het ne
men van wettelijke maatregelen
omdat de roofvogel uit Neder
land dreigde te verdwijnen.
Het bestand aan roofvogels
uilen gelden als een afzonderlij
ke groep is aan sterke
schommelingen onderhevig ge
weest. Het kappen van de bos
sen in de zeventiende en acht
tiende eeuw drong vooral het
aantal bosbewoners sterk terug.
Bepalend voor het succes van
de roofvogel blijkt echter aan
wezigheid van goed voedsel, al
dus R. Vogel van Sovon.
Vergiftigd aas
Nog steeds hebben mensen er
moeite mee dat roofvogels an
dere dieren grijpen, menen de
natuurbeschermingsorganisa
ties. Alleen zo valt te verklaren
dat de roofvogel op veel plaat
sen in het land nog steeds
wordt bedreigd. Jaarlijks wor
den honderden vogels moed
willig gedood.
Volgens roofvogeldeskundige
Rob Bijlsma is dat niet meer
dan het topje van de ijsberg.
Geen middel wordt geschuwd.
Nesten worden vertrapt of ver
nietigd met een schot hagel. Ei
eren worden stukgegooid en
soms zelfs worden botweg bo
men omgezaagd waar een roof
vogel zijn nest heeft.
Het meest fataal echter is het
uitleggen van vergiftigd aas,
waar tal van soorten het slacht
offer van worden. De natuurbe
schermers gaan ervan uit dat dit
het werk is van individuele ja
gers die de roofvogels beschou-
Maria Quist, landelijk coördinator werkgroep Roofvogels Nederland,
houdt een dode buizerd vast. De vogel was in een klem terecht geko
men. foto anp
wen als concurrenten omdat ze
wel eens fazanten, konijnen of
een haas verschalken.
De Vogelbescherming, Na
tuurmonumenten en de Werk
groep Roofvogels Nederland
willen met hun actie vooral de
publieke opinie mobiliseren.
„We willen de mensen ervan
doordringen dat het zinloos is
op roofvogels te jagen en dat
het niet hoort", aldus H. Peters
van Vogelbescherming.
De organisatie put moed uit
de gedachte dat steeds meer
mensen zich het lot van de na
tuur aantrekken. „In kleine
kring is doorgaans wel bekend
wie zich aan deze praktijken
schuldig maakt en die mensen
kunnen daar op worden aange
sproken".
Stand van zaken
dorp gaan omvatten. De plannen voorzien
verder in gastenverblijven, ontwerp-ate-
liers, een onderzoekscentrum, impregneer
fabriekje en trainingscentrum voor de loka
le bevolking. Vanuit Bali moet bamboe de
wereld gaan veroveren.
De Environmental Bamboo Foundation
Holland probeert geld bijelkaar te krijgen
vopr nieuwe bamboehuizen op Bali, een
reizende tentoonstelling, een museum en
een videofilm over bamboe. Het project is
er vooral op gericht bamboe als bouwmate
riaal verder te ontwikkelen en winstgevend
te maken. Voorlopig is bamboe bij veel toe
passingen nog een stuk duurder dan tro
pisch hardhout. Alleen als de plaatselijke
bevolking geld met
bamboe kan verdie
nen, wordt dit ma
teriaal volgens Her
inga pas een echt
alternatief voor tro
pisch hardhout.
Een ander punt van
zorg is de kwets
baarheid van bam
boe. „Het is een
plant, geen boom.
Dor insekten. Als je er
n doet. is het binnen
Politieke onrust in Nigeria leidde tot een
verhoging van de brandstofprijzen en die
veroorzaakt weer een ernstige aanslag op
het milieu, doordat mensen die geen gas of
kerosine meer kunnen betalen, hout zijn
gaan stoken. Miljoenen Nigerianen kunnen
geen brandstof meer kopen sinds de rege
ring de prijzen in juli scherp heeft ver
hoogd.
Dat gebeurde na een negen weken durende
staking van arbeiders in de olie-industrie,
waarmee zij democratische hervormingen
probeerden af te dwingen.
Een bosbouwdeskundige van het ministerie
van landbouw, Kassim Ahmed, zei onlangs
dat er zoveel meer hout wordt gekapt, dat
de bodem dreigt te eroderen, wat blijvende
ecologische problemen met zich mee zou
brengen. Ahmed waarschuwde dat de We
reldbank. die in verschillende staten van
Nigeria milieuprojecten ondersteunt, zich
daaruit terug kan trekken als de regering de
ontbossing niet tot staan weet te brengen.
Omdat er groot gebrek aan brandstof heerst
is er een zwarte markt ontstaan, waar voor
bijvoorbeeld gas tien maal zoveel moet
worden betaald als de door de regering
vastgestelde prijs.
De aanleg van zogeheten vistrappen bij stu
wen in de Neder-Rijn en de Lek loopt ver
traging op. De kosten van deze passages
voor trekvissen als de zalm, zijn veel hoger
dan voorzien. Dat blijkt uit een rapportage
die minister Jorritsma (verkeer en water
staat) onlangs naar de Tweede Kamer heeft
gestuurd.
De regering heeft twintig miljoen gulden
uitgetrokken om voor 1997 vistrappen aan
te leggen bij stuwen in de Rijn, de Maas en
de Vecht. Doel van de passages is de defini
tieve terugkeer van onder meer de zalm in
de Nederlandse rivieren voor het einde van
de eeuw. Doordat het rivierwater schoner is
geworden, zijn de overlevingskansen van
deze vissen in ons land gestegen. De kanali
satie van de rivieren en de aanleg van stu
wen maakte het echter bijna onmogelijk
voor de vissen terug te keren naar de broed
gebieden.
In de afgelopen jaren zijn al verscheidene
vistrappen geplaatst. In de Overijsselsche
Vecht zijn alle zes vispassages intussen ge
reed. In de Maas zijn de trappen bij Lith,
Sambeek, Belfeld, Roermond en Linne vol
tooid. Bij Grave en Borgharen zijn de voor
bereidingen begonnen.
In de Neder-Rijn en Lek blijkt de aanleg van
de traditionele trapconstructies veel te kost
baar, aldus de rapportage. Ook mogelijke
alternatieven zullen flink duurder zijn.
De havik een roofvogel, die in aantal de
laatste jaren redelijk stabiel is gebleven.
foto cpd
Torenvalk. Behoort met 7.000 broedpaar-
tjes tot de meest voorkomende roofvogels
in Nederland Hij leeft voornamelijk van
veldmuizen en andere kleine dieren. In het
begin van de eeuw waren er nog vele dui
zenden, in de jaren zestig was hun aantal
gedaald tot 2.000 broedpaartjes. Halver
wege de jaren zeventig zette het herstel in.
Buizerd. Ook een van de meest voorko
mende roofvogels in Nederland. Hij leeft in
de bossen. De 5.000 tot 6.000 paartjes
broeden voornamelijk in het hoger gelegen
oostelijk deel van het land. Door de ontbos
sing waren er aan het begin van de eeuw
nog maar enkele tientallen broedparen,
maar het dier had baat bij het aanplanten
van bossen in de jaren vijftig.
Havik. Met een spanwijdte van 120 centi
meter is de havik de grootste roofvogel in Nederland Er zijn 2.000 broedparen, tegen 120
in de jaren veertig en een dieptepunt van slechts 75 in de jaren zestig. Sinds de jaren ze
ventig neemt het aantal gestaag toe. De laatste jaren stabiliseert het zich. Het dier ver
spreidt zich verder in het westen van het land.
Sperwer. Zo'n 3.500 tot 4.000 sperwerpaartjes zijn in 1990 geteld. Deze vogel, ter grootte
van een duif, heeft veel geleden van de landbouwvergif en het aantal daalde in de jaren
zestig tot zo'n 250 broedparfen. In de jaren vijftig waren er nog twee keer zoveel
Boomvalk. Deze cultuurvolger, waarvan er zo'n 2 000 broedpaartjes zijn, verplaatst zich
de laatste jaren van het oosten naar het westen van het land. De dieren zijn flexibel en
broeden in bos- en heidegebieden en in hoogspanningsmasten.
Bruine Kiekedief. Deze soort, 1 400 paren, die is aangewezen op rietvelden en moerasge
bieden, was in de jaren zestig bijna verdwenen. In de jaren zeventig herstelde ze zich snel.
Door het in cultuur brengen van natte gebieden in de IJsselmeerpoïders, is echter van toe
name geen sprake meer
Wespendief. Het aantal broedpaartjes wordt geschat op zo'n 700. Het dier komt vooral
voor in de bossen, op de Veluwe en in Drente. Er is sprake van een gestage toename, hoe
wel de aantallen vroeger mogelijk te laag zijn geschat.
Blauwe en Grauwe Kiekedief. Deze soorten zijn zeldzaam. Zo'n 150 paartjes blauwe kie
kendieven broeden vrijwel uitsluitend op de Waddeneilanden en doen het daar goed. De
25 paartjes grauwe kiekendieven broeden alle in Oostgroningen. Ze komen vooral voorop
de 800 hectare grond die daar door tussenkomst van het ministerie van landbouw zijn
Wouw. De rode en de zwarte wouw broeden nauwelijks in Nederland. In Twente leven
niet meer dan enkele rode wouwpaartjes. Van de zwarte wouw is in 1984 slechts één mis
lukte broedpoging geregistreerd.
Slechtvalk. Deze soort maakt nesten in bossen, op de grond en op de rotsen, en is nage
noeg uitgestorven. Slechts één paar broedt in Nederland en wel op de Claus-elektriciteits
centrale in Limburg.
