Brandstofcel op aardgas blijkt
duurzame zuinige energiebron
Piramides van Gizeh dreigen
beschermde status te verliezen
Wetenschap
Man kan
straks
'•'andermans
)Cjkind
"verwekken
Medicament beperkt
overlij densrisico
Rat laat zich
met Prozac niet
meer ringeloren
NASA verlaat
theorie rode
dwergsterren
ïRIJDAG 25 NOVEMBER 1994
Hervorming
Duitse
'spelling wordt
'g'zachtzinnig'
yVENEN DPA
De spelling van de Duitse taal
I Orvo voor ^et eerst sinds 1901
I ^hervormd. Dat is woensdag in
VftVenen besloten op een confe
rentie van wetenschappers en
Functionarissen van de ministe-
hes van cultuur en onderwijs
lan Duitsland, Oostenrijk en
Zwitserland. Volgens Fritz Ro-
kenberger van het Oostenrijkse
ministerie van onderwijs is het
'geen revolutie, maar een zacht-
;innige hervorming',
fuist daarmee zijn de vertegen-
•oordigers van de Duitstaligen
en Frankrijk ontevre-
en. Zij wilden een ingrijpender
ervorming, waardoor onder
leer het gebruik van een
oofdletter voor elk zelfstandig
[naamwoord zou worden afge
schaft. Maar België, met zijn
[Duitstalige gemeenschap rond
Eupen, en Frankrijk, waar in de
Elzas een Duits dialect wordt
gesproken, hadden in Wenen
ilechts de status van waarne
mer. De beslissingen op de
I WlppUlingsconferentie werden ge-
EË(nomen door de 'drei Grossen'
Duitsland, Oostenrijk en Zwit
serland.
In het kader van de kleine her-
ming wordt vooral de spel
ling van de bastaardwoorden
(aangepast. Asphalt wordt Asfalt
Polonaise wordt Polonase en
Sketch wordt Sketsch. Bij ande
re woorden komt naast de on
gewijzigde voorkeurspelling een
tweede toegestane spelling: Ast
ma naast Asthma, Getto naast
Ghetto en potenziell naast po
tential.
Om extra kosten te voorkomen,
is een overgangsperiode van en-
[kele jaren afgesproken. Zo kun-
|nen boeken in oude en nieuwe
spelling naast elkaar worden
verkocht.
Voor Zwitserland is deze her
vorming 'maar een eerste stap'.
De Zwitserse delegatieleider
SHans Höhener was naar Wenen
i-Jgekomen met 5.000 handteke-
Jningen voor de afschaffing van
me hoofdletter bij alle zelfstan
dige naamwoorden.
rs.
m
'ijl
9.3f
9, <U LONDEN STEVE CONNOR
li THE INDEPENDENT
Na een doorbraak in onderzoek
naar mannelijke onvruchtbaar
heid kunnen mannen wellicht
binnenkort de kinderen van an
dere mannen verwekken.
Onderzoekers van de Universi
teit van Pennsylvania, in Phila
delphia, zijn er in geslaagd sper-
-producerende cellen van
vruchtbare laboratoriummui
zen te implanteren in de teel
ballen van onvruchtbare mui
zen. Na deze ingreep waren de
muizen in staat om nageslacht
te verwekken.
De techniek zal waarschijnlijk
pas over enkele jaren bij men
sen worden uitgeprobeerd.
Voorlopig concentreren de we
tenschappers zich op onder
zoek naar de mogelijkheid om
laboratoriumdieren het sperma
van andere diersoorten te laten
produceren. Zo wordt momen
teel gewerkt aan een muis die
het sperma van een stier aan
maakt. Tevens bestaat de mo
gelijkheid om tijdens de trans
plantatie genetische verande
ringen in de sperma-produce
rende cellen aan te brengen.
Een Britse vruchtbaarheidsdes-
kundige heeft de procedure al
als een 'ethische nachtmerrie'
betiteld.
De transplantatie van stamcel
len verschilt van de transplanta
tie van eicellen, omdat de stam
cellen de rest van hun leven
sperma blijven maken, terwijl
de implantatie van een eicel
eeilmaligis.
I VERTALING: MARGREET HESLINGA
Chemicus Van Looij kreeg 'een droom van een opdracht'
Een van de problemen die tot nu toe een grootscheepse
toepassing van brandstofcellen vooral in stedelijke ge
bieden in de weg staan is de aanvoer van brandstof.
De Utrechtse chemicus Francine van Looij kreeg de op
dracht om eens te kijken of aardgas een oplossing kon
bieden. Een droom van een opdracht, vindt Van Looij het
nog steeds. .Eigenlijk is het fundamenteel onderzoek in
opdracht. Het is een uitdaging een toepassing te vinden,
maar lukt dat niet, dan heb je toch heel veel geleerd."
Vier jaar heeft ze aan de opdracht van het Apeldoornse
Gastee gewerkt en de resultaten zijn veelbelovend. Fran
cine van Looij (28 jaar) is op dit proces gepromoveerd bij
de Rijksuniversiteit Utrecht.
NICO HYLKEMA GPD
Om een brandstofcel te laten
werken is waterstof nodig. Dat
zal ter plekke geproduceerd
moeten worden. Het is duidelijk
dat de produktie van waterstof
iri stedelijke gebieden veilig en
milieuvriendelijk moet zijn. Bo
vendien is er vaak sprake van
een nijpend ruimtegebrek. De
waterstofproduktie moet dus op
kleine schaal uitvoerbaar zijn.
Waar het eigenlijk aan ont
breekt is een infrastructuur voor
de aanvoer van waterstof.
Die infrastructuur is er wel
voor aardgas. Waarom, zo was
de gedachte, zou je aardgas niet
gebruiken voor de produktie
van waterstof? Aardgas is in de
stad immers overal beschik
baar. Nu bestaat aardgas voor
namelijk uit methaan (95 pro
cent), ethaan, propaan en kool-
dioxyde (C02). Er is een aantal
methoden om daar waterstof
uit de maken.
Je kunt bijvoorbeeld stoom
mengen met aardgas. Dit
mengsel breng je in contact met
een katalysator die een reactie
teweegbrengt, waarbij koolmo-
noxyde en waterstof ontstaan.
Daarvoor zijn echter hoge tem
peraturen nodig. Voor het te
weegbrengen van de reactie heb
je een speciale reactor nodig
met daarin de katalysator.
Door een stelsel van pijpen
voer je het mengsel van stoom
en aardgas langs branders, die
de benodigde temperatuur van
ongeveer 800 graden Celsius le
veren. Dat stelt enorme eisen
aan de pijpen en de katalysator.
In de vlammen komen tempe
raturen van 2.000 graden voor.
Maak je gebruik van lucht voor
het verbrandingspoces, dan rea
geren de daarin aanwezige stik
stof en zuurstof tot stifstofoxy-
Brandstofcellen zijn al sinds
1839 veelbelovende opwek
kers van energie op kleine
schaal. Ze zijn compact, ze
werken op schone brandstof
fen zoals waterstof, ze zijn
duurzaam en zijn gemakke
lijk stapelbaar, waardoor het
vermogen naar wens kan
worden uitgebreid of ver
minderd. Een heel belangrijk
voordeel is, dat het .elektrisch
rendement ook bij gedeelte
lijke belasting hoog is. Vooral
de laatste decennia staat de
brandstofcel weer volop in
de belangstelling, onder an
dere als energiebron in ruim
tevaartuigen, maar ook in
stedelijke gebieden als nood
voorziening voor bijvoor
beeld ziekenhuizen. Ook de
eerste bus met brandstofcel
len is al gesignaleerd.
Francine van Looij, nog steeds blij met haar 'droom van een opdracht'.
den (NOx). Die veroorzaken zu
re regen. Met de steeds strenge
re eisen op het gebied van uit
sloot van NOx zou dit proces
nog wel eens moeilijk kunnen
worden.
Een ander probleem is dat na
de reactie de gevormde combi
natie van koolmonoxyde en wa
terstof bij 900 graden vervliegt.
Die moet je derhalve nog afkoe
len tot ongeveer 250 graden en
omzetten in kooldioxyde en wa
terstof. De warmte die je kwijt
moet, moet je toch weer zien te
benutten, want anders is het
'thermisch' rendement wel erg
mager. Om dat te bereiken heb
je weer een grote installatie no
dig en dat is bezwaarlijk in een
stedelijke omgeving.
Van Looij: ,,Het is een heel
mooi proces, maar je zit vooral
met de schaal. De vraag was
derhalve: hoe richt je het proces
nu zo in, dat je minder warmte
nodig hebt. Die warmte is namelijk het
grote probleem. Als je een reactie hebt
die zelf de benodigde warmte creëert,
dan ben je al een stuk verder."
Als je nu de stoom uit het eerder ge
noemde proces vervangt door zuivere
zuurstof, dan levert dat minder warmte
op. Er is dan geen grote installatie meer
nodig voor het terugwinnen van de
warmte in het produktgas. Bovendien
los je ook het milieuprobleem op, want
er komt geen stikstofoxyde meer vrij.
Explosief
Er komt evenwel een ander probleem
om de hoek kijken: het mengsel van
zuivere zuurstof met aardgas is explo
sief. Bovendien moet zuurstof worden
geproduceerd. Dat kost geld en ruimte.
Dan moet er toch naar maar eens naar
gewone lucht worden gekeken, besloot
Van Looij. Daarvoor moet je evenwel
weten wat er gebeurt in het gasmengsel
op de heel kleine schaal van moleculen
en atomen.
Eerst moet daaruit het antwoord ko
men welke metalen geschikt zijn voor
een katalysator. Dat is maar een be
perkte groep. Van Looij: „Wat is een
goed element? Waaróm doet een kata
lysator het goed? Dat soort vragen valt
alleen op heel kleine schaal te beant
woorden en te begrijpen."
Uit de daarop volgende reeks proeven
kwamen enkele verrassende resultaten.
Zo bleek de overmaat aan methaan te
reageren met zuurstof tot koolzuurgas
en water. Dat resulteerde in het ver
dwijnen van de zuurstof. Het restgas re
ageerde tot koolmonoxyde en waterstof.
Hetgeen bevestigt dat er eerst verbran
ding de verbrandingsstap plaats
heeft en daarna 'reforming' waarbij wa
terstof vrijkomt.
Het probleem van stabiliteit van de
katalysator bleek op te lossen door de
metaaldeeltjes op de katalysator slechts
8 nanometer groot te maken. Dat voor
komt afzetting van koolstof op de kata
lysator. Daarop ging Van Looij de overi
ge problemen te lijf.
Verbrandingsstap
Als je lucht over een reactor leidt met
een koper-katalysator, reageert de lucht
met koper tot koperoxyde. Dit is de ver
brandingsstap. Er komt alleen warmte
en stikstof vrij, zo bleek. Die stikstof kun
je gewoon laten vliegen, want stikstof is
niet vervuilend. Met de vrij gekomen
warmte is een mengsel van stoom en
methaan te verwarmen. Dat mengsel
FOTO WIM HENDRIKS GPD
gaat op zijn beun weer over de koper-
oxyde-reactor. Daarbij verlaat een
mengsel de reactor van methaan, kool
dioxyde, waterdamp en thermische
energie.
Dit mengsel voerde Van Looij over
een katalysator met nikkeldeeltjes. Na
de verbrandingsstap is dit weer gewoon
een vorm van reforming'. De benodig
de warmte is evenwel al aangemaakt tij
dens die verbrandingsstap. Explosiege
vaar is er niet, want het gevaarlijke
mengsel van zuivere zuurstof en aard
gas ontbreekt. Zuivere zuurstof is niet
nodig, doordat van lucht gebruik is ge
maakt.
Op deze manier slaagde Van Looij
erin een aantal problemen op te lossen.
Door het gebruik van lucht om water
stof uit aardgas te maken, is er geen
ruimtevretende en,dure installatie meer
nodig. De brandstofcel is op deze ma
nier een compacte, veilige, duurzame
en zuinige energiebron. De cel is daar
door beter inzetbaar in stedelijke gebie
den voor bijvoorbeeld ziekenhuizen.
Gastee werkt verder aan de toepas
sing en de promovenda kan zich op an
dere onderwerpen storten.
DEN HAAG/DALLAS. ANP
De Piramides van Gizeh dreigen hun be
schermde status kwijt te raken. De Egyp-
tenaren willen een snelweg aanleggen
langs de 35 eeuwen oude bouwwerken.
De UNESCO, het cultuur- en onderwijs
fonds van de Verenigde Naties, overweegt
de piramides van de VN-lijst van be
schermde monumenten te schrappen.
Egypte krijgt nu ongeveer 1,2 miljoen gul
den per jaar van de UNESCO voor het on
derhoud van de oudheden.
De drie piramides die het complex van
Gizeh vormen, behoren tot de zeven we
reldwonderen van de klassieke oudheid.
De Egyptische autoriteiten namen in 1983
een speciale wet aan ter bescherming van
oudheidkundige vondsten. Het hele ge
bied van de piramides, tot aan de verder
op gelegen en even beroemde Sfinx, valt
onder de bescherming van de wet.
Twee jaar later werd echter begonnen
met de aanleg van een ringweg rond Cai
ro, die dwars door het complex van Gizeh
gaat lopen. Het verkeer op de 91 kilo
meter lange weg zal op een afstand van
2,5 kilometer langs de piramides razen.
De UNESCO vreest voor het voortbe
staan van het wereldwonder. Uitlaatgas
sen, stof en trillingen zullen het toch al
kwetsbare grafmonument sterk aantasten,
aldus UNESCO-expert Said Zulfikar. Ook
nodigt de weg uit tol verdere verstedelij
king van het gebied rond de koningsgra
ven.
Volgens Zulfikar is de bouw van de snel
weg illegaal. „Egypte schendt zijn eigen
wetten en de Conventie ter bescherming
van het cultureel erfgoed van de wereld,
die het land in 1972 heeft onderschreven".
De commissie die de lijst van het cultu
reel erfgoed vaststelt, komt van 9 tot 17
december in Thailand bijeen. De kans is
groot dat zij Gizeh op de lijst van bedreig
de monumenten zet. Egypte heeft dan
nog een halfjaar om de aanleg van de weg
terug te draaien. Lukt dit niet, dan horen
de piramides midden volgend jaar niet
meer tot het cultureel erfgoed van de we
reld.
Behalve financiële consequenties heeft
het wegvallen van de erfgoedstatus grote
symbolische betekenis. De UNESCO heeft
nog nooit een eenmaal geadopteerd mo
nument van de lijst geschrapt.
Door patiënten met een hartaanval en -krampen (angi
na pectoris) te behandelen met het cholesterolverla
gend medicijn simvastatin daalt het algehele overlij-
densrisico met 30 procent. De kans dat deze mensen
overlijden aan hun aandoening, loopt zelfs terug met
42 procent.
Dit blijkt uit een studie onder 4.444 patiënten in de
Scandinavische landen die gedurende vijf jaar zijn ge
volgd. De resultaten werden dezer dagen gepresenteerd
op de jaarlijkse vergadering van de American Heart As
sociation in Dallas. De uitkomsten van het onderzoek
worden gepubliceerd in het gezaghebbende medische
tijdschrift The Lancet.
Volgens Prof. dr. H. Kingma van het Antoniuszieken-
huis in Utrecht, die op het congres aanwezig is, is dit
het eerste en enige klinische onderzoek dat duidelijk
aantoont dat langdurige behandeling met het medica
ment de overlevenskansen van hartpatiënten aanzien
lijk verhoogt. „Het is het meest effectieve cholesterol
verlagend middel dat beschikbaar is", aldus de cardio
loog.
„Er is geen twijfel over dat simvastatin levens redt en
mensen helpt langer te leven", voegt prof. J. Kjekshus,
voorzitter van de studiecommissie, daaraan toe. Zowel
deze hoogleraar aan het academische ziekenhuis in Os
lo als Kingma zeggen dat de studie het al vijftig jaar be
staande vermoeden dat cholesterol de belangrijkste
factor is bij het overlijden aan hartziekten, voor het
eerst bevestigt.
„We hadden altijd al aangenomen dat een hoog cho
lesterolgehalte het risico op hart- en vaatziekten doet
toenemen, maar deze hypothese is nu pas echt bewe
zen", aldus het hoofd van de onderzoekafdéling van
het Utrechtse ziekenhuis.
Kingma is zeer onder de indruk van de resultaten van
de studie. Hij spreekt van een grote omwenteling in de
behandeling van hartpatiënten. Andere cholesterolver
lagende middelen hebben lang niet het effect van sim
vastatin. „Bovendien hebben deze vervelende bijwer
kingen. Dat kan van simvastatin niet gezegd worden. Er
is nauwelijks sprake van bijwerkingen."
Jaarlijks overlijden in Nederland ongeveer 30.000
mensen aan een aandoening van het hart, afgezien van
het aantal hartfalen bij ouderen. Afgaand op de studie
betekent een behandeling met het middel simvastatin
volgens de Utrechtse hoogleraar al gauw een daling van
het aantal sterfgevallen met enkele duizenden. In Ne
derland wordt het middel al enkele jaren gebruikt,
maar dat gebeurt tot nu toe op bescheiden schaal.
Hart- en vaatziekten zijn in de gehele wereld een be
langrijke doodsoorzaak. Ze zijn verantwoordelijk voor
een kwart van het aantal overlijdensgevallen. Het gaat
om twaalf miljoen mensen per jaar.
De vlakte van Gizeh met de piramiden.
FOTO ARCHIEF
LONDEN STEVE CONNOR
THE INDEPENDENT
Het kalmeringsmiddel Prozac lijkt revolutie
en sociale onrust te stimuleren in een kolo
nie laboratoriumratten. Wetenschappers
onderzoeken op wat voor manier dit popu
laire medicijn invloed heeft op de gemoeds
toestand en het gedrag van mensen. Zij
hebben daarbij ontdekt dat ratten, die bin
nen hun groep laag op de ladder staan, de
autoriteit van de dominante 'toprat' kun
nen aanvechten.
Sinds het medicijn in 1987 in Amerika is ge
lanceerd, en vervolgens in Europa, slikken
naar schatting tien miljoen mensen het
vanwege zijn kwaliteiten als middel tegen
depressies. Prozac zou mensen meer eigen
dunk geven en assertiever maken.
Mensen die het middel gebruiken zeggen
dat het van pessimisten optimisten maakt,
en van eenlingen extraverte mensen; timide
mensen zouden minder verlegen worden
en het zou zelfs het zakeninstinct aanscher
pen. Maar hoe het werkt blijft voor een
groot deel een mysterie.
In een poging het effect op het sociale ge
drag te ontrafelen hebben wetenschappers
van de universiteit van Hawaiï en de Roc-
kefeller-universiteit in New York Prozac ge
geven aan ondergeschikte ratten die in een
laboratoriumkolonie leven, in een serie
kooien en tunnels die de natuurlijke levens
wijze van ratten nabootsen.
Een dominant mannetje liet zich al snel
kennen als de toprat, die de voedselvoor
raad en het water controleerde en op een
agressieve manier ondergeschikten weg
joeg. Dat gebeurt ook zo binnen natuurlijke
kolonies. Nadat de ondergeschikte ratten
Prozac hadden gekregen, werd de positie
van de toprat bedreigd, aldus een van de
onderzoekers, Christina McKittrick, in de
New Scientist.
De ondergeschikten werden niet agressief
zoals de toprat, maar ze lieten zich eenvou
dig niet meer onder druk zetten, zegt ze.
„Het middel zou mensen meer eigendunk
geven en assertiever maken... ook de ratten
leken meer zelfvertrouwen te hebben. Ze
proberen niet de macht over te nemen,
maar ze zeggen: 'Ik buig niet meer, ik laat
me niet langer ringeloren'."
De vermeende voordelen van Prozac op
mensen zijn voor sommige psychiaters
aanleiding geweest om te stellen dat het
middel als 'cosmetische farmacologie' kan
worden gebruikt om het temperament en
persoonlijkheid te verbeteren.
De rat: met Prozac meer mans?
FOTO ARCHIEF
WASHINGTON RTR
NASA heeft na tientallen jaren gissen en ra
den de theorie verlaten dat rode dwergster
ren de samenballing vormen van de zwarte
materie die het grootste deel van de massa
van het universum uitmaakt.
Bijna 90 procent van het uitspansel bestaat
uit materiaal dat geen enkele straling uit
zendt en niet is te ontdekken met de huidi
ge technische middelen.Tot dusverre was
aangenomen dat dit materiaal zat samen
geperst in rode dwergsterren, die volgens de
theorie in grote aantallen zouden voorko
men. Maar uit waarnemingen met de ruim
tetelescoop Hubble blijkt dat er van die
sterren in ons melkwegstelsel maar een
paar zijn, aldus het Amerikaanse ruimte
vaartbureau.
Waar de rest van de zwarte materie dan is,
blijft dus een raadsel. Dit geldt ook voor de
samenstelling ervan. Maar een ding staat
vast. Hoe de samenstelling van die materie
ook is, de zuiging van haar zwaartekracht
zal uiteindelijk bepalen of het heelal zich
eeuwig blijft uitbreiden, of op een dag im
plodeert.
Als mogelijke verklaringen voor zwarte ma
terie blijven nu over zwarte gaten, neutro
nensterren en een veelheid aan exotische
deeltjes.
