Gaatjes vullen zonder boren
Satelliet
gaat schepen
door poolijs
loodsen
Wetenschap
Wetenschap
oont werking
ïomeopathie
Wubbo Ockels
iest Delft
oor experiment
Tbc-bestrijding
veel belangrijker
Zimbabwe roeit
AIDS niet uit
met experiment
DONDERDAG 24 NOVEMBER 1994
fetenschappelijk is aangetoond dat het
rincipe waarop de homeopathie is geba-
:erd, werkt. De vakgroep moleculaire cel-
Je van de Universiteit Utrecht maakte
onderdag de resultaten bekend van vier
ir onderzoek in dierlijke cellen, waaraan
studenten full-time hebben meegewerkt,
olgens onderzoeksleider dr. R. van Wijk is
werking van menselijke cellen vrijwel
lentiek aan dierlijke. Daarom heeft het
rincipe volgens hem ook bij
let onderzoek toont aan dat een cel sneller
erstelt als die een lage, verdunde dosis
rijgt toegediend van de stof die de cel in
irste instantie heeft beschadigd. Binnen
homeopathie is dit fenomeen bekend als
t similiaprincipe.
vakgroep in Utrecht beschadigde eerst
ïoedwillig de cellen (met onder meer arse-
cadmium) om daarna diezelfde
:offen in een lage dosis en verdund toe te
Het resultaat was dat de cellen die
rèl de stoffen kregen aanzienlijk sneller
eelden dan cellen die op eigen kracht de
:hade moesten herstellen. Bovendien
louwden de cellen een extra weerstand op
egen de schadeveroorzaker.
Vel is het volgens de onderzoekers een ab-
olute voorwaarde dat de toegediende stof
lezelfde is als de stof die de cel heeft be-
chadigd, of in elk geval daaraan verwant is.
let bleek nutteloos om een andere stof toe
dienen.
)e onderzoekers willen het principe met
log minimaal twee andere beschadigings-
testen, waarvan zink er één is. De
mdere methode moet een meer radicaal
ysteem zijn, om te zien of het principe ook
stig beschadigde cellen werkt. De on-
lerzoekers vinden dat nodig, omdat in de
iraktijk lang niet altijd duidelijk is wat de
'eroorzaker van de schade is. Ze willen
laarom zoveel mogelijk stoffen in de cel
litproberen.
/ijf studenten van de Technische Universi-
jeit in Delft krijgen de gelegenheid experi
menten uit te voeren tijdens twee vluchten
vaarbij enige tijd gewichtloosheid optreedt.
)e leden van het Ruimtevaartdispuut van
le faculteit luchtvaart- en ruimtevaarttech-
ïiek willen met hun proeven het effect be-
cijken van de gewichtloze toestand op het
gedrag van vloeistoffen.
ten jury onder voorzitterschap van de Ne-
i|gg|Élerlandse ruimtevaarder Wubbo Ockels
^Hieeft hun proeven gekozen uit 49 voorstel
len die studenten uit tien Europese landen
padden ingediend voor een vijftal zoge
noemde parabolische yluchten. Tijdens
:o'n parabolische vlucht volgt het vliegtuig
dusdanig traject dat telkens gedurende
periode van 20 seconden gewichtloos-
leid optreedt. Het vliegtuig betreedt daarbij
erigens niet de ruimte.
parabolische vluchten van de Europese
mtevaartorganisatie ESA zijn het meest
ipectaculaire project in de Tweede Europe-
Week voor Wetenschappelijke Cultuur,
jo geeft de Universiteit van Amsterdam
itudenten uit verschillende landen gedu
rende vijf dagen de gelegenheid onderzoek
deze instelling te doen.
Irr Athene presenteren scholieren videore
portages die zij maakten qver de milieupro
blemen in hun omgeving. De Belgische BRT
ri documentaire zien over vijf Eu
ropese onderzoeksprojecten. In Bonn en
Straatsburg is er aandacht voor het Euro
pees onderzoek naar het arctisch leefmilieu
met het Duitse schip de Polarstem is
uitgevoerd. In Kopenhagen houden studen
ten zich bezig met de ethische vragen bij
gentechnologie.
AMSTERDAM ANP
Het is niet nodig om Derde-Wereldlanden
op te zadelen met nieuwe technologieën
om tuberculose (tbc) vast te stellen. Dit is te
duur en te bewerkelijk. É)e oudere metho
den voldoen wel degelijk. Dit stelt de inter-
jnist C. Richter verbonden aan het Academi
sche Medische Centrum (AMC) in Amster
dam in zijn promotieonderzoek.
De Wereldgezondheidsorganisatie (WHO)
verwacht dat de komende tien.jaar dertig
miljoen mensen overlijden aan tbc als er
geen maatregelen worden genomen. Een
kwart van de vermijdbare sterfgevallen on
der volwassenen in ontwikkelingslanden
komt op rekening van de ziekte.
:ns Richter dreigt het gevaar dat inves
teringen in dure methoden ten koste gaan
essentiële tbc-bestrijding, waar nu al te
weinig geld voor is.
Geen amalgaan maar glasionomeer voor de tandheelkunde
Een gebit waarin nooit
meer geboord hoeft te wor
den. Wie zou daar niet
voor tekenen? Toch lijkt
dat ideaalbeeld steeds
dichterbij te komen dank
zij de zogeheten Atrauma-
tische Restauratieve Tand
heelkunde, kortweg ART
genaamd. Hierbij worden
gaatjes schoongemaakt en
gevuld met eenvoudige
handinstrumenten. Toe
passing van dit soort pa
tiëntvriendelijke tandheel
kunde in de Derde Wereld
heeft hoopgevende resulta
ten opgeleverd. Ook in de
westerse wereld lijkt een
doorbraak mogelijk. Als de
tandartsen er tenminste
aan willen.
UTRECHT* BART VAN QORTMERSSEN
Atraumatische Restauratieve Tandheelkunde maakt traditioneel boren overbodig. Het materiaal v
meer is de laatste vijf jaar sterk verbeterd.
Eigenlijk bevindt Taco Pilot (58), hoogleraar
tandheelkunde aan de universiteit van Gro
ningen, zich in een merkwaardige positie.
Als medewerker van de Wereldgezond
heidsorganisatie (WHO) reisde hij vluchte
lingenkampen in verschillende ontwikke
lingslanden af om zendingswerk te verrich
ten op het gebied van de tandverzorging.
Nu voelt hij zich soms net een zendeling in
de westerse wereld. De boodschap die hij
uitdraagt onder collega's en andere belang
stellenden is simpel: ART werkt!
In vluchtelingenkampen en de binnen
landen van Afrika of Azië zijn tandartsstoe
len uiterst schaars. Stopcontacten trouwens
ook. Dat betekent dat pakweg driekwart van
de wereldbevolking maar één oplossing
voor tandproblemen: trekken. Bij gebrek
aan middelen om (mobiele) apparatuur aan
te schaffen en te onderhouden en om per
soneel op te leiden was het herstellen van
schade aan gebitten in die gebieden tot
voor kort vrijwel onmogelijk.
Als antwoord op dit nijpende probleem
werd in de jaren tachtig in Tanzania een be
handelingstechniek ontwikkeld waarbij
geen gebruik werd gemaakt van ingewikkel
de apparatuur. ART werd deze methode ge
doopt, wat in het Engels staat voor Atrau
matic Restorative Treatment. Bij de ART-
techniek wordt het door cariës aangetaste
tandweefsel met een scalpel weggeschraapt,
de holte wordt opgevuld met glasio-
Gaten vullen zonder boor, zonder hi-tech
stoel, en vrijwel zonder pijn. Het lijkt haast
te mooi om waar te zijn. Een soort Omo Po
wer, maar dan zonder de slijtage. Sceptici
wagen dan ook te betwijfelen of toepassing
van glasionomeer, in het Westen vrijwel al
leen gebruikt voor nood vullingen, werkelijk
een alternatief biedt voor de conventionele
restauratietechniek. Maar sinds kort kan
Taco Pilot overtuigende rapportcijfers op
tafel leggen.
In 1991 werd op het platteland in Thai
land een Nederlands veldonderzoek gestart
naar de lange-termijnkwaliteiten van ART.
In het vluchtelingendorp Khon Kaen bracht
een tandarts samen met twee ter plekke op
geleide assistenten bij 277 personen (zowel
kinderen als volwassenen) 529 ART-vullin-
gen aan. Met tussenpozen van een jaar
werd het dorp nogmaals bezocht om vast te
stellen of de behandeling succesvol was ge
weest. Na één jaar bleek 93 procent van de
éénvlal^svullingen (voor kleine gaatjes) nog
intact, na twee jaar 86 procent. Bij grotere
gevulde oppervlakken was het succesper
centage overigens aanmerkelijk lager.
Permanent
We hebben hier trouwens niet te maken
met een tandheelkundige revolutie, bena
drukt Pilot, ,,want de techniek op zich is
niet nieuw. Al generaties lang gebruiken
tandartsen handinstrumenten als de appa
ratuur stuk is of als mensen te bang zijn
voor het boren. Het nieuwe is dat we nu
een poging hebben gedaan om met behulp
van ART iets. permanents te maken. Dat is
goed gelukt. Ben je er vroeg genoeg bij, dan
zou je je hele leven op deze techniek kun-
Daarmee lijkt de deur geopend naar een
veel bredere toepassing van de ART-tech-
niek dan alleen de basis-tandverzorging in
ontwikkelingsgebieden.
Pilot ziet het wel voor zich. „Vroeger was
de tandarts getrouwd met z'n apparatuur,
nu kan hij met z'n koffertje op pad om
mensen ter plekke te helpen. Overal waar je
een tafeltje en een bankje hebt, kun je ART
brengen. Ik zie daarvoor heel goede moge
lijkheden, bijvoorbeeld voor instituten voor
geestelijk of lichamelijk gehandicapten of
voor de steeds grotere groep van ouderen
die hun eigen tanden hebben behouden."
Twijfelachtig
H. de Kloet, verbonden aan het Academisch
Centrum Tandheelkunde Amsterdam (Acta)
en praktizerend tandarts in Arnhem, be
hoort tot de stroming 'eerst zien, dan gelo
ven'. „Glasionomeer is een heel mooi mate
riaal," vindt hij. „De cariësremmende wer
king is bekend. Maar laten we er in vredes
naam niet op vertrouwen dat alle cariës tot
stilstand komt als je glasionomeer-cement
gebruikt. Haal het dan toch maar liever
weg."
Voor De Kloet, gespecialiseerd in het
'plakken' van allerlei materialen aan tan
den, is de duurzaamheid van de hechting
bij glasionomeer nog altijd twijfelachtig.
„Het is de vraag of de chemische hechting
aan het glazuur voldoende is voor langdurig
houvast. Daar moeten we niet al te optimis
tisch over zijn. Daarom wordt glasionomeer
ook vooral toegepast bij kinderen. Een vul
ling in een melkgebit hoeft maar een paar
jaar te functioneren. Ik zeg nog niet dat het
bij de rest van m'n patiënten ook al toepas
baar is. Ik zie het toch meer als een tussen
oplossing."
Literatuur of niet, collega R. van Duinen
werkt in zijn Haagse praktijk al acht jaar
met glasionomeer, ook voor permanente
restauraties. „In kleine situaties gaat het
prima, bij grotere niet", is zijn ervaring.
„Zeker de eerste paar dagen is zo'n vulling
nog vrij zwak, maar is-ie eenmaal hard, dan
gaat het verder goed." Veel van zijn patiën
ten komen speciaal naar Van Duinen van
wege de behandeling zonder boren. Zij
worden vooraf ingelicht over de onzekerhe
den op langere termijn, maar er is vrijwel
niemand die daar zwaar aan tilt.
Van Duinen geeft al een jaar of
sussen aan collega's over gl
Ook daar zijn de reacties over het algemeen
positief. „Het wordt steeds meer gebruikt,
vooral bij kinderen. Ik ben nu bezig het op
genomen te krijgen in de opleiding. Dat
gaat binnenkort gebeuren." Toch is ook in
de praktijk van Van Duinen zo nu en dan
het snerpende geluid van de boor nog te
horen. „Soms is boren niet te vermijden,"
verklaart hij. „Gaatjes ontstaan vaak tussen
de kiezen, uit het zicht. Als je zo'n gaatje
ontdekt, is het vaak al te groot om het nog
met glasionomeer te dichten."
Kwik
De toepassing van glasionomeer krijgt in
tussen een flinke duw in de rug door nieu
we inzichten in de eigenschappen van de
gangbare amalgaam-vullingen. Want alles
wat kwikhoudend is, is tegenwoordig ver
dacht.
Een wellicht minder nijpend maar niet
minder reëel probleem is het milieu-tech
nisch verantwoord wegwerken van oude-'
vullingen. In alle gevallen een kostbare
zaak. In april eindigde een tandheelkundig
congres, gewijd aan de vraag of amalgaam
nog een toekomst heeft, met de conclusie
dat het spoedig zal wijken voor glasiono
meer en composiet-materialen. Daarmee
lijkt de ART-techniek ook hier toekomst te
hebben. De Kloet: „Je moet het zo zien: in
ontwikkelingslanden is het heel handig om
bruggen te bouwen van boomstammen.
Door de klimatologische omstandigheden
rot het hout minder snel e
hardhout is er in ruime ma
Het werkt daar dus prima, m
toch liever een Bailey-brug."
het tropisch
voorhanden,
ar wij bouwen
BEN APELDOORN
Als op het noordelijke halfrond de
herfst is aangebroken, begint de
Noordelijke IJszee, gelegen tussen
de permanente ijskap rond de
Noordpool en de uitgestrekte
landgebieden van Eurazië, Canada
en Alaska, dicht te vriezen. Vaak
komen schepen vast te zitten en
wanneer ze niet op eigen kracht
los kunnen komen moeten de be
manningen of overwinteren öf
met helikopters van boord worden
gehaald. Soms worden scheeps
wanden (ernstig) beschadigd als
gevolg van de enorme druk van
ijsmassa's. Hoeveel de schade
door ijs, de vertragingen (door
omwegen of vastzitten) en nood
zakelijke evacuaties op jaarbasis
bedraagt is niet precies bekend,
maar volgens Kim Partington, ver
bonden aan het nabij Londen ge
vestigde Marconi Onderzoeks In
stituut (MRI) van de Britse Geofy
sische Dienst, „zou dat best eens
in de tientallen miljoenen guldens
kunnen lopen."
Partington is leider van een on
derzoeksproject op het MRI om
ijsvorming te bestuderen en in
kaart te brengen. Dat gebeurt met
radarsignalen die door een om de
aarde draaiende, enige tijd gele
den gelanceerde satelliet worden
uitgezonden. De 'doelen' op aarde
weerkaatsen deze
signalen elk op
hun eigen karak
teristieke wijze.
De gereflecteerde
radarsignalen
worden ook weer
door de satelliet
opgevangen en
herleid tot her
kenbare beelden
die vervolgens
naar grondsta
tions op aarde
worden overges
eind.
Het gebruik van
radarsignalen
biedt voorts het
grote voordeel dat
er ongestoord dwars door wolken
en mist mee 'gekeken' kan wor
den. De ERS heeft met zijn SAR gen verricht aan en in
dus altijd zicht op het aardopper- ter en op de zeebodem,
vlak in tegenstelling tot satellieten
die de aarde observeren in zicht
baar licht en infrarood. Van de ra
dareigenschappen
maken Partington en zijn
gebruik om de ontwikkelingen
het gebied
zee op de voet te volgen. Het afge
lopen jaar is geëxperimenteerd
Onverwachte ijsgang betekent veel hinder voor zeeschepen
het 2
Prognose
Omdat de 'Thetys' op bepaalde
de ERS plaatsen steeds meetapparatuur
naar beneden laat afdalen en
daarmee ook via lange lijnen ver-
de Noordelijke Ijs- bonden blijft, kan het schip gedu-
ende die perioden niet zomaar
iven wegvaren. Dan is het zaak op
te zien hoe dat werkt. Het MRI de hoogte te blijven van de koers
faxte elke dag een satellietbeeld
ijsschotsen of op drift
het onderzoeksschip 'Thetys' geraakte ijsbergen, ook als die zich
dat, onder auspiciën van de Deen- nog op grote afstand bevinden.
„De proefverbinding met de
ERS, via onze fax met die van de
Thetys, heeft aangetoond dat dit
waarschuwingssysteem heel goed
werkt", zegt Partington. Volgend
jaar zal de Canadese satelliet 'Ra-
darsat' worden gelanceerd in een
baan die hem elk anderhalf uur
(een volledige omloop rond de
aarde op zo'n 300 kilometer hoog
te duurt ongeveer anderhalf uur)
in een veef betere positie dan de
ERS boven het Arctische gebied
brengt. Bovendien zal er tegen die
tijd speciale 'navigatie-software'
ontwikkeld zijn waar uit twee 'Ra-
darsat'-beelden (van twee opeen-
foto gpd
volgende omlopen) meteen een
prognose van de ijsontwikkeling,
bijvoorbeeld voor een navolgende
week, kan worden opgemaakt.
„En dan wordt het commercieel
interessant om die prognoses te
verstrekken aan schepen die gere
geld de IJszee doorkruisen," aldus
Partington, die al positieve reac
ties ontving van een aantal maat
schappijen. Tegen die tijd zal de
communicatie met de schepen
dan niet meer per fax maar recht
streeks via 'electronische post' (e-
mail) geschieden.
AIDSpatiënt in plattelandskliniek, foto gpd
HARARE IPS
In Zimbabwe is beroering ontstaan over de
praktijken van traditionele genezers, die
beweren dat ze een goede behandeling
kunnen geven tegen de ziekte AIDS.
Het afgelopen jaar zijn 120 AIDSs-patien-
ten met traditionele Zimbabwaanse mid
delen behandeld. De regering wees enkele
klinieken aan voor dit experiment, nadat
de genezers hadden gezworen dat ze de
symptomen van de ziekte konden tegen
gaan.
„Ondanks alle beloften van de doktoren
zijn veel patiënten inmiddels overleden,"
zegt de minister van Volksgezondheid, Ti
mothy Stamps. Hoogleraar Gordon Cha-
vunduka, president van de Zimbabwaanse
Nationale Vereniging van Traditionele Ge
nezers (Zinatha), beweert echter dat de
meeste patiënten zijn hersteld.
De discussie heeft ook een etnische dimen
sie, want Stamps is blank en Chavunduka
zwart. „Minister Stamps is duidelijk on
voldoende geinformeerd over de Zinatha-
behandelingen," zegt Chavunduka. „Zijn
kennis over de traditionele medische prak
tijk is zeer oppervlakkig."
„Ongeveer 70 van de 120 patiënten doet
niet meer aan de therapie mee, omdat ze
overleden zijn of zich vrijwillig uit de be
handeling hebben teruggetrokken," zegt
een betrokkene die anoniem wil blijven.
„Ik raakte gefrustreerd en moest op dok
tersadvies stoppen met deze behandeling.
Het enige wat ik aan het experiment heb
overgehouden, is tbc," vertelt een patient
die zich heeft teruggetrokken. „Ik kreeg
drie flesjes met een kruidenbrouwsel, dat
ik drie maal daags moest innemen. Het was
verschrikkelijk. Ik heb geen moment ge
dacht dat zoiets zou helpen."
Hoogleraar Norman Nyazema, een farma-
coloog die bij het experiment was betrok
ken, zegt dat de kruiden slechts een plëce-
bo-effect hebben. „Die genezers zijn wan
delende placebo's," zegt Nyazema. „Maar
dat placebo-effect werkt slechts tijdelijk,
en de lengte van die periode hangt af van
de psychologische houding van de patient.
Het virus blijft echter in het lichaam."
Het grootste deel van de zwarte bevolking
van Zimbabwe vertrouwt op traditionele
geneeswijzen of op een combinatie van
westerse en spirituele praktijken. Uit de
laatste cijfers van het Zimbabwaanse
AlDSfonds blijkt dat 120.000 Zimbabwa-
nen besmet zijn met het AIDS-virus HIV.
„Minister Stamps heeft ons drie jaar gele
den al gevraagd om een geneesmiddel voor
AIDS te vinden," zegt Peter Sibanda, een
traditionele genezer die de leiding heeft
over het onderzoekscentrum van Zinhata.
Volgens Sibanda heeft Stamps toen gezegd
dat hij Zinhata alle mogelijke bijstand wil
de verlenen.
„Daarom zijn we nu zo verbaasd dat de mi
nister zich volledig distantieert van het ex
periment. Hij zegt opeens dat de behande
lingen niet wetenschappelijk zijn en dat de
kruiden slechts een placebo-effect heb
ben."
Nyazema vindt dat er een politiek spelletje
met de dodelijke ziekte wordt gespeeld.
„AIDS is big business," zegt de farmaco-
loog,
„Organisaties schieten als paddestoelen uit
de grond. Sommigen treden op als advi
seur, maar de organisaties die beweren dat
ze de sleutel voor genezing in handen heb
ben, zijn het gevaarlijkst. De medische on
derzoeksraad zou moeten ingrijpen om de
discussie over de rol van de traditionele ge
neeswijzen makkelijker te maken."
Nyazema vindt het kwalijk dat minister
Stamps het afgelopen jaar nauwelijks inte
resse heeft getoond voor het verloop van
het experiment, maar nu wel snel klaar
staat met zijn oordeel. Volgens Nyazema
hebben de traditionele genezers altijd ge
zegd dat de kruiden slechts de symptomen
van AIDS konden tegengaan, en niet dat ze
de ziekte zelf konden genezen.
